Күкірт қышқылы 9 сынып

Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданы Ақсай қаласының

№4 жалпы орта білім беретін мектебінің химия және биология пәндері мұғалімі Дишенова Армангуль Наурызбайевнаның сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы: Күкiрт қышқылы. Қышқыл жаңбырлар және

олардың қоршаған ортаға әсерi.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушылардың күкiрт қышқылы және оның

қасиеттерi туралы бiлiмiн бекiту, қорытындылау

және тереңдету.

2.Оқушылардың iскерлiгiн, өз бетiмен

iзденуiн,ой-өрiсi, шығармашылық

мүмкiндiгiн дамыту.

3.Оқушыларға экологиялық тәрбие

берiп, қоршаған ортаға,табиғатқа

жауапкершiлiкпен қарауға баулу.

Сабақтың барысы: Соттың жүруi.

Хатшы: Сот келе жатыр, орындарыңыздан тұрыңыздар!

Сот төрағасы: Айыпкердi әкелiңiздер

Хатшы: Айыпкер әкелiнсiн

Сот төрағасы: Химия қаласындағы қышқылдар ауданының сот отырысын бастаймыз. Өсiмдiктер ауданының тұрғыны Қайың Қосжапырақова азаматшадан химия қаласының қышқылдар ауданының тұрғыны Н₂SO₄-на арыз келiп түстi. Хатшы арызды оқыңыз.

Хатшы: Химия қаласының Қышқылдар ауданының сотына өсiмдiктер ауданының тұрғыны Қайың Қосжапырақовадан

Арыз.

Менiң арыз берген себебiм - 16 шiлде 2009 жылы Н₂SО₄ жаңбырмен iлесiп келiп, менiң денсаулығыма зиян келтiрдi, жасыл жапырақтарымды сарғайтты. Н₂SО₄ -на әдiл жазасын беруiн сұраймын.

Сот төрағасы: Сөз жәбiрленушi Қайың Қосжапырақоваға берiледi.

Хатшы: Жәбiрленушi Қайың Қосжапырақова шақырылады.

Қайың: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, тек шындықты айтуға ант беремiн. Арызды жазғанымды растаймын. Менi сұлу кейiпiмнен айырды. Жап - жасыл жапырақтарымды сарғайтып кеттi (жылайды). Менi осындай күйге түсiрдi. Сондықтан Н₂SО₄-ң тиiстi жазасын беруiңiздi сұраймын.

Сот төрағасы: Айыпкер Н₂SО4! Сiз өзiңiздiң қылмысыңызды мойындайсыз ба?

Айыпкер Н₂SО₄: Жоқ мойындамаймын.

Сот төрағасы: Олай болса, куәгерлер шақырылсын!

Хатшы: Куәгер Темiр Металұлы шақырылсын.

Куәгер Темiр Металұлы: Мен Темiр Металұлы «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып,Т абиғат - Ана атынан шындықты, тек шындықты айтуға ант беремiн. Мен Менделеев кестесi көшесiндегi №26 пәтерде тұрамын. Н₂SО₄-ң Қайың Қосжапырақованың денсаулығына зиян келтiргенiн өз көзiммен көрдiм. 16-шiлде күнi серуендеп жүргенiмде жаңбырмен iлесiп келген Н₂SО₄ Қайыңның жапырақтарын сарғайтып, менiмен де реакция түсе бастады:

Fe+ Н₂SО₄ FeSO₄+H₂

Н₂SО₄ менiң бақа ағайындарыма да өте қауiптi. Сондықтан Н₂SО₄ шыға алмайтындай етiп қамауларыңызды сұраймын.

Хатшы: Куәгер Мрамор Карбонатқызы шақырылады.

Куәгер Мрамор Карбонатқызы: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, Табиғат - Ана атынан шындықты, тек шындықты айтуға ант беремiн. Менiң атқаратын қызметiм көп, негiзiнен құрылысшымын H₂SO₄ 16 шiлдеде Қайыңның жапырақтарын күйдiрiп, сарғайтты және менiмен де байланысып, төбелестi. Егер қашып құтылмасам, неге айналарымды өздерiң де бiлесiздер.

CaCO₃+H₂SO₄ CaSO₄+H₂O+CO₂

H₂SO₄ тұздар ауданының көптеген тұрғындарына қауiп туғызып отыр.

Хатшы. Куәгер су шақырылады.

Куәгер су: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, Табиғат - Ана атынан шындықты айтуға ант беремiн. Сол күнi мына отырған күкiрт қышқылы менi жұрт алдында ұятқа қалдырды. Жәбiрленушiлердiң барлығы H₂SO₄-н мен әдейi ертiп әкелгендей көредi. Менiң күкiрт қышқылымен достығым жоқ, бiз кездесе қалсақ болды, менiң ыстығым көтерiлiп, ауырып қаламын. Себебi H₂SO₄ менiмен де әрекеттесiп, менi өзiне қосып алады. Мiне, көрiңiздер ыстығым көтерiлiп кеттi.

H₂SO₄+H₂O H₂SO₄* H₂O моногидрат

H₂SO₄+H₂O H₂SO₄* 2H₂O дигидрат

16 шiлде күнi H₂SO₄-ң Қайыңға зиян келтiргенiн мен де көрдiм.

Сот төрағасы: Куәгерлердi тыңдадық, ендi Химик-сараптаушыны тыңдайық.

Хатшы: Химик-сараптаушыға сөз берiледi.

Химик сараптаушы: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, Табиғат-Ана атынан шындықты, тек шындықты айтуға ант беремiн.

Соттың тапсырмасы бойынша бұл жағдайды тексерiп, төмендегiдей қорытындыға келдiм.

Қазiргi күнгi экологиялық проблемалардың бiрi - қышқыл жаңбырлар. Жаңбыр суы ең таза сулардың бiрi болу керек, бiрақ олай емес. Атмосфера құрамына енген өндiрiс қалдықтары - күкiрт диоксидi және азот оксидтерi атмосфераға енiп, ондағы ылғалмен әрекеттесiп, күкiрт және азот қышқылдары түзiледi. Нәтижесiнде жерге жауатын жаңбыр мен қар қышқылданады, әдетте PH мәнi 5,6-дан төмен жауын-шашынды қышқыл жаңбырлар деп атайды.

Қышқыл жаңбыр деген түсiнiк, осыдан 120 жылдан аса уақыт бұрын қолданыла бастады, бұл сөздi алғаш рет 1872 жылы Британ зерттеушiсi Роберт Смит ендiрiптi.

Өкiнiшке орай бiздiң республикамызда жаңбыр құрамын зерттеуге бағытталған ғылыми жұмыстар жоқтың қасы.

Күкiрт пен азот оксидтерi металургия өндiрiсiнде және көмiр, мұнай және әртүрлi газдар жанған кезде түзiлiп, атмосфера құрамына енедi. Күкiрт оксидiнiң ең көп мөлшерi жылу электр станцияларынан бөлiнедi, ол азот оксидi автомобиль көлiгiнде жанармай жанған кезде түзiледi.

Кейiнгi мәлiметтерге сүйенсек, жылу электрстанцияларында 1 тонна отын жанғанда орташа есеппен 150 кг, ал автомобиль моторында 1 кг бензин жанғанда 270 г ластағыш заттар бөлiнедi.

Атмосфераны антропогендi ластайтын газдың (күкiрт диоксидi және азот оксидтерi) 1994 жылғы атмосфераға түскен жалпы мөлшерi 255 млн тонна болыпты.

Көмiрдi және мұнайды жаққан кезде түзiлген күкiрт диоксидi газы атмосферада күкiрт диоксидiне дейiн тотығады.

2SO₂+O₂ 2SO₃

SO₃+H₂O H₂SO₄

Күкiрт қышқылы ауа құрамында аэразоль және өте майда тамшы түрiнде болады. Жел түзiлген қышқылдарды жүздеген шақырымға шашырата таратады.

Азот оксидi де ауадағы ылғалмен әрекеттесiп, азот қышқылын түзедi.

2NO+O₂ 2NO₂

4NO₂+2H₂O+O₂ 4HNO₃

Қышқыл жаңбырлар биосферада жүрiп жатқан көптеген өрдiстерге әсерiн тигiзедi. Қышқылдар топырақ құрамындағы өсiмдiктiң өсiп-жетiлуiне қорек болатын қажеттi заттармен бiрге улы ауыр және жеңiл металдардың (Pb, Cd, Al, т.б.) еруiне мүмкiндiк туғызады. Мысалы: Аздап қышқылданған судағы Al мөлшерiнiң 0,2 мг жетуi балықтар үшiн өте қауiптi фитопланктондар, ағаштарға зиянды әсер етедi.

Еуропады 25 елдiң 50 миллиондай гектар жерi қышқылды жаңбырлардың және улы металдардың зардабын тартып отыр. Мысалы: Бавария, Карелия, Сiбiр, Ресей жерлерiнде.

Қышқылды жаңбырдың әсерiнен ормандардың құрғақшылыққа және ауруға төзiмдiлiгi нашарлайды. Қышқыл жаңбырлар көлдердегi судың да қышқылдығын арттырады. Канада, Швеция, Норвегия, Финляндияның оңтүстiгiндегi көлдердiң қышқылдығы жылдан-жылға артып барады.

1975 ж мәлiметтер бойынша АҚШ-тан 56% көлдiң РН=5, ал осы өзендердiң 90%-да балық жоқ. Судағы балықтың құрып кетуi олармен тамақтанатын басқа жануарлардың жойылуына әкеледi.

Қышқыл жаңбырла құрылыс материалдарына да әсерiн тигiзедi, темiрден және басқа металдардан жасалған құрылыс конструкцияларының коррозияға ұшырауын күшейтедi, өте құнды статуялар, тарихи ғимараттар күкiрт қышқылының әсерiнен мүжiлiп, бүлiнiп жатыр. Греция, Италия елдерiнде тарихи ескерткiштердiң бүлінуiнiң қарқындап бара жатқаны мәлiм болып отыр.

Жаңбыр тамшыларында ерiген күкiрт қышқылы атмосферада тұман түзiп, адамдардың аллергия және басқа да аурулармен науқастануына мүмкiндiк туғызады.

Өскемен қаласында өнеркәсiп орталығы бар. Онда Zn, Cu, Be, Pb, Ti, Ta өндiрiледi. Ал мырыш алу үшiн ZnS өртейдi.

2ZnS+3O₂ 2SO₂ +2ZnO

Түзiлген SO₂ атмосфераға түтiнмен бiрге шығып кетiп, ауадағы О₂ әрекеттесiп, SO₃ түзiлген.

SO₃+H₂O H₂SO₄

Мiне, H₂SO₄ 16 шiлде күнi жаңбыр суының құрамында болу себебi осында.

Сот төрағасы: Сөз айыптаушыға берiледі!

Хатшы: Айыптаушы шақырылады.

Айыптаушы: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, Табиғат-Ана атынан шындықты тек шындықты айтуға ант беремiн. H₂SO₄ қандай зиян келтiргенiн өздерiңiз де естiп отырсыңыздар. Химик-сараптаушының келтiрген деректерiн тыңдап отырсақ H₂SO₄-ң келтiрген зияны шексiз. Адамның денсаулығына, табиғатқа, тарихи ескерткiштерге, судағы тiршiлiкке шексiз зиян тигiздi.

H₂SO₄ органикалық заттардың бәрiн күйдiрiп, олардың құрамындағы суды өз бойына сiңiрiп алады. H₂SO₄ -ы активтiлiгi төмен асыл металл Ag-де бiлдiрдi.

2Ag+2H₂SO₄ Ag₂SO₄+SO₂ +2H₂O

Сондықтан жазасын тарту керек.

Сот төрағасы: Сөз қорғаушыға берiледi.

Хатшы: Қорғаушы шақырылады.

Қорғаушы: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, тек шындықты айтуға ант беремiн. Мына отырған H₂SO₄-ң «химиялық нан» деп бекер айтпаған. H₂SO₄ - химия өнеркәсiбiнiң негiзгi шикiзаты. Ол минералды тыңайтқыштар, қопарылғыш заттар, жасанды жiбек, глюкоза алу үшiн, сонымен қатар мұнай өнiмдерiн тазарту, аккумулятор жасау үшiн қолданылады. H₂SO₄ ауаға қалай шығып кеткенiн химик-сараптаушы айтты. Ал бұл жерде кiм кiнәлi? Қалай ойлайсыздар? Әрине, адам. Адам өз пайдасын бiлгенде, табиғатты, қоршаған ортаны неге ойламайды, өз iсiне жауапкершiлiкпен қарап, технологияны дұрыс сақтаса, H₂SO₄-ы қоршаған ортаға мұндай зиян келтiрмеген болар едi. Ауаға SO₂ оксидiн жiбермей, адам өзi үшiн өте пайдалы H₂SO₄ неге өндiрмейдi? Сондықтан H₂SO₄-ң ешқандай кiнәсi жоқ деп есептеймiн.

Табиғат - қорғаушыны тыңдайық!

Хатшы: Табиғат - қорғаушыны ортаға шақырамыз.

Табиғат - қорғаушы: Мен «Табиғат қорғау» Заңына сүйене отырып, Табиғат-Ана атынан шындықты, тек шындықты айтуға ант етемiн. H₂SO₄-ң ешқандай кiнәсi жоқ деп ойлаймын. Себебi адамдар өз iстерiне үлкен жауапкершiлiкпен қарау керек және бiлiмдi болуы тиiс. Себебi Табиғат-Ананы осындай зиянды заттармен бүлдiру жер бетiндегi тiршiлiк атаулыны түп тамырымен жою деген сөз. Сондықтан бұл мәселе уақытында және дұрыс қозғалып отыр. Себебi химик-сараптаушының келтiрген дәлелдерi бойынша қышқыл жаңбырлар табиғатқа орасан зиян келтiруде. Сол себептi қышқыл жаңбырларды болдырмайтын жағдайларды ойлыстыруымыз қажет.

Техникалық қондырғыларды қолдану арқылы күкiрт және азот оксидтерiн атмосфераға жiбермеу. Бұндай келiсiмдер 1997 ж. Жапонияда Киото қаласында жасалды, ендi осылардың орындалуын талап ету керек.

Қазақстандағы жауын-шашынның құрамындағы қышқылдардың, әртүрлi элементтердiң, олардың қосылыстарының ақзаға, өсiмдiк, жануарға, адам денсаулығына әсерiн жан-жақты зерттеу, биосфераның ластануына мүмкiндiк бермеу бүгiнгi күннiң кезек күттiрмей шешiмiн табуы қажет негiзгi мәселелерiнiң бiрi.

Хатшы: Тұрыңыздар! Сот кеңесуге кетедi.

Хатшы: Тұрыңыздар! Сот келе жатыр!

Сот төрағасы: «Табиғат қорғау» Заңы кодексiнiң 32-бабы 2-тармағы бойынша бейорганиканық қосылыстардың қышқылдар класына жататын H₂SO₄-ы кiнәсiз деп танылды. Бұл жағдайда кiнәлi тек қана адам болғандықтан, кiнәлi адамдардың үстiнен қылмысты iс қозғалсын.

Қорытынды сөз:

• Нелiктен H₂SO₄ кiнәсiз дае танылды?

• Адам нелiктен кiнәлi болды?

Адам қоғамының қазiргi кезде жедел дамуы оның алдына көптеген күрделi мәселелер қойып отыр.

Биосферадағы табиғи заңдылықтарға үйлесiмдi технологиялық өндiрiстi дамыту, табиғи байлықтарды ұқыпты пайдалану. Ауаның, судың және топырақтың тазалығын сақтау қазiргi күннiң өзектi мәселесiнiң бiрi. Мұның өзi адамның денсаулығын сақтаумен өте тығыз байланысты.

Табиғат-Ананы қорғау өз қолымызда.

Өмiрге әр ғылым керегiн ұғыңдар

Қараңдар, жарандар, химиядай ғылым бар.

Ғылыми осындай кеңейер бiлiмiң,

Ғылымның зер салып, зерттеңдер сырын әр!

Химия айналдым, көп уақыт ойландым...

Ақыры ұғындым мән-жайын пайдаңның,

Химия ырыс қой, түсiнсең пайдасын.

Қызметi өрлесiн, маңызын жоймасын!

Атом-бомба полигон жарғызбасын.

Адамзатты қылмысқа барғызбасын...

Жамандыққа қолданып химияны,

Басымызға азапты салғызбас.