'Дыбыс. Дыбыс сипаттамалары', 9 класс

9 сынып

Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары.Акустикалық резонанс
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділік мақсаты: Тербелістер мен толқындар тақырыбы бойынша алған білімдерін қайталай отырып, жаңа сабақты меңгеру.
Дыбыстың қасиеттері мен әртүрлі ортада таралуын ұғыну. Оқушылардың білім деңгейін тереңдетіп, шығармашылыққа баулу.
б) Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың өз бетімен және ұжыммен жұмыс істеу біліктіліктерін, есте сақтау қабілетін, ой - өрісін дамыту, оларды шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру, танымдық белсенділіктерін қалыптастыру.
в) Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларды ұйымшыл болуға, ынтымақтастыққа, өзін-өзі басқаруға баулу. Эстетикалық, патриоттық және кәсіптік бағдар беру.
Сабақтың түрі: Жаңа технологияға негізделген ізденіс - зерттеу(физика, биология, анатомия, медицина, музыка) сабағы.
Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту
Сабақта қолданылатын әдіс - тәсілдер: Баяндау, дәріс беру, кітаппен жұмыс, есептеулер, ақпараттық - рецептивтік, шығармашылық, пікір алмасу, бағалау.
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, электрондық оқулық, оқулықтар, сызбанұсқалар, камертон домбыра,
Пән аралық байланыс: математика, анатомия, медицина, музыка, биология.
Бұл сабақта: «Естігенімді ұмытамын, көргенімді есте сақтаймын, өз ақыл-ойыммен істеген ісімді түсінемін» деген ұстаным алға қойылады.
Сабақтың жоспары:
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Үй тапсырмасын сұрау
3. Жаңа тақырыпты баяндау
4. Жаңа тақырыпты бекіту
5. Оқушылар білімін бағалау
5. Сабақты қорытындылау
6. Үйге тапсырма беру
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
1. Оқушылармен сәлемдесіп, олардың сабаққа дайындығын қадағалау.
2. Дәрісхананың тазалығына назар аудару.

III. Өткен тақырып бойынша оқушылардың білімін бағалау.
3. Оқушыларды топқа бөлу
1 - топ. «Зерттеушілер»
2 - топ. «Биологтар»
3 - топ. «Дәрігерлер»
Оқушылар білімін бағалау әр топқа таратылған жұлдызшалар арқылы жүргізіледі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша оқушылардың білімін тексеру. Ой қозғау
«Теңге алу» ойыны арқылы ұяшықтардағы сұрақтарға жауап береді.. Жауап берген топ оқушыларына жұлдызшалар беріліп отырады. Үй тапсырмасы бойынша қойылған сұрақтардың жауаптарының
кемшіліктері мен жетістіктеріне тоқтала кетіп, өтілген сабақты қорытындылау.
III. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Оқушыларды жаңа сабақтың тақырыбымен, мақсатымен және қаралатын сұрақтарымен таныстыру. Әрбір топтың ізденіс - шығармашылық жұмыстарын тыңдау.

• IV. Жаңа тақырыпты бекіту.
  1. Тест алу
  2. Есептер шығару
  V. Оқытушының жауаптарды толықтыра отырып, оқушыларды бағалауы және қорытындылауы.
  Өткен тақырып бойынша оқушылардың білімін тексеруде, жаңа сабақтың
  тақырыбын пысықтауда топ оқушыларының жинаған жұлдызшалары ескеріледі. Әртүрлі жануарлар мен табиғат құбылыстарының дыбысын ажырата отырып, оқушылар өз еркімен суреттер салып түсіндіреді.
  VI. Үйге тапсырма беру.
  Сабақтың өткізілу барысы
  1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың сабаққа қатысуын, дайындығын, кабинеттің тазалығын және дайындығын тексеру, оқушылардың жұмыс белсенділігін көтеру, жұмыс дәптерінің барын тексеру, білім алушыларды түгелдеу
  2. Үй тапсырмасын сұрау. Есеп 25 жаттығу №1

• Су айдынына тас тастағанда толқындар пайда болды.Су бетінде қалқып жүрген кішкене дене 15 с ішінде 6 рет жоғары көтеріліп ,төмен түсті.Егер толқын өркештерінің ара қашықтығы бір бірінен 40 см қашықтықта болса , онда су айдынында тарайтын толқын жылдамдығы неге тең болады?

• Берілгені Талдауы Шешуі
  n =6
  t=15 с T=t/n T=2,5с
  λ = 40 см=0,4м

• u=? u= λ v = λ/T u=0,16м/с
  Жауабы:

«Толқындық құбылыстар»тақырыбы бойынша А) «Ұяшықтарды таңдау» ойыны.
1.Қандай толқын мех-қ толқын деп аталады?

Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.
2.Қандай толқын көлденең толқын деп аталады?

Бөлшектердің тербелісі толқынның бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.
3.Қандай толқын бойлық толқын болады?

Бойлық толқын - бөлшектердің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқын
4.Толқын ұзындығы деген қандай шама ?

Толқын ұзындығы - периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық.
5. Толқын жылдамдығы дегеніміз не?

Толқын жылдамдығы - толқын ұзындығының бөлшектердің периодына қатынасы арқылы анықталатын физикалық шама.
6.Сейсмикалық толқын деп қандай толқынды айтады?

Сейсмикалық толқын - жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы.

7.Сейсмикалық толқынды өлшейтін құрал не деп аталады?

8.Толқын энергиясы тасымалданама?

9.Сейсмикалық толқынды зерттеудің қандай маңызы бар ?
Б)«Сәйкесін тап» ойыны

толқын

көлденең

бойлық

Себеп

қозғалыс

Шоғырлану-сиреу

Пішіні

Өркеш-ойыс

Сығылу-тартылу

Ортасы

Екі орта шекарасы

Ортаға байланысты

Сөзжұмбақ шешу арқылы жаңа сабақтың тақырыбын ашамыз
1. Қазақтың ұлттық музыкалық аспабы (Домбыра)
2. Уақыт өтуімен ілесе кеңістікте тарайтын тербелістер ( Толқын)
3. Дененің бірдей уақыт аралығындағы дәлме - дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысы (Тербеліс)
4. Қозғалыс шапшаңдығын сипаттайтын шама /жылдамдық/

5. Жер сілкіну ошағынан келген тербелістерді байқайтын құрал
(Сейсмограф)
Жаңа сабақтың тақырыбы « Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары»
Тақырыптың жоспары: 1. Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары.
2. Музыкалық дыбыстар мен шула
3. Дыбыстың маңызы
1. Зерттеушілер тобы.
1.Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары туралы жалпы мәліметтер береді

2.Биологтар 2.Дыбыстың биологиялық маңызы

3.Медиктер 3. Шудың адам ағзасына әсері
Адамда дыбыс әсерін тудыратын механикалық толқындардың тербеліс жиілігі 16 Гц - тен 20000Гц аралығында болады. Мұндай толқындар дыбыс толқындары немесе акустикалық толқындар деп аталады,.
Жиілігі 20000Гц - тен жоғары толқындар - ультрадыбыстар, ал жиілігі 16Гц - тен төменгі - инфрадыбыстар деп аталады. Статистикалық тепе-теңдік.

А) Домбыра төрде ілулі тұрғанда немесе шертпей жай ғана қолымызға алғанда барлық бөліктері өзара тепе-теңдікте тұрады.

Егер домбыра ішегін қолымызбен шертсек белгілі бір үн естиміз.

1. Тепе-теңдікте тұрған ішекті шертіп тербеліс тудырдық.

2. Ішектің тербелісі ауа арқылы, біздің құлағымызға жетеді.

3. Біздің көзімізге көрінбегенімен домбыраның беттік тақтайы да күрделі тербеліске ұшырайды.

Дыбыс ауада таралып тербеліс тудырады. Денелердің тербелісі дыбыс туындауының себепкері болып табылады.

Тербеліс жиілігі 16Гц - тен 20000 Гц -ке дейінгі механикалық толқындар адамда дыбыс әсерін туғызады. Сондықтан мұндай толқындар дыбыс толқындары немесе акустикалық толқындар деп аталады.

Жиілігі 20000 Гц тен жоғары толқындар - ультрадыбыстар

Жиілігі 16 Гц -тен төмен толқындар инфрадыбыстар деп аталады.

102 сурет. Мысал келтіру

Сонымен ауада тарайтын дыбыс толқындары бойлық толқындар болып табылады№ Дыбыс барлық ортада тарала алады. Қарапайым бақылаулар дыбыс әр түрлі ортада белгілі бір жылдамдықпен таралатынын көрсетеді.

1 кесте. Әр түрлі ортадағы дыбыс жылдамдығы. Найзағайдың суретті.

Жарықтың ауада таралу жылдамдығы 300000км/с

Дыбыстың ауада таралу жылдамдығы 330м/с

Музыкалық дыбыстар - камертондардың немесе басқа гармоникалық тербеліс жасайтын денелердің шығаратын дыбыстары.

Дыбысты сипаттайтын физикалық шамалар

Дыбыс қаттылығы тонның биіктігі тембр

Дыбыс қатылығы дыбыс шығаратын дененің тербелістер амплитудасымен анықталады.

Тон биіктігі тербеліс жиілігімен анықталады.

Тембр - адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.

Шу әр түрлі жиіліктігі дыбыстардың ретсіз қабаттасуы

Есеп 26 жаттығу №2.3 26 - жаттығу № 2, 3

2. Жиілігі 510Гц дыбыс көзінен толқын

ауада 340м/с жылдамдықпен таралады.

Толқын ұзындығын табыңдар.

3. Бақылаушы найзағайдың жарқылын көрген мезеті

мен күннің күркіреуін есту арасындағы уақыт

10с болғанын байқады.

Найзағай бақылаушыдан қандай

қашықтықта жарқылдаған? Ауадағы дыбыстың

таралу жылдамдығы 343 м/с деп есептеңдер.

1. Тест жұмысы, 5 минут

1. Жиілігі 16 Гц-тен төмен дыбыстар қалай аталады?

А) инфрадыбыстар Б) акустикалық дыбыстар С) ультрадыбыстар Д) толқындық дыбыстар

2. Адамның есту мүшесі қабылдайтын дыбыс толқындарының жоғары жиілігі қандай?

А) 20 000Гц Б) 200 000Гц С) 200Гц Д) 2Гц

3. Дыбыс қаттылығы немен анықталады?

А) осциллограф Б) дыбыс зорайтқыш С) камертон Д) генератор

4. Дыбыс қаттылығы қандай шамаға тәуелді?

А) тонның биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамдығына

5. Дыбыс қаттылығының бірлігі қандай?

А) метр Б) герц С) метр/секунд Д) децибел

6. Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы

А) 330м/с Б) 50м/ с С) 1480м/с Д)5600м/с

7. Ұшақтың көтерілу кезіндегі дыбыс қаттылығы

А) 100дБ Б) 50-60дб С) 120дБ Д) 10дБ

ЖАУАБЫ:1А 2А 3С 4Б 5Д 6А 7С

Қосымша есептер Есептер шығару.

1.Толқын ұзындығы 2м, бөлшектердің толқындағы тербеліс периоды 0,2с. Толқын қандай жылдамдықпен тарайды?

2.Бөлшектердің толқындағы тербеліс жиілігі 0,6Гц,

толқынның таралу жылдамдығы 12м/с. Толқын ұзындығын табыңдар.