'Орфоэпиялық және орфографиялық нормалар'

Сабақ жоспары

1. Пән аты: Қазақ тілі

2. Сыныбы: 6 Тексерілді

3. Күні, айы, жылы:

4. Тоқсан: I

5. Мұғалім

Сабақтың тақырыбы: Орфоэпиялық және орфографиялық нормалар

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: оқушыларға орфоэпиялық және орфографиялық нормалар туралы мәлімет бере отырып, дұрыс айта ділуге, дұрыс жаза білуге үйрету.

2. Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

3. Дамытушылық: оқушылардың тілдік дүниетанымдарын кеңейту, ауызша, жазбаша тіл мәдениетін дамыту.

Сабақтың типі: аралас

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, баяндау, жазбаша жұмыс, түсіндіру, жаттығу

Сабақтың көрнекілігі: Орфоэпиялық, орфографиялық сөздіктер

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу

2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру

3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

II. Үй тапсырмасын тексеру:

Пысықтауға арналған сұрақтар (21-22бет.)

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Тақтаға жазылған мысалдар арқылы түсіндіру.

   1. балалық, мектеп, белсенділік, жаңалық, жақсы бала, білімді жігіт, т.б.

   2. үздүк оқушы, көлеңке, кітап оқу, жазса, ауызша

2. Оқушыларға теориялық білім беру.

Сөздердің айтылуы мен жазылуы бірде сәйкес келіп, екінші бірде сәйкес келмей жатады. Мысалы: балалық, мектеп, белсенділік, жаңалық, жақсы бала, білімді жігіт, т.б. сөздер мен тіркестер осылай айтылады да, осылай жазылады. Олардың орфоэпиясы мен орфографиясында айырмашылық жоқ. Ал үздік оқушы, көлеңке, кітап оқу, жазса, ауызша сияқты сөздер мен сөз тіркестері осылай жазылғанымен, басқаша айтылады: үздүк оқушы, көлөңке, кітәб оқу, жасса, ауысша. Сөйтіп, бұл сияқты сөздердің орфоэпиясы (айтылуы) мен орфографиясы (жазылуы) бірдей емес. Ондай сәйкессіздіктің көпшілігі үндестік (буын үндестігі және дыбыс үндестігі: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал) заңына байланысты болып келеді. Сөздердің дұрыс айтылуын орфоэпиялық сөздіктер, ал дұрыс жазылуын орфографиялық сөздіктер көрсетеді. Мәдениетті елдердің жазуында сөздер ресми түрде қабылданған орфографиялық ережелер бойынша біркелкі жазылады. Сөйлеуде сөздердің дұрыс айтылу нормасы сақталып, құлаққа жағымды етіп айтылады.

Еске түсіру сәті

Үндестік заңы дегеніміз - сөз ішінде дыбыстардың бір-бірімен үндесіп, біркелкі болып қолданылуы.

үндестік заңының 2 түрі бар: буын үндестігі және дыбыс үндестігі.

Буын үндестігі - сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып үндесуі.

Дыбыс үндестігі дегеніміз - қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ықпал етіп үндесуі. Оның 2 түрі бар:

1. ілгерінді ықпал

2. кейінді ықпал

Ілгерінді ықпал - қатар тұрған екі дыбыстың біріншісінің өзінен кейінгі дыбысқа ықпал етіп, өзіне ұқсатуы.

1. Сөз бен қосымша арасында: қаш - са (қашша)

2. екі сөз арасында: ақ балық (ақ палық)

3. Күрделі сөздерде:

а) біріккен сөз: көзқарас (көзғарас)

ә) тіркескен сөз: ала кел (ала гел)

б) қос сөз: құрбы-құрдас (құрбы -ғұрдас)

Кейінді ықпал - қатар тұрған екі дыбыстың соңғысының өзінің алдынғы дыбысқа ықпал етіп, өзіне ұқсатуы

1) Түбір мен қосымша арасында: бас + шы (башшы)

2) Екі сөз арасында: ақ лақ (ағ дақ)

3) Күрделі сөздерде

а) біріккен сөз: Есенгелді (Есеңгелді)

ә) тіркескен сөз:он бес (ом бес)

б) қос сөз: астан-кестен (астаң-кестен)

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Оқулықпен жұмыс.

36- жаттығу (жазбаша)

Берілген сөздерді орфографиялық сөздікпен салыстырып қарап, дәптерлеріңе жазыңдар.

Педагогтер, педагогі, геологтен, геологке, округтік, округке, парктен, паркі, киоскіге, фактіге, полктен, полкі, ансамбльге, ансамблі, бинокльдер.

38- жаттығу (ауызша)

Мәтінді түсініп оқыңдар. Қазақ тілінің халықтық ерекшелігін қай заңдылық танытатын еді, естеріңе түсіріңдер.

39- жаттығу (ауызша)

Берілген сөздер мен тіркестерді оқып, жазылуы мен айтылуын салыстырыңдар, дыбыстық өзгерістердің себебін айтыңдар.

40- жаттығу (жазбаша)

Төмендегі сөздерді орфографиялық норма бойынша жазыңдар.

үлгі: енгізу, бұрынғы, ....

түнге қарай, күнге, көк лақ, жоқ іздеу, жатақ үй, қақпан құру, басшы, көк өгіз.

2. Қайталауға арналған сұрақтар мен тапсырмалар (үлестірмелі карточкалармен жұмыс)

№1

1. Жалпылама қолданылатын сөздердің ерекшелігін еске түсіріп, түсініктеріңді мысалдармен дәлелдеп айтыңдар.

2. «Ел» сөзін жекеше, көпше түрде тәуелде

№2

1. Диалектизм дегеніміз не?

Оларға мысалдар келтіріп, диалектілік ерекшеліктерді дәлелдеңдер.

2. «Жер» сөзін жекеше, көпше түрде тәуелде

№3

1. Көнерген сөздердің ерекшеліктері қандай? Олардың түрлеріне мысалдар келтіріңдер.

2. «дос» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

№4

Термин сөздердің ерекшелігі мен қызметін еске түсіріңдер. Қандай терминдерді білесіңдер және олар ғылымның қандай салаларына қатысты? Ғылымның әр түрлі саласына қатысты терминдерге мысал келтіріңдер.

№5

Тұрақты тіркес пен сөз тіркесінің айырмашылығын және олардың өзіне тән ерекшелігін мысалдар арқылы салыстырып айтыңдар.

V. Үйге тапсырма беру:

37- жаттығу (жазбаша)

Орфографиялық сөздіктен түбір тұлғалары өзгеріп барып біріккен түрде жазылатын екі түбірден құралған бірнеше кісі атын теріп жазыңдар.

VІ . Оқушылардың жауаптарын бағалау.

VIІ. Сабақтың аяқталуы.

№1

3. 1.Жалпылама қолданылатын сөздердің ерекшелігін еске түсіріп, түсініктеріңді мысалдармен дәлелдеп айтыңдар.

2.«Ел» сөзін жекеше, көпше түрде тәуелде

№2

1. Диалектизм дегеніміз не?

Оларға мысалдар келтіріп, диалектілік ерекшеліктерді дәлелдеңдер.

2. «Жер» сөзін жекеше, көпше түрде тәуелде

№3

1. Көнерген сөздердің ерекшеліктері қандай? Олардың түрлеріне мысалдар келтіріңдер.

2. «дос» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

№4

Термин сөздердің ерекшелігі мен қызметін еске түсіріңдер. Қандай терминдерді білесіңдер және олар ғылымның қандай салаларына қатысты? Ғылымның әр түрлі саласына қатысты терминдерге мысал келтіріңдер.

№5

Тұрақты тіркес пен сөз тіркесінің айырмашылығын және олардың өзіне тән ерекшелігін мысалдар арқылы салыстырып айтыңдар.