Конспект урока на тему: Аяв Акавов. 'Тогъуз башлы ашдагьаны оьлтюрген нарт Эсенболат'.

5 класс

Дарсны оьтгерген Дударова Мариян Ногаевна.

Темасы: Аяв Акавов. "Тогъуз башлы ашдагьаны оьлтюрген нарт Эсенболат".

Мурады: Яшланы Аяв Акововну адабият емагъы булан таныш этмек, оьз ватанына сюювюн артдырмакъ. Къумукъ тилибизни сюйдюрмек.

Алатлар: карточкалар, суратлар.

Дарсны барышы

1. 1) Яшланы дарсгъа къуршав.

2) Уьйге берилген ишни сорав:

А. Гьажиевни "Авузгъа бош акъ бабиш" деген емагъындан гесегин генгюнден айтмакъ.

3) Емакъны игитлерине багъа бермек.

• бабишни келпети

• къарт Атайны хасиятлары

• кирпи, къоян, аюв, берю, тюлкю елукъгъанлар.

2. Янгы тема.

Биз бугюн адабият емакълары булан бирдагъы таныш болабыз.

Тогъуз башлы ашдагьаны оьлтюрген нарт Эсенболат" деген емакъны язгъан Аяв Акавов. Ону гъакъында тынглагъыз.

А. Акавов Эндирейде тувгъан. Яшлайын байланы алдында ялчы болуп тургъан, совет гьукуматны башлапгъы йылларында агъач гесегенлер булан ишлеген. Бары зат янгырып, бары зат тюрленип геле болгъан. Юрекде къуванч, къаркъарада гюч бар, тек нетесен, Аяв эсде екъдан беззек аврувгъа тарый ва амалсыз болуп, Костекге, оьгейананы алдына къайта. Шо аврув ону аякъларына ура ва Аяв тербенип юрюп болмайгъан болуп къала.

Аяв сакъат бутлары булан сюйрелип школагъа барма башлагъанда отуздан да оьтген болгъан. Шо гьалында Аяв охума - язма уьйренген. Башлапда Аяв юртлуларына халкъдан эшитген емакъларын айта болгъан.

Озокъда, оьзюнден къоша туруп, алышдыра туруп. Сонг буса Аяв емакъланы оьзю чыгъармагъа башлагъан. Аявну аты авуздан - авузгъа, юртдан - юртгъа айтылы туруп, Магьачкъалагъа етишген. Халкъ авуз яратывчулукънухадирин билеген Аткъай, Аявну уьюне баргъан, таныш болгъан, ва булай пагьмулу адамны къаравсуз къойма ярамайгъанны англагъан.

Аявну арагъа чыгъаргъан, огъар кемекчи болгъан,ону китапларын онгаргъан адам - Аткъай. Аяв Акавовну яратывчулугъу бизин уьлкеде юрюлюп тургъан уллу ишлеге байлавлу.Северный полюсгъа ел салыв, Къызыл Армияны уьстюнлюклери - бу агьвалатлар Аявну ругьландыра.

А.Акавовну оьмюрю къысгъа болгъан - 45 йыл. Яратывчулукъгъа берилген 10 йылны ичинде Аяв 4 китап чыгъаргъан.

"Уьч къурдаш" деген ат булан Аявну емакъларыны жыйымы 1960-йылда чыгъа.Сонг да "Нарт" деген аты булан ону сайламлы асарлары чыкъды.

Республикада "Дагъыстанны халкъ хабарчысы" деген гьюрметли ат биргине-

бир огъар берилди. Аяв " Загьмат къызыл байракъ" орден ва бир нече медаллар булан савгъатланды.

3. Емакъны 1-нчи абзацын китапдан охуйбуз.Сонг къысгъартып хабарын айтаман.

4. Сезлюк иш:

вилаят - губерния

кикимав - сова

тавакелли - решительный

адилли - справедливый

эдепли - нравственный

илиякълы - приветливый, любезный

лайыкълы - достойный (подходящий)

жыйнакълы - скромный, собранный

къайратлы - мужественный, отважный

елевчю - захватчик, оккупант.

5. Эсенболатны ва Аждагьаны нечик суратлай.

Аждагьа - аччы юзлю, пич юрюшлю, сутур гезлю, халкъ сюймес атлы,

узун къуйрукълу, вагьши, зулмусу къат - къатлы, къылыкъсыз.

Эсенболат - денгизлердей гьакъыллы, тавлардан уллу тавакелли, дюньядай генг рагьмулу, атавлар чакъы адилли, болат тешлю, аслан юрекли, намуслу, итти гезлю, тюзлюкню есси.

6. Дарсны натижасы.

Яшланы къыйматлав.

7. Уьйге иш: чебер охуп, хабар этип емакъны айтмагъа.