Урок по чувашской литературе на тему И.Микулая Чёрный хлеб (11 класс)

11-м.ш класра литературăпа ирттерн. у=ё урок конспекч.?

Урок теми: Илпек Микулай.н «Хура =ёкёр» роман-чёвашлёх т.к.р.?

Урок т.с.: П.т.млет\ урок.? Сочинении =ырма хат.рленесси?

Сёпарлёх т.ллев.: чён-чёваш пулма в.ренесси*

П.л\ т.ллев.:

-Текста ёнланма в.рентесси*

-Произведение с\тсе явма хутшёнтарасси*

-Романти чёвашлёх паллисене тупса т.сл.хсемпе =ир.плетесси*

-Сочинени =ырма хат.рленесси*

Илемл.х т.ллев.: хамёра сёпайлё тытма в.рентесси;

кил-=уртра тирпейлеме в.ренесси*

Пуплеве аталантарасси:

-произведение тишкересси: шухёша фактсемпе =ир.плетесси*

-хайлаври .=сене хак парасси*

Урок мел.семпе меслеч.сем:

-учитель сёмах.

-кластер тăвасси

-ёмёрту

-ыйту-хурав

-кала=у

-кирл. эпизодсене илемл. вуласа тишкересси

-кроссворд

-словарь .=.

-ваттисен сёмах.сем

-шырав: т.пчев .=.

Словарь:

карлёк-перила(у лестницы)

«=ил хапхи»-жердевые ворота

йёрхах-деревянный крюк (вешалка)

юп кур-кил.ш

с.лк.-т.рлен. ал шёлли

юпах тиха-=улталёкри лаша

кашма-т\шек =ине сармалли пысёк к.==е

юрма-яшка шуратма усё курнё с.т-турёх

ёншёрт-хаяр =ын вёр=сан \кекен чир

хатарлён-пит хёватлё

Курёмлёх хат.р.сем:

-видео-ролик

-презентаци

-кроссворд

-тест

-«Хура =ёкёр» И?Микулай. =ырнё к.неке

Эпиграф «???чёваш хёй пайтине =ухатман: ч.лхине те: таса та =ив.ч ёсне те хатарлён усранё: упранё? Малашне вара =авсене усраса =е= мар: чунтан пикенсе хёй кун-=улне \стерме те амалантарма =унатланса .м.тленет»

Илпек Микулай. «Хура =ёкёр»

Урок план.?

1?Учитель сёмах.?

-Ырё кун пултёр: хисепл. хёнасем!

-Ырё кун пултёр: ачасем!

Эпир сир.нпе паян Илпек Микулай.н «Хура =ёкёр» произведений. тёрёх Романри чёвашлёх проблеми: чёваш пурнё=.? Чёваш х.рарём.-х.р.* Яш каччи-.=чен.? Утламёш ял.нче упраннё чёваш аваллёх.: чёваш йёлисем =инчен кала=ёпёр? Произведение п.т.м.шле тишкерсе тухёпёр: чёвашлёх паллисене шыраса тупса фактсемпе =ир.плетсе хёварёпёр?

-«Хура =ёкёр» -роман? Произведенири .=сем 100 =ул каярахри чёваш =ынни епле х.н-хур курса пурённи =инчен: =ёкёр нушиш.н м.нле тертшар курни сёнарланнё?

Роман 2 к.некепе тухнё: п.ри-1958=: тепри-1961=? Малтан ёна Илпек Микулай. «Хура ыраш» тесе ят панё иккен: каярахпа Митта Ва=лей. с.ннипе «Хура =ёкёрпа» улёштарнё?

-Ачасем: эсир Илпек Микулай. пурнё=. пирки м.н калама пултаратёр? Автор ё=та тата ми=ем.ш =улта =уралнё?

Унён м.нле произведений.сене п.лет.р?

2?Малалла эп. сире видеоролик курма с.несш.н?

-Ачасем: сир.н видеоролик кёмёла кайр.-и?

-Ролик кам е м.н =инчен?

-Курнё хы==ён сир.н м.нле туйём =уралч.?

Ачасем:

Учитель-Чён та: =ёкёр =ул. вёрём: йывёр? Ёна .=лекен кёна п.лет?

Чёвашлёх паллисене эсир унра куртёр-ши?

3?Словарьпе .=лесси?

Учитель?

-Ачасем: произведении калёпёш. пысёк: ёнланман сёмах.сем те чылай?

Эсир м.нле ёнланман сёмахсене т.л пултёр?

Ачасем кала==.? Сёмахсен п.лтер.ш.сене у=са парасси?

Учитель?

-Ку сёмахсене манса ан кайёр: пире в.сем урокра тата та кирл. пул.=?

4?Кластер й.ркелесси?

Т.пе хёш сёмаха хурар?

Ачасем? -ЧЁВАШЛЁХ сёмаха хурар

М.нле-ши вёл чёваш =ынни?

Ачасем?

1)-,=чен?

,=чен пулни м.нре курёнать: тупса =ир.плетсе хёварёр?

Ачасем хак пара==.

1?Чăваш çынни хăй ачи-пăчине мĕн çамрăкран ĕçе вĕрентет. Асли улт-çичче çитсен, ĕç-çи вăхăтĕнче ăна ашшĕ-амăш кĕçĕннисене пăхма киле хăварать. Саккăрти ача алла çурла тытса вырма тытăнать, хĕр-ачапча пански çыхать, арçын ача çăпата тума вĕренет. Вунпиллĕкелле çитсен, çамрăксен хуçалăхра тума пĕлмен ĕç те çук. Кам ĕçрен хăрамасть, тар тăкать те шӳт тăвать - ял çинче ун ячĕ хисепре.

2. Ашшĕ вир пăхма ярас пирки сăмахласан, Селиме васкаварлăн апатланчĕ те хире тухса утрĕ.

3.Çу кунĕнче Шерккей картишĕнчен пӳрте кĕре пĕлмест, ялан мĕнле те пулин ĕç тупăнать: е вите тасатмалла, е вутшанкă вакласа купаламалла, пуçвĕрен явмалла, урапа-çуна тӳрлетмелле, - пушă вăхăтра вăл çавăн пек ĕçсемпе тек аппаланать. Шерккей, хăй килĕнче яра кун ĕçсĕр ларас пулсан, чирлесе ӳкнĕ пулĕччĕ.

4? Чёваш .=с.р пурёнаймасть (Элентейпе Селиме: Сайте Тухтар геройсем)

5? Тайнă алăкран Селиме ĕçлени илтĕнет. Вăл сурпан вĕçĕ тĕртет. Аллинчи ăси юрласа кăна вылять.

Т.р. т.рлеме п.лмен х.ре хисеплемен

6? П.лмен .=ě в.ренес тени (Тухтар Тим.р=. ла==инче: хулана тухса кайса .=ě в.ренни)

7? Шерккей уява тухмасёр кил-тавраш.нче .=лет?

8?Чĕнмен чух çапла пӳрт умĕнче ларса кăштах йăпанать те каялла кĕрет: кунтăк авать, Шерккей е Элентей валли витре-чĕрес тĕплет; хуçалăхри пур ĕçе те вĕренсе çитнĕ вăл, ун ĕçе тиркесси те, ĕçрен пăрăнасси те çук.(Тухтар)

Учитель

-Тата чёвашлёх паллисене м.нре куратёр?

Ачасем?

2)-Чёваш =ынни вёл-ырё кёмёллё?

Учитель?

-Вёл м.нре курёнать?

1? Тухтар мĕн калатăр ăна? Вăл: «Тавтапуç, Шерккей йысна. çакăншăн сана эп нихçан та манас çук», - тет те шăпланать. Чăнласах та Тухтар манмасть Шерккее. Вĕсем çичĕ хурăнтан кăна хурăнташлă пулсан та, вăл Шерккей патĕнче сухине сухалать, вуттине турттарать, çаранне çулать, лашине пăхать - тем те ĕçлет, тав сăмахĕ илтессе кĕтмест, тӳлессе асăнтармасть, чĕнмест, ӳпкелешмест. Ĕçе юратакан Тухтарăн йăли çавăн пек.

2?Итле-ха, йĕкĕт, - терĕ палламан çын, Тухтар аллинчи çыхха курса. - Мĕн те пулин çырткаламалли пулмасть-ши санăн?

- Çырткаламалли... çăкăр пур акă манăн, - çава аврине хулĕпе хĕстерсе тытрĕ Тухтар.

3?- Ме, çак пиншака та пулин парса хăварам пĕрех хут. Лайăх юлташ панăччĕ ăна. Хама вăл пурпĕрех тăвăр, кĕскерех те. Сана шăп пулма кирлĕ. Асăн Палюк тетӳне!

4.Чёвашсем тёлёх ачана нихё=ан та пёрахма==.? (Шерккей Тухтара п\рт юсаса парать тёлёха юлсан)

5?Тухтар Ильяса Ч.мп.р хулинче т.л пулсан пулёшни?

Учитель?

-Ырё сёнарсен шутне кама к.ртер?

Ачасем. Селиме: Тухтар: Сайте: Элентей???

3)Учитель? Теп.р чёвашлёх палли м.нре курёнать?

Ачасем? Чёваш =ынни тарават тесе калама пултаратпёр?

Учитель?

-Вёл палли =инчен =ир.плетсе хёварёр?

Ачасем?

1? Мăнтарăн чăваш çынни, тарават-çке хăйĕн чыслă хăнисене сăйлама! Тепри ĕнтĕ, хăй яра кун выçă ларсан та, килнĕ хăни валли мĕн те пулин тупать, пускилĕнчен те пулин кивçен йышăнса, ăна çăкăр-тăварсăр кăларса ямасть.(Кантюк киленче ханара)

2?Шерккей те Сайтене апат-=им.=ě хёнисем киличченех хат.рлеме хушать?

3?Чёваш =ынни с.тел =ине пур апат-=им.=ě те кёларса хурать

4)Учитель?

-Теп.р чёвашлёх паллине м.нре куратёр?

Ачасем?Чёваш =ынни сёпай пулни палёрать?

1?Селиме кашни чăваш хĕрĕ пекех - вăтанчăкрахскер. Сăнаса пăхакан куçа курсан, хĕрелсе каять, ватти калаçнă чух сăмаха вырăнсăр хутшăнмасть. Вăйăра хăй сăвă пуçласа каламасть, сасси чипер пулсан та, тантăшĕсенчен ирттерес тесе, ăмăртмалла янăратмасть вăл. Хĕл кунĕнче тăванĕсем патне ларма кайсан, пӳрни тирĕ сĕвĕнсе ӳкиччен арлать, кил-çуртри ĕçе тума та елкĕрет. Иртнĕ сулсенче ăна пĕр касăри яш-кĕрĕм кăна пĕлетчĕ. Халĕ, ав, ялĕпех Шерккейĕн сарпике пек чаплă хĕр ӳсет, ĕçре те маттур, хăйне хăй тыткалама та пĕлет теççĕ.

2? Хĕрсем, хăйсене çав тенкĕсемпе капăрлатасшăн пулса, çăвăн-хĕлĕн канăçа пĕлмесĕр кĕрĕшсе, пĕр-пĕринпе ăмăртса ĕçлеççĕ. Çавсене çакса тухсан, вĕсем ытармалла мар хитре сăнарлă курăнаççĕ. Вăрăм çӳçеллĕ пурçăн явлăкĕсене хĕрле çавăрса çыхаççĕ, хулăн çӳç тунисен вĕçне хаклă йышши çеçтенкĕсемпе эрешлентереççĕ. Туллиех çакса тултарнă кĕмĕл шăнкăртатнине илтсен, суккăр çын та çаврăнса пăхмасăр чăтаймасть

3? Вăтанса, ик питĕнчен юн пĕрехтерес пек хĕрелсе, сăмах хушма хăяймасăр тăрать Селиме сĕтел умĕнче

4? Пит чипер япала парăп сана та, - Тухтар каллех салтса пăхасшăн пулчĕ.

5.- Кайран темерĕм-и? - чарчĕ ăна Селиме, итлемен ачана хăтăрнă пек. - Урамра аван мар, çын курса хамăра вăтантарĕ, килне илсе кайсан та курма ĕлкĕрĕн.

6.- Пĕчченех каям, çын тем калĕ...тет Селимене Тухтартан урамра уйралсан

Учитель. Т.р.с? Селиме пёхма вётанни: вёйёсенче хёйне чипер тытни* аслисене хисеплени (Тухтар: Селиме)

(Кантюк х.р. те аппёшне к.тсе качча каймасть(ватта юлать))

Ашш.-амёш сёмах.нчен иртме==.?

Селимене амёш. «+ын =инче =ын пек =\ре: тет»

«Ята ярас мар»:- те==. Чёвашсем? Шерккей \с.р пулсан та Кантюк патне =.р ка=ма юлмасть?Килне урампа каймасть: пахчапа каять?

Каясах тетĕн пулсан, пулăшăп-ха ăна. Хамăр патăмартах канмалла марччĕ-шим?(Шерккей нямас патенчен ханаран каять

- Çук, çук, хисеплĕ çыннăмсем. Ун пекех ятăма ярас марччĕ...

- Э, йăхăр-махăр, тем мар вăл пире. Урнашка! - чĕнсе илчĕ Нямаç. - Çĕкле-ха Шерккей тетене кăранк-каранк, эпĕ хыçалтан пăхса пырăп, пахчаранах тухатпăр.

Шерккей Шерпике пат.нче хёйне чипер тытма тёрёшать? «Сыхланма п.лмесен ырё ят кайма пултарать»:-шухёшлать вёл?

Кантюкпа Алиме те хёра==.? «Вёрланё х.р тухса тарсан-ял мёшкёл. Пулать»-тесе шухёшла==. в.сем?

5)Учитель?

-Чёваш =ынни =ир.п тенине .ненет.р-и: эсир?

Ачасем? ,ненетп.р?

1?Палюк Тухтара Селиме вилсен инкек пуснё чух «Арёслан пек патер пул!-тет?

2? Тим.р пёта та вута чётаймасть:м.н чёттёр- Шерккей чётать? Ура тёсма шутламасть?

3? «Чёваша й.ни кил.шместь? Пыршу тухса \ксен те ви= кун пурёнма тапа=лан!»-тет Элентей Шерккее?

6)Учитель? Тата м.нле паллине тупрёр?

Ачасем?

Чёваш тёвана хисеплет?

1?Элентей вак укçана та çурмалла валеçрĕ.(ашш. Вилсен)

2?Пил сăмахĕнче те вара халăха кӳрентермесĕр, таса чун хавалĕпе ĕçлĕсе пурнăçа тĕрĕс-тĕкел тытма ӳкĕтленĕ, тет

3?Ялан п.р-п.рне пулёшни палёрать?(Пушар хы==ён Элентей Шерккее пулёшать)

2?Ёс пани?(Элентей пичч.шне:»Кантюксемпе ан =ыхлан!»-тесе ёс парать?)

3? Шерккей Селимене вёрлаттарни =инчен п.лсен Элентей ёна вёр=са пёрахать? +авна пула в.сем п.р-п.ринпе кала=ма==.?

7)Учитель? Тата чёвашлёх паллисене тупрёр-и?

Теп.р паллё вёл аптраманлёх?

1?Тухтара Шерккей хёваласа кёларсан: вёл аптраса тёмасть(к.т\ к.тсе пурёнать: Тим.р=. ла==инче .=лет: =ёпата тума в.ренет: =ёматё туса сутать: хулана пурёнма тухса каять)

2? Шерккей =унса кайсан п\ртне =.н.рен тума шутлать? «Йёлт =.н.рен»:-тет вёл?

5?Учитель?Вёйё?

_Ачасем: роман тесе калёпёш.пе пысёк произведенисене кала==.? Унта сёнарсем те чылай? Айтёр ик. ушкёна уйрёлар:

П.рисем-х.р арём сёнар.сене =ырса тух.=: теприсем-ар =ын сёнар.сене =ыр.=?Кам хёвёртрах тата нумайрах =ырса пар.?

6?Кроссвордпа .=лесси?

7?Учитель?

-Ачасем: чаваш пунё=не =.р =инче .=лесе кёна ирттерн.-ши?

Ачасем? +ук? В.сем савёнма та п.лн.? Романра Илпек Микулай. Акатуй: +ин=ě уявсем пирки те =ырать?

,л.к-авал чёваш =ынни т.ш-м.ше .ненн.? Хёш вырёнта палёрать ха вёл?

Ачасем?

1? - Паян вилет, - татса калать Элентей. - Тĕлĕкне куртăм. Пӳрт лартрăмăр пек. Çĕнĕ пӳрт. Чӳрече кастармарăмăр. Витмерĕмĕр. Алăк уçса атте кĕрсе кайрĕ. Чĕнтĕм - тухмарĕ. Шаккарăм - уçмарĕ. Вилет.

2. - Шерккей йысна, - терĕ вăл васкамасăр, пиншакне йыснăш аллинчен илсе, - эсĕ хăвах калатăн-ха, телейӳ тĕлне пулнă япалана урăх çынна пама юрамасть тетĕн...

(пиншакне шерккей ывалне парасшан пулсан Тухтар сапла калать)

3? - Ан чăркăшлан, тете! Çинçе шывĕ сивĕ мар. Сиплĕ шыв!

Мĕн тăвăн çав халăхпа. Çакăн пек чухне никампа та урлă пулма юрамасть, ятлаçсан-мăртăхсан ăншăрт çулăхма пултарать, теççĕ.

4?Пирĕн атте çак курăка, ăшне хытă кĕрсен, чей вырăнне вĕретсе ĕçет, - терĕ Елисса.

- Чарăнать тет-и вара ăш ыратни? - пĕлесшĕн пулчĕ Тухтар.

- Чарăнать тет çав, сиплĕ курăк тет. Малтан вăл ăна ăшĕ ыратнă тĕле тытса сăвать, кайран вĕретсе ĕçет.

- Мĕнле сăвать? - ыйтрĕ Тухтар.

- Такмакĕ пысăк: «Пĕр чикен сăвап, виç чикен сăвап», - тесе тăххăра çити ытă хисеплесе каять те унтан çапла майпах кутăнла хисеплесе килет, кайран: «Пĕр чикен сăвăп - пĕртте ан пултăр», - тесе пĕтерет. Çавăн пек унăн такмакĕ.

5? Алăкран тухсан тин вăл сывлăш çавăрчĕ. Çил хапхи леш енче чăнласах тем пуррине асăрхасан, куçне чарса пăрахрĕ. Çав япала, тен, паçăрах пурччĕ пуль, епле хăй курмарĕ-ха ăна?

Хĕрри çунса кăмрăклаинă ывăс çине темтепĕр хурса тултарнă: унта çӳç пайăрки те пур, тăмран туса хытарнă чăкăт та, тăпра муклашки те, тĕрлĕрен пĕрчĕсем те; ывăсăн чи варринче тăхланран шăратса тунă мăкла качака пур, ăна çиелтен мунчала ашăкĕпе витнĕ, çĕрĕшнĕ кантрапа ывăс тыткăчинчен çыхса хунă. Ывăс аяккинче, пĕр хĕрринче, çăкăр хытти выртать. Йывăçран касса ăсталанă пĕчĕк чĕресе ука çиппе кăшăлланă, чĕресне темиçе сум нухрат укçа янă. Тата ытти çавăн майлă ăпăр-тапăр тултарнă.

Шерккей, хапха уçса урам енне тухма хăяймасăр, çĕрелле кукленчĕ, ывăс çинче мĕн пуррине хăй куçĕпе хăй курать пулин те, шанмасăр тĕлĕнсе те шикленсе пăхса тă

- Асьялти Ухиме карчăка ăста чĕлхеçĕ, теççĕ, çав сирме пĕлсен кăна ĕнтĕ,- чĕтреве ӳкнĕ сасăпа канаш ыйтрĕ Шерккей.

Хӳме сӳтме килĕшмерĕ вăл. Кукленсе ларнă çĕртен çĕкленчĕ те витене кайрĕ, лашине çавăтса пăлтăра туртса хăпартрĕ.

6? Шерпике хăйне нумайччен кĕттермен иккен. Шерккей пынă вăхăтра вăл каç курнă тĕлĕк тупсăмне тĕпчесе пĕлнĕ те-мĕн, хăйсен умне тумлансах тухса ларнă. Тĕлĕкĕ Шерккей пырса чĕнессе пулнă имĕш.

Шерккейĕн çавăн пек хур пулнине илтсен, Шерпике ик аллипе пĕççине шарт çапа-çапа тарăхрĕ, куçа курăнман пĕтĕм усал-тĕселе ылханчĕ, çĕрле йыт-качкасемпе çуртсăр кушак-кайăксене тĕл пулман-и тесе ыйтрĕ. Мурĕ пĕлсе çиттĕр-и унта мĕн пулнипе пулманнине, ахаль куçпа нимĕнех те курмарăм тесе пĕлтерчĕ Шерккей. Çапах та пăсни пур-ха, камăн та пулин хаяр алли хура инкек леçсе хăварнă. Çавăн пек чухне çын хутне кĕмесен, тĕнчере çынпа çын пурăнать-çке? Шерпике халех чĕлхеçĕ пулса инкеке тавăрма килĕшрĕ.

7? Т\ркеллине 6-7 сыпёкран ытлатытма юраман-инкек пулать тен.?(Шерпике карчёк каланё)

8? Кантюк патне Шерккей п.ррем.ш хут к.н. чух: «Ырра мар»:- тесе шутласа илет Кантюк?

Чёвашлёхён 7 пилне у=са пёхрёмёр? Ахальтен мар чёвашсен паллё академик. Волков Г?Н? чёвашсене =ич. пилл. чёвашсем тет?

8?Учитель?

_ ваттисен сёмах.сене пёхса тухса тишкерер?

Теллей\ т.лне пулсан япалана урёх =ынна пама==.

Ху хёпарса ларнё туратна хёвёнах касмалла марчч.?

Туман тиха пил.кне ан ху=?

+ынпа =ын пурёнать?

,м.р сакки сарлака?

Алла алё =ёвать?

Т.т.мс.р вут тухмасть?

Ка=хи =ул-кёкёр =инчи чул?

9?Тест тёвасси?

Учитель? +акёнпа урока в.=л.п.р? Айтёр чёвашлёх паллисене аса илсе =ир.плетер? Эпир те чёвашсем: м.нле пулмалла-ши пир.н?Хёш чёвашлёх паллисене хёвёрта аталантарма шутлатёр? Хальхи пурнё= юхём. Ромнтинчен уйрёлса тёрать-и: м.нре?

Илпек Микулай. «Хура =ёкёр» романра чёвашсем =инчен анлё у=са парать?Апла пулсан =ак произведение «Чёваш халёх энциклопедий.» тесе калама пултараятпёр-и?

10?Ачасене урокра .=лен.ш.н хак пани?

11?Киле .=: сочинении =ырса килмелле «Хура =ёкёр» - роман чёвашлёх т.к.р.?