Урок по крымскотатарской литературе 7 класс Шамиль Алядин

7 - инджи сыныф

Дерс мевзусы: Шамиль Алядин. « Теселли» повестинен танышувны девам этмек

Окъутув макъсады: Шамиль Алядин акъкъында малюмат берюв; « Теселли » деп адландыргъан повестинен бир къысмыны окъумакъ; икяе этюв ве талиль этюв къабилиетлерини шекиллендирмек.

Инкишаф макъсады: балаларнынъ иджадий къабилиетлерини, озь фикирини ифаделев къабилиетлерини, озь фикирлерини ифаделев къабилиетлерини инкишаф эттирмек;

Тербиевий макъсад: ана - Ватангъа, миллетимизге севги дуйгъуларыны къавийлештирмек.

Корьгезмелер: шаирнинъ портрети,эр бир раленинъ устюнде китаплар.

Дерснинъ эпиграфы:

Теселли-кой кенарында, дагъ ичинде, салкъын сув чокърагъы.

Козь яшы киби, аранчыкъ,чини киби, парлакъ, буз киби,сувукъ, пак сув ичмек истеген адамлар бир чакъырым узакътаки Теселлиге бармагъа эринмейлер. Вай, о сув! Ернинъ теренлигинден, уфакъ чакъылчыкълар иле къайнап, гизлиден сесленип чыкъкъан, аджайип о сув! Бойле сув ялынъыз Бадемликте бар.

Дерснинъ кетишаты:

I Тешкелий момент.

II Дерснинъ эпиграфы акъкъында субет.

« Теселли» бу ненинъ адыдыр?

Оджанынъ сёзю:

(Эпиграфны талиль эткен сонъ) Биз бугуньки дерсимизде Салядин агъанынъ къорантасынен, онынъ огъулларына берген тербиеси, талапкярлыгъынен сёзлешеджекмиз.

Оджа : Сизлер Бадемлик коюни насыл коресиз?

- Кок - Къартал къаялары этегинде Тильки - Гечти дересининъ эки ягъында къадимий юкке ве эмен тереклери арасында Бадемлик койчиги ерлешкен.

- Шу койде ёлнынъ четинде тургъан Салядин агъанынъ эки къатлы эвинде ве кичик багъчачыгъында Салядин агъа озь къорантасынен яшагъан.

Оджа : Салядин агъа эмексевер ве талапкяр адам олгъаныны тариф эткен сатырларыны тапып бераберликте окъуйыкъ.

- Салядин агъа, чыдамлы, ишкир,икметли, ферасетли ве сафдиль инсан. Оны койдешлери урьмет этелер, онъа акъыл танышмагъа келелер. Салядин агъа огъулларына джиддий тербие бере. Олар бабасынен берабер чалышалар, къошуларда, курешлерде иштирак этелер. Салядин агъанынъ къорантасы акъикъий къырымтатар къорантасыдыр. Салядин агъанынъ учь огълу Фикрет Рустем Мидат ве екяне къызы Сейяре. Салядин агъа озю элли яшларында, даа кучьлю адам. Ёлнынъ четинде тургъан Салядин агъанынъ эки къатлы эви ве кичик багъчасыны озю къургъан,озю ясагъан. Къарысы Тензиле енге - догъру юрекли, хош черели, толу мучели къадын. Ходжасынынъ къатты табиатына ве талапкярлыгъына, кимерде исе шефкъатлы ве алидженаплыгъына алышкъан. Бабасындан саде ве хышымлы тербие алгъан дюльгер Салядин озь огъулларыны да, къоркъу бильмез, йигитлер этип осьтюрди. О, язда эр афта багъчада юксек, талдалы джевиз тереги тюбюнде Фикрет иле Рустемни курештирип, сейир эте эди. Эгер де бир де бири къаидени бозса курешни токътата ве башкъадан курештире. Салядин агъа огъулларыны невбет иле авгъа алып бара эди. Тавшан расткельсе, озю атмай эди- барсын, огълу атып ольдюрсин, эгер биринджи тавшан къачып къуртулса, огълу дигерини атып ольдюрмегендже, эвге къайтмай эди. О Рустемге къуру ве къатты топракъ устюнде тавшан излерини тапмакъны … дагъда куньдюз чешит къушларнынъ сеслерини ве гедже вахший айванларнынъ давущларыны айырды этмекни огреткен эди. Бу бильгилери онъа бутюн омюр керек оладжакъ. Рустемнинъ энъ севимли мешгъулиети - ат чапув. Энъ эевкълы ат чапувлар той куньлеринде ола тургъан. Шу тойда ат чапышувгъа башкъа койлерден де йигитлер топлашып кельгенлер, лякин Рустем чапышувда биринджи олып кельди, гъалебе къазангъан ичюн онъа кичик къадифе ястычыкъ такъдим этильди.

Оджа: Сизлер ат чапув урф - адетлеримиз акъкъында не билесинъиз, бельким де ана - бабаларынъыздан эшиткендирсиз?

- талебелернинъ джеваплары.

Оджа: Тойларда даа насыл урф - адетлерини билесинъиз?

Эвельки вакъытта олгъан урф- адетлери

Шимдики вакъытта олгъан урф- адетлери

Яшларнынъ танышувы (оларны таныштыра эдилер)

Яшларнынъ танышувы

Келинни ат арабанен алып баралар

Машинанен , чалгъыджыларнен алып баралар

Ат чапувы

Тюрлю оюнлар

Келин киев урбалары чапан, къалпакъ чызма

Келиннинъ къафтаны, киевнинъ костюми, боюнбагъы , туфлилери

Пиширильген ашлары( лахша шорбасы)

Пиширильген ашлары(тюрлю салатлар,)

Оджа: Машалла .

Дерснинъ нетиджеси: урф - адетлери ат чапувны сиз насыл тасавур этесинъиз ?

Сиз озюнъиз ойле ат чапувда иштирак этмесини истейсинъизми ?

Шимди биз эки группагъа болюне : биринджи группа - эвельки вакъытта олгъан урф-адетлери

Экинджи группа - шимдики вакъытта олгъан урф- адетлери.

Фаркъ Умумий Фаркъ

Пекитюв

Талебелерни алгъышлав.

Эв иши: IV- къысмыны окъуп. «Салядин агъанынъ къорантасы» серлевалы беян язынъыз.

Мевзу: Текраралав. Сес. Ариф. Сёз.

Макъсад : сеслер акъкъында эсас бильгилерини пекитмек;талебелернинъ фикир этюв къабилиетлерини, нутукъларыны инкишаф этмек; бильгилерини теренлештирмек ; ана тилине севги ве меракъ догъурмакъ;

Дерснинъ тизилиши: текрарлав.

Корьгезмелер: дерслик, джедвель.

Дерснинъ кетишаты: тешкелий дакъкъа; дерснинъ макъсадыны беян этюв; талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв; пекитюв; Дерснинъ нетиджеси; бааланувы; эв вазифеси.

Къаидени текрарладжакъмыз : Сеслерни биз эм айтамыз, эм де эшитемиз. Арифлерни коремиз ве язамыз.

А) Кечкен мевзуны пекитюв . дерсликнен чалышув: 5 бет - 2 - 3 мешгъулиетлернен агъзавий чалышув.

Б) * рустили элифбесини къач арифи бар? Отуз учь.

*къырымтатар тилинде исе? Отуз еди.

*къырымтатар тилинде созукъ сеслери эки группагъа болюне Къалын а, о, у, ы, я Дудакълы сеслер: о, у; ё, ю. Индже е, ё, и, э,ю.

Лугъатлы сёзлер: сес - звук; сёз - слово; элифбе - алфавит; созукъ сес - гласный звук,дудакълы сес- губные звуки.

Дерсликнен чалышув: 6 бет - 5 иш, эр бир талебеге 5 ер сёз, нокъталар ерине тюшюп къалгъан созукъ арифини язынъыз.

7 иш дудакълы сеслернен кельген сёзлерни тапып, дефтеринъизге язынъыз: юрем, корем, тёгерекни, долашып,къаравуллыкъ. Оксюргенде, давушым,чёлни, къуветли, ургъан.

Пекитюв биз бугунь нени текрарладыкъ? Ариф?, сес?,сёз?,созукъ сес?

Эвге вазифе 5-6 бет 4 иш. Берильген сёзлерни элифбе сырасына язынъыз.

Мевзу: Тутукъ сеслер

Макъсад : тутукъ сеслер акъкъында эсас бильгилерини пекитмек;талебелернинъ фикир этюв къабилиетлерини, нутукъларыны инкишаф этмек; бильгилерини теренлештирмек ; ана тилине севги ве меракъ догъурмакъ;

Дерснинъ тизилиши: текрарлав.

Корьгезмелер: дерслик, джедвель.

Дерснинъ кетишаты: тешкелий дакъкъа; дерснинъ макъсадыны беян этюв; талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв; пекитюв; Дерснинъ нетиджеси; бааланувы; эв вазифеси.

А) Кечкен мевзуны пекитюв . дерсликнен чалышув: 26 бет - 46 иш агъзавий чалышув, къаидени окъув.

Б) * рустили элифбесини къач тутукъ сеси бар? 24 тутукъ сеси бар.

*эки сесни бильдирген арифлер? Гъ,къ,нъ,дж.

Лугъатлы сёзлер: тутукъ сес- согл. звук, эки ариф -2 буквы, бир сес - 1 звук.

Дерсликнен чалышув: 27 бет - 47 иш, эр бир талебеге 5 ер сёз, язмакъ керек.

48 иш. тутукъ сес- согл. звук, эки ариф -2 буквы, бир сес - 1 звук.

Пекитюв биз бугунь нени текрарладыкъ?

Эвге вазифе 28 бет. Ресимге бакъып джумлелер тизинъиз.

Мевзу: янгъыравукъ ве сагъыр тутукълар

Макъсад : янгъыравукъ ве сагъыр тутукъ сеслер акъкъында эсас бильгилерини пекитмек;талебелернинъ фикир этюв къабилиетлерини, нутукъларыны инкишаф этмек; бильгилерини теренлештирмек ; ана тилине севги ве меракъ догъурмакъ;

Дерснинъ тизилиши: Янъы мевзуны огретюв дерси.

Корьгезмелер: дерслик, джедвель.

Дерснинъ кетишаты: тешкелий дакъкъа; дерснинъ макъсадыны беян этюв; талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв; пекитюв; Дерснинъ нетиджеси; бааланувы; эв вазифеси.

Лугъатлы диктант: эвимиз, тахта, пенджере, оджакъ, индже, къурды,рафлар,юксек, отургъыч,къашыкъ,шекерлик,балабан.

Къаиденен чалышув: дерсликнен 32-33 бет.

Янгъыравукъ б,в,г,гъ,д,ж,з,л,м,н,нъ,р,дж (13 ариф)

Сагъыр п,ф,к,къ,т,ш,с,ч,х,ц,щ (11 ариф)

б-п, в-ф, г-к, гъ-,къ, д-т, ж-ш, з-с, дж-ч (8 дане янгъыравукънынъ сагъыр чифти бар)

дерсликнен чалышув 34-35, 59- иш агъзавий; 61- иш - 4 джумле язма къалгъаны агъзавий.

а) Кечкен мевзуны пекитюв . 60-иш ресимге бакъып плангъа эсасланып икяе тизийик.

б) * Янгъыравукъ сеслерни айтып беринъиз?

* Сагъыр сеслерни айтып беринъиз? * янгъыравукънынъ сагъыр чифти бар)

Лугъатлы сёзлер: * Янгъыравукъ - звонкие сог., сагъыр- глухие согл., чифт-парные согл.

Дерсликнен чалышув: : 62- иш язма, 63- иш 4 джумле къалгъаны агъзавий.

Пекитюв биз бугунь нени текрарладыкъ? Янгъыравукъ, сагъыр, чифт?

Эвге вазифе 64 иш, 36 бет

Мевзу: Джумле. Джумледе мупдета ве хабер.

Макъсад : джумле акъкъында эсас бильгилерини пекитмек;талебелернинъ фикир этюв къабилиетлерини, нутукъларыны инкишаф этмек;биринджи дередже азаларыны джумледе ишлетювини анълатмакъ; бильгилерини теренлештирмек ; ана тилине севги ве меракъ догъурмакъ;

Дерснинъ тизилиши:янъы мевзуны анълатмакъ.

Корьгезмелер: дерслик, джедвель.

Дерснинъ кетишаты: тешкелий дакъкъа; дерснинъ макъсадыны беян этюв; талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв; пекитюв; Дерснинъ нетиджеси; бааланувы; эв вазифеси.

Сёзлер вастасынен анълаткъан фикирге джумле дейлер. Джумле там бир фикирни анълатыр. Меселя:Сентябрь кельди. Джумле бир сёзнен де ибарет ола билир.Меселя. Авалар къызды.

а) Дерсликнен чалышув: 39 бет 70- иш эр бир джумленинъ башыны ве сонъуны тапынъыз. 71 иш агъзавий чалышув.

б) * 72 иш агъзавий суаль бермесини огренюв. 73 иш язма( суаллерге джевап берип, сёз бирикмелерини язынъыз).

в) * 42 бет къаиденен чалышув.

Иш арекетини ким беджере? муптеда иш арекетни бильдирген сёз хабер

Талебе,къуш, балыкъ окъуй, уча, ялдай

Дерсликнен чалышув 75- иш эр джумледе исим - муптеда, филь исе хабер ерине кельгендир.

Лугъатлы сёзлер: джумле- предложение,муптеда- подлежащее,хабер-сказуемое,не япа?- что делает?,не япты?- что сделал?,не япылды?-что сделано?, не япалар?- что делают?, ким?-кто?, не?- что?.

Пекитюв биз бугунь нении огрендик? Джумле деп неге айталар? Муптеда?, хабер?

Эвге вазифе 44 бет, 77 иш- нокъталар ерине керекли сёзлерни къулланып хаберлерге уйгъун кельген муптедалар язынъыз.