8 класта башҡорт әҙәбиәтенән З. Биишеваның Һөнәрсе менән Өйрәнсек хикәйәтен өйрәнеү

:ырын эш 6ыр6 йылдан 3у5 да белен1.

(8 класта З1йн1п Биишеваны5 «№2н1рсе мен1н 2йр1нсек»

хик1й1тен1 анализ 2лг232)

У6ытыусыны5 баш 398е:

- З1йн1п Биишеваны5 «№2н1рсе мен1н 2йр1нсек» хик1й1тенд1ге ва6и7алар, килеп тыу7ан проблемалар ябай 7ына 1йбер- к2рш1к мен1н б1йл1нг1н. К2рш1к- бер 6ара7анда, 7181ти к2нк9реш 3ауыт-3аба3ы, икенсе я6тан, о4талар8ы5 хе8м1те продукты. !мм1 эш унда 7ына т9гел. Я8ыусы 98 141ренд1 к2рш1кк1 та7ы ла т1р1нер1к м171н1 3ала: к2рш1к- кешел1р8е5 98-ара м2н1с1б1тен, донъя7а 6арашын, 1хла6и ю7арылы7ын билд1л19се 98енс1лекле 9лс1м д1. Изгелек, намы4, выждан, то7роло6 ке9ек ы57ай ф1лс1ф19и т2ш2нс1л1рг1 яуызлы6, алда6, 6ом3о8ло6, хыянат ке9ек кире сифаттар8ы5 6аршы тороуы ана шул к2рш1к тиг1н 1йбер аша у6ыусы7а барып ет1. Бе88е5 б2г2нг2 ма6сатыбы8- к2рш1кк1 б1йл1п, хик1й1т буйынса 15г1м1 6ороу. №2йл1ше9 тема3ыны5 «:ырын эш 6ыр6 йылдан 3у5 да белен1» тип халы6 1йтеме мен1н аталыуы ла тикм1г1 т9гел. Донъяла д2р24л2кт25 ял7анды е5е9ен, 718елле6те5 тантана ите9ен тормош 31р са6 ра4лап тора. Хик1й1тте у6ы7ан кеше бы7а 98е инана. Д2р24л2к 31м 718еллек 24к1 сы66ансы ним1л1р була? И5 башта к2рш1кте5 кемд1р м1нф171тен1 хе8м1т ите9ен, й1ки кемг1 ни 2с2н к1р1клеген асы6лап 9т1йек.

У6ыусы:

-К2рш1к и5 т1981 тау юлдарынан 3ыу ташыусы 6атын-6ы8 2с2н к1р1к. Тек1 3у6ма6тар8ан 9те9е е5ел т9гел.

У6ытыусы:

-Ябай халы6 к2рш1кк1 нинд1й талап 6уя, й17ни улар7а уны5 нинд1йе к1р1к?

У6ыусылар:

-Ны6лы бул3ын. Е5ел бул3ын. У5айлы бул3ын. Матур бул3ын.

У6ытыусы:

- Н16 шулай. ! 6ай8ан алыр7а к2рш1кте? Кемд1р эшл1й уны?

У6ыусылар:

-2йр1нсек ш272лл1н1. А8а6тан №2н1рсе л1 к2рш1кт1р эшл1рг1 тотона.

У6ытыусы:

-Халы6 улар8ы5 эшен нисек 6абул ит1?

У6ыусылар:

-2йр1нсекте5 к2рш1кт1рен алмайынса, №2н1рсене5 к2рш1кт1рен1 3орау к9б1й1.

У6ытыусы:

- Н16 ошонда бая 6уй7ан «К2рш1к кем м1нф171тен1 хе8м1т ит1?» тиг1н 3орау я5ынан ал7а килеп ба4а. Й1ки 2йр1нсек 2с2н к2рш1кт1р ним1 л1, №2н1рсе к2рш1кт1рг1 нинд1й 6арашта?

У6ыусы:

-2йр1нсек к2рш1кт1р8е к9п итеп эшл1й. Сифат ха6ында уйламай. К2рш1к ни 6181ре к9бер1к ватыл3а, шул 6181ре кеше к9бер1к ала. Тим1к а6са ла к9бер1к кил1.

У6ыусы:

- 2йр1нсекте а6са, байлы6 к9бер1к 6ы8ы63ындыра. Уны5са, к2рш1кте нисек кен1 я3а3а5 да барыбер к2рш1к була.

У6ыусы:

- 2йр1нсек №2н1рсене5 к2рш1кт1р 2с2н ха6 алмауына аптырай, 71ж1пл1н1, уны 71рл1ндерерг1 тырышып: «№ин, шул м27жиз1ле к2рш1кт1р8е тыу8ырыусы кеше, ас-ялан7ас, к2н-т2н к98 б2т2р2п, 98е5де5 6ара57ы 2й25д1 т25к1леп ултыра3ы5… №ине5 урыны5да баш6а бер19 был 32н1р мен1н 1лл1 6асан байып б2т2р, хатта батша 3арайында й1ш1п ятыр ине,»- ти.

У6ыусы:

- №2н1рсе к2рш1кт1рен матур, ны6лы, е5ел, у5айлы итеп эшл1рг1 тырыша. К2рш1кте байлы6, табыш сы7ана7ы итеп т9гел, 1 ижад эше итеп 6арай. Кешел1рг1 к9бер1к фай8а, изгелек эшл1981н к95ел кин1несе кисер1.

У6ыусы:

- №2н1рсе: «Халы6ты5 6ыуанысы, р1хм1те мине5 хе8м1темде5 и5 оло ба3а3ы… Мине5 2с2н ауылдаштарымды5 кин1несен1н д1 8ур ба3а ю6. Тама6 ни ул 98ем мен1н берг1 китер, 1 к2рш1кт1р 3аман й1ш1п 6алыр, 3аман хе8м1т итер,»- ти.

У6ытыусы:

- Килеш1м. Н16 шуны5 2с2н д1 кешел1р8е5 ике о4та7а м2н1с1б1те ике т2рл2. 2йр1нсекте5 к2рш1кт1ре 9тм1й, 1 №2н1рсене5 к2рш1кт1рен1 ихтыяж 941. Халы6ты5 у7а 6арата ихтирамы арта. К2нс2л 2йр1нсекк1 был о6шамай. Ул х1йл1г1 бара. Ышаныусан, бер 6атлы №2н1рсе был м1керле то8а66а е5ел ген1 эл1г1. К2рш1к мен1н б1йле ике о4таны5 1хла6и сифаттары артабан асыла. Хал6ыбы88ы5 «Ит изгелек- к2т яуызлы6» тиг1н 1йтеме и4к1 т2ш1. №988е ошо й9н1лешт1 дауам ит1йек.

У6ыусы:

-№2н1рсе к2нд1н-к2н к2рш1кт1р8е 31йб1тер1к, н1фисер1к эшл1й. Б9л1к т1 итеп бир1. К2рш1кте5 эшл1не9 серен бер19 81 белм1й.

У6ыусы:

- 2йр1нсек №2н1рсене мы46ыллап: «:ара7ы8 инде анау алйотто! №ыу к2рш1ге я3ар 2с2н д1 шул тиклем к98 нурын т9геп ултыра бит, д1р9иш! №ыу8ы ни уны матур 3ауыт6а 3алды5 ни, насар 3ауыт6а 3алды5 ни, 3ыу8ан барыбер алтын сы6ма4,»- тип к2л1.

У6ыусы:

- №2н1рсе 2йр1нсекте л1 о4талы66а 2йр1терг1 тел1ге барлы7ын 1йт1. Тик

теге бер 81 риза булыр7а ашы6май.

У6ытыусы:

-! шулай 8а 2йр1нсек бер к2нд2 килг1н бит №2н1рсе янына…

У6ыусы:

- !мм1 ма6саты уны5 б2т2нл1й икенсе. Й1лл1ткес 6и1ф1т мен1н шулай тиг1н: «Хо8ай мине бындай таланттан м1хр9м итк1н… Эйе, 2йр1н1 алмайым мин бындай г9з1л 32н1рг1!.. Инде ми51 астан 9ле981н баш6а сара 6алманы. С2нки х18ер кешел1р мине5 к2рш1кт1рг1 1йл1неп 6арар7а ла тел1м1й81р…»

У6ыусы:

-Ышаныусан, кешег1 яр8ам ите981н баш6аны белм1г1н №2н1рсе 2йр1нсекте5 м1керле ни1т мен1н й2р29ен уйына ла килтерм1й. ! 2йр1нсекте5 ма6саты- №2н1рсе эшл1г1н к2рш1кт1р81н табыш алыу, байыу.

У6ыусы:

-И5 71ж1пл1ндерг1не шул: м171н13е8 2йр1нсек 98ене5 6ылы7ын яр8ам тип а5лата. «Д2р242н 1йтк1нд1, был уй башта 98 турамда 6ай7ыртыу8ан бигер1к 3ине5 ха6та уйлау ар6а3ында килеп сы6ты,»- ти к98 81 йоммайынса.

У6ыусы:

- Ана шулай №2н1рсе ал-ял белм1йенс1 эшл1й, 1 к2рш1кт1р8е 3атып, табыш ала. !8-м18 №2н1рсег1 л1 2л2ш сы7ара. Уны3ы: «Бына бит, донъяла нинд1й изге кешел1р була!..»- тип уйлай, 2йр1нсекте ысын ду4 тип 6абул ит1.

У6ыусы:

- №2н1рсе 9лг1с, 2йр1нсек байта6 к2рш1кт1р8е 98енеке тип 3ата башлай. «№2н1рсе» там7а3ы урынына «2йр1нсек» тип 98 там7а3ын 3у7а. Халы6 х18ер уны х2рм1тл1й.

У6ытыусы:

- Бына ошо була инде изгелекк1 6аршы яуызлы6 эшл19. «Ит изгелек_ к2т яуызлы6» тип халы6 белеп 1йтк1н шул. !мм1 нисек кен1 булма3ын, ха6лы6 6асан да бер 6ал6ып сы7а. «:ырын эш 6ыр6 йылдан 3у5 да белен1» -тип т1 1йтк1н шул борон7олар. 2йр1нсекте5 д1 хилаф эшт1ре фашлана. !леге л1 бая7ы к2рш1к 98е 9к д2р24л2кт2 ярып 3ала. Бы7а 3е88е5 6арашты ла белге кил1.

У6ыусы:

- «Изгелек ер81 ятып 6алмай» тиг1н д1 1йтем бар. №2н1рсене5 т9кк1н тире, 3ал7ан к2с2, кешел1рг1 6ыл7ан изгелеге- бер 9лс1мг1 3ый7ы3ы8. К2рш1кт1р- уны5 й1нене5 бер 2л2ш2. Шу7алыр 8а д2р24л2к е51: «2йр1нсек» тиг1н я8ыу8ар юйылып, «№2н1рсе» тиг1не тороп 6ала.

У6ыусы:

- «Бе8 6апсы6та ятмай» тип т1 1йт1 халы6. 2йр1нсекте5 м16ерле х1йл13е й28 йылдан 3у5 бул3а ла асыла: №2н1рсене5 к2рш1кт1рен й1шереп 6алдыр7ан була.

У6ыусы:

- «:ара6ты5 б9рке яна» ти халы6. К2рш1кт1р кемде5 кемлеген 9881ре 1йтеп бир1. Бик т1 7ибр1тле, хикм1тле к9ренеш был.

У6ытыусы:

- Эйе, З1йн1п Биишеваны5 был хик1й1те, замандар нисек кен1 98г1рм13ен, барыбер 98ене5 т1рби19и 131ми1тен ю7алтмай. Ошо я7ы мен1н 6имм1т ул. Ним1 насар, ним1 я6шы тиг1н м15гелек 3орау8ар7а яуаптар таба унан 31р кеше. !й81ге8, бе8 81 табайы6 1ле.

У6ыусы:

- Халы6та «Изгелек ер81 ятып 6алмай» тиг1н 1йтем бар. Шул и4к1 т2ш1.

У6ыусы:

- «Кешег1 со6ор 6а8ыма, 98е5 т2ш2р325» тиг1н ф13емле фекер 81 ята хик1й1т ниге8енд1.

У6ыусы:

- «Кеше 6ояшына ынтылма, кеше уса7ына йылынма» тип бик д2р24 1йтк1н ата-бабаларыбы8.

У6ыусы:

- «?она3ына к9р1 яза3ы» тип т1 ба3алап булыр ине 2йр1нсекте5 6ылы7ын.

У6ытыусы:

- Халы6ты5 тап6ыр 39881рен килтере9еге8 бик у5ышлы булды. ысынлап та шулай. «Ашат6ан7а таш атма» тип т1 и4к1ртк1н борон7олар. Кеше 98 79меренд1 к9бер1к изгелект1р, фай8алы эшт1р 6ыл3а, уны5 ха6ында и4т1лек т1 я6ты, уй8ар 8а а6 булыр.

Рим Исха6ов,

:ырмы46алы районы Бишауыл-У57ар м1кт1бе у6ытыусы3ы.

3