Урок по башкирскому языку на тему 'Сложные слова' (5 класс)

Тема: Ҡушма һүҙҙәр һәм уларҙың яһалышы.

Маҡсат: 1). Уҡыусыларға ҡушма һүҙҙәр тураһында алынған белемде

системаға һалыу һәм тәрәнәйтеү;

2). Уҡыусыларҙың һүҙлек байлығын арттырыу;

3). Башҡортостан тәбиғәтенә ҡарата һөйөү тойғоһо тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: проектор, компьютер, интерактив таҡта.

Дәрес барышы

I.Психологик комфорт булдырыу.

- Хәйерле көн, уҡыусылар!

Һеҙҙең менән осрашҡанға бик шатмын. Әйҙәгеҙ, тәҙрә аша тәбиғәтте күҙәтәйек. Ҡояш йылмайып, һеҙгә йылы нурҙарын һибә. Сәләмләйек ҡояшты.

Слайд - 1 Һаумы, ҡояш!

Һаумы, дуҫым!

Һаумы, матур көн!

- Ултырығыҙ! Изге сәғәттә эшкә тотонайыҡ.

II. Уңыш ситуацияһын ойоштороу.

1. Һүҙлек эше.

- Бөгөнгө дәрестә, уҡыусылар һеҙгә ошондайыраҡ һүҙҙәр осрар. Әйҙәгеҙ ҡарап үтәйек.

Таҡыя - көпшә һабаҡлы сатыр сәсәкәле үләндәрҙең башы.

Слайд - 2

2. - Ә хәҙер мин һеҙгә йомаҡ уҡып ишеттерәм. Һеҙ иғтибар менән тыңлағыҙ.

Таяҡ башында тора

Эленеп алтын иләк

Бер таҡыя тултырып

Орлоғон алдым иләп

Слайд - 3

- Эйе, ә хәҙер көн тамыры менән булған һүҙҙәрҙе табайыҡ.

Слайд - 4

- Уҡыусылар, ошо һүҙҙәр тураһында һеҙ нимә әйтә алырһығыҙ?

- Был һүҙҙәр араһында ниндәй оҡшашлыҡ бар?

- Шулай итеп, бөгөнгө дәрестә һеҙҙең алда ниндәй маҡсат тора?

1. Ҡушма һүҙҙәр тураһында белемебеҙҙе нығытыу, киңәйтеү.

2. Уларҙың яһалышын өйрәнеү.

3. Башҡортостан тәбиғәте тураһында әңгәмәләшеү.

- Ә хәҙер дәфтәрҙәрҙе асып, бөгөнгө числоны һәм теманы яҙып ҡуяйыҡ.

- Тимәк, алдағы ҡараған һүҙҙәр ниндәй һүҙҙәр тип атала?

- Ҡушма һүҙҙәр нисә һүҙҙән яһала?

( Ҡағиҙә сығарырға)

- Ҡушма һүҙҙәрҙе нығытыу өсөн киләһе слайдҡа иғтибар итегеҙ.

Слайд - 5

Уҡытыусының уҡыуы.

- Был текста нимә тураһында һүҙ бара?

- Һеҙгә ошо текстан ҡушма һүҙҙәрҙе дөрөҫ һәм матур итеп дәфтәрегеҙгә һайлап яҙып алыр кәрәк.

Тикшереү.

III. 1). - Беҙ йәшәгән республика нисек атала?

- Башҡортостан һүҙе лә беҙҙең хатта ҡушма һүҙгә инә.

- Беҙҙең республикабыҙҙа мул һыулы йылғалар, сылтырап аҡҡан шишмә ләр бик күп. Әйҙәгеҙ йылға һәм күлдәребеҙҙе барлап үтәйек.

Слайд - 7

- Уҡыусылар, был ҡушма һүҙҙәр нисек яһалған? ( ҡушып)

- Эйе, һеҙҙең алдығыҙҙа таблица формаһында ҡағыҙҙар ята. Беренсе төркөмгә ошо һүҙҙәрҙе яҙып ҡуяйыҡ .

2). - Бынан тыш, башҡорт телендә ҡушма һүҙҙәр бер нисә юл менән барлыҡҡа килә.

Слайд - 8

- Һеҙҙең алдығыҙҙа "Ай Уралым, Уралым" ҡобайырынан өҙөк. Һеҙгә ошо өҙөктән ҡушма һүҙҙәрҙе табырға кәрәк. Бының өсөн парлап етеҙ генә алдығыҙҙа ятҡан ҡағыҙҙың икенсе бағанаһына яҙырға кәрәк.

Тикшереү.

- Уралтау нимәләргә бай?

- Ҡобайырҙа ниндәй ҡушма һүҙҙәр бар. ( ҡабатлау)

- Шулай итеп, беҙҙең икенсе төркөм дә барлыҡҡа килде.

3). -Ҡушма һүҙҙәр тағы ниндәй осраҡта һыҙыҡса аша яҙыла? Таҡталағы һүҙҙәргә иғтибар итегеҙ һәм уның парын табып, ҡушма һүҙҙәр яһар кәрәк.

Слайд - 9,10

- Тимәк, был осраҡта ҡушма һүҙҙәр нисек яһалған? ( парлау)

- Өсөнсө бағананы тултырап, үҙебеҙ уйлап парлы ҡушма һүҙҙәр яҙабыҙ.

Тикшереү.

4) - Ә хәҙер һүрәттәргә иғтибар итәйек!

Слайд - 11,12,13

- Был һүҙҙәрҙең яҙылышына ҡарағыҙ. Ошо һүҙҙәр нисек барлыҡҡа килгән?

- Был һүҙҙәр бәйләү юлы менән барлыҡҡа килгән. Улар һәр ваҡыт бер мәғәнәне аңлатып бергә йөрөйҙәр.

- Ә хәҙер дүртенсе бағананы тултырып бәйләү юлы менән килеп сыҡҡан ҡушма һүҙҙәр яҙабыҙ.

Тикшереү.

5). - Әбыл һүҙҙәр нисек яһалған икән? ( ҡыҫҡартыу)

Слайд - 14

- Эйе, уҡыусылар ҡыҫҡартыу юлы менән. Бишенсе төркөмгә яҙып ҡуяйыҡ.

- Шулай итеп, ҡушма һүҙҙәр яһалышы буйынса нисә төргә бүленә?

- Ниндәй юлдар?

Слайд-15

Ял минуты.

- Ял итеп алайыҡ. Мин һеҙгә һүҙҙәр уҡыйым. Әгәр ҙә ҡушма һүҙҙәр булһа, ҡулдарҙы өҫкә күтәрәбеҙ, булмаһа сүкәйәбеҙ.

IV. 1)- Дәреслектәге 218 - се күнегеүҙе ҡарайбыҙ. (Эшен аңлатырға)

Бында уҡыусылар төркөмләп эшләйбеҙ.

Тикшереү.Һығымта.

2)."Күптән бергә" уйыны.

Мин предметтарҙы уҡыйым, ә һеҙ уларҙы төркөмләп яҙығыҙ.

1. Һауыт - һаба

2. Кейем - һалым

3. Мал - тыуар

4. Бала - саға

5. Ҡарт - ҡоро

V.Шулай итеп,Башҡортостаныбыҙ тәбиғәтеғәжәйеп хозур, йәнлектәргә, ҡош - ҡортҡа, ҡаҙылма байлыҡтары ифрат бик бай.

- Уҡыусылар, беҙ бөгөн дәрескә ҡуйған маҡсаттарға ирештекме?

- Бөгөн дәрестә беҙ һеҙҙең менән нимәләр эшләнек?

- Үҙегеҙгә ниндәй баһалар ҡуйыр инегеҙ?

Өйгә эш: ҡушма һүҙҙән торған ауыл исемдәрен яҙып алып килергә.