Рабочая программа по башкирскому языку

№

Дәрестең темаһы

Дәрестең тибы

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

Контроль эш төрҙәре

Өй эше

Сәғ

һа

ны

Дата

план

факт

1

Тел-кешеләрҙең иң әһәмиәтле сараһы."Белем көнө"темаһына кескәй хикәйә төҙөү

әңгәмә

Белем көнө темаһы буйынса һүҙлек байлығын арттырыу,ҡыҫҡа хикәйә төҙөргә өйрәтеү

Хикәйә төҙөү

Тел тураһында мәҡәлдәр алып килергә

1

5.09

2

Башланғыс кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау

ҡабатлау

Тест

5-се күнегеү

1

8.09

3

Диктант. "Кем булырға?"

( аңлатмалы)

Б.т.ү.

Ишетеп аңлау,диктант яҙыу

Диктант яҙыу

1

12.09

4

Фонетика.Өн һәм хәреф

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

Өн һәм хәрефте айыра белергә өйрәтеү,дөрөҫ әйтеү

Алфавит ҡабатлау

Алфавит

1

15.09

5

Фонетика һәм орфоэпия.Өн һәм хәреф. Башҡорт теленең өндәр системаһы. Уларҙы белдергән хәрефтәр.

нығытыу

Өн һәм хәрефте айыра белергә өйрәтеү,дөрөҫ әйтеү.Башҡорт теленең өндәр системаһын ҡабатлау

Алфавит ҡабатлау

Ҡ,ҙ.с,ҫ,һг хәрефтәре ингән һүҙҙәр яҙыу

1

19.09

6

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Һуҙынҡы өндәр,уларҙың һаны һәм әйтелеше

нығытыу

Һуҙынҡы өндәрҙе тартынҡы өндәрҙән айыра белергә өйрәтеү

24-се күнегеү

1

22.09

7

Һуҙынҡы өндәр араһында w өнөнөң дөрөҫ әйтелеше

нығытыу

Һуҙынҡы өндәр янында тартынҡы өндәрҙе әйтергә өйрәтеү

Карточка менән эш

33-сө күнегеү

1

26.09

8

Тартынҡы өндәр,уларҙың һаны һәм әйтелеше

нығытыу

Тартынҡыларҙың яһалышы, уларҙың яңғырау, һаңғырау тартынҡыларға бүленеше,яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларҙың парлашыуы тураһында мәғлүмәт алыу

Алфавит ҡабатлау

Миҫалдар яҙыу

1

29.09

9

Ғ,ҡ өндәренең дөрөҫ әйтелеше

нығытыу

Ғ,ҡ өндәренең әйтелешен, уларҙың тик башҡорт һүҙҙәрендә генә булыуын аңлатыу

Фонетик анализ

1

3.10

10

Ғ,ҡ, һ-х,н-ң,с-ҫ,з-ҙ тартынҡыларының дөрөҫ әйтелешенә күнекмәләр үткәреү,фонетик күнегеүҙәр эшләү

нығытыу

Бирелгән тартынҡылар менән һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтергә өйрәтеү

Фонетик анализ

Инша яҙырға әҙерлек

1

6.10

11

Т.Ү.Инша . Алтын көҙ

Б.т.ү.

Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен ҡулланып инша яҙыу

инша

1

10.10

12

Телмәр ағышында өндәрҙең бер-береһенә йоғонтоһо. Һөйләү күнекмәләре

нығытыу

1

13.10

13

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау,фонетик күнегеүҙәр

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау,

фонетик күнегеүҙәр

Фонетик күнегеүҙәр эшләү, һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтеү

К-г,һ-х,ҫ -с ,ҙ-з өндәренең дөрөҫ яҙылышына,әйтелешенә фонетик күнегеү

1

17.10

14

Контроль диктант. «Беҙҙең баш ҡалабыҙ ҡасан төҙөлгән?".

контроль

Уҡыусыларҙың белемдәрен тикшереү

диктант

1

20.10

15

Хаталар өҫтөндә эш,күнегеүҙәр

1

24.10

16

Һуҙынҡы өндәр. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар

яңы тема

Һуҙынҡы өндәр, уларҙы ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡыларға бүлергә өйрәтеү

Һүҙҙәр төҙөү

Парлы һуҙынҡылар менән һүҙҙәр яҙ,рус теленә тәр. ит

1

27.10

17

Һуҙынҡы өндәрҙең дөрөҫ әйтелешен, яҙылышын ҡабатлау

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һуҙынҡы өндәрҙе дөрөҫ әйтеү, һүҙҙәр төҙөгәндә дөрөҫ ҡулланыу

49-сы күнегеү 55-се бит исемдәрҙе рус телендә яҙырға

1

7.11

18

Һуҙынҡы өндәр,уларҙың һаны һәм составы. Башҡорт телендәге һуҙынҡы өндәрҙең әйт-ше

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һуҙынҡы өндәрҙең парҙарын табыу

57-се күнегеү 57-се бит башҡорт теленә тәржемә

1

10.11

19

Изложение."Беренсе сентябрь "

Б.т.ү.

Ишеткәнде тулы итеп яҙырға белеү, тексты өлөштәргә бүлеү, исем биреү һәр өлөшкә

Изложениелар йый-ғы 7 бит

1

11.11

20

Хаталар өҫтөндә эш,фонетик анализ яһау тәртибе

Яҙ. Юлсы һүҙҙәренә анализ

1

17.11

21

Башҡорт телендә сингармонизм

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Сингармонизм законын ҡуллана белеү

Күнегеүҙәр эшләү

10-11-сы биремдәр 99-сы бит

1

18.11

22

Фонетик күнегеүҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Закондарҙы ҡулланып фонетик күнегеүҙәр эшләү

1

24.11

23

Башҡорт телендә сингармонизм законы(практик планда уның төрҙәре менән таныштырыу)

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Сингармонизм законын ҡуллана белеү

алфавит

85-се күнегеү 122 -се бит яттан яҙырға әҙерләнеп килергә

1

25.11

24

Картина өҫтөндә эш.Р.Б. Нурмөхәмәтов. "Нефть сыҡҡан ерҙә"

Б.т.ү.

Картина буйынса инша яҙырға белеү

инша

1

1.12

25

Диктант"Ҡояш»

Б.т.ү.

Уҡыусыларҙың белемдәрен тикшереү

Контроль диктант

Дик-тар йый-ғы,41 бит

1

2.12

26

Хаталар өҫтөндә эш, дидактик материал менән эш

1

8.12

27

Башҡорт телендә ижек.Уның төрҙәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙҙәрҙе ижектәргә бүлеү, ижек ҡалыптары төҙөү

Ижеккә бүлеү

79-сы күнегеү 120-се бит синыфтағы ун уҡыусының исемен ижектәргә бүлеп яҙырға

1

9.12

28

Тасуири уҡыу күнекмәләре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

1

15.12

29

Ижек. Ижектең төрҙәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙҙәрҙе ижектәргә бүлеү, ижек ҡалыптары төҙөү

Ижеккә бүлеү

Бирелгән һөйләмдәрҙе ижектәргә бүлеп яҙ

1

16.12

30

Башҡорт һүҙҙәрендәге һәм рус теле һүҙҙәрендәге ижектәрҙе сағыштырыу

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙҙәрҙе ижектәргә бүлеү, ижек ҡалыптары төҙөү.Рус һәм башҡорт телендә ижектәргә бүлеү

Ижеккә бүлеү

96-сы күнегеү 124-се бит

1

22.12

31

Һүҙҙәрҙе юлдан-юлға күсереү

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙҙәрҙе юлдан - юлға дөрөҫ күсереү ҡағиҙәләре

Ижеккә бүлеү

Бирелгән һөйләмдәрҙе дөрөҫ итеп юлдан - юлға яҙыу

1

23.12

32

Контроль диктант " Халыҡ шағиры"

Уҡыусыларҙың грамоталылыҡтарын тикшереү

54-се бит диктанттар йыйынтығы

1

29.12

33

Хаталар өҫтөндә эш,күнегеүҙәр эшләү

1

30.12

34

Баҫым,уның үҙенсәлектәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙҙәргә баҫымды дөрөҫ ҡуйырға белеү,дөрөҫ ҡуйыу

(171)

9-сы бирем 170-се бит.Шиғырҙы интонацияны дөрөҫ һәм дөрөҫ ҡуймай уҡырға

1

19.01

35

Башҡорт һәм рус телендә интонация һәм уның төрҙәре.Төп өлөштәре;логик баҫым,пауза,фраза баҫымы,телмәр методикаһы,тойғо баҫымы

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Башҡорт һәм рус телдәрендә интонацияны дөрөҫ ҡуйырға өйрәтеү

Интонация ҡуйыу

115-се күнегеү

175-се бит.Һорауҙар

ға яуаптарҙы дөрөҫ итеп яҙырға

1

20.01

36

Изложение "Буран ваҡытында "

Б.т.ү.

Ишеткәнде тулы итеп яҙырға белеү, тексты өлөштәргә бүлеү, исем биреү һәр өлөшкә

Изложениелар йый-ғы,26-сы бит

--

1

26.01

37

Хаталар өҫтөндә эш,күнегеүҙәр.

1

27.01

38

Һүҙьяһалыш һәм уның һүҙ составы. Тамырҙаш һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Башланғыс синыфтарҙа алынған белемдәрҙе нығытыу, иҫкә төшөшрөү

Дәреслек

201-се бит

125-се күнегеү 204-се бит мөмкин тиклем күберәк ялғау өҫтәргә

1

2.02

39

Һүҙьяһалыш һәм уның һүҙ составы. Тамырҙаш һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Тамырҙаш һүҙҙәрҙе таба белергә өйрәтеү

Һүҙҙәр төҙөү

133-се күнегеү 206-сы бит.Артыҡ һүҙҙе табырға

1

3.02

40

Һүҙ составы,ялғауҙарҙың төрҙәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙ составы буйынса алған белемдәрҙе ҡулланыу, ялғау төрҙәрен үҙләштереү

Ялғауҙарҙы дөрөҫ ҡуйыу

Тамырҙаш һүҙҙәр уйлап табып яҙырға

1

9.02

41

Һүҙ составы,ялғауҙарҙың төрҙәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙ составы буйынса алған белемдәрҙе ҡулланыу, ялғау төрҙәрен үҙләштереү

Һүҙ составы буйынса тикшереү

140-сы күнегеү 259-сы бит башҡорт теленә тәржемә

1

10.02

42

Һүҙ составы,ялғауҙарҙың төрҙәре

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙ составы буйынса алған белемдәрҙе ҡулланыу, ялғау төрҙәрен үҙләштереү

Һүҙ составы буйынса тикшереү

146-сы күнегеү 261-се бит

1

16.02

43

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

Дәреслек 173-сө бит

1

17.02

44

Контроль диктант «Ҡара айғыр»

контроль

Уҡыусыларҙың грамоталылыҡтарын тикшереү

36 бит Диктанттар йый-ғы

1

24.02

45

Хаталар өҫтөндә эш,күнегеүҙәр эшләү

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

1

2.03

46

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

1

3.03

47

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Башҡорт теленең үҙенең һүҙҙәре, үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе айыра белеү, уларҙы дөрөҫ яҙыу, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлек байлығын арттырыу

162-се күнегеү 281-се бит көндөң өлөшөн белдергән һүҙҙәрҙе яҙырға

1

9.03

48

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы.Төп башҡорт һүҙҙәре һәм үҙләштерелгән һүҙҙәр. Һүҙҙәрҙең күп мәғәнәлеге

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Күп мәғәнәле һәм бер мәғәнәле һүҙҙәрҙе телмәрҙә дөрөҫ ғулланыу

Һүҙлек эше

Бер мәғәнәле һүҙҙәр менән һөйләм төҙөргә

1

10.03

49

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы.Төп башҡорт һүҙҙәре һәм үҙләштерелгән һүҙҙәр. Һүҙҙәрҙең күп мәғәнәлеге

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Башҡорт теленең үҙенең һүҙҙәре, үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе айыра белеү, уларҙы дөрөҫ яҙыу, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлек эше

Күп мәғәнәле һүҙҙәр менән һөйләм төҙөргә

1

16.03

50

Үҙ аллы эш. Тест

1

17.03

51

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы.Төп башҡорт һүҙҙәре һәм үҙләштерелгән һүҙҙәр. Һүҙҙәрҙең күп мәғәнәлеге

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Башҡорт теленең үҙенең һүҙҙәре, үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе айыра белеү, уларҙы дөрөҫ яҙыу, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлек эше

5 үҙләштерел

гән һүҙ яҙ

1

6.04

52

Омоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Омонимдарҙы табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Омонимдарға миҫалдар

1

7.04

53

Омоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Омонимдарҙы табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Аңлатмаһын иҫтә ҡалдырырға

1

13.04

54

Синоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Синонимдарҙы табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Синоним һүҙҙәр менән 3 һөйләм яҙ

1

14.04

55

Синоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

синонимдарҙы табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Аңлатмаһын иҫтә ҡалдырырға

1

20.04

56

Антоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Антонимдарҙы

табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Антоним һүҙҙәр индереп 5 һөйләм

1

21.04

57

Антоним һүҙҙәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Антонимдарҙы табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Аңлатмаһын иҫтә ҡалдырырға

1

27.04

58

Фразеологик берәмектәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Фразеологик берәмектәрҙе табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Фраз. берәм. мәғәнәләрен аңлатҡан һүҙҙәрҙе табырға

1

28.04

59

Фразеологик берәмектәр

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Фразеологик берәмектәрҙе табырға белеү, айырыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү, телмәрҙә ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Фразеологик берәмектәр менән һөйләм төҙөргә

1

4.05

60

Башҡорт телендә һүҙьяһалыш һәм һүҙ составы

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Һүҙлектәр менән эш

Юлъяҙма һүҙенә фонетик анализ

1

5.04

61

Изложение "Ҡуян"

Белем һәм оҫталыҡты комплекслы ҡулланыу

Ишеткәнде тулы итеп яҙырға белеү, тексты өлөштәргә бүлеү, исем биреү һәр өлөшкә

и/й 29-сы бит

1

11.05

62

Һүҙьяһалыш, һүҙ составын дөйөмләштереп ҡабатлау

Ҡушма һүҙҙәргә 5 миҫал яҙ

1

12.05

63

Эш ҡағыҙҙары төрҙәренән белешмә,хат яҙа белеү

Дуҫыма хат

1

18.05

64

Контроль диктант «Әсә шатлығы»

Дик-тар йый-ғы

69 бит

1

19.05

65

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау,йомғаҡлау,

йәйгә эштәр биреү

1

26.05

Аңлатма яҙыу.

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған "Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән программа"(Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I - XI кластары өсөн) буйынса төҙөлдө. Программаның төҙөүселәре:Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А. һ.б.- Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Дәреслек: Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Рус мәктәптәренең 5-се класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. Хажин В.И.,Вилданов Ә.Х.. - Өфө: Китап, 2012.

Уҡытыусының әҙәбиәт буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

1. Ғафаров Б.Б.Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. - Өфө : Китап, 2008.

2. Ғ.Хөсәйенов.Әҙәбиәт теорияһы.-Өфө:Китап,2010.

3.Баһауетдинова М. И., Йәғәфәрова Г. Н. Башҡорт теле һәм әҙәбиәтен

заманса уҡытыу. Өфө,Китап,2009 йыл

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Рус мәктәптәренең 5-се класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. Тикеев Д. С., Ғафаров Б. Б., Хөснөтдинова Ф. Ә. - Өфө: Китап, 2012

Башҡорт теле дәресенә аҙнаһына ике дәрес ҡаралған. Бөтәһе 65 дәрес.Өс дәрес 1сентябрь-Белем көнө,23февраль - Ватанды һаҡлаусылар көнө,25май -Һуңғы ҡыңғырау байрамына тура килә

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Тел буйынса башланғыс синыфтарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Фонетика һәм орфоэпия. Өн һәм хәреф. Башҡорт теленең өндәр системаһы. Уларҙы белдергән хәрефтәр. Башҡорт теленең өндәр системаһын рус теленең өндәр системаһы менән сағыштырыу. Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәре, уларҙы белдергән хәрефтәр.

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Һуҙынҡы өндәр, уларҙың һаны һәм әйтелеше. Башҡорт телендәге һуҙынҡы өндәрҙең әйтелешен рус телендәге һуҙынҡы өндәрҙең әйтелеше менән сағыштырыу. Фонетик күнегеүҙәр.

Тартынҡы өндәр, уларҙың һаны һәм әйтелеше. Башҡорт телендәге тартынҡыларҙың әйтелешен рус телендәге тартынҡыларҙың әйтелеше менән сағыштырыу. Фонетик күнегеүҙәр.

Башҡорт телендәге к-г, һ-х, н-ң, с-ҫ, з-ҙ тартынҡыларының дөрөҫ әйтелешенә күнекмәләр үткәреү, фонетик күнегеүҙәр эшләү.

Телмәр ағышында өндәрҙең бер-береһенә йоғонтоһо. Тартынҡы өндәрҙең үҙгәреше. Башҡорт теленең ҡанундарына ярашлы һөйләү күнекмәләре үткәреү.

Башҡорт телендә сингармонизм. Башҡорт телендә сингармонизм, уҡыусыларҙы уларҙың төрҙәре менән таныштырыу. Фонетик күнегеүҙәр.

Башҡорт телендә ижектәр. Ижектәрҙең төрҙәре. Башҡорт һәм рус телдәрендәге ижектәрҙе сағыштырыу. Һүҙҙәрҙе юлдан-юлға күсереү ҡағиҙәләре менән танышыу.

Башҡорт телендә баҫым, уның үҙенсәлектәре. Баҫымдың һуңғы ижеккә төшөүе һәм ялғау ҡушҡан һайын күсә барыуы. Башҡорт һүҙҙәрендәге һәм рус теленән һуңғы осорҙа үҙләштерелгән һүҙҙәрҙәге баҫымды сағыштырыу.

Башҡорт телендә һүҙҙәрҙең тамыры, ялғауҙар тураһында төшөнсә биреү. Тамырға ялғау ҡушҡанда һүҙҙәрҙең мәғәнәһе үҙгәреүен күҙәтеү, күнегеүҙәр эшләү.

Башҡорт һәм рус телендә интонация һәм уның төрҙәре, төп өлөштәре: логик баҫым, пауза, фраза баҫымы, телмәр мелодикаһы, тойғо баҫымы.

Башҡорт һәм рус телдәрендә интонацияның үҙенсәлектәрен асыҡлау. Башҡорт телендәге ябай һөйләмдәрҙе дөрөҫ интонация менән уҡырға өйрәтеү күнекмәләре биреү.

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы, уның сығанаҡтары. Төп башҡорт һүҙҙәре һәм үҙләштерелгән һүҙҙәр. Бер мәғәнәле һәм күп мәғәнәле һүҙҙәр. Һүҙҙәрҙең күсмә мәғәнәлә ҡулланылыуы.

Башҡорт телендә нығынған һүҙбәйләнештәр, улар аңлатҡан мәғәнәне асыҡлау. Нығынған һүҙбәйләнештәрҙе һүҙҙәр менән сағыштырыу, алмаштырыу күнегеүҙәре. Нығынған һүҙбәйләнештәрҙең телмәрҙәге ролен билдәләү. Башҡорт һәм рус телендәге һүҙбәйләнештәрҙе сағыштырыу, тәржемә итеү, улар менән һөйләмдәр төҙөү.

Башҡорт телендә һүҙьяһалыш. Һүҙ составы. Башҡорт теленең агглютинатив тел булыуына күнегеүҙәр. Тамыр. Нигеҙ. Ялғауҙар. Ялғауҙарҙың төрҙәре: һүҙ һәм төр яһаусы ялғауҙар, үҙгәртеүсе ялғауҙар. Ялғауҙарҙың варианттары менән практик таныштырыу, ул варианттарҙың барлыҡҡа килеү сәбәптәрен аңлатыу, практик күнегеүҙәр башҡарыу.

Рус теленән үҙләштерелгән бер төркөм һүҙҙәрҙә ялғау ҡушҡанда һүҙ аҙағындағы тартынҡы өндөң төшөп ҡалыуын, йәки һуҙынҡылар өҫтәлеүен практик үҙләштереү.

Ялғауҙар ҡушҡанда ҡайһы бер һүҙҙәрҙә өндәрҙең сиратлашыуы. Практик танышыу.

Башҡорт һәм рус телдәрендәге һүҙьяһалыш юлдарын асыҡлау, уларҙың оҡшашлығы һәм айырмаһын билдәләү: тамыр һүҙ, яһалма һүҙ, ҡушма һүҙ.

Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү, иҫтә ҡалдырыу, нығытыу буйынса практик эштәр башҡарыу.

Башҡорт теле буйынса йыл буйына үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Бәйләнешле телмәр үҫтереү. Орфоэпик ҡағиҙәләрҙе дөрөҫ ҡулланыуға, тексты интонация менән уҡыуға күнегеүҙәр.

Эш ҡағыҙҙары төрҙәренән белешмә биреү. Хат яҙырға өйрәтеү.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

1. Уҡытыусы уҡыған йәки һөйләгән, үҙең уҡыған тексты аңлай алыу;

2. Уҡыған әҫәр, картина, экскурсия, ҡараған фильм буйынса әңгәмәлә ҡатнашыу;

3. Предметты, күренеште элементар рәүештә һүрәтләү, уға үҙ мөнәсәбәтеңде белдереү;

4. Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәрҙе, поэтик әҫәрҙәрҙе дөрөҫ интонация менән һөйләү;

5. 8 - 10 шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү;

6. Тексты шыма, аңлы, дөрөҫ, тотош һүҙләп уҡыу, логик баҫымдарҙы, паузаларҙы дөрөҫ әйтеү; тасуири уҡыу; текстың өлөштәренә, иллюстрацияларына исем биреү, өҙөк буйынса план төҙөү; текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе, һүрәтләү, тасуирлау сараларын табыу, мәғәнәләрен аңлатыу, һүҙлектәр менән эш итеү;

7. Хикәйә, әкиәт, мәҡәл, йомаҡ жанрҙарын практик айыра белеү;

8. Ҙур булмаған һөйләмдәрҙе күсереп һәм яттан яҙыу; текст, күҙәтеүҙәр йәки экскурсия буйынса һорауҙарға яуап яҙыу; бер телдән икенсе телгә тәржемә итеү;

9. Өйрәтеү характерындағы изложение, иншалар яҙыу; яҙғанды элементар формала камиллаштыра алыу.

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;

• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);

• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;

• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;

• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

2. Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

3. Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

• контроль күсереп яҙыу - 1,

• һорауҙарға яуап - 1,

• контроль диктант - 5,

• изложение - 1;

• инша - 2.

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

-синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

Я2ма эшт9р2е4 к7л9ме 89м улар2ы ба8алау нормалары.

У3ытыу уры6 теленд9 алып барыл1ан м9кт9пт9р29 баш3орт теле д9рест9ренд9 я2ма эшт9р2е4 т5рл5 формалары 3улланыла. Улар2ы4 3ай8ы бер29ре башлан1ыс синыфтар2а, 3ай8ылары ю1ары кластар2а к7бер9к 89м 5йр9те7 ма3сатында 7тк9рел9. Шулай у3 я2ма эшт9р у3ыусылар2ы4 белем 89м к7некм9л9рен тикшере7 5с5н д9 фай2аланыла. Я2ма эшт9р2е4 ки4 3улланыла тор1ан т7б9нд9ге т5р29рен к7р89терг9 м5мкин:

-872лек диктанттары;

- а4латмалы, и6к9ртм9ле, 8айланма диктанттар;

- 8орау2ар1а яуаптар;

- тестар1а яуаптар я2ыу;

- изложениелар;

- иншалар.

У3ыу йылы эсенд9 контроль характер2а1ы я2ма эшт9р2е4 к7л9ме т7б9нд9гес9 т93дим ител9:

Эш т5р29ре

Кластар

1

2

3

4

5

6

7

8

9

К7сереп я2ыу

2

2

2

1

1

1

*орау2ар1а яуап

2

2

2

2

1

1

1

Диктант

2

4

4

5

4

4

4

4

4

Изложение

2

2

2

2

2

2

2

2

Иншалар

2

2

2

2

2

2

2

2

Контроль характер2а1ы я2ма эшт9р текстарыны4 к7л9ме т7б9нд9гес9 билд9л9н9:

Эш т5р29ре

Кластар

1

2

3

4

5

6

7

8

9

*72лек диктанты

5-6

6-8

8-10

10-12

12-15

15-18

18-20

20-22

22-24

Диктант

10-15

15-20

25-30

35-40

40-50

60-70

80-90

90-100

100-110

Изложение

15-20

20-30

30-40

40-50

50-60

60-70

70-80

100-110

Инша

15-20

20-35

35-45

45-55

55-65

65-75

75-85

85-95

V класс у7ыусыларыны8 баш7орт теле буйынса белемд2рен,беле162рен (умение) 32м к1некм2л2рен ба3алау нормалары

I.Телд2н бирг2н яуаптар6ы билд2л21 нормалары

!телг2нд2р6е 7абатлау, у7ыусылар6ан яуап алыу,улар6ы8 баш7орт теле буйцынса белемд2рен ,беле162рен 32м к1некм2л2рен тикшере1,и92пк2 алыу,шуны8 мен2н берг2,ал4ан белемд2рг2 таянып, тел бер2мект2рен2,к1ренешт2рен2 а8латма бирерг2 0йр2те1 алымдарыны8 бере3е и92пл2н2.

У7ыусыны8 яуабын ба3ала4анда,т1б2нд2ге критерий6ар мен2н эш ителерг2 тейеш:

1. Яуапты8 тулы 32м д0р09 булыуы;

2. 1телг2нде а8лы 16л2штере1,а8лау ким2ле;

3. Яуапты8 телм2р т060л0ш0,262би тел нормаларына ярашлы булыуы.

У7ыусыны8 телд2н бирг2н яуабы 1телг2н материалды8 у7ытыусы т27дим итк2н 0л0ш0н2 логик э6м2-э6лекле а8латманы эсен2 ал4ан б2йл2нешле телм2р булыр4а,яуап бире1се баланы8 0йр2нелг2н 7а4и62л2рг2,билд2л2м2л2рг2 таянып эш ит2 беле1ен к1р32терг2 тейеш.

«г2р у7ыусы:

1. т27дим ителг2н теманы тулы а8лат3а,тел т0ш0нс2л2рен2 д0р09 билд2л2м2 бир32;

2. 1телг2н материалды тулы а8лауын,белемд2рен практик 7уллана беле1ен к1р32т32;

3. Материалды э6м2-э6лекле 32м 262би тел нормаларына ярашлы а8лат3а, уны8 яуабы «5» билд23е мен2н ба3алана.

«г2р у7ыусы «5» билд23ен 7уйыу талаптарына ярашлы яуап бир32,л2кин 3ир2к я3ала тор4ан хаталар еб2реп т2 у7ытыусы и9к2рте1ен2н 3у8 улар6ы т062теп бар3а,теленд2,телм2р т060л0ш0нд2 3ир2к-3ая7 я8ылышлы7тар кит32,уны8 яуабы «4» билд23е мен2н ба3алана.

«г2р у7ыусы т27дим ителг2н тема4а 7ара4ан т0п т0ш0нс2л2р6е а8лауын 32м беле1ен к1р32т32,л2кин

1. Материалды тулы а8лата алма3а,т0ш0нс2л2р6е8 32м 7а4и62л2р6е8 билд2л2м23енд2 хаталар еб2р32;

2. 2йтк2н фекер62рен тулы 32м и9батлау6ы ниге6л2й белм232,16 ми9алдарын килтер2 алма3а;

3. Яуабында э6м2-э6лелек 3а7ланма3а,телм2р т060л0ш0нд2 хаталар бул3а,уны8 яуабы «3» билд23е мен2н ба3алана.

«г2р у7ыусы 3орал4ан материалды8 к1бер2к 0л0ш0н белм21ен,билд2л2м2л2р6е 32м 7а4и62л2р6е 2йтк2нд2 улар6ы8 т0п фекерен бо6оу4а килтер2 тор4ан хаталар еб2р32, материалды икел2не162р мен2н система3ы6 а8лат3а, уны8 яуабы «2» билд23е мен2н ба3алана

II. Диктанттар6ы ба3алау

Уҡытыусы башта тексты уҡып сыға. Өйрәнелмәгән орфограммалы һүҙҙәр алдан уҡ таҡтала яҙылған булырға тейеш. Уҡытыусы синыфтың әҙерлегенә ҡарап, әйтеп яҙҙырыу темпын үҙе билдәләй.

Тексты орфоэпия, әҙәби тел нормаларына ярашлы уҡыу талап ителә. Уҡытыусыға ярҙам итеү маҡсатында йыйынтыҡ авторҙары текстар аҙағында грамматик эш төрҙәре тәҡдим иттеләр.

Диктант яҙылып бөткәс, уҡыусыларға тексты уҡып һәм тикшереп сығыу рөхсәт ителә. Ләкин диктантты баштан уҡ уйлап, аңлап, иғтибарлы яҙырға өйрәтергә һәм һуңғы тикшертеү менән мауыҡмаҫҡа кәрәк. Уҡытыусы тексты икенсе тапҡыр тулы килеш уҡып сыҡҡас та, грамматик эш тәҡдим ителергә тейеш.

Контроль диктантты тикшергәндә, түбәндәге хаталар төҙәтелә, ләкин баһалағанда иҫәпкә алынмай:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәгә яҙылыштар;

2) әле үтелмәгән ҡағиҙәгә яһалған хаталар;

3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуацияға хаталар;

4) механик рәүештө бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу (мәҫәлән: ата урынына аша).

Диктантҡа билдә ҡуйғанда шулай уҡ хаталарҙың характерына иғтибар итергә кәрәк. Хаталарҙы иҫәпләгәндә тупаҫ булмағандары, йәғни грамоталылыҡты билдәләү өсөн әһәмиәте юҡтары, айырым билдәләнә. Бындай хаталарҙың икеһе берәүгә иҫәпләнә.

Түбәндәге хаталар тупаҫ булмаған хаталарға инә:

1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар;

2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар;

3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу;

4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

«5» билдәһе - тупаҫ булмаған 1 орфографик, 2 пунктуацион хата булған эшкә,

«4» билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуациоң, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хаталы эшкә лә «4» билдәһе ҡуйырға мөмкин.

«3» билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә «3» билдәһе ҡуйырға мөмкин.

«2» билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Хаталар һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, «1» билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Әгәр контроль диктанттан һуң өҫтәмә грамматик, орфографик, лексик эштәр тәҡдим ителһә, уларҙың һәр береһе айырым баһалана.

Грамматик биремдәрҙе баһалағанда түбәндәгеләрҙе иҫәпкә алыу тәҡдим ителә:

«5» билдәһе бөтә эште лә теүәл йә бер хата булғанда,

«4» билдәһе эштең яртыһынан күберәге дөрөҫ эшләнгәндә,

«3» билдәһе яртыһынан әҙерәге дөрөҫ әшләнгәндә,

«2» билдәһе бер эш тә дөрөҫ эшләнмәгәндә ҡуйыла.

III. Иншалар6ы 32м изложениелар6ы ба3алау

Инша 32м изложениелар я66ырыу аша у7ыусылар6ы8:

1. теманы аса беле1е,тел сараларын инша й2ки изложениены8 тема3ына 32м улар6а4ы т0п фекер6е а8латыу бурыстарына ярашлы 3айлай беле1е,

2. я64анда,грамматик нормалар4а 32м д0р09 я6ыу 7а4и62л2рен2 таянып эш ите1е тикшерел2. Шуны8 0с0н инша4а ла,изложение4а ла 32р ва7ыт ике билд2 7уйыла.Беренсе билд2 мен2н- улар6ы8 й0км2тке3е 32м телм2р т060л0ш0,икенсе билд2 мен2н грамоталылы7 ким2ое ба3алана.

Ба3алар6ы8 т0п критерий6ары

Й0км2тке 32м телм2р т060л0ш0

Грамоталылы7

Ба3алау

1.Я6ма эште8 й0км2тке3е тулы3ынса тема4а тура кил32,

2. Фактик хата булма3а,

3.Й0км2тке э6м2-э6лекле бирел32 (план буйынса й2ки план3ы6),

4. Эш лексик я7тан бай булыуы мен2 айырылп тор3а,

5.Эш тема4а 32м т0п фекер6е а8латыу ма7сатына ярашлы стилд2 я6ыл3а,телм2ре тасуири бул3а,

И9к2рм2. Бер ген2 телм2р хата3ы 32м бер ген2 й0км2тке хата3ы бул4ан я6ма эшк2 «5» билд23е 7уйыр4а м0мкин.

Я6ма эшт2 1 орфографик,й2ки 1 пунктуацион,й2ки 1 грамматик хата (тим2к,б0т23е 1 ген2 хата) бул3а,

«5» билд23е 7уйыла

1. Эште8 й0км2тке3е,ниге662,тема4а тура кил32 (теманан ситк2 ките1 бик а6 бул3а),

2. Й0км2тке, ниге662,д0р09 бирел32,2мм2 эшт2 бик а6 бул3а ла,фактик хаталар осра3а,

3. Т0п фекер6е а8латыу э6м2-э6леклегенд2 тупа9 булма4ан етеш3е6лект2р ген2 бул3а,

4. Я6ма эш,ниге662,синоним 31662рг2 32м синонимик грамматик формалар4а бай бул3а,

5. Эш бер т0рл0 стилд2 я6ылыуы 32м тасуири булыу мен2н айырылып тор3а,

И9к2рм2. Я6ма эште8 телм2р хаталары 0ст2н д2,й0км2тке3енд2ге хаталар икен2н д2 артма3а,у4а «4» билд23е 7уйыр4а м0мкин.

Я6ма эшт2 2 орфографик 32м 2 пунктуацион хата, й2ки 1 орфографик 32м 3 пунктуацион хата бул3а,й2ки бер орфографик хата3ы ла булмайынса, пунктуацион хаталары 4-т2н,32м грамматик хаталары 2-н2н артма3а,

«4» билд23е 7уйыла

1. Я6ма эшт2 теманы ситк2 ките1г2 7ара4ан етди хаталар бул3а,

2. Т0п фекер д0р09 а8латыл3а,2мм2 эшт2 фактик хаталар еб2релг2н бул3а,

3. Айырым 0л0шт2ренд2 т0п фекер6е а8латыу э6м2-э6леклеге бо6ол3а,

4. Я6ма эш бер т0рл0р2к типта4ы синтаксик конструкциялар6ан тор3а,316леге ярлы,31662р6е 7улланыу6а хаталар бул3а,

5. Эш тема 32м уны а8латыу (асыу)талап итк2н бер т0рл0 стилд2 я6ылма3а,

И9к2рм2. Я6ма эшт2ге телм2р хаталары 5-т2н ,й0км2ткелеге хаталар 4-т2н артма4ан х2лд2 л2,эшк2 «3» билд23е 7уйыр4а м0мкин.

Я6ма эшт2 4 орфографик 32м 4 пунктуацион хата,й2ки 3 орфографик 32м 5 пунктуацион хата, й2ки 7 пунктуацион хата 32м орфографик хата3ы6 бул3а,шулар 09т0н2 4 грамматик хата еб2рел32,

«3» билд23е 7уйыла

1. Я6ма эш тема4а тура килм232,

2. Фактик хаталар к1п бул3а,

3. Эште8 б0т2 0л0шт2ренд2 фекер а8латыу э6м2-э6леклеге бо6ол3а,текст 0л0шт2ре ара3ында б2йл2неш булма3а,плпн4а яраш3ы6 бул3а,

4. №16леге 4262тт2н тыш ярлы бул3а,эш 16-ара б2йл2неше булма4ан бер т0рл0 конструкциялы 7ы97а 30йл2мд2р62н тор3а,31662р 7улланышында ла хаталр осра3а,

5. Эшт2 стилде8 бер т0рл0л0г0н2 ирешелм2г2н бул3а,

И9к2рм2. Я6ма эшт2ге телм2р хаталары 7-н2н,й0км2тке3енд2ге хаталар 3аны 6-нанартма4ан х2лд2 л2,у4а «2» билд23е 7уйыр4а м0мкин.

Орфографик хаталары 7-н2н,пунктуацион хаталары 7-н2н ,грамматик хаталар 6а 7-н2н арт3а,

«2» билд23е 7уйыла