Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері. Физикалық эксперимент. Физикалық теория. (7 сынып)

Бекітемін: Сыныбы: 7 «А», «Ә», «Б», «В»

Күні:

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері. Физикалық эксперимент. Физикалық теория.

Сабақ мақсаты:

1.Табиғатты зерттеуді кең тараған тәсілдері, олардың ерекшеліктері, болжам туралы түсінік алуға жағдай жасау.

2.Оқушылардың ой-өрісін дамытып, ғылыми қорытындыларын жасауға жетелеу, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.

3. Еңбекқорлыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақ түрі: аралас

Сабақ әдісі: баяндау

Сабақ көрнекілігі: оқулық, тақта, тапсырмалар.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Өткен материалдар бойынша сұрақтар.

ІV. Пысықтау.

V. Қорытындылау.

VІ. Бағалау.

VІІ. Үйге тапсырма.

ІІ. Өткен материалдар бойынша сұрақтар.

1. Астрономия ғылымының дамуына қандай қажеттілік себеп болды?

2. Астрономия нені зерттейді?

3. Астрономияның ұандай салалары бар?

4. Ертедегі Орталық Азия елдері ғалымдарынан кімдерді білесің? Олардың ғылыми еңбектері туралы қандай хабарың бар?

5. Аспан денелеріне байланысты халық арасында айтылатын қандай аңыздарды білесіңдер?

ІІІ. Жаңа сабақ.

Табиғат туралы білім арнайы зерттеу әдістерін қолдану арқылы жинақталады. Табиғатты зерттеу әдістерінің ішінен кең тараған үш ғылыми әдісті атап өтуге болады. Олар: бақылау, эксперимент және теориялық зерделеу әдістері.

Бақылаулар негізінен ғылыми деректер жинақтау үшін қолданылады. Алынған деректерді өзара салыстырып, жүйеге түсіру арқылы заңдылыктар ашылды. Табиғат құбылыстарының заңдылықтарын ашу үшін ғалымдар логикалық ой қорыту амалдарын, яғни теориялық зерделеуді рет-ретімен пайдаланады. Әуелі олар бақылау арқылы деректер жинайды. Жаңа деректерді бұрыннан белгілі деректермен салыстырып, олардың арасында себеп-салдарлық байланыстар бар ма? деген негізгі сұраққа жауап іздейді. Негізгі сұраққа жауап іздеу барысында көптеген жаңа сұрақтар туындайды. Мысалы, құбылыстардың арасындағы байланыс нақты заңдылықтар түрінде анықталған болса, ол заңдылықтар жалпыға бірдей ме, әлде жекелеген құбылыстарға ғана тән бе? деген келесі сұрақ туады. Бұл сұрақтардың барлығына да жауап ізделіне бастайды. Егер кұбылыстар арасындағы заңдылық олардың барлығына ортақ болса, онда оны табиғат заңы түрінде сипаттайды. Жекелеген заңдылыктар арасында жуйелі байланыстар табылатын болса, онда оларды ғылыми теория ретінде ұсынады. Табиғат құбылыстарының арасындағы байланыстарды ашуда мәселені ғылыми проблема түрінде айқындаудың маңызы орасан зор. Ғалымдардың пайымдауынша, проблеманың дұрыс қойылуы, оны шешуге кеткен жалпы еңбектің жартысына тең болады.

Табиғатты танып зерделеудегі ең жауапты кезең - қуібылыстың мәнділік қырларын ашатын ғылыми болжамды үсыну. Құбылыстың мәнділік қырларын айқындау зерттеуші білімі мен ойының ауқымдылығын, батылдығын, болжағыштығын, көрегендігін талап етеді. Адамның мұндай қасиеттері шешілуге тиіс проблеманың жауабы болатын ғылыми болжам жасауға мүмкіндік береді. Болжамда құбылыстың туу себептері, әр түрлі кұбылыстардың арасындағы байланыстар, жаңа құбылысты қалай алуға болатыны және одан қандай салдарлар туындайтыны түсіндіріледі.

Ғылыми деректермен негізделген жорамал - болжам (гипотеза) деп аталады. Ғылымның даму тарихында шындықтан алыс жалған болжамдар да, сондай-ақ өркениетті өрге тартқан акиқат ғылыми болжамдар да болды. Мысал ретінде табиғи құбылыс - найзағайдың пайда болуы туралы екі түрлі болжамды айта кетейік. Ежелгі заманнан бастап біздің заманымыздан бұрын найзағайдың ойнауы, күннің күркіреуі адамдарға қоркыныш сезімін ұялатты. Әсіресе домалақ найзағайдың кенеттен пайда болуы адамдардың зәре-кұтын алатын. Ертедегі адамдардың жорамалы бойынша найзағайды Жерге ерекше бір қүдіретті күш жібереді деп есептеген. Бұндай болжам жалған гипотеза болып табылады.

Найзағайдың пайда болуы туралы шынайы ғылыми болжамды В.Франклин (1706 1790) ұсынды. Оның болжамы бойынша найзагай - әр турлі зарядталган бұлттардың арасындагы немесе булт пен Жердің арасындагы аса қуатты электр ушқыны Ондай ұшқын әр түрлі электрленген денелердің араларында да байқалады Өзінің болжамының дұрыстығын В. Франклин бұлтты күні аспанға ұшқыш батпырауықты (змеевиктерді) көтеріп тексерді. Батпырауыққа байланған ұзын жібек баудың Жер бетіндегі ұшына темірден жасалған салмақты кілт ілінді. Аспанды калың бұлт қаптаған күні ол кілтке саусағын жакындатып, күшті электр ұшқынынан есеңгіреп калады. Сөйтіп ол: «найзағай - электр ұшқыны» деген өзінің болжамын тәжірибе жасап дәлелдеді. Найзағайдың пайда болу сырын ұққан В. Франклин одан қорғану жолын да іздестірді. Ол найзағайдан сақтандыратын жайқайтарғышты ойлап тапты. В. Франклиннің тәжірибесіне ұксас, бірак одан да күрделі тәжірибені жасау үстінде М.В.Ломоносовтың досы Г. В. Рихман күшті электр ұшқынының бір түрі - домалақ найзағайдан 1753 жылы қайтыс болды. Бұл мысалдардан мынадай қорытынды жасаймыз. Ғылыми болжам ұсыну - ашылған ақиқат. жаңалық емес. Кез келген болжамның да, теорияның да шынайылыгын тек практикалық тәжірибе, ягни эксперимент қана дәлелдей алады.

Әр түрлі эксперименттер жүргізуде адамдарға арнайы жасалған құралдар мен аспаптар үлкен көмек жасайды. Кейбір физикалық аспаптар өте карапайым болып келеді. Олардың қатарында сызгышты, тіктеуішті,таразыны атауға болады. Сондай-ак термометр, секундомер, әр түрлі ток көзі (батареялар, аккумуляторлар) сиякты аспаптар тұрмыста да, экспериментте де кең колданылады. Сонымен қатар ғылым мен техниканың дамуына аса қажетті күрделі аспаптар да бар. Ондай физикалық қондырғылардың қатарында элементар бөлшектердің (мысалы, электрондардың) жылдамдығын аса үлкен шамаға (жарық жылдамдығына жуык) жеткізетін алып удеткііитерді атаға болады. Физикалық эксперименттер жасауға арналған үдеткіштердің алғашқыларының бірі Мәскеуге жақын Дубна қаласында 1957 жылы салынды . Оның диаметрі 72 м болса, ал одан кейінірек Серпухов қаласында салынған үдеткіштің диаметрі 6 км жетті.

Астрономиялық бақылаулар үшін де әр түрлі құралдар мен аспаптар қолданылады. Астрономиядағы ең негізгі зерттеу құралы - телескоп</</font> . Оның жәрдемімен жакын тұрған аспан денелерінің (Айдың, Күн жүйесіндегі планеталардың және олардың серіктерінің) козғалыстарын бақылап, бет-бедерлерін көруге болады. Телескоптың арқасында көзге көрінбейтін баска да аспан денелерін зерттеп, ғылыми деректер жинақталады.

Физикалық эксперимент арқылы бақылаулар жүргізіліп, жаңа деректер жинақталады, ғылыми болжамдар мен теориялар тәжірибеде тексеріледі. Эксперимент жасау үшін ұқыптылық, нақтылық, дәлдік және жауапкершілік аса қажет.

Эксперимент барысы:

1) эксперименттік жұмыстың тақырыбы;

2) эксперименттің құрал-жабдықтары;

3) эксперименттің мақсаты;

4) эксперимент сұлбасы;

5) эксперимент барысын баяндау;

6) эксперимент нәтижелері;

7) эксперимент қорытындысы.

ІV. Пысықтау.

№1 тапсырма

1. Эксперимент дегеніміз……….

2. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

1. Эксперименттің орындалу реті:

2. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

1. Франклин тәжірибесін түсіндір.

2. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

1. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

2. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер

V. Қорытындылау.

VІ. Бағалау.

VІІ. Үйге тапсырма. §7, 8, 9 оқу.

№1 тапсырма

3. Эксперимент дегеніміз……….

4. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

3. Эксперименттің орындалу реті:

4. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

3. Франклин тәжірибесін түсіндір.

4. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

3. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

4. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер

№1 тапсырма

5. Эксперимент дегеніміз……….

6. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

5. Эксперименттің орындалу реті:

6. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

5. Франклин тәжірибесін түсіндір.

6. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

5. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

6. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер

№1 тапсырма

7. Эксперимент дегеніміз……….

8. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

7. Эксперименттің орындалу реті:

8. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

7. Франклин тәжірибесін түсіндір.

8. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

7. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

8. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер

№1 тапсырма

9. Эксперимент дегеніміз……….

10. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

9. Эксперименттің орындалу реті:

10. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

9. Франклин тәжірибесін түсіндір.

10. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

9. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

10. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер

№1 тапсырма

11. Эксперимент дегеніміз……….

12. Болжам дегеніміз………………..

№2 тапсырма

11. Эксперименттің орындалу реті:

12. Гипотеза дегеніміз…………………..

№3 тапсырма

11. Франклин тәжірибесін түсіндір.

12. Физикалық теория дегеніміз…..

№4 тапсырма

11. Теориялық зерттеудің ең жауапты кезеңін жаз

12. Эксперименет жасауға қажетті қасиеттер