11-сыныпқа арналған ашық сабақ. Ғарышты игеру. Оны адамзаттың игеру болашағы

</<br>

Бекітемін: Келісемін:

Мектеп директоры: АББ әдіскері

________ А Камзаева ________Н Құрманғалиева

«______»наурыз,2016ж «______»наурыз,2016ж

Тақырыбы:

(11- сыныпқа арналған ашық сабақ)

Мектебі: «Жаңаталап орта мектебі» КММ

Мұғалімнің аты-жөні: К Бақытқызы

14.03.2016ж11 сынып

Өтілетін мерзімі:

14.03.2016

Өтілетін орны:

А.Байтұрсынов орта мектебі, ___________кабинеті.Cабақтың тақырыбы: Ғарышты игеру. Оны адамзаттың оны игеру болашағы.

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік:

Оқушыларға астрономияның даму поцесстерін талдай отырып, ғарыш жайлы толықтай мағлұмат беру. Аспан кеңістігіндегі жойқын тартылыс күші қарақұрдымдар. Әлемдік ің ірі ғарыштық обсербаториялар, олардың көмегімен ашылған жаңалықтар.. Хаббл ғарыштық телескопының зерттеулері, VLA апертурлық синтез жүйесі жайлы білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушылардың шығармашылық, танымдық қабілеттерін, ой-өрісін, ғылыми көзқарасын дамыту, сабаққа деген қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелілік: Ұйымшылдыққа, тиянақтылыққа, жауапкершілікке баулу.

Құрылғылар: Компьютер, интерактивті тақта.

Көрнекіліктер: Ұшқыш тарелканың макеті, қолдан жасалған телескоп, жаңа сабаққа арналған ғарыш кемесі.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау, ойын, баяндау.

Пәнаралық байланыс: география, қазақ тілі

Сабақтың кезеңдері:

I Ұйымдастыру.(1мин)

II Cабаққа оқушылардың назарын аудару.(2мин.)

III Үй тапсырмасын тексеру (5мин)

IV Жаңа сабақтың мақсатын қою.(1мин)

V Жаңа материялды меңгерту (20мин)

VI Жаңа сабақ бойынша білімдерін тереңдету(8мин)

VII Жаңа материялды бекіту. (4мин)

VIII Үйге тапсырма. (1мин)

IX Бағалау. Қорытынды. (3мин)

Ұйымдастыру: Сабақ өтілетін орынды ретке келтіру.

Таймерді қосу.

Ғарыш туралы видео-ролик 1минут.

Мұғалім көрінбей тұрады. Ерекше бір дыбыс естіліп, ұшқыш тарелка келіп қонады.

Сабаққа оқушылардың назарын аудару:

Мұғалім сөзі: Good afternoon,dear theachers and pupils, taking part in the district seminar. If you remember. I taught you natural science seven years ago. I have only 45 minutes. It is important for space to estimate and use the time properly. That'swhy I have brought the timer.

Бүгінгі сабақ бәріміз үшін ерекше болмақ. Сондықтан да сіздер өздеріңізді оқушы емес, саяхатшы, ғарышкер ретінде сезініңдер. Сіздер ғарыштың небір қызық сырларына үңілем десеңдер түрлі-түсті «Жорық картасын» алыңдар. Түс бойынша топқа жинақталыңдар. «Жорық картасының» келесі жағында «Бағалау парағы» бар. Әр оқушы осы жорық барысында өздерін бағалап отыруы тиіс. Жорық кезеңіне қатыспаған саяхатшы жорықты тоқтатады.

III. Үй тапсырмасын тексеру. Оқушылар «Қара құрдымға» тоқтайды. Мұғалім Шварцшильда қара құрдымы жайлы мәлімет береді.Осы құрдымның тапсырмалары:

1. Ғарышқа бірінші болып ұшқан әйел ұшқыш кім және қашан ұшты? (Валентина Терешкова 1963 жылы )

2. Әлем қашан және қалай пайда болған?(15млрд жыл бұрын алапат жарылыс нәтижесінде пайда болды.)

3. Ғарыш әлеміне бірінші ұшқан кім?

4. Ай бетінде бірінші болған(1969жылы 20 шілдеде американдық Нил Армстронг)

5. Гематит минералы қай планетадан табылды?(2013жылы Curiosity марсходы Марс жартастарын бұрғылау арқылы)

6. «Вояджер» ғарыштық аппаратының соңғы жаңалығы қандай?(2015жылы Жермен байланысқа шығып, Күн жүйесініңшегінен алынған барлық мәліметтерді Жерге жіберді)

7. Қандай ірі ғарыштық аппараттарды білесіңдер?(Genesis,Venus Express,НАСА Dawn Mission, «Вояджер», «Венера»,

8. Қазақстандық ғарышкерлер кім?(Т Әубәкіров, Т.Мұсабаев, А.Айымбетов)

9. Ю.А Гагариннің жерге қонғандағы бірінші сөзі (Мен осы планетаның тұрғынымын)

10. А Айымбетов ғарышқа қай уақытта, қанша күнге ұшты?(02.09.2015жылы, 10күн.)

IV. Жаңа сабақтың мақсатын қою. Оқушылар «Оқиғалар көкжиегіне» тоқтайды. Ал енді барлығымыз мыналарды білеміз бе? Аспан кеңістігіндегі жойқын тартылыс күші қарақұрдымдар жайлы не білеміз? Қандай ірі ғарыштық обсербаториялар бар, олардың көмегімен қандай жаңалықтар ашылды?Хаббл ғарыштық телескопының зерттеулері, VLA апертурлық синтез жайлы не білемі????.....

Олай болса уақытты көп созбай бүгінгі өтілетін тақырыбымызды жазайық: «Ғарышты игеру, оны адамзаттың игеру болашағы».

V.Жаңа сабақты меңгерту

Әр оқушы алдын ала алдарына ілінген зымырандағы тапсырмаларды алып, деректер қоры бойынша жеке-жеке дайындалады. Зымыранның әр қанатына оқулықтан басқа да материалдар оралған.

1. Астрономияның даму процесстері. Астрономияның 2 қарқынды даму кезеңі бар.

1-кезеңі: XVI-XVII ғасырлар. Н.Коперник, Г.Галилей, Ньютон есімдерімен байланысты. XVIII-XIX ғасырларда Күн жүйесіндегі жаңа планеталар Уран, Нептун, Плутон ашылды. Қос жұлдыздар, планеталардың серіктері т.б аспан денелерінің ашылуын айтуға болады.

2-кезең: XIX ғасрыдың ортасынан XXI ғасыр аралығын қамтиды. XIX ғасрыдың ортасынанда спектрлік анализ пайда болып, астрономиялық бақылаулар фотосурет әдәсә арқылы жүргізілді. XX ғасырда астрономия жедел дамыды. Онын рентгендік, гамма, нейтронды бөлімдері ашылды.XX-XXI ғасырларда обьективінің диаметрі 5м (АҚШ), 6м, 10м (Гавай аралында) телескоптар жасалғанда қарқынды дамыды.

2. Әлемдік және Қазақстандық ең ірі обсерваториялар. (Жасөркен 19/06/2013) «Обсерватория» (observato-rium) латын тілінен аударғанда «бақылаушы» деген мағынаны білдіреді. Ол жерде зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Ежелгі обсерваториялардың қалдықтары Вавилонда, Мексикада, Перуде, Англияда, сондай-ақ, Армения мен Өзбекстанда сақталған деседі. XIII ғасырда Парижде, Лейденде, Берлинде, Утрехте, Лондон маңындағы Гринвич обсерваториялар салынды. Деректерге сүйенсек, XX ғасыр-дың ортасында дүниежүзіндегі обсерваториялардың саны 500-ге жеткен. Олардың 90 пайызы Жердің Солтүстік жарты шарындаорналасқанӘлемдегі астрономиялық обсерваториялардың ішінде Қазақстанның биік тауында орналасқан Астрофизика институтының да обсерваториялары елге танымал. Оныңқұрамында үш обсерватория бар. Оның екеуі теңіз деңгейінен 2800 метр биіктікте, тау басындаорналасқан. Бірі - Іле АлатауындағыҮлкен Алматы көлінің маңындағы Күн (Тянь-Шань) обсерваториясы. Ол Алматы қаласынан 30 шақырым жерде.. Екіншісі - Алматының шығысынан 100 шақырым жердегі Асы-Түрген обсерваториясы. Үшінші обсерватория институттың өзінде орналасқан.

3. «Атмосферадан тыс астрономия». Ғарыштан келетін мәліметтердің басым бөлігі атмосфераның сыртында қалады. Ғарышта пайда болған сәулелерді Жер бетінен бақылауға мүмкіндік жоқ. Әлемді осы сәулелердің көмегімен зерттеу үшін бақылау құралдары ғарышқа шығарылды. Ғалымдар жер бетіндегі телескоптардан электрондық аппараттарға көшті. Ол аппараттар Жер атмосферасынан тыс автоматты астрономиялық лабороторияларда, жер серіктеріне, ғарыш кемелеріне орналастырылған. Осы арқылы ғарышты бақылауға, әлемді көруге жол ашылды. Бұл-астрономияның жаңа бөлімі «Атмосферадан тыс астрономия» Қазіргі ғарыштық телескоптар бірнеше жылдар бойы бірнеше елдердің жасаған құралдарының жиынтығы. Ғарыштағы табысты жаңалықтар әр түрлі мамандардың бірлескен еңбегінің нәтижесі.

4. Хабблдің ғарыштық телескопы: «Хаббл» ғарыштық телескопы (ағылш. Hubble Space Telescope, HST, КТХ, обсерватория коды «250») - Жерді айналып орбитамен ұшатын автоматты обсерваториясы, Эдвин Хаббл құрметіне аталған. «Хаббл» телескопы - НАСА мен Еуропа ғарыш агенттігі бірлескен жобасы; НАСА үлкен обсерваториялары тізіміне кіреді. Қазіргі кезде аспан әлемін шарлап жүрген адамзаттың «ғарыштық көзі» - «Хаббл» аппараты. Осы құралдың көмегімен бүкіл галактика, тіпті басқа галактикалық жүйелер де зерттеліп жатыр тарихы 1925 жылдан басталады. Қазіргі кезде «Спейс шаттл» бағдарламасы бойынша «Атлантис» ғарыш кемесі аспан денелерін суретке түсіріп, жан-жақты зерттеулер жүргізу үшін ғарышты кезіп жүрген «Хабблға» қатынас жасап тұрады. Телескопқа қызмет көрсету миссиясы алғашқы рет 1993 жылы желтоқсанда атқарылды. Екіншісі 1997 жылы ақпанда жасалды. Осы уақытқа дейін жер маңы орбитасындағы «Хаббл» 22 мың аспан денелерінің - жұлдыздар, тұмандықтар, галактикалар мен ғаламшарлардың 1 млн суреттерін түсірген. Бақылау барысындағы күн сайынғы ақпарат ағыны 15 ГБ құрайды. 3900-дан астам астрономдар оны зерттеуге падалануға мүмкіндік алды, 4000 мақала ғылыми журналдарда жарық көрді. Жыл сайынғы ең көп дәйектелетін 200 мақалалардың кемінде 10 %-і Хаббл мағлұматына негізделіп жасалған мақалалар.

5. Радиотелескоптар, олардың жұмыс істеу принциптері. Олармен жүргізілетін ғылыми жұмыстар. Радиотелескоптар жарықты жинамайды, тек олардан келетін радиациялардың түрлерін қабылдайды. Радиотелескоптарда алыс ғарыш обьектілерінің жерге сәулелерін тоғыстыруға арналған үлкен тарелке-антенналар бар. Олар ғарыштың анығырақ көрінісін беретін өзге де тарелкелермен байланысты. Радиотелескоптың айнасының диаметрі 10-даған метр, ал козғалмайтын радиотелескопта 100-деген метр болып келеді. Мысалы, Мәскеудегі Ғылым Академиясында жасалған радиотелескоптың диметрі 1000 метр. Англияда айнасының диаметрі 76 метр, салмағы 750 тонна радиотелескоп бар.

Екінші орында Австралияда Сидий обсерваториясында орналасқан диаметрі 65 метрлік радиотелескоп тұр. Осы сияқты телескоп Швецияда ,АҚШ-та, Кавказда Зеленчук станциясында бар. Қозгалмайтын параболалық радиотелескоп АКШ-та Пуэрто-Рико аралында орнатылған. Радиотелескоп электрондык есептеу машинасы арқылы басқарылады. Жақында Оңтүстік Америка құрлығында орналасқан Чили мемлекетінде әлемдегі ең үлкен ALMA радиотелескобы пайдалануға берілді. Кешен елдің биік таулы аймағында орналасқан Атакама шөлінде бой көтерді.

6. VLA апертурлық синтез жүйесі. (Very Large Arre)

Самая красивая в мире цепочка радиотелескопов - Очень Большой решётка (Very Large Array - VLA) на фоне гор Трес Монтосас, (штат Нью-Мексико, США) Национальной радиоастрономической обсерватории (NRAO). Это "Очень большая решетка" расположена в США на пустынной равнине Сан-Огустин в 95 милях к юго-западу от Альбукерка в Сокорро, штат Нью-Мексико, является самым большим в мире радиотелескопом апертурного синтеза. VLA состоит из 27 одинаковых 25-метровых отражательных антенн, которые помещаются на железнодорожных путях, имеющих форму буквы "Y". Северный отрезок имеет в длину 19 км, а два других - по 21 км. Антенны соединены между собой электронной связью, в результате чего массив работает как единая система из 351 радиоинтерферометра, которые проводят одновременные наблюдения. Максимальное доступное разрешение радиотелескопа на длине волны 1,3 см составляет 0,05 дуговых секунд. Чтобы изменить конфигурацию инструмента, отдельные антенны перемещают вдоль путей. Различные конфигурации телескопа позволяет менять разрешающую способность и чувствительность в широких пределах, что оказывается полезным при решении самых разных проблем.

7. Байқоңыр ғарыш айлағы.- адамзаттың 1-ғарыш айлағы. Оны әпқашан адамзаттың ғарышқа сапарының «бесігі» дейді.Оның негізі 1955 жылы Арал теңізінен шығысқа «Төретам» теміржолының бекетінде қаланды. Қазіргі уақытта «Байқоңыр» ғарышқа кемелер ұшыру бойынша сан жағынан басты орында. Одан «Восток», «Восход», «Союз», «Солют», «Мир», бірнеше дүркін пайдаланылатын «Энергия-Боран» жүйесі мен планетааралық космостық аппараттар және Жердің жасанды серіктері ұшырылды. Соңғы жылдары Байқоңырдан Европалық VENUS Express ғарыш агенттігінің зонды бар «Союз-ФГ» зымыраны, сондай-ақ алғашқы европалық Galileo навигациялық аппараттары сияқты европалық ғарыштық аппараттардың бірқатары ұшырылды. VENUS Expressтің мақсаты Шолпандағы вулкандардың бар-жоғын анықтап, ауа-райын зерттеп, планета картасын жасау.

VI. Жаңа білімді тереңдету. «Шварцшилда радиусын» тоқтайды.

1. «Астрономиялық карта» ойыны. Әр оқушы үйге берілген тапсырма бойынша «Астрономияда ашылған соңғы жаңалықтарды» сұрағын немесе датасын бір параққа, жауабын бір параққа жазып келеді. Барлық оқушыдан парақтар жинап алынып, қайта үлестіріледі. Сұрақтарға жауаптар басылады. Қолында «Жеңілдік» парағы қалған оқушының тобы келесі кезең тапсырмасына «Бақылаушы» болу мүмкіндігіне ие болдыңыздар.

2. «Аспан денелерінің қозғалысы». Планеталардың қозғалыс жылдамдығын Microsoft Visual Basic 6 программасында есептеп, таблицалық мәнмен салыстыру. Бір топтың оқушылары Ең алып планета Юпитердің жылдамдығын тақтада, бір топтың оқушылары компьютерлік бағдарлама орындайды.

Есептің алгаритмі:

Private Sub Command1_Click()

Dim п, r, T As Variant

п = Text1.Text

r = Text2.Text

T = Text3.Text

п = Val(п)

r = Val(r)

T = Val(T)

v = 2 * п * r / T

Text4.Text = v

End Sub

Private Sub Command2_Click()

Text1 = ""

Text2 = ""

Text3 = ""

Text4 = ""

End Sub

Private Sub Command3_Click()

End

End Sub

Private Sub аукауьтгmnu_Click()

Form2.Hide

Form1.Show

End Sub

VII. Жаңа білімді бекіту. Оқушылар «АҚ құрдымға» тоқтайды. Әр топ тест генераторы арқылы бүгінгі сабақтан алған білімдерін тексереді. Нәтижесі автоматты шығарылады.

1. Астрономияның даму революциясы қанша кезеңге бөлінеді?

1. 2

2. 3

3. 4

4. 5

2. Обсерватория латын тілінен аударғанда қандай мағына береді?

1. «бақылаушы»

2. «бағыттаушы»

3. «жоба жасау»

4. «зерттеу орталығы»

3. Жерді айналып орбита бойымен ұшатын автоматты обсерватория қалай аталады?

1. Genesis,

2. Venus Express,

3. НАСА Dawn Mission

4. «Хаббл» ғарыштық телескопы

4. Ең ірі радиотелескоп қай елде орналасқан?

1. Чилиде

2. Ресейде

3. Қазақстанда

4. Қытайда

5. VLA апертурлық синтез жүйесінің мағынасы

1. Очень болшой решетка

2. Алып ғарыш агенттігі

3. Ғарыш аппарарттарының байланысы

4. Өте үлкен байланыс жүйесі

6. Ең алып планета Юпитердің жылдамдығы қаншаға тең болды

1. 13км/с

2. 78км/с

3. 30км/с

4. 23 км/с

7. VENUS Expressтің мақсаты қандай?

1. Юпитерді зерттеу

2. Сатурнды зерттеу

3. Шолпанды зерттеу

4. Меркурийді зерттеу

8. Жердің Күнді айналу периоды қаншаға тең?

1. 358 тәулік

2. 364,26тәулік

3. 363,26 тәулік

4. 365,26 тәулік

VIII.Үйге тапсырма. Сіздер қалай ойлайсыздар, болашақта ғарыш қалай игеріледі? Әлемді болашақта қалай елестетесіздер? Әлем қалай өзгереді, әлемнің физикалық бейнесі қалай болады деп ойлайсыздар. Міне осы сауалдарға өз көзқарастарыңызды зерделеп келесіздер. Мүмкіндіктеріңізше презентация, видео-роликтер жасаңыздар. Сіздердің ойларыңыз келесі тақырыбымыздың өзегі болмақ.

IX. Бағалау. Қорытынды. Бүгінгі саяхатымыз да өз мәресіне жетті. Енді жалпы қорытынды, бағалаулар жүргізу үшін, топтарға сөз кезегін береміз.

Мұғалімнің қорытынды сөзі