М.Әуезовтың Көксерек шығармасы (5-сынып)

Павлодар облысы, Ақтоғай ауданы, Жоламан ауылы «Ақтоғай ауданының Ақбидай негізгі мектебі» кмм-сінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі Мундуинова Асем Ерболатовна

7-сынып

Қазақ әдебиетіЖалпы мақсаты

Жақсылық пен жамандықты ажырата отырып, шығарма кейіпкерлерінің бейнесін ашу; оқушылардың өз пірікін дәлелдеуге және сөз саптау, ойлау қабілеттерін дамыту

Пәнаралық байланыс

Тарих, құқық, жануартану

Сабақтың түрі

Сот сабағы

Әдіс-тәсілдер, стратегиялар

«ТВ-шоу» стратегиясы

Ресурстар

Сот процесіне қатысатын оқушылардың қызметтері жазылған қағаздар (табличкалар)

Күтілетін нәтиже

Оқушылар өз пікірлерін дәлелдей білуге дағдыландыру, мамандыққа даярлау, өмірде әділдікті жақтауға тәрбиелеу

Негізгі идеялар

Оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру

Дерек көздер

Оқулық; Made by Mike Gershon - mikegershon@hotmail.com ; интернет беттерінен (Мұғалім : Нұрахметова Г.Қ., Астана, 2010); nationalstrategies.standards.dcsf.gov.uk/node/18700

Сабақтың кезеңдері

1. Ұйымдастыру;

2. Сот процесін өткізу;

3. Қорытындылау («ТВ шоу» әдісі арқылы);

4. Бағалау;

5. Үйге тапсырма беру.

Кейінгі берілетін үй тапсырмалары

Оқушы қабілетіне қарай берілетін тапсырмалар:

1) М.Әуезовтың басқа да шығармаларын оқып келу (А, В, С).

2) «Көксерек - табиғаттың тағы перзенті» тақырыбына эссе жазу (А).

3) «Құрмаш өліміне кім кінәлі» тақырыбына ойтолғау жазу (В);

4) Қасқыр туралы мақал-мәтел, мағлұмат жинау (С).

І. Ұйымдастыру:

- Оқушыларды түгендеу;

- үйге берілген тапсырмаға шолу жасау (сотқа қатысатын оқушылардың рөлдерін еске түсіру);

- оқушыларға сабақ мақсатын анықтату.

ІІ. Негізгі бөлім

Мұғалім сөзі: - «Көксерек» шығармасын оқыдыңдар, осында әділдік пен әділетсіздіктің қай жақта екенін өздерің анықтауларың қажет. Ол үшін сендермен сот сабағын өткізейік. «Көксерек» оқиғасы неліктен бұлай өткендігін сендердің пікірлеріңмен, көзқарастарыңмен талқылайық.

Оқушылар өздерінің орындарына жайғасады.

Сот төрағасы (А): сот үрдісін ашық деп жариялайды.

Прокурор (В) сөз алып, «қылмыстың оқиғаға» қысқаша шолу жасайды,осындағы

бейкүнә Құрмаштың өліміне кінәлі Көксеректі жазаға тарту керек деген ұсыныс айтады.

Ақтаушылар (В) Көксеректің ауыл иттерінен,ауыл адамдарының көбісінен не үшін таяқ жегенін,олардың соққы жегенде қандай мінез көрсететінін,оның себебі неде екенін айта келіп,адамдар арасындағы өмірдің Көксерекке түсініксіздігін,яғни әрбір тіршілік иесінің өмір сүретін өз ортасы ,өз қандастары бар екені туралы айтады.Қасқыр адамдар арасындағы өмірге көндікпейді,ол далада,тау -таста өмір сүру керек,бұл - табиғат заңы.Айнала қоршаған табиғаттың өз заңы,өз ерекшелігі бар.Көзін әлі ашпаған Көксерек адамдар арасына келіп тәрбиеленсе де,бөрілік табиғатына тартып,екі аяқты пендемен өштесіп өсті.Себебі ол - қасқырдың өзіне тән мінезі,табиғи қасиеті.Сондықтан Көксеректі жазалау орынсыз.

Қаралаушы (В) өз сөзінде Құрмаштың Көксеректің қалай жақсы көргені,қалай тамақтандырып,қалай күткенін,сол үшін тіпті әжесінің қасынан бөлініп,оны өзінің қасына алып жатқанын,ауыл иттерінен қорғағанын мәтіннен мысал келтіре отырып,Көксерек Құрмаштың жақсылықтарына зұлымдықпен жауап қайтарғанын дәлелдеп,оны жазалау керек деген райынан қайтпайды.



Ақтаушылар (В): Көксерек жақсылыққа жақсылық қайтаруды білмейді.Себебі ол - тағы.Оны шығарма барысында жазушы да бірнеше рет еске алады.Мысалы:Көксеректің дене бітімін суреттегенде « зіңгіттей көк шолақ қасқыр болды», «орасан боп өсті», «жоталары дөңкейіп,жон жүндері үрпейіп алған», « зорайып қатты өсті», «аяқтары жуандап,жүндерінің бәрі ұзарып өсті» деп сипаттайды.



«Гүрр» етіп ала төбетті алқымынан ала түсті», «гүрілдеңкіреп маңына дартқысы келмеді», «қорқ -қорқ» асайды, «қылқ - қылқ жұтады», «қабырғаларын кірт-кірт сындырады», «дүр-дүр еткізіп келеді» - бұл оның арланға тән қимылдары.



Көксеректің мінезін «қырыстанып жатып алады», «ызалы,долы,ашулы», «долылық, жойқындық бар», «әлі күнге бір жадырап ойнап көрген емес», «татулық жоқ, суық», «Көксерек оңашада, елсізде қатты ойыншыл болатын», «ол түзде еркін ойнақы» деген тіркестемен суреттеледі. Мұның барлығы тәрбиеге көнетін күшік емес, қанша асырасаң да орманға қарап ұлитын бөлтірік екенін дәлелдейді.Ол өзіне тән,мінезіне тән әрекет жасады.



Айыпталушы Көксерек (С): Менің адамдарға деген өшпенділігімнің арта түсуіне итермелеген қосымша себептер:

1)адамдар менің ұяластарымды өлтірді;

2)ата - анама туған күн маған да туып,адамдар менің де күшіктерімді өлтірді;

3)өзім адам оғына тап болдым,күшік кезімде де екі аяқтылардан түрлі соққы көрдім.



Екі куәгердің сөздері



Ақтаушылардың қорытынды сөздері (В): Көксеректің өзі келтірген дәлелдерінен басқа оның Құрмашты өлтіруіне себеп не?Қасқырдың өзіне тән мінезі, табиғи қасиеті дедік.Сонықтан ол қанына тартып,иесі болса да Құрмашты өлтірді.



Адам,жануар - табиғат жаратылысы.Олар өмір сүру үшін,ұрпақ сақтап қалу үшін өмір сүреді.Қасқыр жыртқыш та болса тіршілік иесі. Адамдар осыны түсіну керек еді.Ал қасқыр апанын бұзу,бөлтіріктерін өлтіру - адамның табиғатқа жасаған қиянаты.



Әңгімеде адамдар әлемінің қатігездігін көреміз,қиянатшы екенін байқаймыз.Ойланбай істеген істің опық жегізетіндігін көреміз. Құрмаш үлкендердің екі рет ескерткенін елемеді,қасқырды соймақшы болғанына көнбеді. Ал үлкендер ертеңді ойламай,арланның өсіп жыртқыш болып шығуына бар жағдайды жасады.



Адвокаттар кеңесінің тұжырымы (В): Құрмаш өлімінің басты кінәлі Көксерек емес.



Сот үкім шығарады: Құрмаш өліміне адамдардың өзі кінәлі. Көксерек, біріншіден, тегіне тартып өлтірсе, бір жағынан, оны мұндай қылыққа итермелеген - адамдардан көрген жәбір-жапасы. Адамдар «Еккенің тікен болса, орғаның балауса болмас» деген сөзді ескермеген. Көксерек күшік емес, бөлтірік. «Бөрі бөрілігін істейді», «Қасқырдың баласын қанша асырасаң да орманға қарап ұлуын қоймайды» деген ата-бабалар даналығына сүйеніп Көксеректің табиғат заңдылығына сәйкен әрекет еткенін ескере отырып, оны жазадан босатамыз.



ІІІ. Қорытынды

Мұғалімнің сөзі: М.Әуезовтің «Көксерек» әңгімесін аяқтадық. Осы сабақтан алған білімдеріңді тиянақтап, жүйелейік.

«ТВ шоу» әдісін қолдану.

Журналист - сұрақ қоюшы (С - төмен оқитын оқушы). Ол мұғалімнің қоятын, яғни қорытынды сөзді сол отырған оқушылардың өздерінен сұрап, өзін толғандыртқан сұрағының жауабын алады (А, В - оқушылары жауап береді).

ІҮ. Бағалау

Сыныптастарын бағалау (nationalstrategies.standards.dcsf.gov.uk/node/18700</</u>)

Ү. Үйге тапсырма:

1) М.Әуезовтың басқа да шығармаларын оқып келу (А, В, С).

2) «Көксерек - табиғаттың тағы перзенті» тақырыбына эссе жазу (А).

3) «Құрмаш өліміне кім кінәлі» тақырыбына ойтолғау жазу (В);

4) Қасқыр туралы мақал-мәтел, мағлұмат жинау (С).