7


  • Учителю
  • Физикалық география. Тақырыбы: Топырақтың ерекшелігі мен құрамы. 6 Сынып

Физикалық география. Тақырыбы: Топырақтың ерекшелігі мен құрамы. 6 Сынып

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание: Сабақтың тақырыбы: Топырақтың ерекшелігі мен құрамы. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға топырақ және оның құрамы туралы түсінік беру. Топырақтың маңызын ұғындыру. Дамытушылық: Дүниетанымын, ой-өрісін, пәнге деген қызығушылығын, ақыл-ойын, есте сақтауын дамыту. Тәр
предварительный просмотр материала

Сабақтың тақырыбы: Топырақтың ерекшелігі мен құрамы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға топырақ және оның құрамы туралы түсінік беру. Топырақтың маңызын ұғындыру.
Дамытушылық: Дүниетанымын, ой-өрісін, пәнге деген қызығушылығын, ақыл-ойын, есте сақтауын дамыту.
Тәрбиелік: Қоршаған ортаны қорғауды үйрету арқылы экологиялық тәрби беру.
Әдіс-тәсілдері: Топтастыру, түртіп алу, түсіндіру, сұрақ-жауап.
Көрнекілігі: Тірек сызбалар, бейнетаспа, суреттер, Венн диаграммасы, қима тапсырмалар.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
1. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
2. Кезекші мәліметін тыңдау.
3. Психологиялық дайындық. «Көңіл күй» жаттығуы.
4. Зейіндерін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Үйге «Пайдалы қазба түрлері, қазбаларды қорғау» мәтінін оқып, игеріп келу, тақырыпқа қатысты сұрақтарға жауап беру, кестені толтыру тапсырылған. Бұл тапсырмаларды топ бойынша тексеру.
І топ. Пайдалы қазба түрлері бойынша сызбаны толтыру.

ІІ топ. Пайдалы қазбалар сөзіне қатысты «Топтастыру» стратегиясы бойынша жұмыс жасады.
Мыс кенті, Әктас, Тұз, Гранат, Тас көмір, Мұнай, Алтын, Алюминий, Газ, Фосфорит
ІІІ топ. Пайдалы қазба түрлері бойынша кесте толтырды.
Кенді пайдалы қазбалар
Кенге жатпайтын пайдалы қазбалар
Жанғыш пайдалы қазбалар
ІV топ. Пайдалы қазбаларды қорғау (топтастыру стратегиясы бойынша)

Басқа заттар ойлап табу
Сарқа қазып алу Ысырап етпеу
Төгіп-шашпай
Бүлінуден сақтау

ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық кезеңі.
1. Кіріспе бөлім
Қызығушылығын ояту.
Бейнематериалды көрсету. Өзен жағасындағы табиғатқа, үлкен гранит тастарға , өзен жағалауындағы құмға, сазға, жарқабаққа көңіл аудару.
Тұжырым: Бұл жерде еш нәрсе өсіп тұрған жоқ. Өйткені, гратин, құм,саз, тау жыныстары. Таза тау жыныстарына ешқандай өсімдік өспейді.
Өзеннің жоғарғы бетінен не көрдіңдер? (Ағаштар, шөптер, гүлдер т.б.)
- Бұл жерде өсімдіктің өсуі неге байланысты?
Бұл жерде өсімдіктің өсуі топырақтың болуына байланысты.

ІV. Жаңа сабақ.
1. Яғни, бүгінгі сабақтың тақырыбы: «Топырақ». Оқушыларды сабақтың мақсатымен, міндеттерімен таныстыру.
2. Не білемін? Топырақ жайлы 2 - сыныптан не білеміз? (ортаға салады)
Қара шірік, Ауа, Құм, Саз, Су

3. Топпен жұмыс.
1 - топ: Топырақта ауа бар екенін қандай тәжірибе бойынша анықтадық? (оқушы қысқаша түсіндіреді)
2 - топ: Топырақта су бар екенін қалай анықтадық? (оқушы түсіндіреді)
3 - топ: Топырақ неден тұрады? (тәжірибені еске түсіреді)
4 - топ: Оқулықпен жұмыс.
а) Оқушыларға «Топырақ» тақырыбын оқып шығуды тапсырамын. Мәтінді оқып отырып, түртіп алу стратегиясы бойынша таныс емес сөздердің астын сызуды тапсырамын.
ә) Түсініктеме беру.
5. Дәптермен жұмыс.
Топырақ, қарашірік, құнарлық сөздерін жаздыру.
V. Бекіту. Не білдім?
Қарашірік
Топырақ қабаттарына қарай оның түсінің өзгеретіні.
Айырмашылығы - құнарлылығы.
Жер астында бунақденелілер, дернәсілдер.
- Топырақ дегеніміз не?
VІ. Қорыту.
1. 5 жолды өлең стратегиясы бойынша тақырыпты қорыту.
1. Не? Топырақ.
2. Қандай? Қара, бозғыл, құнарлы, борпылдақ.
3. Не істейді? Өседі, салынады, түзіледі.
4. Сөйлем. Құнарлы топырақ табиғатқа қажет.
2. Тұзды топырақта өсімдік аз өседі.
5.Синоним. қарашірік.
2. «Топырақ» сөзін топтастыру.
Су өткізгіш, Өседі, Ауа, Саз, Өнеді, Құм, Құрылыс, Су

VІІ. Бағалау.
Топ жетекшілері оқушы білімін бағалайды.
VІІІ. Үйге тапсырма

§52. Топырақ экологиясы

Қазақстанның барлық жер аумағы 2724, 9 мың км 2. Жер қорымыздың аумағы өте үлкен болғанымен оның сапасы соңғы жылдары күрт нашарлап отыр. Жерді дұрыс игермеу салдарынан топырақ деградацияға ұшырап, құнарсыздану, тақырларға айналу процестері күшейе түсуде.
235 млн га құнарлы жердің га - сы жарамсыз жерлерге айналып, оның 30 млн га - сы, топырақ эрозиясына, 60 млн га - сы тұздануға ұшырап, 10 млн га - сы химиялық және радиоактивті заттармен ластанған.
Солтүстік аймақтарда тың игеру науқанына байланысты бірегей бидай дақылын егу топырақ қарашірігінің 25 - 30 %- ын жоғалтады.
Кейбір аймақтарда топырақтың құнарсыздануы және шөлге айналуы Ертіс, Амудария және Сырдария өзендерінің су алабының азаюымен, Арал теңізінің тартылуымен тікелей байланысты болып отыр.
Топырақтың ауыр металдармен ластануы барлық аймақтарды қамтып отыр. Әсіресе Қазақстан бойынша ірі өнеркәсіптер, кен орындары, қазба байлықтарды өндіру, әскери өндірістік қалдықтарды сақтау және оларды көму зоналарында топырақтың ластануы ерекше жылдам жүруде.
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту:
1. Топырақтың маңызы
2. Топырақтың бұзылуы және ластануы
3. Топырақ эрозиясы және оның түрлері
4. Қазақстанның жер қоры және экологиялық жағдайы
2 - топ. Топырақтың эрозиясы және оның түрлері тақырыбында өздерінің дайындаған материалдарын астындағы слайдтарға сүйене отырып таныстырады
Топырақтың бұзылу (деградациялану) факторлары
Ашық әдіспен кен өнімдерін алу Топырақ эрозиясы
Шөлейттену және батпақтану Пестицидттер
Шектен тыс мал жаю Агротехникалық жұмыстарды дұрыс жүргізбеу
Қышқылдық жауын шашын
Топырақтың бұзылу түрлері
 Батпақтану. Ылғалды жерлерде топырақтың батпақтануы байқалады. Батпақтану топырақтың органикалық қасиетін нашарлатып, ормандардың өнімділігін төмендетеді.
 Шөлдену. Топырақ пен өсімдіктің қалпына келмес өзгеру үрдісі. Бұл жағдай биологиялық өнімділікті төмендету арқылы биосфералық потенциалдың толық бұзылуына әкеліп соғады да, территорияны шөлге айналдырып жібереді.
 Тұздану деп - топырақ қабатында суда жеңіл еритін тұздардың өсімдікке уыттты мөлшерде шоғырланып жиналуын айтамыз.
Топырақтың негізгі ластаушылары
Пестицидттер Ауыр металдар Мұнай және мұнай өнімдері Минералдық тыңайтқыштар
2 - топ. Топырақтың эрозиясы және оның түрлері тақырыбында өздерінің дайындаған материалдарын астындағы слайдтарға сүйене отырып таныстырады
Эрозия - термині латынның «erodere»- бұзу деген сөзінен алынған.
Эрозия дегеніміз - топырақ жабынының су, не желмен шайылуы, бұзылуы.
Эрозияны тудыратын негізгі факторларға
 Климаттық фактор
 Жер бедерінің пішіні
 Топырақ түзуші жыныстардың сипаты
 Жер бетіндегі өсімдіктер жамылғысы
 Адамның іс - әрекеті
Топырақ эрозияның түрлері
 Су эрозиясы - топырақ бөлшектерінің сумен мүжіліп, шайылып әкетілуін айтады. Су эрозиясының түрлері: жазықтық, сызықтық, жылдамдатылған.
 Жел эрозиясы - топырақтың жел әсерінен бұзылып, ыдырап, шаң болып ұшып, бүлінуі. Жел эрозиясының түрлері: күнделікті, шаң дауыл.
IV. Жаңа сабақты бекіту:
1. Эрозия Қарашірік құнарлық көзі.
• 2. Гумус Топырақтың бұзылуы.
• 3. Рекультивация Топырақ жабының су не желмен шайылуы.
• 4. Деградациялану Жалпы зиянды организмдерді жою
• мақсатында қолданылатын
• химиялық заттар (препараттар, дәрілер).
• 5. Гербицид Топырақтану ғылымының негізін қалаушы.
• 6. Пестицидтер Топырақтың беткі қабатында суда еритін
• әртүрлі тұздардың көптеп жиналуы
• 7. В. В. Докучаев Топырақты қайта қопсыту.
• 8. Тұздану Мәдени өсімдіктердің өсіп дамуына кедергі
• келтіретін арам шөптерді жоюға қолданылатын
• химиялық заттар.
Биологиялық диктант
Термин сөздер: Гербицидтер ПестицидтерТұздануГумусБатпақтануЭрозияДеградатциялануРекультивация
Экологиялық дағдарыстан шығу жолдары
1. Топырақты өңдеуде агротехникалық шараларды тиімді пайдалану.(ауыспалы егіс).
2. Топырақтың эрозиясына жол бермеу.(ормандағы ағашты кеспеу).
3. Химиялық тыңайтқыштарды тиімді пайдалану.(пестицид, гербицид).
4. Топырақтың ластануына жол бермеу.(өнеркәсіп қалдықтарын тастамау).
5. Бүлінген жердің топырағын қайта қалпына келтіру. (рекультивация).
6. Ғарыш кеңістігіне ұшқан зымырандардан сұйық отындар төгілмесе.( гептил).

Сабақтың тақырыбы: Топырақтану туралы ұғым. Топырақ түрлері. Тыңайтқыштар. (теория)

Біімділігі:Оқушыларды Қазақстан аумағындағы топырақ түрлерінің қасиеттері мен топырақтың негізгі түрлеріне анықтама беруге үйрету.

Тәрбиелілігі: Топырақты қорғау жұмыстарымен адамдардың шаруашылық қызыметін топырақтың құнарсыздануы, одан сақтау жолдары мен өңдеу шаралары туралы түсіндіру.

Дамытушылығы: оқушылардың өй өрістерін дамыту.

Көрнекілік: Қаз физ. атлас картасы. Оқулық. Кескін карта карандаш

Пән аралық байланыс: биология, тарих

Сабақтың барысы: оқушылармен амандасу, үй тапсырмасын тексеру.

I.Ұйымдастыру:

II.Үй тапсырмасын тексеру Қазақстан топырағы.

III.Үй тап.қорытындылау:

1) Топырақ дегеніміз не? (топырақ дегеніміз - Су, ауа, жылу, өсімдік және тірі ағзалардың әсерінен, тау жыныстардың үгілу нәтижесінде жер қыртысының беткі қабатында пайда болған ерекше табиғи құрылым.

2) Топырақ құраушы факторларды атаңдар? (су, ауа, жылу, өсімдік,тірі ағзалар әсері, тау жыныстарыңың үгілуі)

3) Топырақтың механикалық құрамына нелер жатады? ( топырақтың механикалық құрамыына топырақтың ірілі және кішілі минерал бөлшектерінің жиынтығы жатады.)

4) Топырақтың қара шірігі қалай пайда болады? (жануарлар дүниесі өздерінің тіршілік әрекетінің нәтижесінде топырақты байытады да шірінді мөлшерін көбейте түседі)

5) Құрылымды топырақ қандай топырақ? (шірінді мен кальциге бай және құрылымы кесек топырақтарды құрылымды топырақ)

6) Құрылымы жоқ топырақ қандай топырақ? ( Құрылымында түйіршіктері ұсақ топырақты құрылымы жоқ топырақ дейді)

Жаңа сабақ жоспары:

1. Топырақтың түрлерімен танысу

2.Топырақтың пайда болу жағдайы.

3.Топырақтың негізгі қаиеттерімен және топырақты қорғау шаралары танысатын боламыз.

IY.Жаңа сабақ

Еліміздің топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі.Жалпы топырақ табиғат зоналары бойынша таралады және айқын байқалады. Негізінен 3 топырақ зоналарына бөлінеді.

1- Қара топырақты зона (52⁰ с.е. солтүстігінде)

2- Қара қоңыр топырақты зона (52⁰ - 48⁰с.е. аралығында)

3- Қоңыр сұр қоңыр топырақты зона (52 ⁰- 48⁰ с.е. аралығында)

1)Қара топырақты зона - Еліміздің сол -гінде таралған. Бұл зонаға Сол - к Қаз-н облысын түгелімен , Қостанай обл, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе, Орал облыстарының сол -к бөлігін қамтиды. Қара топырақты зона Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5% - ын) алып жатыр. Бұл топырақ зона 3 зона аралығына бөлінеді: 1 - сілтісізденген қара топырақ - орманда дала табиғат зонасының оңтүстігінде азғана бөлігін алып жатыр. 2 - кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы - дала зонасына тән. Құнарлығы жағына келсек 2 зонаныңда гумусы (қара шіріндісі) мол 6- 8% ал оңтүстігінде қара топырақтың шіріндісі аздау 4 -6%. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған. Бұл топырақты зона республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.

2) Қара қоңыр топырақ зонасы - қара топырақтың оңтүстігінде орналасқан топырақ зонасы. Бұл қара қоңыр топырақты зона Орталық Қаз- нның көп жерін , Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс Қаз -н облысының жазықтарын алып жатыр. Бұл республиканың оңтүстік дала (тым құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын 90,6 млн гектар немесе (34% - ын алып) жатыр.Бұл қара қоңыр топырақ зонасы да 3 зона аралығына бөлінеді:1 -қуаң даланың күнгірт қара қоңыр топырақтыөңірі,

2 - қуаң даланың жай қара қоңыр топырақты өңірі;

3 - шөлейт жердің ашық қара қоңыр топырақты өңірі. Бұл топырақ зонасының құнарлығы оңтүстікке барған сайын кеми түседі.күнгірт қара топырақ пен кәдімгі қызыл қоңыр топырақтың гумусы 4,5 - 3,0%, ал шөлейт ашық қызыл топырақтың гумусы азырақ 3,0 - 2,0%. Қара қоңыр топырақ зонасының сол - гінде астық өндіру мен ал шаруашылығымен айналысады. Өйткені мұнда ылғал аз түседі. Осы топырақ зонасының оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. Мұнда негізінен қоңыр және сұр қоңыр топырақ жамылғысы басым келеді. Бұл топырақтың гумусы аз сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде суармалы егіс қана тиімді.

Топырақты эрозиясы және топырақ эрозиясы ; Топырақтың құнарлығын кемітетін табиғаттың бір апаты - топырақ эрозиясы. Еліміздің 70 млн гектардан астам жерлері эрозияға бейім жерлер болып келеді.Соның 52млн гектары жел эрозиясына бейім, 17 млн - нан астамы су эрозиясына бейім

Топырақ эрозиясының түрлері

Топырақтың жел эрозиясы

Таудағы эрозия Топырақтың су эрозиясы

Жел эрозиясының басым болуы , біріншіден Қазақстан жерінің көп бөлігінің жазық және ашық болуы, екіншіден күшті желдің соғуы, үшіншіден топырақтың құрылымы бос немесе механикалық құрамы жеңіл топырақтардың молдығы. Сондықтан бұндай жерлерді игеру өте жауаптылықты қажет етеді. Су эрозиясы - топырақты шайып кету және жыра эрозиясы деп екіге бөлінеді. Көктемде қар ерігенде, нөсер жаңбыр жауғанда ағыл - тегіл су топырақты шайып, құнарлы қабатты ағызып әкетеді.Егер топырақ бетінде өсімдік мол болса , топырақ қабаты аз шайылады.

Топырақтану институтында топырақ эрозиясы бөлімі ашылып оңтүстік және сол -к аймақтардың жел , су эрозияларын зерттеп , күресу шараларын ұсынды. Жалпы эрозиядан сақтану жолдары төмендегідей жұмыстар жүрілуі қажет:

1. Егістік маңына ағаш отырғызу

2. Агротехникалық шаралар жүргізу

3. Ауыспалы егіс айналымын сақтау

4. Қар тоқтату, тыңайтқыштар себу

5. Жерді аудармай жырту

6. Тау беткейлерінен көлденеңінен сатылай жырту

7. Селге қарсы құрылыстар салу.

8. Құм тоқтату

9. Бұл шаралар топырақтың жел, су эрозиясына ұшырауларын азайтады.

V. Жаңа сабақты қорытындылау

Синквин әдісі

Зат есім (кім? не?) - топырақ

Сын (есім қандай?) - қара, қоңыр қара,қоңыр сұр

Сан есім (қанша?неше?) - елімізде үш топырақ зонасы бар

Етістік ( не істейді? Қайтеді? ) - Топырақ су және жел эрозиясына ұшырайды

немесе адамдар топырақ эрозиясына қарсы күрес шараларын қолданады

1) Қазақстанда қандай топырақ түрлері бар? Өз облыстарыңның топырағы қанадй?

2)Топырақтың гумусы деген не және ол оңтүстікке барған сайын неге азая береді?

3) Топырақ эрозиясы деген не?

4(Топырақ эрозиясымен күресу шаралары барма?

5) Өздеріңнің тұрған жерлерінің ауыл шаруашылық мамандары эрозияға ұшыраған топыраққа қандай шаралар қолдануда болса айтып бер

6.Үйге тапсырма.

VI.маз.Кескін картаға топырақ зоналарын түсіру.

VII.Бағалау

5-сынып №2сабақ :

Сабақтың тақырыбы: Топырақты күзде және көктемде тыңайтқыштар арқылы өңдеу.

Тамыр - өсімдіктің топырақтан қоректену мүшесі. Тыңайтқыштар
Мақсаты: Оқушыларға тамыр өсімдіктің топырақтан қоректену мүшесі екендігін түсіндіре отырып, тыңайтқыштар жайлы білім беру.
Көрнекілігі: Плакаттар, тірек-сызбалар
Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақ беру әдісі: сұрақ-жауап, баяндау
Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі
Психолгиялық дайындық
2.Үй жұмысын тексеру.
1. Тамырдың бөліктерін атаңдар? Аймақ құрып түсіндіріңдер.

2. Тамырдың өсуі деген не?

Суреттеме

Жауаптар

1. Тал, қарақат т.б. ағаштардың жас бұтағын, бөлме өсімдік-терінің жас өркендерін суға салып қойса … дамиды.

2. Тамыр арқылы топырақтан сіңірілген су және суда еріген мин-ералды тұздар … өтеді. 3. Қоректік заттар қорға жина-латын тамырларға … жатады. 4. Негізгі тамыр тұқымның … дамиды. 5. Тамырдың сабақтан айырмашылығы…. … шығармайды. 6. Тамырлар шығу тегіне қарай …. деп бөлі-неді. 7. Жас тамыр ұштарында … болады. 8. Қосалқы там-ырлар өсімдікті топыраққа мықтап бекітіп … күшейтеді.

9. Негізгі тамырдың жан-жағынан жанама тамырлар тарала-ды, олар … пайда болады. 10. Тамыр өсімдіктің … мүшесі.

1.Жер асты

2. Негізгі, жанама, қосалқы

3. Сору бөлігінде

4. Қосалқы тамырлар

5. Ұрық тамыршасынан

6. Сабаққа

7. Сәбіз, қызылша, шомыр

8. Жапырақ

9. Тамыр оймақшасы

10. Қоректенуін

3. Жаңа сабақ

Өсімдіктердің топырақтан қоректенуі минералды қоректену дейді.

Минералды қоректену

Тамыр

Топырақ

Жер үсті мүшелеріне ертіндісі ретінде ретінде жеткізіледі

Ұлпаларға таралады

Топырақта

Азот Фосфор Калий

Азот жетіспесе Фосфор жетіспесе Калий жетіспесе өте баяу өседі, жемістің түзілуі баяулап, өте аласа болып өседі, жапырақтары бозара салмағы кемиді тірек ұлпасы жетілмейді бастайды, жанама бұтақтары дамымайды

Топырақтан қоректену кезінде қатынасатын ұлпаларға жабын, өткізгіш, қоректік, ал мүшелерге тамыр жатады.

Тыңайтқыштар

Органикалық Минералды

қи, шымтезек, қарашірік, азот, фосфор, калий (күл)

құс саңғырығы

Кестемен жұмыс

Өсімдік аттары

Тыңайтқыш

Қай мүшесіне қажет

Шашу мерзімі

Қандай күйде

Қырыққабат

Азот

Жапырағы мен сабағына

Жаздың алғашқы айы

Сұйық ерітінді

Қызанақ

Фосфор, калий

Жемісіне

Жаздың екінші жартысы

Құрғақ және ерітінді

Картоп

Фосфор, калий

Түйнегіне

Жаздың екінші жартысы

Құрғақ және ерітінді

Күздік дақылдар

Калий

Барлық мүшесін суыққа төзімді етуге

Күзде, тұқым себер алдында

Құрғақ

Тапсырманы орында.

  1. Тізімдегі органикалық және минералды тыңайтқыштарды бөліп кестеге толтыр.

Органикалық тыңайтқыш

Минералды тыңайтқыш

  1. Азот селитрасы 4. Күл 7. Сүйек ұны 10. Көмір

  2. Құс саңғырығы 5. Торф 8. Қарашірік

  3. Суперфосфат 6. Қи 9. Нитрагин

  1. Төмендегі сипаттамалар тыңайтқыштардың қай түріне тән екенін тұсына рет

санын қою арқылы анықта.

І

Азотты

ІІ

Фосфорлы

ІІІ

Калийлі

  1. Жемістердің пісу мерзімін қысқартады.

  2. Суыққа төзімділігін арттырады.

  3. Сабақ пен жапырағының өсуін күшейтеді.

  4. Тамыр мен түйнектің өсуіне әсер етеді.


4. Бекіту

1. Минералды қоректену деген не?


2. Тыңайтқыштардың неше түрі бар?

3. Органикалық тыңайтқышқа нелер жатады?

4. Минералды тыңайтқышқа нелер жатады?

5. Үйге тапсырма. § 9 оқу

6. Бағалау

Өсімдіктерді суару. Мелиорация( меліоратіо - жақсарту)- жерді жақсартуға бағытталған техникалық және шаруашылық-ұйымдастырушылық шаралар жиынтығы. Топырақты сумен, ауамен, қоректік заттармен қамтамасыз ету тәртібін жақсартуға, оны жел, су сияқты қатерлі құбылыстардан қорғауға мүмкіндік береді. Мұның негізінде ауыл шаруашылық дақылдары мен мал азығы ретінде өсірілетін шөптерден ұдайы мол өнім алуға болады. Мелиорацияның Қазақстан үшін айрықша мәні бар: республика жерінің басым бөлігін шөлді, шөлейтті және жартылай шөлейтті аймақтар алып жатыр. Олардың әрдайым суландыруды қажет ететіндігін адам баласы қола, темір дәуірлерінен бастап-ақ білгеТабиғат өзінің тылсым сырларымен қызықты. Оны зерттеп танудағы
ғылыми еңбектер әлі де аз. Бір өсімдіктер дүниесінің миллиардтаған құпиясы бар. Соның бірі жыртқыш және паразит өсімдіктер әлемі. Әрине жыртқыш, паразит деген ұғымдар тек жануарлар әлемінде емес өсімдіктер әлемінде де қолданыста бар сөздер.
Бұл өсімдіктердің тарихына үңілетін болсақ ең алғаш бұл жыртқыш өсімдіктер 18 ғасырда белгілі бола бастаған. Ең алғаш шыбынжек жапырақ (мухоловка) өсімдігіне ботаникалық түсінікті 1769 жылы ағылшын натуралисі Джон Эллисон өзінің Карл Линнейге жазған хатында сипаттаған болатын. Бұл хатта Д. Эллисон өсімдік өзіне қорек ретінде жәндіктерді ұстағанын сипаттаған болатын. Ал 1782 жылы неміс дәрігері А.В.Роттың росянка өсімдігінің жәндікті ұстап қоректенгендігі туралы жазған жазбасы Д. Эллисонның айтканын растай түсті.
Жыртқыш өсімдіктер - көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Қалың шөптердің арасында, батпақты жерлерде тіршілік етеді. Жәндіктерді фосфор, калий қоры ретінде пайдаланады. Жәндіктерді түрі өзгерген жапырақтары арқылы аулайды. Жәндіктерді өздеріне әдемі түстерімен, иістерімен, шырышты қоспаларымен еліктіреді. Жапырақтарында жәндіктерді қорытатын пепсин және органикалық қышқылдар болады.

Тамыр жүйесі жыртқыш өсімдіктерде нашар жетілген, бірақ мұндай өсімдіктер топырақтағы су мен жәндіктерден бөлінетін заттардың арқасында тез өседі, гүлдейді, көбейеді. Жыртқыш өсімдіктер Артикадан бастап тропиктік жерлерге дейін, яғни су жағалауынан бастап биік таулы аймақтарға дейін өседі.
Жыртқыш өсімдіктерді жәндіктерді аулау механизміне қарай 3 типке бөлеміз:
- Жапырақ тақтасындағы тікенді тістері арқылы аулау.
- Жапырақтарынан бөлінген шырыш арқылы аулау
- Құмыра секілді жапырағы арқылы аулау

Суару. Жыртқыш өсімдіктерге біздер пайдаланатын судан гөрі жаңбырдың суы, не арнайы дайындалған (құрамындағы рН - 6,5) су қажет. Біз пайдаланатын судың құрамында минералды тұздар бар, ол өсімдіктің тіршілігін жояды. Бұл өсімдіктердің көбісі батпақты жерлерде өсетін болғандықтан, ылғалды ұнатады. Бірақ кей жағдайда құрғақшылыққа төзімділері де кездеседі.

Қоректенуі. Ашық далалы жерде өскен жыртқыш өсімдіктер өзін - өзі қоректендіре алады. Бірақ бұл өсімдікті қолмен де қоректендіруге болады. Бірақ қорек көлемі шартты мөлшерден асып кетсе өсімдік өліп кетуі де мүмкін. . Көптеген жыртқыш өсімдіктер жарықтың мол түскенін қалайды. Кейбір түрі жасанды жарыққа да өссе, кейбірі табиғи жарықты қалайды.
Жыртқыш өсімдіктер - жәндіктермен қоректенетін автотропты өсімдіктер. Жәндікқоректі өсімдіктердің негізінен тропиктик аймақтарда кездесетін 6 тұқымдасы, 500- түрі белгілі. Қазақстанда 3 туысы, 6 түрі бар. Жәндікқоректі өсімдіктер өздерінің қорегін аулау үшін олардың организмдері әртүрлі күрделі жағдайларға бейімделген. Мысалы, дүңгіршек жапырақтарының саңылаулары болады, оның қалқаншасы ішке қарай ашылады да, ұсақ жәндіктер оған кіре алғанымен кері шыға алмайды, өсімдікке қорек болады. Тропикте өсетін непентестің жапырақ сағағы құмыра тәрізді болады, оған қонған жәндіктер құмыраның жылтыр ернеуінен өсімдіктің ішіне сырғып түседі де шыға алмайды. Ал дәнелдің жапырақтарын жабысқақ зат шығаратын қызыл түсті бездер қаптап жатады, оған қонған жәндік кері ұша алмай, өсімдікке жабысып қалады. Шықшөптерден шығатын хош иіске жәндіктер қонған кезде, олардың жапырақтары бүктеліп, жәндіктерді қысып қалады. Жаза беретін болсақ олар туралы қызықты мәліметтер көп-ақ.Енді осы өсімдіктерге жеке тоқталып өтелік:
Дәнел (Альдрованда)

1. Дәнел (альдрованда) - (Аldrovanda) - шықшөптер тұқымдасына жататын жәндікқоректі су өсімдіктер туысы. Еуразияның, Австралияның, Африканың тұщы суларында өсетін 1 түрі бар. Қазақстанда өзен-көл бетінде қалқып жүретін 1 түрі - бүршікті дәнел (А. vesіculosa) бар. Биіктігі 5 - 10 см, тамырсыз жіп тәрізді сабақтары су бетінде қалқып жүреді. Жапырақтары 7 - 9-дан шоғырланып, жалпақ сағағының ұшында ұзын біз тәрізді болып жетіледі. Гүлдері ұсақ ақ түсті, жәндіктермен тозаңданады. Негізінен қыстап қалған бүрлері арқылы көбейеді. Ол бүрлерді су құстары таратады. Шілде - тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Жемісі - қақырап ашылатын қорапша. Тұқымы ұсақ, өте көп.

Библис

  1. Библис - жыртқыш өсімдіктердің бір түрі. Желім бөлу арқылы
    жәндіктерді еліктіреді. Бөлінген желімге жәндіктер ғана емес, сонымен қатар бақа тіптен құстар да ілініп жем болады. Австралия елінің тұрғындары осы желімді скотч жасауда пайдаланады.

Саррацения

3. Саррацения - туысқа 9 түр жатады. Туысқа жататын өсімдіктер батпақты жердің өсімдіктері болып табылады. Түсі өте ашық. Тіптен гүл жармаған сарраценияның өзі де адамды өзіне еліктірмей қоймайды. Алқызыл түсті, тәтті шырын бөлетін қармалауыш -жапырақ ертегілердегі гүлді елестетеді. Әдемі гүлге қызыққан жәндік өсімдіктің қорегі болып табылады.

Шыбынжек жапырақ (Венерина мухоловка)

4. Шыбынжек жапырақ (венерина мухоловка) - туысқа тек 1 ғана түр жатады. Табиғатта шыбынжекті солтүстік және оңтүстік Каролина батпақтарынан кездестіруге болады. Ересек өсімдігінде қармалауыш 3см. Жыл мезгілдеріне қарай қармалауыш түрі өзгеріп отырады. Жаз айларында қармалауыш ашық түске боялып үлкен көлемді болады. Ал қыста қорек аз кезде қармалауыш көлемі кішірейеді. Жапырағының айналасын қалың тікендер қаптаған. Әр жапырақта 15-20 тікеннен бар. Ал жапырақ ортасында 3 ұзын қылшық болады. Жәндіктерді бұл жапырақ түрі қызықтырмай қоймас. Егер жапыраққа бір нәрсе ілінсе жабылған жапырақ 30 минуттан кейін, кейде бірнеше күнге дейін ашылмай қалады.

Дарлингтония

5. Дарлингтония - туысқа жататын жалғыз түр. Калифорнияның батпақты аймақтарында өседі. Жыртқыш өсімдіктің жапырағы шабуылға дайын тұрған кобра жыланына ұқсайды. Иісі арқылы жәндіктерді өзіне еліктіріп, оларды қорек қылады. Жирянка

6. Жирянка - қорегін өзінің жапырақтары мен еліктіргіш иістері арқылы ұстайды. Жапырақ ұшына қонған жәндікті ұстаған жирянка жапырағын ішке орау арқылы жәндіктің сыртқа шығуын қиындата түседі. Одан әрі жапырақ қажетті ферменттерді бөліп, жәндікпен қоректенеді. Қорытып болғаннан соң жиырып алған жапырағын ашып, келесі жәндікті аулауға дайын тұрады.

Непентес
7. Непентес - туысқа жататын тропикалық орманда кездесетін 80 түр жатады. Көп бөлігі ұзындығы бірнеше метрге жететін лиана түрінде өседі. Непентес қармалауыштары ірі жәндіктерді де ұстауға бейім. Ең ірі непентес бақа, тышқан тіпті құстармен де қоректенеді. Басқа жыртқыш өсімдіктермен салыстырғанда непентестің қорек аулау тәсілі өзгеше. Құмыраға ұқсас жапырақтары су жинауға өте ыңғайлы болып табылады. Жапырақ түбі воронкаға ұқсас, жиналған су содан тамшылып жәндіктерді өзіне еліктіреді. Құмыраның шырынды бөлігіне жиналған жәндіктер шырынмен қоректенемін деп құмыраның ішіне түсіп кетеді де, ақыр соңында сондағы суға батып өледі. Непентесті кейде «аңшы кесесі» деп те атайды.

Шықшөп

8. Шықшөп (росянка) -(Drosera) - өзі аттас тұқымдасқа жататын көп жылдық жәндікқоректі өсімдіктер. Тропиктік және қоңыржай белдеулерде, негізінен Австралия мен Жаңа Зеландияның ылғалды аймақтарында өсетін 100-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанда шымтезекті мүк өскен батпақты жерлерде кездесетін 2 түрі (теңгежапырақ шықшөп және англия шықшөбі) бар. Шықшөп минералдар мен минеарды қосылыстар аз жерлерде өседі. Мұндай жерде өскен шықшөп азот, калий, фосфор жетіспегендіктен жәндікпен қоректенеді. Бұлардың биіктігі 7 - 25 см, төселе өсетін немесе түйнекті тамырсабағы болады. Жапырақтары тамыр түбіндегі себетте орналасады, олардың шетін және жоғары жағын қызыл безді басы бар түктер жауып жатады. Осы бездер жабысқақ сұйық тамшылар бөліп шығарады, соның нәтижесінде өсімдіктің жапырағының үстін шық жауып жатқан сияқты болып көрінеді. Өсімдіктің аты осыған байланысты қойылған. Түктер жапыраққа қонған жәндіктерді жауып қалады да, өздерінен бөлінген шырышпен бүркейді. Бұл кезде жапырақ қақ ортасынан екіге бүктетіліп, жәндікті ұстап тұрады. Өсімдіктің құрамынан бөлінген асқорыту ферментінің әсерінен жәндік қорытылып болғаннан кейін жапырақ қайтадан жазылып, бұрынғы түріне келеді. Гүлдері ұсақ ақ түсті, олар шашақ немесе сыпыртқы гүлшоғырына топталады. Бүкіл жаз бойы гүлдеп тұрады. Тұқымынан, көбінесе вегетативті жолмен көбейеді (олар су арқылы тарайды). Жемісі - бір ұялы қорапша. Теңгежапырақ шықшөп - дәрілік өсімдік.Жыртқыш өсімдіктерді үй жайында өсіре алмаймыз деген түсінік бар. Бірақ өсіремін деген адамға бәрі де мүмкін, тек шыдамдылық қажет. Шыбынжек өсімдігіне жарық жыл бойы керек. Егер жарық жетпесе қолмен жарықтандыру керек. Жаз айларында өсімдік суды мол қажет етеді. Бір ескертетіні қайнатылған су мен жаңбыр суын пайдалану керек. Қыс айларында су құюды баяулатқан дұрыс, бірақ кеуіп кетпеуін қадағалау керек. Ауаның өте жоғары ылғалдылығы бұл өсімдікке қажет болып табылады.
Непентес жыртқыш өсімдігін қолдан өсіру соншалықты қиын емес. Тек ылғал, ауа мол болу керек. Өсімдіктің кеуіп кетпеуін қадағалап суарып отыру керек.Шықшөп өсімдігін үй жағдайында өсіру қиындау. Бұл өсімдікті қажет болса аквариумға салып өсіру де туындайды.
Саррацения өсімдігі аса күтімді қаламай өсе береді. Тек қайнатылған су мен жаңбыр суын пайдаланған жөн. Бөлме жағдайында терезе алдында тұрған дұрыс.

6-сынып №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өсімдік шаруашылылы туралы түсінік.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділігі. Оқушыларға өсімдіктердің көптүрлілігін және маңызы жайлы түсінік беру, білімдерін арттыру.
ә) тәрбиелілігі. Оқушыларға өсімдіктердің маңызы, көптүрлілігі жайлй түсіндіріп, олардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру, өсімдіктерді қорғауға тәрбиелеу.

б) дамытушылығы. Оқушылардың өсімдіктердің адам өмірі үшін маңызын өз бетінше ойлау қабілетін дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: Өсімдіктер туралы кітап, Өсімдіктің суреттері, өсімдіктердің кеппе шөбі, жеміс-жидек муляжы, тірі өсімдіктер, интерактивті тақта,
Сабақтың әдісі:СТО әдісі, сұрақ - жауап, баяндау, қорыту, жартылай іздену.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі
Пәнаралық байланыс: биология, табиғаттану, экология, зоология, әдебиет.
Сабақтың барысы: І . Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
ІІІ. Жаңа сабақ.
ІҮ. Қорытындылау
Ү. Бағалау
ҮІ. Үйге тапсырма беру.
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен сәлемдесіп, оқушыларды түгелдеу, сабаққа дайындау.Оқушылардың назарын аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Оқушылардан үйден жан-жануарларға жазған хаттарын оқыту.

ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру.
Оқушылардан өсімдіктер туралы қандай мақал - мәтел, жұмбақтар туралы сұрау.

Өсімдіктердің түрлері өте көп.Өсімдіктер жер шарындағы оттегіні жасаушы және зиянды газдардан тазартушы болып табылады.
Өсімдіктер әлемі - тірі табиғаттың бір бөлігі.Адамзаттың да, жануарладың әлемінің де өмірі шынында да осы өсімдіктер дүниесіне тығыз байланысты. Әлемде көзге көрінетін өсімдіктер әр алуан. ХҮІІІ ғасырда швед ғалымы К. Линней өсімдіктердің көптеген түрлерін анықтап, 6000 түрі ғана белгілі болды.
Өсімдіктің таралу жолдары әртүрлі. Климаты суық жерлерге қарағанда жылы тропикалық және субтропикалық жерлерде өсімдіктің түрлері де өте көп.
Мысалы: Гренландия аралында - 390 түрлі
Сахарада - 300 дей
Бразилияда - 40 000 түр
Индияда - 21 000 түр
Қытайда - 20 000 түр
Африканың тропикалық аудандарында - 13 000 өсімдік түрі кездеседі.

Жер бетіндегі табиғат жағдайлары әр жерде әртүрлі. Бір жерде үнемі жаз, екінші жерде үнемі қыс , ал тағы бір тұста жылдың барлық мезгілдері айқын байқалады.
Өсімдіктер құрлықта және суда, тундра мен шөл далада , тауларда және мұздықтарда да кездеседі.
Экватор маңы сияқты жыл бойы жаз болып тұратын аймақтарда жылу сүйгіш өсімдіктер мен жемістер өседі. ( мысалы. ЗӘЙТҮН, МАНДАРИН, БАНАН
Шөл далаларда ыстыққа төзімді және суды үнемді әрі аз пайдалануға бейімделген өсімдіктер өседі. Мысалы: сексеуіл бірнеше айлар бойы сусыз тіршілік етуге бейім.
Мұхиттар мен теңіздерде, өзендер мен көлдерде балдырлар , теңіз капустасы және маржанды рифтерде өсетін ерекше өсімдіктің түрлері өседі.Бұл өсімдіктер су жануарларына қорек болып қана қоймай, судың құрамындағы заттардың тепе-теңдік жағдайына әсер етуші.
Өсімдіктер табиғатта үлкен роль атқарады.. Жануарлар алуан түрлі өсімдіктермен қоректенеді. Адам өз тіршілігінде көптеген мәдени өсімдіктерді пайдаланады. Егістіктермен мал жайылымдары ауыл шаруашылығының қайнар көзі болып табылады.
Өсімдіксіз біз көріп жүрген табиғат мұндай көркем, әрі сұлу болмас еді. Қызыл жасыл түспен боялмаған гүлдерсіз ешқандай қаланың , ауылдың көркі сұлу болмас еді.
Өсімдіктерден сонымен қатар ағаштар, құрылыс материалдары ( кітап, дәптер ) жасалынады. Тастай темір ағашты самшат деп аталады.
Ең биік ағашты - эвкалипт дейміз.
Ең биік шөпті - бамбук дейміз,
Өсімдіктердің мәдени және дәрілік түрлері болады.
Мәдени өсімдіктерге - азық - түліктер, майлы дақылдар. Мысалы: картоп, жүгері күріш ,бидай ,күнбағыс , мақта, темекі т.б.
Ал бидай - нан атасы. Ал жүгеріні дала аруы деп те атаймыз.
Күріштің отаны - Үндістан
Картоп, жүгері, мақта , күнбағыс, темекінің отаны - Америка . Бұл өсімдіктерді Еуропаға алғаш алып келгендер теңіз саяхатшылары.Қазір дүние жүзінде адамдар егіп, өсіретін мәдени өсімдіктердің 200 мыңдай түрі бар. Олардың арғы тегі жабайы өсімдіктер.
Табиғатта өсетін өсімдіктердің адамдарға тигізетін пайдасы өте көп.Олардың біразын тамаққа пайдаланса, бір тобын әр түрлі шаруашылыққа пайдаланады.Өсімдіктерден дәрі - дәрмек, бояулар алынады.Картоптан крахмал мен спирт алынады, ал мақта - матаның негізгі шикізаты . Қарағай, пияз, сарымсақ сияқты өсімдіктер ерекше фитонцид деген затты бөліп шығарып, ауру қоздырушы бактерияларды өлтіреді. Адам өміріне қажетті ауаны оттегімен байтып отырады. Дүние жүзіндегі аса пайдалы өсімдіктерді қолдан өсіріп, елден елге таратқан да адамдар. Мәдени өсімдіктерді адам қолдан өсіреді.
ІҮ. Қорытындылау.
1. Өсімдіктер жер шарында біркелкі таралған ба ?
2. Суық жерлер мен мен жылы жерлердегі өсімдіктердің ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай ?
3. Өсімдіктер адамның тіршілігінде қандай рөл атқарады?

Ү. Бағалау .
Сабақ айтқан, сабаққа белсене қатысқан оқушыларға баға қойылады.

ҮІ. Үйге тапсырма беру.

6-сынып №2сабақ

Сабақтың тақырыбы: Көкөніс өсірудегі күзгі жұмыстар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларда көкөніс шаруашылығы туралы білімді тұрғындарды көкөқніспен қамтамасыз ететін өсімдік шаруашылығының бір бағыты ретінде қалыптастыру. Өсімдік өмірінің ұзақтығы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: танымдық қызығушылықтарын дамыту, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге үйрету.

Тәрбиелік: оқушыларды еңбек сүюге, берілген тапсыврмаларды өз уақытында тиянақты орындай білуге, жұмыс барысында техникалық қауіпсіздікті сақтап жұмыс жасауға, шыдамдылыққа, төзімділікке тәрбиелеу.

Көрнекіліктер мен құрал-жабдықтар: күрек, тырнауыш, айр, шелек, зембіл, себуге арналған пияз тұқымы.

Сабақтың типі: жаңа сабақ.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың жоспары:

І Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру, пысықтау

ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру

V Сарамандақ жұмыс

VІ Бекіту инструктажы

VІІ Жұмыс орнын жинақтау

І Ұйымдастыру кезеңі.

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу;

2. Сабаққа дайындығын тексеру (құрал-жабдықтар кабинет тазалығы т.б)

3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Сабақтың барысы:

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру:

Оқушылар білуі тиіс:

- жеміс көкөніс дақыларды өсіру технологиясының негізін;

- өсімдіктер қандай топтарға жіктелетіндігін;

- пиязшықты өсімдіктерді өсіру технологиясын;

- органикалық және органикалық емес тыңайтқыштарға қандай заттар жататындығын;

- құрал - саймандармен жұмыс істеген кездегі қауіпсіздік техникасының ережелерін;

- күздегі топырақты өңдеу ерекшеліктерін.

Оқушылар игерген болуы тиіс:

- құрал - саймандарды қолдана отырып, тәжірбиелік жұмыстарды орындауды;

- күзгі топырақ өңдеуді жүргізуді;

- топыраққа минералдық және органикалық тыңайтқыштарды енгізуді;

- сәбіз және ақжелкен тұқымдарының қыстық себуін жүргізуді.

Оқушылар өсімдік шаруашылығының негізгі бөлімдерімен, толығырақ көкөніс шаруашылығы және гүл өсіру шаруашылықтарымен танысады. Көкөніс шаруашылығының негізгі мақсаты айқындалады.

Көкөністер жыл бойынша былай бөлінетіндігі анықталады:

- біржылдық; ,- екіжылдық; ,- көпжылдық;

Алынатын өнімнің сипатына қарай мынадай топтарға бөлінеді:

- жемісті ,- тамыр жемісті ,- сабақ жемісті ,- жапырақты ,- гүлді,- пиязшықты

- көкөніс туралы бұрын білетін білімдерін кеңейту;

- жемісті жапырақты, тамыржемісті және т.б. сияқты көкөніс өсімдіктерін өз бетінше анықтай білуге дағдыландыру;

- оқушылармен бірлесе отырып, сәндік - гүлді өсімдіктердің адам өміріндегі маңызын түсігнуге жаңа шешімдер табу;

- оқушыларға «сұлулық» түсінігін анықтауға мүмкіндік беру;

- «Сұлулық әлемді құтқарады» айтылымның мағынасын түсіндіріңіз;

- пиязшықты өсімдіктерді өсіру технологиясымен таныстыру;

- адам не үшін топырақты және оның тыңайтқыштарын өңдеуді жүргізетіндігін талқылау.

Қорытынды:

- көкөніс және сәндік - гүлді өсімдік адамға күнделікті қорек үшін және біздің өмірімізді безендіру үшін қажет;

- гүлдер сұлулық түсінігімен байланысты.

Үй тапсырмасы

Үйде гүлге арналған ыдыстарға гүлді өсімдіктердің тұқымын отырғызу

6-сынып №3сабақ

Сабақтың тақырыбы: Көкөністерді арам шөптен, зиянкестерден, аурудан қорғау

Білімділік: оқушылардың егіншілік жүйесі туралы білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: егіншілік жүйесі туралы білім, білік және дағдыларын жетілдіру.

Тәрбиелік: оқущыларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа ұғымды меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Көрнекіліктер мен құрал - жабдықтар: түрлі түсті суреттер, кітап, плакат.

Пәнаралық байланыс: биология


Сабақтың жоспары.

1. Ұйымдастыру кезеңі.

2.Үй тапсырмасын тексеру, пысықтау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Кіріспе инструктажы

5. Сарамандық жұмыс

6. Бекіту инструктажы

7. Жұмыс орнын жинақтау

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

2. Сабаққа дайындығын тексеру (құрал - жабдықтар, кабинет тазалығы т.б).

3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру, пысықтау.

Өткен жылғы тақырыптарды қа

7-сабақ №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Егістіктанудың мағынасы. Жерді өңдеу. Қарақұмық, картоп, жүгері нің агробиологиялық ситаттамасы.

Сабақтың мақсаты:

Оқыту: оқушылардың, яғни болашақ маманның жан-жақты дамуын, оның ой, іс-әрекетінде жүйелілік сипаттамаларының болуын қамтамасыз ету, тарауды қорытындылап, бекіту.

Дамыту: Ой-өрісін, кәсіби білімін, жұмысқа ынтасын, қабілетін.

Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, сабырлылыққа, еңбексүйгіштікке баулу.

Сабақтың түрі: Бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: Ойын, сайыс, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: Тракторлар мен автомобильдер (І курс), агрономия негіздері (І курс), қазақ тілі мен әдебиеті (І курс).

Сабақтың көрнекілігі: Ауыл шаруашылығы машиналарының макеттері, сызба плакаттар, буклеттер, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру бөлімі. Оқушыларды түгелдеу, оқу-құралдарын тексеру. Сабақтың түрі мен мақсатын хабарлау.

ІІ.Тарауды бекіту бөлімі. Сабақты бастамас бұрын топ оқушылары осы тарау бойынша өтілген алты ауыл шаруашыгығы машинасына сәйкес алты топқа бөлінеді.Олар мыналар: әр топтың аты, ұраны, таңбасы болады.

Бірінші топтың аты «Соқа», ұраны: «Қиясына шығып ойдың, алға таудай талап қойдым». Екінші топтың аты «Сыдыра жыртқыш», ұраны: «Өнеріммен өрге жүзем, еңбегіммен өмір сүрем».

Үшінші топтың аты «Тырма», ұраны: «Еңбектенем ер атанып, алға басам әлем танып».

Төртінші топтың аты «Нығыздауыш», ұраны: «Біз жалынды жастармыз, білімге жол бастаймыз».

Бесінші топтың аты «Өңдеуіш», ұраны: «Еңбек етсем еселі. Оңға ісім өседі».

Алтыншы топтың аты «Тегістеуіш». Ұраны: «Ізденістен ілгері іске». Бұл жарыс тапсырмаларына топтағы барлық оқушы қатысуға тиіс. Сондықтан әр топ өз мүшелерінің тапсырмаларының орындалуына көмектесуі керек. Ол кезде сұраққа жауап берген топтарға бір ұпай қосылып отырады.

Жарыс сабағының жалпы ұраны «Біліміңе, білім қос».

- деп, оқушылардың оқуға, жұмысқа деген ынта ықыластарын оятамыз. Әр топқа төрт-бес оқушыдан келеді. Жарыс сабағы бес тапсырмадан тұрады. Сонда жарыс шарты бойынша бірде-бір оқушы қалыс қалмауы тиіс. Сондықтан әр топ өз мүшелерінің тапсырмаларының орындалуына көмектесуі керек.

Машиналарға байланысты викториналық сұрақтар.

1.«Бәйге».

2.Машиналардың құрылысы.

3.Мақал-мәтелдер.(Егіншілік).

4.Жұмбақтар.

Атқарылатын жұмысына қарай соқалар қалай жіктелінеді?

Жауабы:Жалпы және арнаулы жұмыс соқалары.

Корпус санына қарай соқалар қалай аталынады?

Жауабы:Бір, екі, үш, төрт, бес, алты,сегіз және тоғыз корпусты болып аталынады.

Соқаның негізгі жұмыс органдары:1-дискілі пышақ,2- шым аударғыш,3- түрен, қайырма, жақтау (атыз тақтасы),5- корпус.

Сыдыра жыртқыштың құрылысы:1-рама,2- екі оң жақ секциялары,3-екі сол жақ секциялары,4-брустар,5-доңғалақтар,6-гидробасқару механизмі,7- тегістегіштер,8- реттелетін төмендеткіштер.

Тырманың құрылысы:1-рамаға байласқан металл брус түріндегі сүйретпе,2-тісті брус,3- көлбеулікті реттеу пышағы.

Нығыздауыштың құрылысы:1-бір алдыңғы, екі артқы буыннан, 2-рамадан,3- он үш дискіден,4-осьтен,5- тіркемеден,6-жүгі бар жәшіктен.

Өңдеуіштің құрылысы:1-рамадан,2-тіркеу тетегі,3- доңғалақ,4- жұмыс органдарының тереңдігін реттейтін механизм.

Тегістеуіштің құрылысы:1-тартқыш арқалық, 2-ортаңғы секция, 4-тіреуіш доңғалақ, 5-гидроцилиндр, 6-гидрожүйе.

V1.Қорытынды. Мұндай дәстүрлі емес сабақтардың артықшылығы, қазіргі бәсекелестік заманда оқушылардың бір-бірімен бәсекеге түсіп, бір-бірінен озуға тырысып, білімдерін одан әрі шыңдай алады.Болашақ мамандарды даярлау барысында, дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың маңызы зор. Себебі мұғалім сабаққа дайындалу сәтінде оның сабаққа деген қызығушылығы мен ізденісі арытып отырады.

7-сабақ №2сабақ

Сабақтың тақырыбы: П. Вигитациялық кезеңде дақылдарды баптап-күту

Сабақтың мақсаты:

Оқыту: оқушылардың, яғни болашақ маманның жан-жақты дамуын, оның ой, іс-әрекетінде жүйелілік сипаттамаларының болуын қамтамасыз ету, тарауды қорытындылап, бекіту.

Дамыту: Ой-өрісін, кәсіби білімін, жұмысқа ынтасын, қабілетін.

Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, сабырлылыққа, еңбексүйгіштікке баулу.

Сабақтың түрі: Бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: Ойын, сайыс, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: Тракторлар мен автомобильдер (І курс), агрономия негіздері (І курс), қазақ тілі мен әдебиеті (І курс).

Сабақтың көрнекілігі: Ауыл шаруашылығы машиналарының макеттері, сызба плакаттар, буклеттер, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы:

Өсімдік өсіру, өсімдік шаруашылығы - ауыл шаруашылығыныңның халықты азық-түлікпен, мал шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды саласы. Мал шаруашылығымен тығыз байланысты. Өсімдік өсіруге егіншілік, шабындық, орман шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, жеміс-жидек шаруашылығы, әсемдік бақ өсіру және жабайы жеміс-жидек, саңырауқұлақ, дәрілік, т.б. пайдалы өсімдіктерді жинау шаруашылықтары жатады. Екінші жағынан өсімдік өсіру - ауыл шаруашылығы өсімдіктері түсімін молайту, өнім сапасын жақсарту, қаржы мен еңбекті аз жұмсап, көп өнім алу мәселелерін зерттейтін ғылым. Өсімдік өсіру ғылым ретінде ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің вегетация дәуірінің ұзақтығын, өсу және даму сатыларын, тамыр жүйесінің даму динамикасын, құрғақ зат жиналуын, зат алмасуын, суыққа, қуаңшылыққа төзімділігін, т.б. зерттейді. Өсімдіктің биологиялық және экологиялық ерекшеліктеріне қарай түр, сорт, гибридтерді аудандастыру, жерсіндіру, т.б. мәселелерді шешеді. Ғылыми тұрғыдан егіншілік, топырақтану, биохимия, генетика, селекция, микробиология, агрофизика, агрохимия, өсімдіктерді қорғау, т.б. ғылымдармен тығыз байланысты.

Жылыжайды желдету ұйымы.

Ежелгі ғасырларда-ақ адам жерді өңдеп, егіншілікпен айналыса бастағаннан пайдалы өсімдіктердің ең жақсы түрін, сортын іріктеп, оларды өсіру әдістерін жақсартып отырған. Өсімдік өсіру туралы жалпы деректер ежелгі Рим кезінен белгілі

Ал енді «майкене» өсімдігі жайлы не білеміз және Бәйдібекте майкенені ору науқаны қалай жүргізілуде? Оның гектарлық түсімі қандай? Бұл дақыл жөнінен алда нендей жоспарлар күтіп тұр? Осы сұрақтар бойынша диқандар қауымы және сала мамандарымен пікірлесіп, тақырыпты ақтарып, мәселені саралап көрген болатынбыз.

Майкененің шыққан тегін сұрасаңыз - аптап ыстықты Африка, оның ішінде Эфиопия деген ел көрінеді.


7 сынып №3сабақ

Сабақтың тақырыбы:Топырақты өңдеу, егінді егу

Оқыту: оқушылардың, яғни болашақ маманның жан-жақты дамуын, оның ой, іс-әрекетінде жүйелілік сипаттамаларының болуын қамтамасыз ету, тарауды қорытындылап, бекіту.

Дамыту: Ой-өрісін, кәсіби білімін, жұмысқа ынтасын, қабілетін.

Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, сабырлылыққа, еңбексүйгіштікке баулу.

Сабақтың түрі: Бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: Ойын, сайыс, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: Тракторлар мен автомобильдер (І курс), агрономия негіздері (І курс), қазақ тілі мен әдеб

8-с ынып №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Станоктың кинематикалық схемасы ж/е оны оқу. Цилиндр үлгісіндегі, конус үлгісіндегі, фасонды үлгідегі бөлшектер сызбаларын оқу. Қ/Е. (теория)

Тақырыбы: Цилиндр формалы бөлшектерді сызба түрінде көрсету

Машинатану элементтері негізіңде конструкциялык материалдарды өңдеу технологиясы

Мақсаты:Техникалық-технологиялық мәліметтер.

Міндеттері:

1. Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

2. Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3. Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).

Көрнекілік. Ағаштан және темірден жасалған дайын материалдар. Техникалық еңбек бойынша оқу кестелері. Техника қауіпсіздігін сақтау бойынша плакаттар.

Құрал-жабдықтар. Слесарлық құралдар.

Топсеруен. Ағаш және темір өндейтін шеберханалар.


І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ.Өткенді еске түсіру

ІІІ.Практикалық жұмыс. Бөлшектерді сызбаға қарап құрастыру. Құрастыру сызбасын оқып түсіну. Жұмысты жоспарлау. Құрастыруға керекті материалдарды дайындау. Құрастырылған бөлшектерді қолмен құм қағаз арқылы өңдеу, тегістеу, бұрандалар арқылы бекіту. Бақылау және өлшеу құралдарымен жұмыс істеу.


Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).


Қозғалыс берілісінің механизмі туралы түсінік. Тісті және белдікті беріліс. Бұрандалы механизм. Қол бұрғы: құрылысы, қолданылуы.

Оймалы біріктіру және олардың қолданымы. Оймалар кесу құралдары. Металдарды қиыстырып өңдеу. Металдардың механикалық қасиеттері. Өлшейтін және бақылау жасайтын құралдар. Электр шарыққа құралдарды қайрау.

Сабақты бекіту

Сұрақ-жауап әдісі

Үй тапсырмасы

Цилиндр формалы бөлшектерді сызба түрінде көрсету


8-с ынып №2сабақ

Сабақтың тақырыбы: Станоктың кинематикалық схемасы ж/е оны оқу.

Машинатану элементтері негізіңде конструкциялык материалдарды өңдеу технологиясы

Мақсаты:Техникалық-технологиялық мәліметтер.

Міндеттері:

1. Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

2. Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3. Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).

Көрнекілік. Ағаштан және темірден жасалған дайын материалдар. Техникалық еңбек бойынша оқу кестелері. Техника қауіпсіздігін сақтау бойынша плакаттар.

Құрал-жабдықтар. Слесарлық құралдар

Кинематикада кез келген нысанның қозғалысы белгілі бір денемен (санақ денесі) салыстырыла отырып зерттеледі. Қарастырылып отырған нысанның орны, санақ жүйесінің көмегімен, санақ денесі деп аталатын белгілі бір денемен салыстырмалы түрде анықталады. Санақ жүйесі зерттеу мақсатына байланысты алынады. Кинематикада нүктелер мен денелер қозғалысының берілу тәсілі және қозғалыс теңдеулері бойынша қозғалыстың Кинематикалық сипаттамалары (траектория, жылдамдық, үдеу, бұрыштық үдеу, т.б.) анықталады. Нүктенің қозғалысын сипаттау үшін табиғи, координаттық және векторлық деп аталатын үш тәсілдің бірі пайдаланылады. Табиғи (немесе траекториялық) тәсіл нүктенің таңдап алынған санақ жүйесімен салыстырғандағы траекториясы белгілі болғанда ғана қолданылады. Координаттық тәсілде нүктенің (M) санақ жүйесімен салыстырғандағы орны үш координатпен (x, y, z) анықталады, ал оның қозғалыс заңы x=f1(t), y=f2(t) және z=f3(t) түріндегі үш теңдеумен беріледі. Соңғы үш теңдеуден t-ны шығара отырып, нүктенің траекториясын табуға болады. Векторлық тәсілде нүктенің санақ жүйесімен салыстырғандағы орны санақ нүктесінен қозғалған нүктеге дейін жүргізілген r радиус-вектормен анықталады, ал қозғалыс заңы r=r(t) түріндегі векторлық теңдеумен беріледі. Қозғалған нүктенің жылдамдығы мен үдеуі оның негізгі Кинематикалық сипаттамасы болып есептеледі. Қатты дене қозғалысының берілу тәсілі қозғалыстың түріне, ал қозғалыс теңдеуінің саны оның еркіндік дәрежесінің санына байланысты болады. Қатты дене қозғалысының қарапайым түріне, оның ілгерілемелі қозғалысы мен айналмалы қозғалысы жатады. Қлгерілей қозғалған дененің барлық нүктесі бірдей жылдамдықпен қозғалатындықтан, оның қозғалысы бір нүктенің қозғалысы тәрізді қарастырылады. Кинематикада нүктелердің не денелердің күрделі қозғалысы, яғни өзара орын ауыстыратын екі (не одан да көп) санақ жүйесімен салыстырғандағы қозғалысы (бір уақыттағы) зерттеледі. Мұндай жағдайда санақ жүйесінің бірі негізгі жүйе (кейде оны шартты түрде қозғалмайтын деп), ал онымен салыстырғанда орын ауыстыратын санақ жүйесі қозғалмалы жүйе деп аталады. Жалпы жағдайда, қозғалмалы санақ жүйесі бірнешеу болуы мүмкін. Үздіксіз орта Кинематикасында сол ортаның берілу тәсілдері табылып, деформалануының жалпы теориясы қарастырылады, сондай-ақ, ортаның үздіксіздік шартын бейнелейтін үздіксіздік теңдеуі анықталады.[2]

Сабақты қортындылау :

Бағалау:

Үйге тапсырма:

8-сабақ №3сабақ

Сабақтың тақырыбы: Токарь станогында цилиндр үлгісіндегі, конус үлгісіндегі бөлшектерді жону.

Сабақтың мақсаты: а) Ағаш өңдейтін токарь станогының құрылысы мен жұмысы. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмысымен таныстыру.

Білімділігі: Станоктың құрылысымен жұмыс үрдісін түсіндіру, «машина» ұғымын қалыптастыру. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмыс істеу.

Дамытушылығы: Станоктың бөлшектері мен сызбаларын оқып үйрену, оқушылардың іскерлігін, жұмыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, компьютерлік сауаттылығын арттыру.

Тәрбиелігі: Компьютерлік сауаттылыққа бағыттау, техникаға қызығушылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: компьютер, проектор. Сабақ типі: Кіріктірілген сабақ

Сабақтың әдіс тәсілі: түсіндіру, практикалық жұмыс, тест, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: технология, информатика, орыс тілі, ағылшын тілі, қазақ тілі.


ДМ1.Ұйымдастыру.

1.Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысуын тексеру.

ДМ2. Сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатымен таныстыру, оқушы назарын сабаққа аудару.

Сабақтың мақсаты: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы арқылыкомпьютерде практикалық жұмыс орындау.

ДМ3. Жаңа сабақ.

Машина техникалық құрылым, ол бөлшектерден тұрады және механикалық жұмыс арқылы электр энергиясына , металдар мен ақпараттар туғызады. Олар: технологиялық, транспорттық тасымал және ақпараттық- есептеуіш машиналар болып бөлінеді. Әр машина 3 негізгі бөліктен тұрады: қозғалтқыш, беріліс механизмі, жұмыс органы.

ә) Ағаш өңдейтін токарь технологиялық машина. Ол ағашты жонып,егеу арқылы әр түрлі формаға келтіреді., айналатын денелер түріндегі бөлшектер жасалады.

б) Ағаш өңдейтін СТД-120 м үлгісіндегі токарь станогының құрылысымен танысайық, маркасы С- станок, Т-токарьлық, Д- ағаш өңдеуші 120-арақашықтық,м-жетілдірілген станок мүлгісі, платформадан, электр қозғалтқыштан, қорғағыш қаптама, тректі табан, станок негізгі бөлігі, алдыңғы қыспақ тетік, артқы қыспақ тетік, шам, патрон, ұстайтынтұтқа, мөлдір экран, түймеше тетіктен тұрады.

Ағашты бекітіп ұстау үшін шпиндельдің саптама тетігі пайдаланылады, олар шанышқы, патрон, тығырық.

Ағаш өңдейтін өткір тістер- қашаулар әртүрлі формада болады.

Практикалық жұмыс

Кинематикалық схемасын сызу./СТД-120 м станогын компьютерде құрастыру.

Ол үшін Paint графикалық редакторымен танысайық.


1.PAINT графикалық редакторы туралы түсінік

PAINT сурет салу бағдарламасы әр түрлі графикалық кескіндерді салуға,оны өңдеуге мүмкіндік береді.

Бұл бағдарламаның көмегімен қарапайым суреттен бастап, күрделі графикалық шығармаларға дейін жасауға болады.

PAINT бағдарламасында өзіміз сурет салуымызға Windows -тің басқа қолданбаларынан алмастыру буферіне көшірілген дайын суреттерді мәтінге қоюға,сондай-ақ сканердің көмегімен алынған күрделі кескіндерді енгізуге болады.

2. PAINT графикалық редакторында жұмыс істеу


PAINT графикалық редакторын іске қосу үшін, келесі әрекеттерді орындау керек.

Пуск Барлық бағдарламалар Стандартты PAINT

Осы әрекеттер орындалғаннан кейін экранға PAINT терезесі шығады.


Сурет салу кезеңдері

Құралды таңдап алу

PAINT редакторында 16 құралды пайдалануға болады. Олардың міндеттерін білу үшін,тышқанның нұсқағышын қажетті құралдың үстіне апару керек, сонда ішіне олардың міндеттеріне жазылған кішкене төртбұрыш пайда болады.

Сызықтың қалыңдығын,қылқаламның түрін немесе төртбұрыштың типін тағайындау

Құралдар тақтасының тура астыңғы жағындағы арнайы аймақта жасауға болады. Сызықтардың қалыңдығын бір нүктеден бастап,бес нүктеге дейінгі өлшемде салуға және қылқаламның,төртбұрыштың бірнеше түрлерін пайдалануға болады.

Кескіннің түсін таңдау


Сурет салатын түсті таңдау үшін,палитрадағы қажетті түстің төртбұрышына тышқан нұсқағышын орналастырып,сол жақ батырмасын шерту керек

Фонның түсін таңдау

Фонның түсін таңдау үшін,палитрадағы қажетті түске тышқан нұсқағышын орналастырып,оң жақ батырмасын шертіңдер.Бұл фонды пайдаланып объектілер жасайтын құралдармен жұмыс істегенде қажет(тік төртбұрыш,көпбұрыш,эллипс,дөңгеленген көпбұрыш)


3.PAINT графикалық редакторының құралдары


4.Редактордың командалары

Редакторда салынған суретін ойдағыдай болмаса, соңғы үш әрекет арқылы түзетуге болады.

Ол үшін Правка Отменить(орындатпау)

командасын орындау қажет.

Түзеткен қателеріңізді қайтадан қалпына келтіргіңіз келсе,

Правка- Повторить командасы арқылы тек соңғы үш әрекетті бастапқы қалпына келтіруге болады.

Суретті қалай сақтайды?

Салған суреттерді,графиктерді қажет кезінде пайдалану үшін, оны арнайы дискідегі файлда сақтаған жөн.

PAINT программасының құжатын бірінші

рет сақтап қою үшін

«Файл-сохранить как» командасын орындау керек.

Экранға «Сохранить как» диалогтық терезесі пайда болады

Енді жұмыс үстеліндегі «Станок» файлын ашып тапсырманы орындаймыз.

Оқушылар тапсырманы компьютерде орындайды.

Сабақты бекіту.

«Білім бәйгесі» ойынын ойнау.

1. Тест жұмысы

2. Жұмбақтар шешу

3. Сұрақтарға жауап.


Сабақты қорытындылау. Бағалау

Үйге тапсырма: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы.

8- сынып №4сабақ

Сабақтың тақырыбы: Токарь станогында фасонды бөлшектерді жону.

Сабақтың мақсаты: а) Ағаш өңдейтін токарь станогының құрылысы мен жұмысы. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмысымен таныстыру.

Білімділігі: Станоктың құрылысымен жұмыс үрдісін түсіндіру, «машина» ұғымын қалыптастыру. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмыс істеу.

Дамытушылығы: Станоктың бөлшектері мен сызбаларын оқып үйрену, оқушылардың іскерлігін, жұмыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, компьютерлік сауаттылығын арттыру.

Тәрбиелігі: Компьютерлік сауаттылыққа бағыттау, техникаға қызығушылыққа тәрби 9- сынып №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Халық қолөнері. (теория). Кебеже жасау технологиясы

Білімділік: Оқушыларға техника қауіпсіздік шараларын ескертіп таныстыру. Қазақ халқының қо өнері туралы мәліметтер беру.

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру.Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қаблеттерін арттыру,

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, шеберлікке, ізденімпаздылыққа баулу, Ата- бабамыздың ертеден келе жатқан қолөнерін оқып білуге үйрету.

Сабақтың типі: Қазақ халқының қоөнері тарихи сипаттама.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1.Әнгімелеу.

2. Үйірме сабақ

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, тарихи деректер, кітаптар.

Сабақтың жоспары:

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Жаңа сабақ

1.Қазақ қолөнері көне тарихымызбен біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Ата- баба өнерлерінің қай түрі болсын қасиеттеп, қадірлей тіптен, пір тұтып, көздің қарашығындай аялап сақтай білген халық.

2.Ата- жұрттан шалғай жүрсе де қай қазақ болсын өзінің ұлттық дүние мүліктерін бұйымдарын қадір тұтып қолданып келе жатқанын Қытай, Монғол, Түрік, Иран, Өзбекстан жерлеріндегі қазақтардыкөріп те, естіп те жүрміз.

3. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылып әртүрлі материалдарды пайдаланып олардан тоқу, өру, есу, тігу, кестелеу, мүсіндеу, құрастыру, сыру, бейнелеу тәсілдері арқылы орындалатын өнер жиынтығын айтады.

4. Қазіргі таңда күні бүгінге дейін өзінің ата- дәстүрін құрметтеп өзінің ата кәсібі ретінде қолөнер шеберлері оларды дамыта отырып қайта жаңғырту үстінде.

5. Халық қолөнері түрлеріне әдет- ғұрып жабдықтарымен бірге аң аулауға, мал өсіруге, егіншілікке қажетті құрал- жабдықтар мен қару- жарақтар жасау өнері де кіреді. Киіз үйдің сүйектері, ағаштан дайындалған үй жиһаздары сандық, жүк аяқ, кебеже, асадал, ағаш керуерт, жастық ағаш, жүннен дайындалған үй бұйымдарына : кілем, құрақ құрау, қайыс өріу, таспа ру, жүген, ши тоқу, бесік жасау, күбі, келі- келсап, ыдыс- аяқтар жасауды қолөнер шеберлері әртүрлі оө- өрнектермен нақыштап безендіре білген.

ІІІ. Қортындылау.

ІУ. Үйге тапсырма:

Қазақ халқының қоөнері түрлері мәліметтер жинап оқып келу.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындап зейіндерін аударту.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

2.Топтастыру.

Топтастыру арқылы Қазақстанның табиғат жағдайы мен табиғат ресустары түсіндіру.

ІІІ.Жаңа сабақты бекіту

Білгенім

Үйренгінім

Үйренгім келеді

V.Қорытындылау, бағалау

VІ.Үйге тапсырма беру.

Үйге: Қазақстанның табиғат жағдайы мен табиғат ресустары.

9-сынып№2сабақ

Сабақтың тақырыбы: Күбі жасау технологиясы

Сабақтың мақсаты: оқушыларды күбінің түрімен,жасалу жолдарымен таныстыру қандай ағаш түрлерінен жасалатының айту

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1.Білімділік: күбінің жасалу жолы мен оның қолданылатын орны жайлы ақпарат беру,ұлттық бұйым түрі екенінайту.

2.Дамытушылық: оқушылардың ермексазбен жұмыс істеу дағдыларын арттыру.

3.Тәрбиелік: оқушылардың жұмыс істеу ептілігін қалыптастыру,еңбек мәдениетіне баулу.

Көрнекіліктер: Күбі,мақал-мәтелдер,слайд.

Сабақ түрі: еңбекке баулу,Әдебиеттік оқу.

Әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,түсіндіру,жасау.

Сабақ барысы:

I.Ұйымдастыру кезені: оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру.

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақ:

Оқушыларға сұрақ қойылады:

Күбі дегеніміз не? Күбіні қай кезде қолданады?

Күбі - май шайқайтын, көже,ашымал ашытатын,саба орнына қолданылатың қымыз,шұбат пісетін ыдыс.

Күбінің жасалу технологиясы қиын болғандықтан сирек кездеседі.Күбінің ауыз жағы тарлау келеді де,дөңгелек қақпағының ортасына піспек өткізілетін тесік жасалады.Қымызға арналған күбілер әдетте аласалау,кеңдеу болады.Кейбір күбінің сыртына ою өрнек салынады.


Жасалу жолы: Күбіні,піспекті жасауға- қайың,емен,арша,талдан дайындалған жұқа тақтайшалардан құрап жасайды.Жеке тақтайшалардан құрап жасаған күбіге түп салынады,сыртынан темір құрсаулармен тартады.Күбіде төрт құрсау болады.

Күбінің келесі түрі-ағаш діңінің ортасын тұтас ойып жасалған күбі.Мұндай күбі жасалу техналогиясының қиындығына байланысты өте сирек кездеседі.Оның іші тегіс болу үшін күйдіріледі.Күбінің сыйымдығы әртүрлі болады.Шаң-тозаң түспес үшін, дөнгелек қақпақ жасалады.Піспек сабы шығып тұратын тесік қалдырады.

Қажетті заттар: ермексаз, босаған құрғақ желім құтысы, төсеніш қатырмақағаз,таза шүберек,т,б

Сабақты қорыту: Күбіні жасау үшін қандай ағаш түрлерін пайдаланған?

Күбіде неше құрсау болады? Бұрынғы заманда неге ата бабаларымыз күбіні ыдыс ретінде ұстаған?

Сабақты бекіту: Топтастыру

Қымыз, шұбат ашытады Май шайқайды

Күбі

Сусын ұзақ сақталады Көже,ашымал ашытады

Бағалау: Оқушылардың істеген жұмыстарын қарап,тексеріп бағала у.

Үйге тапсырма: Күбіде айранды,сүтті,іркітті қалай пісетінін үлкендерден сұрастырып көр? Піспекті үйде жасап келу.



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал