7


  • Учителю
  • Рабочая программа по родной литературе для 5-9 классов (ФГОС)

Рабочая программа по родной литературе для 5-9 классов (ФГОС)

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

Управление образования администрации МО Алтайский район

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Аршановская средняя школа»



Рассмотрено на заседании Согласовано. Утверждаю.

ШМО учителей Зам. дир. по УВР Директор школы

хакасского языка ______Е.Г.Кыштымова ____В.Н.Аева

протокол №_______ «___»____2016г «___»____2016г

«____»_____2016г













Рабочая программа

по хакасской литературе для 5- 9 кл.







Учитель: Албычакова Валентина Вячеславовна























с. Аршаново, 2016г

Чарыдыuлыu чоох

(Пояснительная записка)

Пирbлген 5 - 9 класстарныy хакас литературазыныy тоuынxаy eгредbг программазы, «Хакас тbлb», «Литературнай хыuырыu», «Хакас литературазы», «Хакас тbлb паза литературазы» eгредbг предметтерbнxе тоuынxаy программалар тимнирbнxе методика чjптерbне (1-11 кл) тjстенbп, Республика Хакасияныy Eгредbг Министерствозыныy 15.09.2014 № 100-976 приказы хоостыра, МБОУ «Аршандаuы ортымах школаныy» eгредbг планы, eгредbг программазы паза предметтерxе Тоuынxаy eгредbг программалар пасчаy Положение хоостыра пазылuан.

5-9 класстыy хакас литературазыныy тоuынxаy eгредbг программазыныy jjн пjгbнb -хакас литературазыныy уроктарында eгренxbлернby хыuырар кjнbгbстерbн чахсыландырары, чайаачы тоuысха кjyнbлерbн кjдbрерb. Jjн пjгbннb пjгер eчeн, хоза пjгbннер турuызылча. Федеральнай хазна eгредbг стандарттары хоостыра ортымах школаны тоосчатхан eгренxbлернby литература сурыuларынxа мындаu пbлbстер паза кjнbгbстер поларuа кирек:

- кbзbнby, хазнаныy чуртазында тbл хайдаu орында турчатханын сизbнерb; тjреен тbлb паза литературазы пастыра пос чонныy паза пасха чоннарныy культуразыныy пjзbк паалыu сариларын аарлап полары;

- хоос произведение текстbнде jjн паза jjн нимес, bле кjрbнчеткен паза bле кjрbнминчеткен саuыстарны сизbненрb;

- хыuырuан текст хоостыра алынxа конспекттер, сочинение, реферат, тезистер тимнеп полары;

- пос литературазыныy произведениелернby содержаниезbн пbлерb, оларныy чон саuызына, культуразына паза тархынына теелгенbн оyарары;

- литература произведениезbн eзeрчетсе, аныy пазылuан тузын паза писательнby чуртаан чылларын, оларныy тархынындаuы орныларын чахсы пbлерb;

- литература тоuыстарындаuы хоос омаларны, jjн саuызын паза хоосталчатхан киректернb орта сизbн пbлерb, олардаyр, пазып паза паспин, пос саuызын чарыт полары;

- хоос литература тоuыстарын сарыхтары хоостыра eзeр пbлерb, хоос произведение пeдbрbлчеткен оyдайларын сизbнерb паза оларнаy тузалан пbлерb;

- хоос литератураныy тbллерbнеyер (стильлерbнеyер) пbлерb.



«Хакас литературазы» eгредbг предметтby тиксb чарыдии

(Общая характеристика учебного предмета).

Литература, сjс искусствозы полып, ибbркb чуртасты хоости кjзbтче. Bди хыuырыuxы чайаачы саuызын тилbтче, чуртасха кjрbзbн тjстепче. Хоос сjс полызиинаy ол позын прай саринаy чахсыландырарuа, тjреен чирb-сууна паза пос чонына тузалыu паза турыстыu поларuа саuынча. Литература произведениелерbнby eгредbглbг тузазы хаxан даа улуu. Че олuан туста хыuырuан кинде уламох eрге саuыста халча, хаxан кbчbг кbзb прай ибbркbзbнеy чаuын танысча, аuаа хайхапча, поuдархапча. Аннаyар кем кbчbгдеy сыuара нымах алай чоох тыyнабаан, кибелbс тее eгренмеен, ол школада bдjк литератураа тартылбас. Мындаu оyдайларда eгретчbнby тиреy пbлbзb, eгренxbлерbне киртbнbзb киректелче.

Ортымах школаныy методика чjптерbне пjзbк хоос синнbг литература произведениелерb паза чонныy пазылбин пeткен чайаачызы кbрчелер. Программаныy jjн кирексbнbстерb:

- eгредbг материалы изерbстbре апарылары;

- eгренxbлернby частарына килbзерb паза кjyнbлерbне чаuын полары;

- саuамuы литератураныy паза культураныy чидbглерbнеy палuалыстырары.

Хакас литературазыныy уроктарында тjреен тbлнb, чонныy пазылбин пeткен чайаачызын хакас литературазынаy палuалыстырып eгренерb кjрbлче. Eгренxbлер теорияныy jjн сурыuларынаy, литератураныy ирткен чолларынаy танызарлар паза хакас тbлbнby пайын пbлbп аларлар. Полuан на eгренxbнby, авторныy, хоос произведениенby аразында пик палuалыстар чайиры паза чиит хыuырыuxыларныy чайаачы узын таптиры полча.

«Хакас литературазы» предметтby eгредbг пландаuы орны

(Место учебного предмета «Хакасская литература» в учебном плане).

«Хакас литературазы» предмет ортымах школада хайди даа eгренер предметтернby санына кbрче паза «Хакас литературазы» учебниктер хоостыра апарылча. Частар класстарxа пbди eлестbрbлчелер:

5-xb класс - 34 час

6-xы класс - 34 час

7- xb класс - 34 час

8- xb класс - 34 час

9-xы класс - 33 час



Хакас литературазы уроктарында предметтер аразындаuы палuалыстар

(Межпредметные связи)

Хакас литературазыныy уроктары пос тbлbн чахсы пbлерbн тыытча. Eгретчb полuан на сай eгренxbлернby тbл саринаy пbлbстерbн алuытча. Анзы хыuыранына, орта пазарына, чоохты орта пeдbрерbне, чоох алuыдарына теелче.

Хакас литературазын чахсы пbлгенb орыс паза пасха даа чоннарныy литературазын, тиксb культуразын, тархынын тиреy пbлерге полысча. Хакас писательлернby чайаачы тоuыстарында хоосталuан киректер bдjк пbстby чир-суубыстыy тархынын пbлерге полысчалар, тархын уроктарынаy палuалыстырар оyдай пирчелер. Bдjк география паза даа пасха уроктарнаy палuалыстырарuа чарир.

Саблыu хакас хоосчыларныy хоостарынаy тузаланып, eгретчb сbлbгнb оyарарuа, аны орта паалирuа, хоосчыныy саuызын bлезbне сыuарарuа, искусствоныy тbлbн оyарарuа eгретче.

Предметтер аразындаuы палuалыстар eгренчеткен материалны уламох артых оyарарuа паза eгренxbлернby чоох алызар, хыuырxаy кjнbгbстерbн пjзbк синге кjдbрерге полысчалар.



Полuан на eгренxbнby предметтb eгренген, eгренbс салтарларын тузалан полчатхан хоостыра паза предметче чидbглерb

(Личностные, предметные и метапредметные результаты освоения предмета)



Полuан на eгренxbнby чидbглерbне мындаu салтарлар саналчалар

(Личностные результаты освоения предмета):

- Ада чир-сууна, пос чирbне паза тjреен тbлbне, оларныy тархынына хынары; пасха чоннарнаy ынархастыu полары; посты позыныy чоныныy чардыuы полчатханын оyарары; аймах-пасха культураларныy, киртbнbстернby, чоннарныy пасхалалчатханын оyарары; пос тbлbн, чоныныy тархынын паза культуразын пbлерb; тилекейдегb чоннарныy культуразын пbлерb, аны улуuлиры паза паалап полары; Россияныy кjп чонныy хазнаныy кибbрлbг чуртазын, культуразын сизbнерb паза Чир-суu eчeн турызар кjyнbлbг полары;

- eгредbгде нандырыuлыu, пbлbстер аларuа азых кjyнbлbг полары; посты сыбыра eгренерге, наа пbлbстер аларuа кeстирb; eгренbс тузындох, профессия таллап, аuаа тимненерb паза jнетbн пbлbстер алары; тоuыстар идерге кeстенерb, иткен тоuыстыy паалыu сарин сизbнерb;

- хоос литература пастыра ибbркb чир-чайаанuа кjрbстерbн амuы науканыy чидbглерb, чон чуртазы, культура, тbл паза духовнай культура тилеенb хоостыра пeдbргенb;

- хакас литературазыныy уроктары полuан на кbзbнb улуuлап пbлерbне, аuаа чахсы хайарына, полuан на кbзbнby саuызын, полuан на чонныy тbлbн, культуразын, тархынын улуuлап пbлерbне eгренерb; полuанынаy на чоох алыс полары;

- eгренxbлернby чазына, кjрbзbне килbстbре хоос произведениелернby пjзbк паалин сизbнерb;

- eгренxbлернby оyдайларын сизbнbп, саuызын арачылап полары паза удур-тjдbр чоох алызарuа кjнbктbрерb; олuаннарныy постарын аймах чоннар аразында, школа jмезbнде турыстыu тудынарын тыыдары;

- eгренbс кbзbнby чуртазында улуu кирексbнbс паза туза полчатханын сизbнерb;

- полuан на eгренxbнby хазых оyдайлыu чуртир кjyнbн, саuызын тыыдары, чайаачызын, пос кjрbзbн чуртасха алuыдары; постыy итчеткен киректерb eчeн нандырыu тут поларына eгредерb; чолда, тасхар, саuыбаан саайлар тузында орта тудын пbлерbне кjнbгерb;

- поснаy тиy дее, кbчbг дее, улуu даа кbзbлернеy eгредbгде, халых чон чуртазында тbл алыс поларына eгренерb;

- хоос литература тоuыстары пастыра ибbркb чайаанны хайраллирuа кjнbгерb;

- сjбbре кbзb чуртазында иy аарластыu ниме полчатханын сииртерb; пос сjбbрезbн хайраллиры;

- хоос литература пастыра Россияныy паза тилекейнby хоос паалыu тоuыстарын паалап пbлерb.



Eгренxbлернby предмет хоостыра маyнаныстыy jзbзb паза чидbг салтарлары

(Предметные результаты освоения предмета):

- eгредbгде пос алынxа пjгbннер турuызып, оларны толдырары;

- eгредbг пjгbннерbне пос саuызынаy чидерb, оларны нааxылап пbлерb, иy не тeзbмнbг чоллар табары;

- eгренbсте jjн пjгbннер хайдаu салтарларuа аuыларын азынада сизbнерb, ол чидbглернb паалирuа оyдай табары;

- тeзbмнbг салтарларuа чидерb, аныy маyнаныстыu поларын сизbнbп одырары паза аны орта пjгерbне eгредерb;

- таyма-таныuларнаy орта тузалан пbлерb;

- тbл оyдайларнаy eгренbсте паза чуртаста орта тузаланары;

- eгренbсте аймах-пасха сjстbктерде, справочниктерде, энциклопедияларда, Интернетте тапхан искbрbглернеy орта тузалан полары;

- литература произведениелерbн, орта паалап, пjгbннернb орта сизbнbп, тиксb чоохта (пазып таа, чоохтап таа) тузалан полары;

- хоос литератураны, аймах-пасха оyдайларнаy тузаланып, eзeрерb (тиyнестbргенb, паалааны, тjjйлеенb ан.пасх.);

- чоохтасчатхан кbзbнb истbп пbлерb, аннаy тbл алызары, аuаа паалаu пир полары паза пос саuызы хоостыра талазыu апарарuа кjнbктbрерb;

- jменеy итчеткен тоuыста jjн салтарларuа чjптbг чидерb паза ибbркbлернby хылыныстарын орта сизbнерb; талазыuларны, удур-тjдbр тbл алызып, пjккенb.



Eгренxbнby предметче чидbге читкен салтарлары

(Метапредметные результаты освоения предмета):

- хыuырыuныy кbзbнby саuызы алuирында улуu тузазын сизbнерb; хыuырыuны, наа пbлbстер алxаy оyдай чbли сыбыра кирексирb; посты пу чир eстeнде аныy чардыuына санирына eгредерb;

- литератураны чонныy культуразыныy паалыu чардыuы полчатханын оyарары;

- пос тbлbнеy пазылuан произведениелернby хоос сарилары хоостыра пос тbлbнby пайын, сbлиин сизbнгенb;

- пjзbк пbлbстbг, хоос произведениелернb эстетика саринаy паалап полчатхан хыuырыuxыны тимнирb; пос туста хыuырар кинделернb таллап пbлерb;

- хыuырuан произведениенb орта паалап пbлерb, оларныy хоостыра пасха-пасха чоннарныy культуразын орта оyарары;

- eгренxbнby хоос чайаачы узын jскbрерb, хыuырuан произведениенb пасха сарых тоuыстарынаy пасхалиры; хыuырuан тоuыс хоостыра тиксb анализ ит полары, орта паалиры; аныy хоостыра чоох пeдbрерb, прай кjyнb-саuызынаy чайаачы тоuысты пbлерb; произведениенby хоос сариларын орта сизbнерb.



«Хакас литературазы» предметтby jjн содержаниезb

(Основное содержание учебного предмета)



5-xb класс (34 ч.)

ЧООХ ПАЗЫ (1 ч.)

Книга хыuырuаны кbзb чуртазында хайдаu туза полчатханы. Кjп хыuырuан кbзb - пjзbк культуралыu кbзb. Литература - eгредbг предмедb. Литература - сjс кeзbнеy пeткен искусство.

Литература теориязы. Чонныy пазылбин пeткен чайаачызынаyар оyнаu.

ПУРУНFЫ ТУСТАРНЫY ХООС СJЗB

Хакас чоныныy пазылбин пeткен чайаачызы

Хакас чоныныy нымахтары (13 ч.)

Хайхастыu нымахтар: «Палыхчыы паза суu ээзb», «Пbр харызах». Хайхастыu нымахтарда чир-чайаанны пbлердеyер, кbзbнby bстенbзbн нииктирдеyер чон саuызы кjзbдbлген. Нымахта чонныy сын нимее киртbнbзb, хынызы, ынархазы, хара саuысты чиyчеткенb. Нымахтаuы хайхастыu нимелернby тузазын сизbнерb.

Хоныхтаyар нымахтар: «Чалxы Торсых», «Bкb харындас», «Кeмeс кинде». Jjн матырлар - олаyай кbзbлер, олар постарыныy сeмезbнеy аймах-пасха ачын паза харам пайларны утчатханы. Хоныхтаyар нымахтарда пайлар, хамнар кeлкее тартылчатханы. Аллыu bстbлbг, чарых чeректbг, чалахай паза хыйuа кbзbнby узы нымахта сабландырчатханы.

Аy-хустардаyар нымахтар: «Пeдeрчeннеy Тeлгe», «Хозанах». Аy-хустар омаларында кbзbлернby хылыхтарын хоостапчатханы, кbзbнby чабал оyдайлары кчeлкее тартылчатханы, кeлкbстbг кjзbдbлче, ибbрbп чоохтааны, кbзbнb eгреде алчатхан саuыснаy тоозылчатханы. Хакас чоныныy нымахтарыныy хоос тbлb паза пeдbзb. Нымахтарны ысчатханы. Хакас чоныныy нымахтарыныy хоос тbлb паза пeдbзb. Нымахтарны ысчатханы. Хакас чоныныy нымахтарын аймах-пасха чоннарныy нымахтарынаy тиyнестbре eзeрерb.

Сjспектер (2 ч.)

Сjспектер - чонныy хыйuазын, саuызын кjзbтчеткен, кbзb хылиинаyар, чуртастаyар, хоныхтаyар, оларныy пасха-пасха саринаyар хысхаxах мирген паза чичен чоохтар. Сjспектерде чонныy кjп тjллерbнby хыйuазы кjзbдbлчеткенb. Сjспектернby jтbг тbлb, нименb хап-орта сjстернеy jтbре чоохтапчатханы.

Сиспектер (1 ч.)

Сиспектby сjспектеy пасхалалчатханы: пeткенb хоостыра хысхаxах арах, саuысты, читbре чоохтабин, eгретпин сизbндbрчеткенb.

Таптырuастар (тапчаy нымахтар) (1 ч.)

Таптырuастарда, алай тапчаy нымахтарда, чонныy чуртазыныy кjп сари кирbлгенb. Хоныхты, ибbркb чир-чайаанны пbлерге eгреткенb, кbзbнby саuызын алuытчатханы, саuысты табырах паза чbтbг итчеткенb. Таптырuастыy, алынxа нименb адабин, аны чазырып, хоостап кjзbтчеткенb, олuаннарны саuынарuа кjнbктbрчеткенb.

Табырах чоохтаныстар (1 ч.)

Табырах чоохтаныстарныy (тикпе сjстернby) jjн тузазы. Eгренxbлернby тbллерbн чbтbдерb. Табырах чоохтаныстарны кjрбин чоохтирuа eгренерb.

Хакас чоныныy сjспектерbн, сиспектерbн, таптырuастарын, табырах чоохтаныстарынаy тиyестbре кjрерb.

ХХ чeс чылдаuы хакас литературазы

Литература нымахтары (2 ч.)

Литература теориязы. Литература нымахтарынаyар оyнаu. Рифма паза ритм.

М.Е. Кильчичаков. «Кjйтbк Тeлгeдеyер» нымах. Литературнай нымахтыy чонныy нымахтарына тjстенbп пазылuаны. Нымахтыy ибbрт чоохтыu оyдайы, jjн саuызы. Нымахтаuы персонажтарныy хылыuын таныхтиры: ала саасхан, тeлгe, алты турна, харачхай, хара хус. Нымахта чахсы чабалны чиyерbне bзенbс. Нымахты кибелbс оyдайынаy пасханы, аныy чон нымаuына чаuыны, орыс чонныy литература оyдайынаy пeткен нымахтарын хоза хыuырары, оларны хакас чоныныy литература оyдайынаy пeткен нымахтарынаy тиyнестbрерb.

С.Е. Карачаков. «Торымас». Чир-чайаанныy ис-пайын, сbлиин хайраллиры, кbзbнby чуртазы анынаy палuалысчатханы. Тайuаныy омазы сибер, хоос тbлнеy чайалuаны.

Литература теориязы. Эпитеттеyер паза тиyнестbрbгдеyер оyнаu.

В.А. Кобяков. «Айдо». Айдо оолахтыy Якында хой хадарuаны, оолаuастыy аар чуртазы. Оолахтыy, пасха кbзbлерге тоuазып, саuызы, кjрbзb алысханы. Олаyай чонныy тоuысха кeзb, нанxылазы, удур-тjдbр полысчатханы (Торка, Чабус).

Писательнby jjн матырuа ппарсазын, чуртасты чахсы пbлгенb орта кjзbт салuаны. Чоохтыy, хоос тbлb, ибbркbзbн хоостааны. Авторныy, позыныy чуртасты чахсы пbлгенb орта кjзbт салuаны. Чоохтыy хоос тbлb, ибbркbзbн хоостааны. Авторныy, позыныy чуртазына тjстенbп, улуu чоох пасханы.

П.Т. Штыгашев «Теерке кнес». Чонныy тархыны хоосталuаны, пос часказы паза сын кирек eчeн кeрезии, аныy наа хоныхха тартылuаны. Кибелbсте пирbлген омаларныy киректерbн bлезbне сыuарчатханы. Чуртаста полuан сын киректернb орта чарытханы.

И.Г. Котюшев «Муy хазыy». Поэттby чир-чайаанuа хынызы, аныy сbлиине jрbнчеткенb паза чир-чайаанныy сайбаuxыларына тоuырланчатханы. Хазыy аuазын пасха аuастарнаy тиyестbре чоох апарары. Ибbркb чир-чайаанны чазир саuыс тjреенb. Кибелbсте чир-чайаанны хоос пасхан оyдайларны сизbнерb (тиyнестbрbглер, эпитеттер).

Литература теориязы. Чоохтаyар оyнаu. Чоохтыy пeдbзb.

Г.Ф. Топанов «Михайныy eлeзb», «Азыранды». «Михайныy eлeзb» Питра апсахтыy матыр хылии. Михайныy олuан тузы. Оолахтыy чалтанмас, тbдbмнbг хылии, ырызы. Авторныy чазыны хоостаан хоос оyдайлары.

«Азыранды» аuас jскbрчеткеннернby чир-чайаанuа, аy-хусха паарсазын, хынызын чарытханы. Сакин Макуныy хара саuызы. Jдbрткен сыынныy палазын, азыранды идbп, jскbргенb - олuаннарныy махталыu киректерb. Писательнby чир-чайаанны, хоостап, сbлbг пасханын сизbнерb.

И.М. Костяков «Аy чолларынxа». Алынxа чоохтар: «Аuас пазында хоосха», «Харам апсах», «Хортых хапчыuас», «Чалты Содас». «Аy чолларынxа». Аyxыныy чооuыныy jтbг саuызы, олuаннарны сизbк хабындырып, eгреде чоохтааны. Хормачы чоохтыy сыны тузалыu полчатханы, кbзbнb чир-чайаанuа хынарuа eгретчеткенb. Тайuа кибbрлерbн чахсы пbлерb.

Чайаачы тоuыс.

Литература теориязы. Чоохтыy темазы паза jjн саuызы.

Я.А. Тиспереков «Часхы». Чир-чайаанны кjглеенb, чуртастыy сbлиин сизbндbрерb. Чир-чайаанuа хынысты тыыдары.

Н.Е. Тиников «Миша». Миша Чебодаевтby кbчbгдегbзb, аныy кbзbлерге хайчатханы, чонuа тузалыu киректерде араласчатханы. Мишаныy чалтанмазы, сын ынархасты оyарчатханы. Хан тjгbстbг чаада махачы чааласханы паза «Совет Союзыныy Матыры» ат алuаны. Авторныy Мишаны паалапчатханы. Кbзbнby сbлии, сабланызы иткен нимезbнде полчатханын кjзbтчеткенb. Чоохтыy jjн матыры олuаннарuа кjзbдbм полчатханын чарыдары.

Чайаачы тоuыс.

М.Н. Чебодаев «Хуртуйах тас». Хуртуйах тастыy омазында чонныy тархыны кjзbдbлгенb . Улуuларныy Хуртуйах тасты, пbлbп, аарлапчатханы. Jбекелер улуuлапчатхан обаа-тастарuа улуu аарласты читbрерb, олuаннарuа чонныy чуртазын пbлерге хыuырчатханы. Хакас чирbндегbазых музейлердеyер bстезbглbг тоuыс апарары.

Т.Н. Балтыжаков «Аар». Чир-суубыстыy чир-чайаанныy чуртазын чахсы сизbнерb паза аны арачылиры. Микенеy Поконыy чахсы киректерb паза чир-чайаанuа хыныстары. Писатель, олuаннарныy оyдайларын, хылыхтарын, чахсы пbлbп, хынып кjзbтчеткенb.

А.А. Халларов «Саарсых мeeс» чоох. Улуu кbзbнby eгредbглbг чооuын сизbнерb, аарлиры. Тода аuаныy паза Ала пуuаныy махачызы. Чуртасха сын кjрbс тjстирb. Олuаннарныy хылии алысханы.

И.П. Топоев «Jрт». Олuаннарныy кjyнbлерb, пос аразындаuы хайыuлары. «Махачы» Тимурнаy «хортых хозанахтыy» сын хылыхтары, тудыныстары. Писательнby чир-чайаанны хайраллирынаyар саuызы.

Г.Г. Казачинова «Киxеегb чeзе наyмыр». Чир-чайаанда иртчеткен алызыuларны олuаннарны орта сизbндbрерb. Олuннарны орта сизbндbрерb. Олuаннарныy сидbк туста, чbдbрbнмин, хойларны арачылааны. Чонныy ынаu тудынuаны. Чоохтыy eгредbглbг саuызы.

Харындас паза хонxых чоннарныy литературазы (1 ч.)

Ирткенbн тиксb eзeрерb (1 ч.)

Чайаачы тоuыс (eгретчbнby кjргенbнеy)

Кjрбин хыuырар произведениелер:

Сjспектер, сиспектер, табырах чоохтаныстар (eгретчbнby кjргенbнеy)

М.Е. Кильчичаков. «Кjйтbк Тeлгeдеyер» (eзbк).

В.А. Кобяков. «Айдо» eзbк

Я.А. Тиспиреков. «Часхы».

М.Р. Баинов «Ууxама».





6-xы класс (34 ч.)

ПУРУНFЫ ТУСТАРНЫY ХООС СJЗB

Хакас чоныныy пазылбин пeткен чайаачызы (12 ч.)

ЧООХ ПАЗЫ

Чонныy пазылбин пeткен чайаачызыныy чуртастаuы орны.

Литература теориязы. Кип-чоохтаyар оyнаu. Гипербола паза тjремbл эпитеттер.

Тархын матырлыu кип-чоохтар: «Кeн Арыu», «Сибbxекнеy Сибдейек», «Ир Тохчын» (eзbкти аларuа чарадылча). Фольклорныy чуртастаuы орны. ХBB - ХVII чeс чылларда Хакасияныy мооллардаy тоuыр кeрезbг тархын хоостыра пeткен матырлыu жанр. Пbстby чонныy мооллар пазиинаy позып аларuа саuынuаннары, харасханнары; Ир Тохчынны, Сибbxекнеy Сибдейектb, Тасха Матырны, чон матырлары идbп, тjлдеy тjлге читbр турuаны. Оларныy пос чоны, пос чирb, пос чуртастыu полары eчeн кeресчеткеннерb, оларныy чарых омалары.

Литература теориязы. Тахпахтаyар оyнаu. Параллелизм, аллитерация, хаталыстар.

Тахпахтар. Тахпах - хакас чонныy пазылбин пeткен чайаачызыныy кееркестbг жанры. Тахпахтыy пeдbзbнеyер. Тахпахтарныy аймах-пасха темалыu полчатханы. Тахпахтар, тjлдеy тjлге тарап, чонuа сиип парuаны. Тахпахтасханнаyар (айтыстаyар) чоох. Ирткен чыллардаuы паза амuы тустаuы тахпахтар. М.Е. Кильчичаков - хайxы, тахпахчы. Е.П. Тыгдымаева - тахпахчы.

ХХ чeс чылдаuы хакас литературазы (40 ч.)

Литератураныy чуртасты хоос кjзbтчеткенb (1 ч.)

В.А. Кобяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Чазыдаyар ыр». Тjреен чир-сууна хынызын хоос, иптbг омалар пастыра читbргенb. Авторныy чазыныy омазын олuан тузынаy палuалыстырuаны.

«Чиybс» (чииттернby ыры). Пeдbзb паза хоос оyдайлары. Чииттернby чарых кjyнbлерb, чуртасха киртbнbстерb. Кибелbсте чон поэзиязыныy оyдайларынаy тузаланuаны (тjртлbк, аллитерация, ассонанс).

Литература теориязы. Проза паза поэзия.

А.М. Топанов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Jкbс», «Аарлыu аалxы», «Тракторист ыры», «Кeскe». Аал хониинда чонныy чуртазы алысханы. Мыныy алнындаuы чуртасты амuы чуртаснаy тиyнестbре кjзbткенb. Jкbс-чабыстарныy чобаuлыu чуртазын сын читbргенb. Чир-чайаанныy чыл тустарын кееркестbг хоостааны.

Литература теориязы. Олицетворение.

Н.Г. Доможаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Кjгbлбей чазы», «Наyмыр». Поэттby чир-суун хоостап кjглеенb, аныy хоос узы. Чиит улустыy хоос омазы чайалuаны.

Литература теориязы. Кибелbстby синb.

И.М. Костяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Jскb паза Мойнах». Аy-хустарныy омазынаy тузаланып, кbзbлернby хомай хылыхтарын, чуртастаuы читпестерbн, алынxа тудыныстарын кeлкее тартчатханы.

Литература теориязы. Баснядаyар оyнаu. Аллегория.

И.Г. Котюшев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Пастаuы ас». Асты аарлап хоостааны. Поэзияныy хоос омалары паза иптbг тbлb.

И.В. Капчигашев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Bxе», «Хакасия порчозы». Чааxыныy кееркестbг омазы. Хакас чирbнby кeзb чааxаа полысханы. Хоос тbлb.

Литература теориязы. Ойuалыс паза строфа.

М.Е. Кильчичаков. Драматургтаyар чоох. «Аuырыu кbзbнby ибbнде» ойын. Пурунuы тустаuы чон кибbрлерbн кjзbткенb. Айоктыy кjйтbгb, аныy омазында хомай кибbрлернb кeлкее тартханы. Чой хамнаy тоuыр кeресчеткенb. Ызырuаныy чуртасты оyарып сизbнчеткенb, саuызы алuыпчатханы.

Н.Е. Тиников. Чуртас паза чайаачы чолы. «Кавристby кjглерb». Улуu чоохтыy адындаuы jjн саuыс. Ынаu кибbрлbг сjбbре. Аар чаа тузында Кавристby jкbс халuаны. Аныy eгренерге харасханы, саuынuан саuызын толдырарuа кeстенчеткенb. Кавристby арuыстарына bзенчеткенb паза чир-суун ундулбинчатханы. Чонныy пазылбин пeткен чайаачызыныy хоос тbлb матырныy хылиин чарыдарuа полысчатханы.

Я.А. Тиспиреков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Хакасиям», «Bxем чирb», «Арuыстарыма». Тjреен-jскен чир-сууна хыныс, кjjрес. Чир-суuныy омазын чарытханы. Поэттby хоос тbлbнby оyдайлары. «Bxем чирb» кибелbстby чон поэзиязыныy хоос оyдайларынаy пик палuалызы. Кибелbс сарынuа айлан парuаны.

Ф.Т. Бурнаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Пора тай нанxым». Jjн саuызын чарытханы. Jjн матырныy омазы. Чоохтыy eгредbглbг сари. Олuаннарныy ынархазы паза омалары чарых хоосталuаны. Хоос тbлb.

М.Р. Баинов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Bxем», «Ууxама». Jнетbн кbзее чарыдылuан кибелbстеyер оyнаu пирерге. Кибелbстернby кееркестbг кjyнb. Кееркестbг матырныy омазы. Кибелbстернby jjн саuызы. Поэттby хоос тbлb.

К.Т. Нербышев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Ады чох солдат», «Тас Ирбен». Илбек Ада чада ыырxынаy харбасхан матырныy омазы, аныy чалтанмас, туртухпас сындыры, аныy махачы киреенby ундулбазы. Аймах чоннарныy пик ынархазы, чааxыныy матырын тиреy сизbнерb. Чоохтыy ады jjн саuысты сизbндbрчеткенb.

«Тас Ирбен» кип-чоохтыy хоос тbлb, eгредbглbг саuызы. Кbзb чир-чайааннаy пик палuалысчатханы. Иргb кибbрлер паза саuамuы чуртас.

В.Г. Майнашев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Чир усхунuаны», «Наyмырда». Тjреен чир-суuныy сbлии поэттby кjyнbн кjjреткенb. Кbзb чир-чайааннаy пbр тынныu полчатханы. Кибелbстернby хоос омалары паза тbлb.

Литература теориязы. Метафорадаyар оyнаu.

А.Е. Султреков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Кeyур аuас».

Харындас паза хонxых чоннарныy литературазы (3 ч.)

Черлиг-оол Куулар. «Bxедеyер», «Кииктер bзb».

Ю. Кюнзегеш. «Хакас нанxыма».

Э. Палкин. «Алтай».

Ирткенbн тиксb eзeрерb (1 ч.)

Чайаачы тоuыс (eгретчbнby кjргенbнеy)

Кjрбин хыuырар произведениелер:

В.А. Кобяков. «Чазыдаyар ыр»

Н.Г. Доможаков. «Кjгbлбей чазы» алай «Наyмыр».

И.М. Костяков. «Jскb паза Мойнах».

М.Р. Баинов. «Bxем» алай «Ууxама».

Я.А. Тиспиреков. «Хакасиям», «Bxем чирb», «Арuыстарыма». (1 кибелbс)

В.Г. Майнашев. «Чир усхунuаны» алай «Наyмырда».





7-xb класс (34 ч.)

ПУРУНFЫ ТУСТАРНЫY ХООС СJЗB

Хакас чоныныy пазылбин пeткен чайаачызы (15 ч.)

Пурунuы кип-чоохтар. Хакас чоныныy чир-чайаан пeткеннеyер кип-чоохтары. Чонныy пурунuы тустарда ибbркbзbне кjрbзb.

Литература теориязы. Алыптыu нымахтаyар оyнаu. Гипербола. Jjн хоос оyдайларны хатиры: тjремbл эпитеттер, тиyнестbрbглер. Алыптыu нымахты хыuырарuа кjнbктbрерb.

Алыптыu нымах. «Албынxы». Алыптыu нымах - чонныy пазылбин пeткен поэзиязыныy улуu сарыuы. Алыптыu нымахтарныy чонда кjп полчатханы, оларныy тыy eрде пeткенb. Алыптыu нымахтарда чонныy чахсы eлeзb eчeн, пос чирbнде чуртир eчeн, чир-суун арачылир eчeн алыптар кeрезbглерb кjдbре хоосталчатханы. Чаалаuxы, пазыuxы ханнарнаy, оларныy чабал полысчы алыптарынаy, чир-суuа кbрген азымахчы ыырxыларныy кeрезbг кjзbдbлгенb.

«Албынxы» алыптыu нымахтыy jjн чардыхтары: Алып Ханнаyар, Хулатайдаyар, Албынxыдаyар. Оларныy омаларын тиyестbре кjрерb. Албынxы - чон eчeн турысчатхан алып. Албынxыныy омазы, аныy алып киректерb. Албынxыныy иткен киректерbнде, полuан на оyдайында, хылыuында чонныy кjyнb пирbл парuаны. Албынxыныy bxезb чаалаuxы, пазыuxы полuаны. Тeн Хараныy омазы. Ай Арыuныy, Алып Хан Хыстыy омалары.

Алыптыu нымахты хайлап ысчатханы. Хайxы - ол хайлап пbлчеткен сjс узы, пbлbгxb кbзb. Хайxылар «изебb чох» полчатханы.

Алыптыu нымахта хайхастыu ниме пары (хубулыстар, тbрbлгенb, тbлленгенu, алтан чjрген алып ах пeeр bдjк алып осхас кeстbг полuаны, талай тeбbне тeскенb).

Чонныy пазылбин пeткен поэзиязыныy чонн чуртазынаy пик палuалызы.

Хайxы-нымахчылардаyар чоох.

Хайxылардаy алыптыu нымах хайди пазылчатханын чарыдары. С.П. Кадышев, М.К. Добров, П.В. Курбижеков, Е.Н. Кулагашева, А.В. Курбижекова.

Литература теориязы. Сарыннаyар (ырдаyар) оyнаu. Чонныy кjj. Ырлар темалары хоостыра пасха-пасха полчатханы. Чон ырын паза алынxа кbзb пасхан ырларны пасхалиры. Композиторлардаyар чоох. А.А. Кенель, Г.И. Челбораков, Н.В. Катаева, О.А. Токояков, ан.пасх.

ХХ чeс чылдаuы хакас литературазы (33 ч.)

Литература теориязы. Хоос произведениенby полтазы.

В.А. Кобяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Мылтых табызы». Чоохтыy jjн саuызын чарыдары. Ибbркb чир-чайаанныy амыры чуртастаuы хорылыстарuа тоuыр хоосталчатханы. Кbзbлер омаларын чарытчатхан хоос оyдайлар. Кbзbнby тастындаuы омазы хайди хоосталчатханына хайыu айландырары.

А.И. Кузугашев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Jjрлbг пeeрлер» (eзbк). Вася оолахтыy омазы. Олuаннарныy чуртастыy алызыuларын сизbнгенb. Хызыл гвардеецтby махачы кирее. Ыырxыларныy оyдайлары кjзbдbлгенb. Вася оолахтыy пабазыныy наа чуртасха тартылuаны. Авторныy чоохты кbзbнby bстbндегb саuызын чарыдып апарчатханы. Хысхы тустыy хоос пазылuаны. Хоор асхырныy махачы хылии.

Н.Г. Доможаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Тыттыu таu» поэма. Чир-чайаанныy хайхастыu тузы. Ипчb кbзbнby иргb чуртастаuы eлeзb. Поэттby сыыт пас полчатхан узы. Поэманыy пeдbзbн, ал-алынxа кизектерbн eзeрерb. Авторныy чонныy пазылбин пeткен чайаачызынаy тузаланuаны.

Чайаачы тоuыс.

Литература теориязы. Поэмадаyар оyнаu. Рефреннеyер оyнаu. Рефреннby тузазы.

М.Е. Кильчичаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Bкb кинек», «Bxем». Чаадаy халuан ачыu палыuлар, чeрекке тыс пирбин, чаа тамысчыларынаy тоuыр чонны амыр хоных eчeн кeрезерге хыuырчатханы - кибелbстby jjн саuызы. Bxенby омазы. Поэттby чbтbг тbлbн, чайаачы узын, кибелbс пeдbрчеткен оyдайларын сизbнерb.

Чайаачы тоuыс.

В.В. Угдыжеков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Тjреен чирbм», «Чазыда кjг», «Минby турам», «Арuысха». Поэттby тjреен чирbне хынызы, чииттернby ынаu bстенbзb чарыдылuаны. Чааxыныy харбазыuдаuы чиybзb bстенbсте аарлалчатханы.

М.Н. Чебодаев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Кeргеннbг чазы», «Ким хазында», «Абазанаy bкb тоuазыu» (очерктер). Писательнby тjреен-jскен чирbнby омазын хоостапчатханы, аныy тархынын, чуртазын, алызыuларын пbлерге хыuырчатханы. Пeeнгb кeнде чир-суубыстыy омазы алысчатханы, аны jyнендbрердеyер паза хайраллирдаyар саuыс.

Писатель писательдеyер. К. Нербышев М. Чебодаевтby чайаачызына паалаu пиргенbнеyер.

М.Р. Баинов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Анпус чаxа», «Jлbм пbлбессер чол». Иргb чуртаснаy тиyнестbрерb. Амыр хоныхтыu чииттернby чуртын чабал ыырxы сайбааны. Чаадаy айланмаан чааxыныy чалuыс тjлb, чон аразына кbрbп, иптbг чуртап, bстенчеткенbн чарых хоостааны. Поэмада чонныy тахпахтарынаy, орыс ырларынаy килbстbре тузаланuаны.

Хазыр чаа парчатхан туста, хазнабыстыy, чонныy полар чуртазынаyар саuыссырап, Аuбан-Тайшет чолны пeдbрер оyдай тbлирге кeс тапханы. Чол bстезbгxbлерbнby махачызын, чаадаuы матыр киректернеy тиyнеп, кjглеенb. Чиит тjлге кjзbдbм полчатханы омаларны чарытханы.

В.Ф. Барашков. «Часхы пулуттар», «Чуртас хырилары», «Чирbм амыры». Чуртас паза чайаачы чолы. Кибелbстернby хоос оyдайлары. Ырысты паза чуртасха хынысты кjглеенb. Авторныyкjyнb, саuызы. Чир-чайаанuа хайхазы паза пос чирbне поuдархазы.

П.М. Боргояков. Чуртас чолы. «Тeбb чох ээлbг Харачы суu» кип-чоох. Кипке кbрген чоох: хыныс, кbзb паза чир-чайаан. Jjн матырларныy омалары. Чон чайаачызындаuы кип-чоох кибbрлерb. Кип-чоох хоос литературада.

Тeрк чоннарныy литературазы (2 ч.)

С.П. Данилов. «Кjjн тосты нымахчы».

З.Ш. Донгак. «Тeрк тjстеyер кибелbс».

Кjрбин хыuырар произведениелер:

Н.Г. Доможаков. «Bкb кинек»

М.Е. Кильчичаков. «Абалыu хол» (bкb eзbк). Рубаилер. Чаа темазына чарыдылuан bкb кибелbс.

В.Ф. Барашков. «Часхы пулуттар», «Чуртас хырилары», «Чирbм амыры». (хынuан пbр кибелbс)

В.В. Угдыжеков. «Тjреен чирbм», «Чазыда кjг», «Минby турам», «Арuысха». (хынuан пbр кибелbс)

Ирткенbн тиксb eзeрерb (2 ч.)





8-xb класс (34 ч.)

ХХ чeс чылдаuы хакас литературазы

ЧООХ ПАЗЫ

Хоос литература - сjс кeзbнеy сjс кeзbнеy пeтчеткен искусство. Хоос литература паза наука литературазы. Хоос литература паза искусствоныy пасха кjрbмнерb.

Хакас литературазы, чуртаснаy пик палuалызып, аны сын чарыдып паза чуртас турuысчатхан jjн сурыuларuа теелbп, чиит тjлнb eгретчеткенb.

Хакас чирbндегb пурунuы пbчbктер - чонныy пурунuы литературазыныy кjрbмb. Тастарда пазылuан пурунuы пbчbктердеyер оyнаu. Тастаuы пbчbктер - пурунuы литература кjрbмb. Алтын кjлдегb хумартхы тас пbчиинеy танысханы, аныy оyдайларын чарытханы.

В.А. Кобяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Кbрjске тeзbргенb». В.А. Кобяков - хакас литературазыныy тjстегxbлернby пbрсb. «Кbрjске тeзbргенb». Олаyай чонныy ХBХ чeс чылдаuы хонии, кибbрлbг чуртазын хоостааны. Хакастарныy чуртазындаuы алызыuлар. Христианнар киртbнbзbне кbргенb. Кbзbнby кjyнbн, хылиин хоос паза тиреy читbргенb.

М.С. Коков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Акун» ойын. Ойында хакас чонныy чуртазын хорыuлыu тустарда толдыразынаy кjзbткенb. Олаyай кbзbнby омазын чарытханы. Хамныy омазын паза аныy хамнаанын хоостааны. Кибbрлердеyер чоох. Ойынныy пeдbзb, хоос тbлb. Драматургтыy омалар хоостапчатхан узы.

Н.Г. Доможаков. «Галина» поэма, «Ыраххы аалда» романныy eзbктер. Поэманыy jjн саuызы. Поэмада ынархас паза Илбек Ада чаа темазы. Матырларныy омалары киртbстbг чайалuаны. Поэманыy патриот кjj. Илбек Ада чаа тузындаuы ынархастыy улуu кeзb, аныy ыырxыны унадарuа полысханы.

«Ыраххы аалда» романныy jjн саuызы, полчатхан jjн киректер. Матырларныy омаларын, хоос тbлbн чарыдары.

И.Г. Котюшев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Пастаu кeгeрт», «Jлbмb чох», «Улуu кeске паза хахпан» (басня).

М.Е. Кильчичаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Хулuалар». Драматургтыy чуртас чолын паза чайаачызын кjрерb. Ойынныy jjн темалары, матырлары, хоос тbлb. Драматургтыy узы: чон оyдайын тиреy пbлерb, jтbг тbлb, хормачы сари, тахпах-сjспектнеy, чичен сjснеy алuым тузаланuаны. Пьесаны саuамuы драматургия произведениелернеy тиyнестbре eзeрерb.

Литература теориязы. Драмадаyар оyнаu. Кjрbмнерb, пeдbзb, хоос оyдайлары.

Г.Ф. Топанов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Хара Хус». «Хара Хус» улуu чоохтыy чуртасха тjстенbп пазылuаны. Илбек Ада чаа тузындаuы хорыuлар сын кjзbдbл парuаны. Разведчик Амзараковтыy, Чир-суун арачылап, матыр, махачы хылынчаатханы, ыырxыларны хорылдыр турuаны. Хара Хустыy Элиза Краульныy саuызын алыстырарuа полысханы. Ыырxыларныy омазы сын таныхтал парuаны. Партизан отрядыныy пbр саuыстыu, пbр тыныстыu полuаны. Хара Хустыy омазын чарыдарuа тузаланчатхан хоос оyдайлар.

Г.Ф. Топановты саuысха киргенb: А.Г. Кызласова, А.Е. Султреков.

С.И. Чарков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Ыраххы нанxы». «Ыраххы нанxы» чоохта чада тjреен ынархастыy саuамuы кeннерде дее успинчатханын кjзbтчеткенb. Чааxыларныy амыр хоныхтаuы bстенbзb. Писательнby пасчатхан хоос оyдайлары, тbлb.

Митхас Туран. Чуртас паза чайаачы чолы. «Сайалбаан сeрместер». Хакас чииттернby иргb тустаuы eлeзb. Чачахнаy Ах оолныy омалары. Хакас чоныныy иргb кибbрлерb. Мыныy алнындаuы паза саuамuы тустаuы хоныхты тиyнестbре кjргенb.

А.А. Халларов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Тиреy чулда», «Чазы хызы» чоохтар. Чон изbн хадарып, матыр bстенген ипчbнby чалахай, кbзее саuыссырос омазын хоос, аралии кeлкbстbг оyдайнаy чарытханы. Пастаuы кjjленbстby ундулбас омазы чайалuаны. Чоохтарныy хоос тbлb.

В.К. Татарова. Чуртас паза чайаачы чолы. Кибелbстер: «Кeскe чиллер», «Ааxамныy ырлары». Кибелbсте тус омазын хости чарытчатханы. Кибелbстby хоос тbлb. Чон культуразындаuы кибbрлbг омаларныy поэзияда хоос омаларuа, пос оyдайли пазылuан оyдайлары.

Чайаачы тоuыс.

Сибдей Том. Чуртас паза чайаачы чолы. «Баинге», «Алuай», «Тjреен тbлbм» (Г. Тукайдаy). Кибелbстернby jjн саuызы, хоос оyдайлары, тbлb. Кибелbсте чайаачы кbзbдеyер пазылuаны. Кибелbстернby пазылuан оyдайы, пeдbзb, поэзияныy «чазыт» тbлb: таyмалар, метафоралар, аллегориялар, тиyнестbрbстер. «Алuай» кибелbсте алuайнаy поэттby чайаачызын таyмалааны.

Тeрк чоннарныy литературазы (1 ч.)

М.Б. Кенин-Лопсан - тыва чоныныy чайаачызы. Чуртас паза чайаачы чолы. «Анымxох, хоосчы!». Туuан чонныy литературазынаyар улуu нимес чоох. Кибелbстb шор тbлbнеy хыuырары, пос тbлbнеy eзeрерb. Jjн темазы, хоос омалары паза иптbг тbлb.

Кjрбин хыuырар произведениелер:

Н.Г. Доможаков «Галина» поэманыy eзbк.

И.Г. Котюшев. (хынuан пbр кибелbс)

В.Г. Татарова. «Кeскe чиллер» алай «Ааxамныy ырлары».

Сибдей Том. «Тjреен тbлbм» (Г. Тукайдаy).

Ирткенbн хатиры.





9-xы класс (33 ч.)

ХХ чeс чылдаuы хакас литературазы

ЧООХ ПАЗЫ

Хакас литературазыныy пастаuы хаалаuлардаy сыuара чонныy чуртазын хоос кiтчеткенi. Литератураныy тузазы, аныy тиреy саuыстыu, омалыu, чeрек кjjрестiг полчатханы.

Литература теориязы. Чуртасты сын кjзiтчеткен оyдайдаyар оyнаu.

В.А. Кобяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Пасха кiзi аyмары», «Сeген», «Казан» (тиксi eзeрерi). В.А. Кобяков - хакас прозазыныy тjстегxiзi. Чоохтарында чуртасты сын оyдайнаy кjзiтчеткенi. Чоохтарны пiрiктiрчеткен паза пасхалапчатхан сурыuлар. Писательнiy кiзi омазы хоостапчатхан узы. Матырларныy хылыхтарын чарытчатхан хоос оyдайлары. Чир-чайаанныy паза кiзiнiy аразындаuы палuалыстар.

Литература теориязы. Поэмадаyар оyнаuны алuыдары.

Н.Г. Доможаков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Терпектерге мeне». «Ыраххы аалда» (романныy eзiктер).

Поэмада Хакас чирiнiy омазын хоос хоостааны. Кееркестiг матырныy тjреен-jскен чирiне хынызы, аннаyар кjглеенi.

«Ыраххы аалда». Jjн темазы, хоос оyдайлары, пeдiзi. Романныy матырлары - олаyай чон.

Литература теориязы. Романнаyар оyнаu.

И.М. Костяков. Чуртас паза чайаачы чолы. «Чiбек хур» роман. «Чiбек хур» романда Илбек Ада чааныy паза хыныстыy темазы кjдiрiлчеткенi. Чаа хорыuларын кjзiдерiнде орыс литературазыныy хоос оyдайларынаy тузаланuаны. Романныy ады jjн саuысты чарыдарuа полысчатханы.

Чаа тузындаuы чылларда тылдаuы тiспен iстенiс. Омаларны толдыразынаy кjзiдерге тузаланчатхан хоос оyдайлар.

Н.Е. Тиников. Чуртас паза чайаачы чолы. «Арчот хам» (улуu чоохтаy eзiктер). Арчот хамныy чуртазы чон eлeзiнеy палuалысханы. Чон кибiрлерiн кjзiткенi. Хоос тiлi паза писательнiy тиксi пасчатхан оyдайы.

Чайаачы тоuыс.

М. Туран. Чуртас паза чайаачы чолы. «Ирнiy iстiнде изерлiг ат чызаан». Чаа тузындаuы паза соондаuы чылларда олuаннарныy улуu чон орнына тоuынып тыыuан хылыхтарын чарытханы. Алuым iстiлiг, пjзiк саuыстыu, сын eчeн турuыс пiлчеткен кiзiнiy хылии хоосталuаны.

М. Н. Чебодаев. Чуртас паза чайаачы чолы. «Крепин» чоох. К. Нербышев М. Чебодаевтеyер. Хакас аалларда чаа соондаuы чуртасты хоостааны. Крепиннiy, Мартилнiy, Сирток апсахтыy омалары. Чонныy кибiрлерi кjзiдiлгенi. Чоохтыy хоос сари: пeкeлее пeдiзi, хоос омалары, тiлi.

М. Р. Баинов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Тустарxа чорых чjргенi», «Таy солбанында тоuазыu» (eзiктер). Кееркестiг матырныy пос чирiнеyер кjj. Поэттiy саuысха тeзiп, пазылuан чооuы, тиреy саuызы. Ханныu чааныy аар тузы, ах саuысха тыс прибинчеткенi. Поэмаларныy пeдiзi паза хоос тiлiнiy оyдайлары.

А.А. Халларов. Чуртас паза чайаачы чолы. «Акай» улуu чоох. Пeeнгi амыр хоных хайраллапчатхан чааxыныy чарых кjyнiн, тоuысха кeс, чонuа парсах идее jс парuанын толдыра чарытханы. Улуu чоохтаuы хорылыстарны, чон чуртынаy алып, сын хоостааны. Сын ынархас, хыныс тыыпчатханын, хылыхтар тилеенiн чир-чайааннаy палuалыстыра чарытханы. Матырларныy омалары хоосталuаны. Улуu чоохтыy тiлiнiy хоос оyдайлары.

В.Г. Майнашев . Чуртас паза чайаачы чолы. «Минiy хазыyым», «Машиналар, пуuа чiли, орлапча». Кибелiстерде поэттiy jjн саuызын чарыдары. Хоос, чичен сjстернеy тузаланuаны. Поэзиядаuы омалар. Хазыyныy кjглеенi поэттiy тjреен чирiнеy пик палuалызын таныхтапчатханы. «Машиналар, пуuа чiли, орлапча». Чир-чайаанныy jзелiстiг eнiн таныхтапчатханы. Кибелiстiy eгредiглiг сари.

Д.И. Чанков. Чааxы, учёнай паза писатель. Чуртас паза чайаачы чолы. «Торuайах табызы». Ханныu чада араласханы. Чааxыныy тиксi омазы чарыдылчатханы. Ixенiy омазы чайалчатханы. Чир-чайаанныy сомнары произведениенiy jjн саuызын сизiнерге полысчатханы.

Литература теориязы. Матырдаyар оyнаuны алuыдары.

Маuан Тимос (М.Т. Маганаков). Чуртас паза чайаачы чолы. «Саар паза Сахсар» (улуu чоохтаy eзbк). Улуu чоохтыy jjн саuызы. Кbзbнby чуртазы аарластыu полчатханы. Матырныy чуртасха кjрbзb. Пос чирbнby кееркестbг омазы.

Тeрк чоннарныy литературазы (1 ч.)

Л.Н. Арбачакова. Чуртас паза чайаачы чолы. «Мееy черлерbм - улуu черлер!». Туuан чонныy литературазынаyар улуu нимес чоох. Кибелbстb шор тbлbнеy хыuырары, пос тbлbнеy eзeрерb. Jjн темазы, хоос омалары паза иптbг тbлb.



Кjрбин хыuырар произведениелер:

И.М. Костяков. «Чbбек хур» романныy eзbк.

В.Г. Майнашев. «Минby хазыyым».

М.Р. Баинов. «Тустарxа чорых чjргенb», «Таy Солбанында тоuазыu» поэманыy eзbктер.



«ХАКАС ЛИТЕРАТУРА» ПРЕДМЕТТІ ӰГРЕНГЕНIНIҢ САЛТАРЛАРЬІ

(Планирусмые результаты изучения учебного предмета)

Eгренxbлер мындаu салтарларuа чидерге киректер:

- eгредbгде пос алынxа пjгbннер турuызып, оларны толдырары;

- eгредbг пjгbннерbне пос саuызынаy чидерb, оларны нааxылап пbлерb, иy не тeзbмнbг чоллар табары;

- eгренbсте jjн пjгbннер хайдаu салтарларuа аuыларын азынада сизbнерb, ол чидbглернb паалирuа оyдай табары;

- тeзbмнbг салтарларuа чидерbн, аныy маyнаныстыu поларын сизbнbп одырары паза аны орта пjгерbне eгренерb;

- таyма-таныuларнаy орта тузалан пbлерb;

- тbл оyдайларынаy eгренbсте паза чуртаста орта тузаланары;

- eгренbсте аймах-пасха сjстbктерде, справочниктерде, энциклопедияларда, Интернетте тапхан искbрbглернеy орта тузаланары;

- литература произведениелерbн, орта паалап, пjгbннернb орта сизbнbп, тиксb чоохта (пазып таа, чоохтап таа) тузалан полары;

- хоос литератураны, аймах-пасха оyдайларнаy тузаланып, eзeрерb (тиyнестbргенb, паалааны, тjjйлеенb, ан.пасх.);

- чоохтасчатхан кbзbнb истbп пbлерb, аннаy тbл алызары, аuаа паалаu пир полары паза пос саuызы хоостыра талазыu апараuа кjнbктbрерb;

- jменеy итчеткен тоuыста jjн салтарларuа чjптbг чидерb паза ибbркbлернby хылыныстарын орта сизbнерb; талазыuларны, удур-тjдbр тbл алызып, пjгерb.

Eгренxbнby предметче чидbге читкен салтарлары:

- хыuырыuныy кbзbнby саuызы алuирында уулуu тузазын сизbнерb; хыuырыuны, наа пbлbстер алxаy оyдай чbли, сыбыра кирексиры; посты пу чир eстeнде аныy чардыuына санирына eгредерb;

- литератураны чонныy культуразыныy паалыu чардыuы полчатханын оyарары;

- пос тbлbнеy пазылuан произведениелернby хоос сарилары хоостыра пос тbлbнby пайын, сbлиин сизbнгенb;

- пjзbк пbлbстbг, хоос произведениелернb эстетика саринаy паалап полчатхан хыuырыuxыны тимнирb; пост уста хыuырар кинделернb таллап пbлерb;

- хыuырuан произведениенb орта паалап пbлерb, оларныy хоостыра пасха-пасха чоннарныy культуразын орта оyарары;

- eгренxbнby хоос чайаачыузын jскbрерb, хыuырuан произведениенb пасха сарых тоuыстарынаy пасхалиры; хыuырuан тоuыс хоостыра тиксb анализ ит полары; аныy хоостыра чоох пeдbрерb, прай кjyнb-саuызынаy чайаачы тоuысты пbлерb; произведениенby хоос сариларын орта сизbнерb.

Литература списогы

  1. «Хакас тbлb», «Литературнай хыuырыu», «Хакас литературазы», «Хакас тbлb паза литературазы» eгредbг предметтерbнxе тоuынxаy программалар тимнирbнxе методика чjптерb (1-11 кл). - Аuбан: Хакас книга издательствозы, 2014. - 236 с.

  2. Хакас литературазы. 5 классха. Тиксі ÿгредіг школаның ÿгренчілеріне учебник. - Ағбан: Хакас кн. изд-возы, 2014. - / М.П. Боргоякова, ан.п.

  3. Хакас литературазы. 6 классха. Тиксі ÿгредіг школаның ÿгренчілеріне учебник. - Ағбан: Хакас кн. изд-возы, 2014. - / М.П. Боргоякова, ан.п.

  4. Хакас литературазы. 7 классха. Тиксі ÿгредіг школаның ÿгренчілеріне учебник. - Ағбан: Хакас кн. изд-возы, 2014. - / М.П. Боргоякова, ан.п.

  5. Хакас литературазы. 8 классха. Тиксі ÿгредіг школаның ÿгренчілеріне учебник. - Ағбан: Хакас кн. изд-возы, 2014. - / М.П. Боргоякова, ан.п.

  6. Хакас литературазы. 9 классха. Тиксі ÿгредіг школаның ÿгренчілеріне учебник. - Ағбан: Хакас кн. изд-возы, 2014. - / М.П. Боргоякова, ан.п.

  7. Боргоякова М.П., Таскаракова Н.Н. Хакас литературазы (драматургия, поэзия). - Абакан: Изд-во ХГУ им. Н.Ф. Катанова, 2004.

  8. Вопросы развития хакасской литературы. - Абакан: Хак. кн.изд-во, 1990.

  9. Карамашева В.А. Творчество хакасских писателей в школе. - Абакан, 1995.

  10. Карамашева В.А. Эволюция хакасского рассказа. - Абакан, 2004.

  11. Кольчикова Н.Л. Изучение хакасского фольклора в школе. Сопоставительный аспект. Учебное издание. - Абакан, 2002.

  12. Кошелева А.Л. Поэтическое слово Сибири. Учебное пособие для учителей литературы. Абакан, 1996.

  13. Кошелева А.Л. Хакасская поэзия 1920-1990-х годов: типология и закономерность развития. - Абакан, 2001.

  14. Майногашева В.Е. Хакас чонныy хайчы-нымахчылары паза сарынчылары. - Абакан, 2000.

  15. Методика чjптерi 10-11 класстарuа «Хакас тiлi» паза «Хакас литературазы» учебниктернеy тузаланарынxа eгретчiлерге полызыuа пособие. - Абакан: Хак.кн.изд-во, 2007. - 168с.

  16. Развитие языков и культур коренных народов Сибири в условиях изменяющейся России: Материалы Международной научной конференции 22-24 сентября 2005 г. - Абакан, 2005.

  17. Султреков А. Чарых чылтыстар. - Абакан, 2002.

  18. М.П. Боргоякова. Хакасские писатели. Библиографический справочник/Сост. Н.Н. Таскаракова. - Абакан, 1999.











V классха хакас литературазыныy календарно-тематическай планы (34 час)Чет-

верть

Уроктыy темазы

Частар

План хоостыра

иртірчеy тус

Урок ирткен тус

I

1

Литература - сjс искусствозы

1

07.09





Чонныy пазылбин пeткен чайаачызы

7





2

Хайхастыu нымахтар «Палыхчы паза суu ээзi», «Пbр харызах»

1

14.09



3

Хоныхтаyар нымахтар «Bкb харындас», «Чалxы Торсых», «Кeмeс кинде»

1

21.09



4

Аy-хустардаyар нымахтар «Пeдeрчeннеy Тeлгe», «Хозанах»

1

28.09



5

Ырлар. Аy-хустарныy ырлары «Хозанах ыры», «Аат хустыy ыры»

1

05.10



6

Таптырuастар. Сиспектер.

1

12.10



7

Сjспектер.

1

19.10



8

Табырах чоохтаныстар. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

1

26.10



II



Хакас литературазы

23





9-10

М.Е. Кильчичаков «Кjйтiк тeлгeдеyер» нымах

2

09.11;16.11;



11-12

С.Е. Карачаков «Торымас»

2

23.11;30.11;



13-17

В.А. Кобяков «Айдо» улуu чоох

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

4

07.12; 14.12;21.12

28.12



III

18

В.А. Кобяков «Айдо» улуu чоох

1

11.01



19

П.Т. Штыгашев «Теерке кнес» кибелbс

1

18.01



20

И.Г. Котюшев «Муy хазыy» кибелiс

1

25.01



21

Г.Ф. Топанов «Михайныy eлeзi», «Азыранды» чоохтар

1

01.02



22

И.М. Костяков «Аuас пазында хоосха», «Харам апсах» чоохтар

1

08.02



23

И.М. Костяков «хортых Хапчыuас», «Чалты Содаас» чоохтар

1

15.02



24

Я.А. Тиспереков «Часхы» кибелiс

1

22.02



25-27

Н.Е. Тиников «Миша» чоох. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

3

01.03; 15.03; 22.03



IV

28

М.Н. Чебодаев «Хуртуйах тас» кибелiс

1

05.04



29-30

Т.Н. Балтыжаков «Аар» чоох

2

12.04; 19.04



31-32

А.А. Халларов «Саарсых мeeс» чоох

2

26.04; 03.05



33

И.П. Топоев «Jрт» чоох

1

10.05



34

Г.Г. Казачинова «Киxеегi чeзе наyмыр» чоох

1

17.05



35-36

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс). Чылныy салтарлары

1

24.05; 31.05











VI классха хакас литература урогыныy календарно-тематическай планы (34 час)



Чет-

верть

Уроктын темазы

Частар

План хоостыра

иртірxеy тус

Урок ирткен тус

I

1

Литература - сjс искусствозы

1

07.09





Чонныy пазылбин пeткен чайаачызы

7





2

Хайхастыu нымахтар «Палыхчы паза суu ээзi», «Пbр харызах»

1

14.09



3

Хоныхтаyар нымахтар «Bкb харындас», «Чалxы Торсых», «Кeмeс кинде»

1

21.09



4

Аy-хустардаyар нымахтар «Пeдeрчeннеy Тeлгe», «Хозанах»

1

28.09



5

Ырлар. Аy-хустарныy ырлары «Хозанах ыры», «Аат хустыy ыры»

1

05.10



6

Таптырuастар. Сиспектер.

1

12.10



7

Сjспектер.

1

19.10



8

Табырах чоохтаныстар. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

1

26.10



II



Хакас литературазыц

23





9-10

М.Е. Кильчичаков «Кjйтiк тeлгeдеyер» нымах

2

09.11;16.11;



11-12

С.Е. Карачаков «Торымас»

2

23.11;30.11;



13-17

В.А. Кобяков «Айдо» улуu чоох

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

4

07.12; 14.12;21.12

28.12



III

18

В.А. Кобяков «Айдо» улуu чоох

1

11.01



19

П.Т. Штыгашев «Теерке кнес» кибелbс

1

18.01



20

И.Г. Котюшев «Муy хазыy» кибелiс

1

25.01



21

Г.Ф. Топанов «Михайныy eлeзi», «Азыранды» чоохтар

1

01.02



22

И.М. Костяков «Аuас пазында хоосха», «Харам апсах» чоохтар

1

08.02



23

И.М. Костяков «хортых Хапчыuас», «Чалты Содаас» чоохтар

1

15.02



24

Я.А. Тиспереков «Часхы» кибелiс

1

22.02



25-27

Н.Е. Тиников «Миша» чоох. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс)

3

01.03; 15.03; 22.03



IV

28

М.Н. Чебодаев «Хуртуйах тас» кибелiс

1

05.04



29-30

Т.Н. Балтыжаков «Аар» чоох

2

12.04; 19.04



31-32

А.А. Халларов «Саарсых мeeс» чоох

2

26.04; 03.05



33

И.П. Топоев «Jрт» чоох

1

10.05



34

Г.Г. Казачинова «Киxеегi чeзе наyмыр» чоох

1

17.05



35-36

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 60-80 сjс). Чылныy салтарлары

1

24.05; 31.05









VII классха хакас литературазыныy календарно-тематическай планы (34 час)План хоостыра

иртірчең тус

Урок ирткен тус

I

1

Хакас чонныy пазылбин пeткен чайаачызы. Пурунuы кип-чоохтар

1

03.09



2

«Албынxы» - алыптыu нымахтыy jjн чардыхтары.

1

10.09



3

«Албынxы» - алыптыu нымахта Алып ханнар.

1

17.09



4

«Албынxы» - алыптыu нымахта Хулатайдаyар.

1

24.09



5

«Албынxы» - алыптыu нымахта Албынxыдаyар.

1

01.10



6

«Албынxы» - чон eчeн турысчатхан алып.

1

08.10



7

«Албынxы» - алыптыu нымахта хайхастыu ниме пары.

1

15.10



8

Хайxы-нымахчылардаyар чоох.

1

22.10



9

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 100-110 сjс)

1

29.10







Хакас литературазы







II- III

10-13

В.А. Кобяков «Мылтых табызы» чоох.

4

12.11; 19.11

26.11; 03.12



14-19

А.И. Кузугашев «Jjрлiг пeeрлер» повесть.

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 100-110 сjс) 24.12

6

10.12;17.12;24.12

14.01;21.01;28.01





20-21

Н.Г. Доможаков «Тыттыu таu» поэма.

2

04.02; 11.02;



22

М.Е. Кильчичаков «Iкi кинек» кибелiс

1

18.02



23

М.Е. Кильчичаков «Ixем» кибелiс

1

25.02



24

В.В. Угдыжеков «Тjjрен чирiм», «Чазыда кjг», «Минiy турам» кибелiстер.

1

04.03



25

В.В. Угдыжеков «Арuысха», «Анда син не пыролыuзыy» кибелiстер. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 100-110 сjс)

1

11.03



IV

26-27

М.Н. Чебодаев «Кeргеннiг чазы», «Ким хазында» очерктер

2

18.03; 08.04;



28

М.Н. Чебодаев «Абазанаy iкi тоuазыu»

1

15.04



29

М.Р. Баинов «Анпус чаxа»

1

22.04



30

М.Р. Баинов «Jлiм пiлбессер чол»

1

29.04



31

В.Ф. Барашков «Чуртас хырилары», «Чирiм амыры»

1

06.05



32

П.М. Боргояков «Тeбi чох ээлiг Харачы суu» (кипке кiрген чоох)

1

13.05





Тeрк чоннарныy литературазы







33

С.П. Данилов «Кjjн тостынымахчы», З.Ш. Донгак «Тeрк тjстеy» кибелiстер. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 100-110 сjс)

1

20.05





34

Ирткенbн хатиры. Чылныy салтарлары



27.05











VIII классха хакас литературазыныy календарно-тематическай планы (34 час)

Уроктыy темазы

Частар

План хоостыра

иртірxеy тус

Урок ирткен тус

I

1

Литература - сjс искусствозы

1

06.09







Хакас литературазы

28







2-3

В.А. Кобяков «Кiрjске тeзiргенi»

2

13.09; 20.09





4-5

М.С. Коков «Акун» ойын

2

27.09; 04.10





6

Н.Г. Доможаков «Галина» поэма

1

11.10; 18.10





7

Н.Г. Доможаков «Ыраххы аалда» (романныy eзiктер). Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

1

25.10



II

8-9

Н.Г. Доможаков «Ыраххы аалда» (романныy eзiктер).

2

08.11; 15.11





10

И.Г. Котюшев «Пастаuы кeгeрт», «Jлiмi чох» кибелbстер, «Улуu кeске паха хахпан» басня

1

22.11





11-15

М.Е. Кильчичаков «Хулuалар» ойын. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

5

29.11; 06.12; 13.12

20.12; 27.12



III

16-21

Г.Ф. Топанов «Хара хус» чоох.

6

17.01; 24.01; 31.01

07.02; 14.02; 21.02





22-23

С.И. Чарков «Ыраххы нанxы» чоох

2

28.02; 07.03





24-25

М. Туран «Сайалбаан сeрместер» чоох. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

2

14.03; 21.03;



IV

26

М. Туран «Сайалбаан сeрместер» чоох.

1

04.04;





27-28

А.А. Халларов «Тиреy чулда»

2

11.04; 18.04





29

А.А. Халларов «Чазы хызы»

1

25.04





30

В.К. Татарова «Кeскe чиллер», «Ааxамныy ырлары»

1

02.05





31

Сибдей Том «Баинге», «Алuай», «Тiлiм»

1

10.09







Тeрк чоннарныy литературазы

1







32

М.Б. Кенин-Лопсан «Анымxох, хоосчы!» кибелbс.

1

16.05





33

Ирткенiн тиксi хатиры. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

1

23.05





34

Ирткенiн тиксi хатиры. Чылныy салтарлары

1

30.05







IХ классха хакас литературазыныy календарно-тематическай планы (33 час)

Уроктың темазы

Частар

План хоостыра

иртірчең тус

Урок ирткен тус

I



ХХ чeс чылныy хакас литературазы

33







1

Чоох алны. Хакас литератураныy jзiзiнеyер. В.А. Кобяков «Пасха кiзi аyмары» чоох

1

03.09





2

Н.Г. Доможаков «Терпектерге мeне» поэма

1

10.09





3-7

И.М. Костяков «Чiбек хур» роман

5

17.09;24.09;01.10

08.10; 15.10





8

Романнаyар оyнаu «Чiбек хур» романны тиксb eзeрерb

1

22.10





9

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 100-110 сjс)

1

29.10



II

10-11

Н.Е. Тиников «Арчот Хам» чоох

2

12.11; 19.11





12-15

М. Туран «Ир кiзiнiy iстiнде изерлiг ат чызаан» чоох

4

26.11; 03.12

10.12;17.12





16

М. Туран «Ир кiзiнiy iстiнде изерлiг ат чызаан» чоох. Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

1

24.12



III

17-18

М.Н. Чебодаев «Крепин» чоох

2

14.01;21.01;





19-20

М.Р. Баинов «Тустарxа чорых чjргенi» поэма

2

28.01; 04.02;





21-22

М.Р. Баинов «Таy солбанында тоuазыu» поэма

2

11.02; 18.02





23-26

А.А. Халларов «Акай» повесть.

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

4

25.02; 04.03

11.03; 18.03



IV

27

В.Г. Майнашев «Кeмeс кeлбeстер», «Минiy хазыyым», «Ixеме», «Ixемнiy сарыны» кибелiстер

1

08.04;





28-30

Д.И. Чанков «Торuайах табызы» улуu чоох



3

15.04; 22.04;

29.04





31

М.Т. Маганаков «Саар паза Сахсар» (улуu чоохтаy eзiк)

1

06.05







Тeрк чоннарныy литературазы

1







32

Л.Н. Арбачакова «Мееy черлерим», «Чарых чол» кибелiстер.

Син хоостыра хыuырары (техника чтения, 110-120 сjс)

1

13.05





33

Ирткенiн тиксb хатиры. Чылныy салтарлары

1

20.05









 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал