Урок по химии на тему Заттар және олардың физикалық қасиеттері. Таза заттар және қоспалар. Заттарды қоспадан бөлу және тазарту

Мұғалімнің аты-жөні: Х.Битабарова

Сыныбы: 8 «А», «Ә»

Пәні: Химия

Қысқа мерзімді жоспар

№3 сабақ

Химия

Күні:

Сабақ тақырыбы:

Заттар және олардың физикалық қасиеттері. Таза заттар және қоспалар. Заттарды қоспадан бөлу және тазарту

Сілтеме:

Жалпы білім беретін мектептің 8 - сыныбына арналған оқулық «Химия» Алматы «Мектеп» 2016ж, Н.Нұрахметов, К.Сарманова, К.Жексембина, орта мектептің 8-11 сынып оқушыларына арналған оқу құралы. Химия есептері мен жаттығуларының жинағы Алматы «Рауан» 1997 Я.Л.Гольдфорб, Ю.В.Ходаков, Ю.Б.Додонов, Химия жұмыс дәптері, Н.Нұрахметов, К.Сарманова, Н.Заграничная,Алматы «Мектеп» 2008ж.Ә.Темірболатова Химиядан есептер жинағы Алматы «Мектеп» 2013 ж

Жалпы мақсаттар:

Заттардың қасиеттерін , таза зат және қоспа ұғымдарын түсіндіру. а)Заттар және олардың қасиеттері туралы түсінікті бекіту үшін заттар және қоспаларға түсінік беру. ә) Қоспаларды айыра білу, қоспаларды жіктеу, қоспадағы әр заттың өзіне тән қасиеттерінің сақталатынын тәжірибелер арқылы оқушылардың логикалық ойларын дамыту

Күтілетін нәтижесі

Заттардың қасиеттерін , таза зат және қоспа ұғымдарын түсінінеді. а)Заттар және олардың қасиеттері туралы түсінікті бекіту үшін заттар және қоспаларға түсінік бере алады. ә) Қоспаларды айыра біледі, қоспаларды жіктей алады.

Сабақтың көрнекілігі

Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі, интерактивті тақта, маркер, қарындаш, плакаттар, слайдтар. 8-сынып электрондық оқулық. АКТ-ны пайдаланып, жас ерекшеліктеріне сай сұрақтар мен тапсырмалар, ББү кестесі

Ұйымдастыру кезеңі

• Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

• Оқушыларды топқа бөлу

• Оқушыларға бағалау парақшалары таратылады.

Қызығушылықты ояту

І-тапсырма -Қызықты тәжірибелер

1. І-топ. Ас тұзының құммен араласқан қоспасын тазарту керек.

ІІ-топ.Темір мен ағаш үгінділері араласып кеткен.Темірді бөліп алу керек.

ІІІ-топ.Қайта кристалдану әдісін түсіндір.Мысал келтір.

2. Ауыртпай жасалатын операция

Қажетті құрал - жабдықтар: калий роданиді, темір (III) хлориді, мақта.

КСNS калий роданиді ерітіндісін мақта арқылы қолға жағып, пышақты FеСI₃ темір ( III) хлориді ерітіндісіне батырып алып, оның үстінен сызады. Сонда қан қызыл түс пайда болады.

3КСNS + FеСI₃ = Fе(СNS)₃ + 3КСI

3. Отсыз түтін -

Қажетті құрал - жабдықтар: тұз қышқылы, аммоний гидроксиді, шыны таяқшалар.

Концентрлі НСI тұз қышқылының ерітіндісіне шыны таяқшаны батырып алып, екінші шыны таяқшаны NН4ОН аммоний гидроксиді ерітіндісіне батырып, екеуінің ұштарын тигізген уақытта, будақтаған түтін пайда болады.

4. Жанбайтын орамал

Қажетті құрал - жабдықтар: шағын орамал, су, спирт, шырпы, қысқыштар.

Мақтадан жасалынған шағын орамалды әуелі су құйылған құтыға батырып алып, сығамыз сосын спирт құйылған құтыға батырып, алып ұзын қысқышпен ұстап тұрып, шырпымен тұтатамыз. Сонда орамал сыртындағы спирт жанып, сөнген уақытта орамал жанбай қалады.

5. Шырпысыз от

Қажетті құрал - жабдықтар: калий перманганаты, күкірт қышқылы, спирт, мақта, кәрлен табақша, ағаш жаңқалары.

КМпО₄ калий перманганатына ( марганцовка) 1 - 2 тамшы Н₂SО₄ күкірт қышқылының концентрлі ерітіндісін тамызып, үстіне тимейтіндей етіп ағаш жаңқаларын қалаймыз. Мақтаны спиртке батырып алып, үстіне 1 - 2 тамшы тамызамыз, сонда ағаш шырпысыз тұтанады.

ІІ-тапсырма. (орыс тілінде)

Конечно вы знаете, что вещества - это то, из чего состоят окружающие нас предметы.

Вещества могут быть разного цвета, разного вкуса, у некоторых - приятный запах.

А ещё вещества отличаются по своему агрегатному состоянию

(бывают твердые, жидкие и газообразные).

Вам предлагается список из 10 веществ.

Запишите их в таблицу, распределив на три столбика.

ПЕСОК ВОДА ЖЕЛЕЗО КИСЛОРОД СОЛЬ САХАР

УГЛЕКИСЛЫЙ ГАЗ ГЕЛИЙ УКСУСНАЯ КИСЛОТА ПОДСОЛНЕЧНОЕ МАСЛО

КлючЖидкие вещества

твёрдые вещества

Газообразные вещества

Вода

Уксусная кислота

Подсолнечное масло

Песок

Железо

Соль

сахар

Кислород

Гелий

Углекислый газ

Жаңа сабақ

Химия осыған дейін өздерің оқып үйренген география,биология, физика сияқты жаратылыстану ғылымдарының бірі. Мұнан баска химия ғылымы геология, экология, т. б. ғылымдармен терең астасып жатады. Ғылым салаларының бұлай байланысып жатуы дүниенің біртұтастығынан, оны оқып білуге әр жағынан келуге болатындығын көрсетеді.

Химия ғылымының энергетикалық, экономиялық, экологиялық, ауыл шаруашылык, медициналық және тағам өндірісіндегі мәселелерді шешудегі маңызы да орасан зор.

Химия - заттар және олардың өзгерістері туралы ғылым. Заттар дегеніміз денелердің құраушылары, мысалы, күнделікті өмірде шыныдан, пластмассадан және металдан жасалған құйғыштар пайдаланылады (су, сүт, бензинқұйғанда). Бір дене әр түрлі заттан жасалған. Физикалық денелер - бізді коршаған бұйымдар. Денелердің массасы мен көлемдері болады. Ағаштан орындық үстел, төсек, т.б. үй жиһаздары жасалады. Бұл мысалда бір заттан әр түрлі денелер дайындалатынын көреміз. Заттардың өзара ұқсастығы мен айырмашылықтарын көрсететін белгілері олардың қасиеттері деп аталады. Оларға заттың агрегаттық күйі, түрі, түсі, тығыздығы, балқу және қайнау температуралары, жылу және электрөткізгіштктері, ерігіштіктері жатады. Мысалы, шыныдан, пластмассадан жасалған шөлмектер алып, оларды ұрып көрсек, шыны шөлмек оңай сынатынын, ал қыздырғанда пластмасса шөлмек оңай балқып, олардың пішіндерінің өзгеретінін байқаймыз.

Мұндай өзгерістер физикалық құбылыстар деп аталады.

Ал енді осы шөлмектерді жағып көрсек, ең оңай өзгеретіні - пластмасса шөлмек, ол алдымен балқып, сосын қара күйеленіп жанады, ал шыны мен металдан жасалғандары Мұндай өзгеріске түсу үшін оларды өте жоғары температураға дейін қыздыру керек. Бір заттың екінші бір затқа айналуы химиялық құбылысқа</<font face="Times New Roman, serif"> жатады, мысалы, сүт тасып кеткенде ол күйіп, көмірленеді. Пластмасса жанғанда басқа заттар тұзіледі.

Физикалық құбылыс кезінде заттардың табиғаты өзгермейді, тек олардың агрегаттык күйі мен пішіні өзгереді, жаңа зат пайда болмайды.

Химиялық құбылыс кезінде бір зат басқа жаңа бір затқа айналады.

Заттардың химиялық қасиеттерін химия ғылымы зерттейді.

Осы кезде сан алуан заттар белгілі, олардың саны күн өткен сайын артып отыр, себебі тұрмыстық және өндірістік кажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қасиеттері әр түрлі заттар жасанды жолмен алынуда.

Заттардың қасиеттерін жете білу оларды саналы түрде колдана алуға мүмкіндік береді. «Білмеген у ішеді» деген мақалда халықтың көп жылғы бақылауынан түйген даналық ой айтылған. Шынында да қасиетін білмей тұрып кез келген затты иіскеп, колға алып уқалап немесе дәмін татып көруге болмайды: себебі күйіп, тіпті уланып қалу қаупі бар.

Химияның атқаратын көптеген маңызды міндеттері бар.

1. Заттардың құрамы мен қасиеттерін зерттеу.

2. Қоғамның кажеттілігіне карай жаңа сапалы заттар алу.

3. Қоршаған ортаның байлығын тиімді пайдаланып, оларды корғау.

Біздің киген киіміміз, ішкен асымыз, тұтынып отырған заттарымыз - бәрі де химиялық қосылыстар. Тіпті біздің өмір сүруіміздің өзі ағзаларда жүретін химиялық құбылыстарға негізделген.

Кесте 1. ҚоспаларБіртекті

Әр текті

Құрамына кіретін заттардың бөлшектері микроскоп арқылы да көрінбейтін қоспалар біртекті қоспа деп аталады.

Құрамына кіретін заттардың бөлшектерін жай көзбен немесе микроскоп арқылы көруге болатын қоспалар әр текті қоспа деп аталады.

Ас тұзының (NaCl ) және қанттың судағы ерітіндісі

Fe +S қоспасы, NaCl пен қант, саз бен су

Қоспа екі немесе одан да көп заттардан турады

Мәселен, ауа бір ғана заттан құралмайды. Ауа - оттек, азот, көмірқышқыл газ, т.б. газдардың қоспасы екендігі сендерге бұрыннан мөлім. Табиғи минералдардың құрамына басты затпен коса бөгде заттар да кіреді. Айталық, Балқаш көлі мен Арал теңізінен өндірілетін ас тұзы бөлшектерінің арасында аздаған басқа тұздар да болады.

Қоспалар агрегаттық күйіне байланысты екіге жіктеледі: олар біртекті және әртекті қоспалар.

1. Қоспалардың негізгі бөлу әдістері

қоспаны айдау сүзу арқылы қоспадан тазарту қоспаны тұндыру арқылы бөлу

Сүрет.4 қоспаны магнит арқылы бөлу

Кесте 2. Қоспаларды бөлудің әдістері (құрамындағы заттардың қасиетіне байланысты)Бөлу әдісітері

Негізі

Мысалдар

тұндыру

Тығыздықтары әртүрлі

су мен май, құм мен су

сүзу

Заттардың құрамын әртүрлі

ұсақ құм мен су

магнитпен тарту

Магнитке тартылуы

темір мен күкірт

дистильдеу

Қайнау температурасы әртүрлі

Этил спирті сумен

суалту

Заттардың қатты күйден газ күйіне айналуы.

йодпен тұз

Мынадай тәжірибе жасайық: қанттың кішкене кесегін стақандағы таза суға салып ерітейік. Бастапқыда қант қатты күйдегі таза зат, ал су сұйық күйдегі таза зат болатын. Олардың қоспасы қанттың судағы ерітіндісі - бір ғана сұйық заттан құралғандай көрінеді. Қанттың судағы ерітіндісі біртекті қоспаға жатады.

Біртекті қоспаның құрамына кіретін заттардың бөлшектері жай көзбен, тіпті микроскоппен қарағанда да көрінбейді.

Бордың бір түйірін ұнтақтап, стақандағы таза суға салып араластырайық. Қанша шайқасак та бордың суда ерімейтінін көреміз. Лайланған ерітінді бор мен судың әртекті коспасынан тұрады. Жай көзбен қарап, коспаның әртекті екеңдігін анықтаймыз, өйткені ол ұсақ бордың катты түйіршіктері мен сұйық судан тұрады. Қоспадағы әр заттың өзіне тән жеке қасиеттері сақтала ма? Оған тәжірибе жасап, көз жеткізіп барып, жауап берейік. Екі заттың ұнтағы берілген: біріншісі - сүр түсті темір (4,а-сурет), екіншісі - сары түсті күкірт (4,ә-сурет). Олардың таза зат ретінде магнитке тартылуын қарастырсақ: темірдің ұнтағы магниттің бетіне тартылады, ал күкірт ондай қасиет көрсетпейді. Енді екі затты араластырып, әртекті қоспаға айналдырайық. Ол сұрғылт сары түсті ұнтақ болып шығады. Осы ұнтақты қағаздың бетіне жайып, оған астыңғы жағынан бір парақ қағаз жапқан магнитті жақындатайық. Сұр түсті түйіршіктер қоспаның бетін жапқан қағаз парағының астына жабыса бастағанын көреміз (4-сурет). Демек, темір затының бөлшектері коспаның құрамында болганына қарамастан, өз қасиетін сақтап қалган

Тапсырмалар

І-тапсырма. Өзіндік жұмысы.

І-деңгей

1. Төменде келтірілген атаулардың ішінен химиялық заттар мен физикалық денелерді тауып,

бөліп жазыңдар: су, кесе, үстел, қасық, күміс, пластмасса, қалам.

2. Төменде берілгендерді көшіріп жазып, тек химиялық заттардың ғана астын сызыңдар:

шыны, стақан, дәптер, кітап, қағаз, резеңке, бор, су, тұз.

ІІ-деңгей

1. Металдан жасалған қандай бұйымдарды күнделікті тұрмыста пайдаланып жүрсіңдер,

мысалдар келтіріңдер.

2. Өздеріңді қоршаған бұйымдар мен күнделікті тұрмыста пайдаланатын нәрселердің ішінде

пластмассадан жасалған қандай заттар бар, мысалдар келтіріңдер.

3. Физикалық дене - стақанды қандай химиялық заттардан жасауға болатынын айтындар.

4. Заттар мен денелердің қатарындағы бір "артық" сөзді көрсетіңдер:

а) стақан, қалам, су, сызғыш;

е) ас тұзы, ас содасы, темір, пышақ;

ІІІ-деңгей

1. Алюминий мен пластмассаның қасиеттерін (агрегаттық күйі, түсі, иісі, қаттылығы, иілгіштігі,

электр өткізгіштігі) салыстырыңдар. Олар қандай заттар жасау үшін қолданылады?

Мысалдар келтіріңдер.

2. Темір мен мыстың қасиеттерін салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсетіңдер.

Олардан қандай нәрселер жасалады, мысалдар келтіріндер.

ІV-деңгей

1. Дәптерлеріңе екі бағаннан тұратын кесте сызыңдар. Оны бізді қоршаған физикалық денелер

мен химиялық заттардың мысалдарымен толтырыңдар.

2. Қүмшекер мен ас тұзының қасиеттерінде қандай ұқсастыктар мен айырмашылықтар бар?

Төмендегікестені дәптерлеріңе көшіріп жазып толтырыңдар:Заттар

Қасиеттері

Агрегаттық күйі

Түсі

Иісі

Дәмі

Суда ерігіштігі

Құмшекер

Ас тұзы

ІІІ-тапсырма. (орыс тілінде)

1. В каждом случае назовите физическое тело и вещество, из которого оно изготовлено (например, «стеклянный стакан»: стакан - тело, стекло - ве- щество).

Медная монета, железный гвоздь, хрустальный башмачок, таблетка аспирина, серебряный колокольчик, кристалл сахара, ледяной дворец, оловянный солдатик, золотое кольцо.

2. В каких примерах речь идет о физических телах, а в каких - о вещест- вах?

Кирпич, сахар, стакан, проволока, ртуть, железо, поваренная соль, дрова, сера, кислород.

3. Определите, в чем явное отличие между следующими веществами:

а) алюминий и ртуть;

б) вода и углекислый газ;

в) медь и алюминий;

г) поваренная соль и сахар;

д) уксус и бензин;

е) алюминий и свинец.

Бағалау

Формативті бағалау: екі жұлдыз, бір ұсыныс.

Топтағы оқушылар бағалау парақшаларына критерий арқылы бағалайды

Кері байланыс

Бүгінгі сабақта не үйрендім? Оқушы рефлексиясы

Үйге тапсырма

§ 2, 1- 8-жаттығулар.