Шәкәрім Құдайбердіұлының Еңлік-Кебек дастаны

Бестамақ орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Ақылбекова Әсел Қабиболлаевна

10 А- сынып

Сабақтың тақырыбы: Ш.Құдайбердіұлы«Еңлік- Кебек» дастанының құрылысы мен кейіпкерлер бейнесі

Жалпы мақсаты: Дастанның мазмұнын меңгерту, кейіпкерлерге талдау жасау арқылы көркемдік ерекшелігін ашқызу.Өзіндік ой-пікір айта білуге дағдыланадыру.

Күтілетін нәтижесі : - дастанның мазмұнын, идеясын түсінеді;

-құрылысына талдау жасайды, қорытынды шығара алады;

-басқалардың және өз пікірін сыни тұрғыда бағалайды.

-шығармашалық қабілеттері байқалады;

-топта бірлесе жұмыс жасай отырып, диалогқа түседі;

-тақырыпты түсінеді, сөздік қорлары молайып, сол сөздерді өмірде қолдануға үйренеді;

- ұлттық салт-дәстүрді құрметтеуге қастерлеуге үйренеді.Шығармашылық қабілеттерін дамыту. Бір-бірінің пікірін тыңдауға, сыйластыққа үйрету.

Сілтеме: Қазақ әдебиеті оқулығы 10-сынып Қ.Алпысбаев, Б.Әбдиғазиұлы, Б.Сманов. Оқулық хрестоматиясы. Портал материалдары Power point. МАН.

Модульдері: АКТ ,СТО (сын тұрғысынан ойлау), ОЖЕ (оқушылардың жас ерекшеліктері), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБж ОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау), ДО (диалогтық оқыту).

Бағалау: жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ),

Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары

Әдіс- тәсілдер: «Қалам ортада» , «Ақылдың алты қалпағы» , «Сұрақ -жауап», «Соңғы сөзді мен айтайын»

Ұйымдастыру кезеңі: Мұғалімнің іс-әрекеті . Оқушылардың іс-әрекеті . Ресурстар . Бағалау.

Оқушыларды дастанның шумақтары арқылы топқа бөлу. Оқушылар өлең шумақтарын құрастырып, тапқан кейіпкерлері бойынша топтасады.

Қызығушылықтарын ояту .2 мин

І топ

Он бесінде Кебектің аты шықты,

Атты, жаяу бәріне бірдей мықты.

Көзі өткір, қара торы жігіт екен,

Орта бойлы, тапалдау, кең иықты.

ІІ топ

Кебекпен мені аз ғана аразтастыр,

Өлген соң бірге қосып, таспен бастыр.

Мына бала- Тобықты баласы ғой,

Мұны өлтірме, Кеңгірбай биге тапсыр.

ІІІ топ

«Еңлікті алып қашқан- Кебек батыр,

Оны айтпай-ақ біздің би біліп жатыр.

«Тауық» деп қызды айтады, «сұңқар» Кебек,

Тоқтамысқа қаратып қой дейді ақыр».

Түсіну.8 мин. Үй тапсырмасын «Қалам ортада » әдісімен сұрайды.

«Еңлік - Кебек» дастаны бойынша оқушылар сұрақтар қойылады. Бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер, яғни шешімдер табуға болады.

1) Дастанда Еңлік пен Кебек қалай кездеседі?

2) Балгер қандай жорамал айтты?

3) Еңлік Кебекке өзінің атастырған жігітін қалай таныстырады? Дастаннан тауып оқып беріңдер.

4) Кебекті бір көргеннен ұнатып қалып, бар сырын ақтарып салған Еңлік жайлы қалай ойлайсың?

5) Кебектің жауабы оның қандай адам екенін көрсетеді?

6) Еңлік пен Кебектің қашуына не себеп болды?

7) Екі елдің жауласуы немен тынды?

8) Кеңгірбай неге екі жасты ұстап беруге мәжбүр болды? Жауабын тауып оқып беріңдер.

9) Екі жас қандай жағдайда қолға түсті?

10) Өлім алдындағы Еңлік қандай үш тілек айтты? Бұл Еңлікті қандай етіп көрсетеді?

11) Еңлік пен Кебектің өліміне кім кінәлі деп ойлайсыңдар?

Сергіту сәті. Шәкәрім Құдайбердіұлының «Еңлік -Кебек» дастаны жайында бейнебаяннан

Қолдану. 22 мин.

Кітаппен жұмыс . «Ақылдың алты қалпағы» әдісімен Кебек пен Еңлік бейнесін көрсету.

1. Ақ қалпақты топқа: Сол кездегі тарихи оқиғамен байланыстыра отырып дастанның мазмұнын айту тапсырылады.

2. Сары қалпақты топқа: Дастанның сәтті тұстарын айту тапсырылады.

3. Қара қалпақты топқа: Дастанның сәтсіз тұстарын айту тапсырылады.

4.Қызыл қалпақты топқа: Еңлік пен Кебектің кездескен тұсынан монолог оқу тапсырылады.Дастанды оқу барысында кандай сезімде болғандығын айту.

5. Жасыл қалпақты топқа:

Автор шешімімен келісесің бе? Егер автордың орнында болсаңдар, шығарманы қалай аяқтаған болар едіңдер?

6. Көк қалпақты топқа: Көркемдік бейнелік ерекшеліктері мен мақал - мәтелдерді табыңыз. Поэмада қандай жер атаулары мен тарихи тұлғалар есімі берілген?

Жырдағы әдет - ғұрып, салттар: жақынынан қыз алмау, уәдеге беріктік, қалың - Мал беру, қызды алып қашу, құда түсу, аңшылық, құсбегілік, қонақ күту, ұрын Келу.

Топпен жұмыс .Оқушы әрекеті Топтық тапсырманы талдау, сұрақ-жауап арқыл презентация жасап, тапсырманы қорғайды

Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтарға сыни ойлай отырып жауап беріп, топта өз ой-пікірлерімен санаса білу.

І топ - Еңлік - ақ және көк қалпақ тапырмасын орындайды.

ІІ топ - Кебек -сары және жасыл қалпақ тапсырмасын

ІІІ топ - Кеңгірбай - қара және қызыл телпек тапсырмаларын орындайды.

Талдау. 10 мин. Мәтінмен жұмыс. «Кестелі сөзде кемел ой » шығарманы талдау.

І топ. Дастанға сатылай кешенді талдау жасайды, дастанның тіліне жалпы талдау жасайды, өлеңді ажарлайды, өлеңдегі құбылтуды, айшықтауды табады. Оқушылардың жауабы:

Дастанның атауы «Еңлік - Кебек» дастаны. 1891 жылы жазылған.

Автор: Ш. Құдайдердіұлы

Дастанның тақырыбы: Екі жас арасындағы махаббат, әйел теңсіздігі.

Шығарманың негізгі идеясы: Бұл дастанның идеясы ─ ескіліктің бұлжымас заңын, көрінісін және ру арасындағы кикілжіңін суреттеп көрсете білуі. Қоғамның әділетсіздігіне, озбырлығына қарсылық.

Тәрбиелік мәні. Адал махаббатқа, сүйіспеншілікке тәрбиелейді..

Жанр түрі: поэзия (дастан). Өлең түріндегі оқиғалы шығарма. эпикалық - ғашықтық дастан.

Шумақ. шумақты. ( Жалпы 131 шумақты)

Тармақ. Тармақ ─ өлеңнің әр жолы. 4 тармақты, барлығы

Бунақ. белгілі бір дауыс ырғағымен бөлінуі. 3 бунақты.

ІІ топ. Дастанның композициялық құрылымына талдау жасайды. Поэманың композициялық - сюжеттік құрылысы

Экпозиция -Кебектің Нысан абызға бал ашқызуы

Оқиғаның басталуы -Кебектің аңға шығуы. Еңлікпен кездесуі.

Оқиғаның дамуы - Кебек пен Еңліктің байланысы.

Оқиғаның шиеленісуі -Кебектің Еңлікті алып қашуы, сәбилерінің дүниеге келуі.

Оқиғаның шарықтауы -Екі жасты өлтіруге шешім қабылдауы.

Оқиғаның шешімі - Екі жастың өлімі, сәбидің тауда қалуы.

ІІІ топ. Кейіпкерлерге сатылай талдау:

Кебек - бас кейіпкер, Тобықтының батыры, уәдеге берік, ержүрек батыр.

Еңлік - Матай руынан, бай Сыбанның ынжық баласына айттырылған, батыл.

Нысан абыз - балгер.

Кеңгірбай - Тобықтының биі, ақылды, әділ би, дала

заңына бағынып, қатал үкім шығарушы.

Көбей - Жүзбембет деген таптан шыққан кісі, әрқашан Кеңгірбай бидің жұмбақ сөзін сол шешкен.

Жинақтау. 2 мин. .

Семантикалық картамен жұмыс.Бекіту сұрақтары

«Соңғы сөзді мен айтайын » әдісімен жинақтау.

Біз бүгінгі сабақта дастанды талдай отырып қандай ой түйдік? Шәкәрімнің осы поэма арқылы айтпақ ойы не ? Осы тақырыптас қандай поэмаларды білесің?

Бағалау. Тапсырманы өздігімен дәптерге жазғызу.Бағалауды басқару. Жауаптарын қабылдап, бағыт беру.

Рефлексия 2мин. Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын жазу үшін сикерлер тарату.Сабақ саған несімен ұнады? Бүгін не білдің? Нені жақсарту керек?Не қиын болды?

Үйге тапсырма. «Дастаннан кейінгі ой...» эссе жазу.Авторға немесе ұнаған кейіпкерге деген ой -пікірлерін жазу.