7


  • Учителю
  • Конспект урока по тувинской литературе в 6 классе 'Тоол дугайында билиг'

Конспект урока по тувинской литературе в 6 классе 'Тоол дугайында билиг'

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание: 6-гы класска т=рээн чогаал эртеминге«Тоол дугайында билиг» деп темага кичээл планы.Кичээлдиё темазы: Тоол дугайында билиг.Кичээлдиё сорулгалары: 1. Тоол деп ч\л, ону билиндирери, ооё хевирлерин ==редири,  кол-кол тыва тоолчулар - биле таныштырылга. 2. Национал бот-медерелин б
предварительный просмотр материала

6-гы класска т=рээн чогаал эртеминге

«Тоол дугайында билиг» деп темага кичээл планы.

Кичээлдиё темазы: Тоол дугайында билиг.

Кичээлдиё сорулгалары:

1. Тоол деп ч\л, ону билиндирери, ооё хевирлерин ==редири, кол-кол тыва тоолчулар - биле таныштырылга.

2. Национал бот-медерелин бедидип, аас чогаалынга ынак болурунга кижизидер.

3. Уругларныё аас чугаазын сайзырадыры.

Кичээлдиё дерилгелери: янзы-б\р\ тоолдар номнары, тоолдан \з\нд\-видеобижидилге, тоолдаарыныё аяныныё \н бижидилгези.

Кичээлдиё планы:

  1. Организастыг кезээ.

А) мендилежири

Б) класстыё дежурныйыныё дыёнадыы

  1. Катаптаашкын.

А) эрткен кичээлде ==ренген чогаалдарга хамаарыштыр айтырыглар.

  1. Чаа тема тайылбыры.

А) тоолдуё тодарадылгазын бээри

Б) тоолдуё б=л\ктерин схемалай к=рг\зери

В) \н бижидилгезин дыёнаары

Г) тоолчулар дугайында дыёнадыг

Сула шимчээшкиннер кылыры

  1. Быжыглаашкын.

а) Уругларныё билири тоолдарны б=л\ктерге чарары тоолду ыдып шенээри

б) «Алдын кушкаш» деп тоолдан \з\нд\н\ к==р\


В) орус улустуё аас чогаалы-биле деёнелге


  1. Онаалга берилдези.

С. Бичен дугайында дыёнадыгны кылып эккээр.

6. Т\ёнел демдектер салыры.

Кичээлдиё чорудуу:

  1. Организастыг кезээ

Шыяан ам ! Эртенгиниё эртезинде, бурунгунуё мурнунда буга мыйызы буступ д\ж\п, тениё мыйызы дээрге шаштыгып турар \еден бээр туруп келген бажы бедик Бай-Тайга деп бедик сынныг, Хемчик хемниё эриин эжелей чурттаан , ийи каът докулчак ак =ргээниё ээлери болур Силер б\г\ден амыр-мендим солчуп айтырдым. Экии! Экии!


(Дежурныйныё дыёнадыы)

Б=г\н шупту аал-оранында, ажыл-агыйын кылып олурар кончуг эки-дир оо!

  1. Катаптаашкын.

Ынчаарга бис эрткен кичээлдерде тоол оранынче кирип, 3 ангы тоолду номчуп танышкан болгай бис. Ам ол тоолдарны сактып катаптаптаалыёар. Ч\\ деп тоолдарны ==ренген ийик бис, адагылаптыёарам.

-Тос шилги аъттыг +ск\с-оол, Ашак болгаш парлар, Аргалыкты биле К\ж\л\кт\.

-Ол тоолдарныё бот-боттарынга д=мейлежир ч\\лдери бар-дыр бе?

-Ийе. (тайылбырлаар)

-Чок. (тайылбырлаар)

-Силер бо тоолдарны номчааш, тоол дээрге ч\л ол? деп айтырыгга харыылап шыдаар -дыр силер бе?

-Ийе азы чок. (тайылбыры)

- Чаа, эр-хейлер! Тоолду номчааш, силер тоолдуё =ске аас чогаалыныё хевирлеринден ылгалын билип алган-дыр силер.

Шыяан ам! Бис б=г\нг\ кичээливисте чаа тема кылдыр тоол дугайында билигни ==ренир-дир бис.

  1. Чаа тема тайылбыры.

(Самбырага ай-х\н\н, теманы бижиир)

Бо кичээлден бис ч\н\ билген, кылган турар ужурлуг бис?

  1. Тоол дугайында база ооё б=л\ктерин билип алыр бис.

  2. Тоолдуё кижиге ажык-дузазын, тыва тоолдарныё онзагайын билип алыр.

  3. Херек кырында тоолдарны б=л\ктерге чарып к==р бис.

А) Ном-биле ажыл.

Тоолдуё тодарадылгазын номчуур база бижиир.

Тоол болза улустуё аас чогаалыныё эрте бурунгу шагдан бээр туруп келген хевири. Ооё дылы кончуг уран-чечен, хуулгаазыннар болгаш элдеп-кайгамчыктыг ч\\лдер х=й\-биле кирген болур.

Тоол


Хуулгаазын анаа азы кара

Дириг амытаннар дугайында


Тоолдарны шаг-т==г\ден тура ыдары тускай аянныг. Тоолду кижи б\р\з\ аянныг кылдыр ыдып албас. Тоол ыдары-биле чон аразындан онзагай шылгараан, чечен-мерген кижилер турар.Ындыг кижилерни тоолчулар дээр.

(/н бижидилгезин дыёнаары)


1.Тоолчу_ Т\л\ш Баазаёай Халдааевич дугайында дыёнадыг

(Б. Темирлан)

2. Ооржак Чапаажык оглу Чанчы-Х== дугайында дыёнадыг

(С. Сайын)

4. Быжыглаашкын.

А) Хадыё-кыс, Д=ё- Х==ж\к, Арганыё Ак коданы, Танаа-Херел, Бокту-Кириш, Бора-Шээлей, Ак-Сагыш, Кара-Сагыш, /ш ч\\л эртемниг оол. Тоолдарны б=л\ктерге чарар.

Б) «Алдын кушкаш» деп тоолдан \з\нд\н\ к==р.

Тоолдуё кижиге ажык-дузазыныё дугайында чугаа.


Орус улустуё тоолдарын ададыр.

Царевна-лягушка, Золотая рыбка, Волк и семеро козлят, По- щучьему велению, Колобок, Теремок, Кощей Бессмертный, Василиса Прекрасная…

Орус болгаш тыва д=мейлешкек тоолдарны ададыр.

  1. Онаалга берилдези.

Янзы-б\р\ хевирниё тоолдарын сонуургап номчуур. С. Бичен дугайында кыска дыёнадыг кылып эккээр.

Кичээлдиё т\ёнели.

Билип алыр ужурлуг ч\\лдеривисти билип алдыёар бе?

-………

-Билип алган болза эки-дир. Тоолдуё алыс утказын билип, ону шын сайгарып ==ренип чоруур болзувусса, кончуг эки кылдыр оюн оя чигин чире чурттап чоруй баар бис. Мооё-биле кичээл т=нген. Ол барды, мен келдим.


Муниципалдыг бюджеттиг ==редилге чери Хемчик ортумак ниити билиг школазынын тыва дыл, чогаал башкызы Хертек Алимаа Арбай-ооловнаныё т=рээн чогаал кичээлинге «Тоол дугайында билиг» деп темага кичээл планы.


Дыёнадыг.

Тоолчу-Т\л\ш Баазаёай Халдааевич.

Тыва чоннуё аас чогаалын байыдып, нептередиринге уран салым-чаянныг тоолчулар, ыраажылар, чеченнер онзагай рольду ойнап чораан. Оларныё бирээзинге б\г\ Тываныё иштинге ат-сураа алгый берген Т\л\ш Баазаёай Халдааевич хамааржыр.Ол Улуг-Хем кожууннуё Торгалыгга 1890 чылда ядыы =г-б\леге т=р\тт\нген. Баазаёай Ары-+в\р Торгалыыныё эё улуг тоолчузу чораан. Улус ону х\нд\лээш, Тоолдаар деп шолалап алган. Ол тоолчу Сотпа Мээреёге кыштады 331 тоолду тоолдааш, орнунга чаёгыс аът алган. Баазаёай 1908 чылдан эгелеп 1951 чылга чедир тоолдап чораан. Ооё репертуары аажок байлак болгаш янзы-б\р\. Маадырлыг, хуулгаазын, анаа, дириг амытаннар дугайында тоолдар, тывызыктар, \легер домактар, й=рээлдер дээн оон-даа =ске аас чогаалыныё хевирлери кирип турар. Чижээ: Каёгывай-Мерген, Т\мегелдей ашак дээш оон-даа =ске.


Улуг тоолчу - Ооржак Чапаажык оглу Чанчы-Х==

Тываныё сураглыг тоолчуларыныё бирээзи, бодунуё \езиниё бурунгаар депшилгелиг , чаагай \зел-бодалдыг кижилеринге хамааржыр. Барлыкка тоолчу Саая Д\кт\г-Бора деп б=д\\н кижи-биле =г-б\ле туткан болгаш олар он ажыг ажы-т=лд\г , аас-кежиктиг чурттап чораан. Х=й-х=й тыва тоолдар номнарыныё чыындыларында Чанчы-Х==н\ё ыткан тоолдары кирип турар. Ооё бодунуё тоолдарыныё аёгы ному «Демир-Шилги аъттыг Тевене-М=ге» деп аттыг 1972 ч. \нген. Ол ч\с ажыг тоолдарны шээжи-биле билир, уран с=ст\ё эдилекчизи, улуг, мерген, чарт угаанныг кижи.

Эргий дескиндир к=ж\п чорааны Аяёгаты, Саглы, Каргы, Барлык, Тоолайлыгныё чону ооё долу ат-сывын безин билбес чорааннар: кижи б\р\з\ ону Тоолчу деп х\нд\леп адаар.Ооё тоолдарынга «Ирей, кадай болгаш парлар», «Далай_Мерген хаан» дээш оон-даа =ске. Тываныё эё-не ат-алдарлыг тоолчуларыныё ( Маёнай, Баазаёай, Быштак-оол, Ширнеё Шой, Шокшуй, Самбуу дээш оон-даа =скелерниё) аразында тоолчу Чанчы





 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал