класс шагы '«Шаг чаагай, Шагаа чаагай !»

Сагыш сеткил доюлдурар

Шагаа-чаа чыл моорлап келди!

Сандан кыпсып,йорээл салып

Чажыг чажып,чалбарыылгар!

«Шаг чаагай,Шагаа чаагай !»

(класс шагы)

Сорулгазы:Тыва улустун Чаа чыл байырлалы-Шагаа,чоон чук улустарынын

чыл санаашкынында кирип турар дириг амытаннар дугайында

уругларга таныштырып, тайылбырлаар;

Уругларнын сос-домаан сайзырадыр;

Тыва улустун чаагай чанчылдарынга кижизидер.

Дерилгези: улегер домактар,календарьда кирген дириг амытаннар чурукта-

ры,сут,тос-карак,артыш.

Киирилде кезээ:

1.Мендилежири

Кол кезээ:

1.Чажыг чажып,йорээл салыры

Тос дээрим,Долаан бурганым,оршээ!

Тооруктуг Тандым,оршээ!

Айым,хунум,оршээ!

Аал-коданым,ажы-толум,оршээ!

Бурен-Бай-Хаак суурум,оршээ!

Чажыым чажып тейлеп тур мен,оршээ!

2.-Чоон чук улустарынын 12 чыл санаашкынынын аттарын дириг

амытаннар-биле адаанында ужур-ла бар.

Чыл бурузу ангы-ангы салым чолдуг болгаш кым кандыг чылда,кандыг менгилиг кылдыр торуттунерил оон уулези оон хамааржыр.

Тыва улустун ог ишти безин тыва календарьга дуушкек.Дор бажындан

эгелээш,хун аайы-биле Куске,Инек,Пар,Тоолай,Улу,Чылан,Аът,Хой,Мечи.

Дагаа,Ыт,Хаван деп кезектерге чарлыр.Огнун иштинге эт-сеп,херекселдер

салыры тускай чурумнуг, уткалыг.Ол чурумну 12 чылдыг тыва календарь

биле дууштуруп каан.

Чижээлээрге: Дорге ыяап-ла аптара салыр.Оон кырынга бурган дурзулери,

чула,артыш болгаш чем дээжизи турар.Аптара иштинге ог-буленин эн унелиг

чуулдерин сугар,шыгжаар.Ынчангаш Куске ында олурар,чуге дизе ол ажылгыр, чуве уужелээринге,шыгжаарынга ынак.

Ам бо унуп орар чылывыс суг,кыс Чылан чылы…

Шагаа деп чул уруглар?

Шагаа дээрге эрги чылды удеп,чаа чылды уткууру-дур.7 хонук бурунгаар

Шагаага белеткенир,аал коданны.бажын-балгат чоогун, иштин-даштын арыглап аштаар,чонга салыр аъш-чеминин дээжизин белеткээр.Шагаа хунунде оюн-тоглаа кылырга ол чыл база хей-аъттыг,оорушкулуг болур.

Шагаа хунунде амырлажып,чолужар.шагаа уезинде лама башкыларга,хурээ дуганнарга кирип тейлеп алыр.

Шагаа ак чолдуг.

Шагаа деп сос «шаг агы» дээн ышкаш сагындырар.Шаг-шаандан унуп

келген чаа чылды кижи бурузу ак чолдуг,ак оттуг байырлал деп санаар.Ын-

чангаш бугу-ле чуве менди чаагай болуп,ак чуве кара чувени базар,тиилээр

болзун деп кузээр.

Ол чаагай кузел бүтсүт дээш дараазында сузуглелдерни кылыр: шагаанын санынга сут азы суттуг шай чажар.Ак чаламаларны баглаар,ак суттен унген ак чемге хамаарыштыр саржаг, чокпек, ааржы, курут салыр.

Шаг чаагай !Шагаа чаагай! Курай-Курай!

3.Календарьда кирип турар дириг амытаннарны кым эки билир эвес дээш айтырыгларга харыыладыр.

1. «Кым мурнай тыварыл?» деп оюн.

1.Бо чылдын Шагаазында чуу чылын уткуур бис?

2.12 чылдын адын чурум-чыскаал аайы-биле аданар?

3.Силернин чылынар чул?

4.Эн эвээш ужуктуг чылды ада?

5.Кадыг демдек кирген чыл ады?

6.Чыланны ойзу аданар?

2.Чылга хамаарышкан улегер домактар чугаалаар.

1.Куске дугайында улегер домактан чугааланар.

(Далашкан куске сутке дужер.)

2.Кырган аът орук часпас.

3.Тоолайдан таалай чугурук.

4.Ыяткан кижи ыдын кагар.

5.Хойлуг кижи каас,инектиг кижи тодуг.

6.Кижинин шокары иштинде,чыланнын шокары даштында.

Чаа унуп олурар Чылан чылы-биле !Шагаа-биле! Курай-Курай!