Открытый урок по теме: «Хальмг цә туста аль уга ?»

Багш: Сакилова К.К.

Класс: 7 «а» (тит.гр)

Кичәлин тѳр: «Хальмг цә туста аль уга ?»

Кичәлин күсл:

• Сурһульчнрин келнә көрң байҗуллһн, келлһнә дасмҗ өөдлүлх , хоорндан күүнддг эв-арһ олзлһн, шинҗллһнә кѳдлмш кедг чадврнь өргҗүллһн.

• Хальмг улсин цәәһин авъясла таньлдуллһн.

• Хальмг цә - хальмг шүлгчнрин,зурачнрин үүдәврмүдт үзүллһн.

Кичәлин бүрдәмҗ:

- Мендллһн.

-Мендвт, күүкд. Ирсн гиичнртә мендлцхәтн.

-Мендвт, багшнр

-Күүкд, эндр һаза ямаран ѳдр ?

-Эндр нарта, серүн , будта ѳдр .

Фонозарядк: келнә ээдрә һарһад, дарҗӊгуд келхмн.

1.Җааҗа җаал җаҗлҗана

Җееҗә җирмәхә җаҗлҗана.

2.Һәрә һар һаза һалун һалд һәрәдҗәнә.

Эндр бидн кичәлин ашар хальмг цә туста аль уга ? гидг сурврт хәрү ѳгхвидн.Тегәд, эндрк кичәлдән цәәһин туск медрлән сергәҗ, күүндҗ,тадн күүкд шалһачнрин

Эн сурврт хәрү ѳгхин тѳлә мана классин сурһульчнр 5 багар хувагдла. 1-гч баг -тууҗин халхин кѳдләчнр. Эдн болхла, цәәһин тууҗин тускар, авъясин тускар келцхәх. 2-гч багин күүкд- келмрчнр, эдн цәәһин туск үлгүрмүд, йѳрәлмүд олҗ авад дасад ирх зѳвтә билә. 3-гч баг- хальмг бичәчнрин,зурачнрин үүдәврмүд шинҗләчнр . 4-гч багин күүкд- социологин кѳдләчнр, эдн анкетировань кецхәлә . 5-гч баг-журналистнр

1-гч баг -тууҗин халхин кѳдләчнр .Цәәһин тууҗд иим соньн юмн бәәнә. Алдр шүлгч А.С. Пушкин хальмг цә амсла, зуг энүнд таасгдсн уга.(фильм үзүлх) Ульяновихнә ѳрк бүл хальмг цә уудг бәәҗ. Терүнә тускар Мариэтта Шагинян бичлә.

Цәәһин домг

Кезәнә Зунква гидг цецн күн бәәҗ. Эн күнд гемәр гемннә. Тегәд Зунква нертә эмчд одна. Эмч келҗ ,7 ѳдр даранднь ѳрүн элкндән үстә, тоста, давста буслһсн идә уутн гиҗ.Зунква иим цә чанад уудг болв.Ѳдр ирвәс Зунква сән болад бәәнә. 7ѳдр цә ууһад, үкр сарин 25-д эн эдгв. Зунква байрлад, заквр ѳгв. Үкр сарин 25- д хальмг улс насан авдг болв. Хальмг улс ѳрүн болһн улан зандн цә чанҗ, Зунква гегәнд, Деедс бурхдт дееҗ ѳргдг болв.

Цә чанхла, юн кергтә?

Цә чанхин ѳмн хәәснд ю кенә? Ус кенә.

Хар ус хоосар буслһдм биш. Уснд ю тәвнә? Уснд давс тәвнә.

Дәкәд уснд ю тәвнә? Уснд цә тәвнә.

Усн цәәтәһән буслхла ю кенә? Үс кенә.

Дәкәд цәәд ю тәвнә? Цәәд тос тәвнә. Цәәд зать тәвнә.

Цәәһин авъяс

• Хар ус хоосар буслһдм биш.

• Цәәг барун ам эргүлҗ самрна.

• Ааһд цә дегд дүүргәд эс гиҗ дегд дундар кедмн биш.

• Кемтркә ааһд цә кеҗ өгдмн биш.

• Хоосн ааһан көмрҗ тәвдмн биш.

• Цәәһәр дееҗ өргнә.

• Күүнд цә өгхләрн хойр һарарн эс гиҗ барун һарарн бәрҗ өгдмн.

• Цә уухин өмн барун һарин нерн уга хурһна үзүр норһад, өөдән цацна, йөрәл тәвнә.

2-гч багин күүкд- келмрчнр

Хальмг цә «Җаӊһрт», үлгүлгрмүд келгднә, олн зүсн цәәһин йѳрәлмүд бәәнә.

Цәәһин йѳрәл

Цаасн нимгн болвчн номин кѳлгн,

Цә щиӊгн болвчн хотын дееҗ болдг.

Кезә чигн иигҗ,

Уурта, әмтәхн цәәһән ууҗ,

Урл амарн күүндҗ,

Улм сәәнәр бәәҗ,

Делгрҗ, цецгәрҗ йовтха !

Цәәһин туск үлгүрмүд

1.Цә шиңгн болвчн-идәни дееҗ,

Цаасн нимгн болвчн-номин көлгн

2. Цә самрх дутман зандрдг

3. А үзг- сурһулин дееҗ,

Ааһта цә-хотын дееҗ.

Цәәһин магтал (««Җаӊһрас»)

За мод түләд,

Зандн гидг цәәһән чанад,

Түмн өрк дольгта

Түүкә улан чачран татад,

Сур мет сунад,

Суха мет улаһад,

Долан-долан

Дөчн йисн хонгтан унтв.

3-гч баг- хальмг бичәчнрин,зурачнрин үүдәврмүд шинҗләчнр .

Хальмг бичәчнр мана хальмг цәәһин тускар кесг сәәхн шүлгүд бичлә.

1. Хальмг цә. Саңһҗин Бося

Кезә,кенә хальмг,

Келхд, үүдәсинь медхшв,

Зуг өрүн болһн

Зандрсн цәәһән буслһнав.

Цәм эгл биш,

Давста, үстә, тоста,

Таварн сууһад уухла-

Танд юуһинь келхүв!

Танд хайган илгәнәв:

-Теегин иньг- Хальмг!

2. «Хальмг цә» Саңһҗин Бося

Киитн үвлин салькнд,

Шатсн халун нарнд,

Ууҗ ханшго хальмг цәәһәсм

У-өргн теегтм бәәхий!

Хальмг цә, хальмг цә

Υстә, тоста, давста.

Хальмг цә, хальмг цә

Ууҗ ханшго хальмг цә.

Улан зандн хальмг цәәһән

Эргәд, сууһад эдлий.

Маңна тиньгр седкләрн

Эңкр Таңһчан байсий.

3.«Хальмг цә» Бадмин Серәтр

Хәәс дүүргәд чандг

Хәәртә хальмг цә.

Толһан өвдкүр эмндг

Тоста хальмг цә.

Идәни дееҗ болдг

Ик тоомсрта цә.

Тууҗин халхд ордг

Туурсн хальмг цә.

Цәәһәс ахнь уга. Увшан Иван.

Уух, идх тоотас,

Уурта-шимтә хотас

Уул чинрәрн даасн

Улан хальмг цә!

Цәәһәс дееҗ бәрдг.

Цәәһәс цацл цацдг.

Цәәһәс гиичән тоодг.

Цәәһәр хот кедг.

Цәәһин сүүрт күүндвр

Цань уга сәәхн.

Бульглҗ цоксн зүркн

Буйнта мет тогтнна.

Адһҗ йовсн бийнь

Агчмд номһрад суунат.

Ааһта улан цәәһәс

Аман күргҗ амснат.

Хар-цод киитнд

Халун цәәһән хәәнәт.

Хамг олн хотас

Хальмг цәәһән ончлнат.

Цәәһәс әмтәхнь уга

Цәәһәс чинртәнь уга.

Цәәһәс үнтәнь уга.

Цәәһәс ахнь уга.

Тегәд, Саңһҗин Босян шүлгүдт хальмг цә ямаран?

• хәәртә

• тоста

• идәни дееҗ

• тоомсрта

• туурсн

Бадмин Серәтрин шүлгт хальмг цә ямаран?

• хәәртә - любимый, дорогой

• тоста - с маслом

• идәни дееҗ - почетное угощение

• тоомсрта - почетный

• туурсн - знаменитый,прославленный

Мана хальмг зурачнр хальмг цәәд бас эврәннь үүдәврмүдән нерәдҗ.

Б. Ф. Данильченко «Җомба» гидг зург зурҗ, дәкәд Ольдан Ким «Калмыцкий чай» гидг зург зурҗ.

Б. Ф. Данильченкон «Җомба» гидг зургт бичкн кѳвүн бичкн сандл деер сууна. Эн ик шаазӊгар цә ууҗана. Ольдан Кимин «Калмыцкий чай» гидг зург хальмг ѳрк-бүл цә ууҗана. Кѳгшн аав кевс деер сууна, халун цә ууҗана, ээҗ дееҗ ѳргҗәнә, эк цә самрҗана. Бичкн кѳвүн эцкин ѳвдг деер сууна. Эн бас цә ууҗана.

4-гч багин күүкд- социологин кѳдләчнр. Эдн анкетировань кецхәлә.

Анкет һурвн сурврмудас тогтла. Эднд үг ѳгчәнәв.

Анкета «Моё отношение к калмыцкому чаю»

I. Тана ѳрк-бүлд хальмг цә чанну?

(В вашей семье готовят калмыцкий чай?)

1.Ээ (да) 2.чанхш (нет) 3. байрин ѳдрлә (по праздникам)

II. Хальмг цә ѳдр болһн уунат?

(Как часто вы пьете калмыцкий чай?)

1.даӊгин (всегда) 2.зәрмдән (иногда) 3. уухшв (не пью)

III. Тана санаһар, хальмг цә юуһарн туста?

(По вашему мнению, чем полезен калмыцкий чай?)

• придает силы; (чидл урһана)

• активизирует умственную деятельность;

• регулирует уровень сахара в организме;

• стимулирует обмен веществ;

• полезен для пищеварительной системы: лечит отравления, расстройства желудка, уменьшает газообразование;

• утоляет жажду; (унд хәрүлнә)

• укрепляет иммунитет.

• другое (написать)

Мана кѳдлмшин ашнь иим - хальмг цә туста хот.

5-гч баг-журналистнр. Бидн химиин багшас интервью авувидн. Соӊстн.

Кичәлин ашнь: Тегәд күүкд, хальмг цә туста аль уга?

Мана санаһар болхла, хальмг цә күүнә цогцд туста хот.

Багшин үг : Эндрк кичәлд тадн сәәнәр кѳдлвт. Бийдән олн юм бийдән тодлҗ аввт гиҗ санҗанав.

Үнлһн: Нә, ода медальмудан тоолад, темдг тәвхм.

Тана тоолврар, эндр «5» гидг темдг кен авчана?

«4» гидг темдг кен авчана?

«3» гидг темдг кен авчана?

Рефлексия : Күүкд,

танд кичәл таасгдсн болхла, байрта, инәсн урл зуртн.

Кичәл эс таасгдсн болхла, һурнясн урл зуртн.

Кемр кичәл дунд гиҗ тоолхла, җимисн урл зуртн.