Поэт П.Н.Тобуруокап µбµлµ³йүн көрсө ыытыллыбыт аһаҕас уруок сценарийа.

Поэт П.Н.Тобуруокап µбµлµ³йүн көрсө ыытыллыбыт аһаҕас уруок сценарийа.

Уруок тиибэ: инсценировка уруок.

Уруок темата: Саас-сааһынан, кыра-кыратык - быһа эфиргэ... (П.Н.Тобуруокап оло±ор, кини айымньыларыгар оло±уран)

Кылаас: 6

Сыал: 1.О±о суруйааччы идэтэ сылаалаа±ын сыаналыы улаатыахтаах.

2. Суруйааччы оло±ун, айар µлэтин µ³рэтии.

3.О±о кэпсиир, айар, истэр дьо±урун сайыннарыы.

Ту´аныллар тэриллэр: суруйааччы хаартыската, бэргэн тыллар, автор кинигэлэрэ уонна киниэхэ сы´ыаннаах литература, бы´а эфиргэ туттуллуохтаах телефоннай трубка уо.д.а.

Уруок хаамыыта.

Тэрээ´ин чаас: учуутал уруокка бэлэмнээн о±олору турукка киллэрэр.

Киирии: Бµгµн би´иги биир дойдулаахпыт П.Н.Тобуруокап 90 саа´ыгар аналлаах уруокпутугар кини айымньыларын, оло±ун билси´иэхпит. Норуот суруйааччыта Петр Тобуруокап о±олорго анаан элбэх айымньыны суруйан хаалларбыта. Кини юмор, сатира маастара.

П.Н.Тобуруокап ханнык айымньыларын билэ±итий?

(О±олор билбиттэриттэн кылгастык истии)

Сµрµн чаас: О±олор, би´иэхэ бµгµн ураты кµн. Суруйааччы 90 саа´ыгар аналлаах уруокпутун "бы´а эфиргэ Тобуруокаптыын" диэн ааттаан ыытыахпыт.

Оруолларга: П.Н.Тобуруокап, критиктэр: 1. Г.К.Боескоров 2. П.В.Максимова, П.Н.Тобуруокап айымньыларын толорон к³рд³р³р оскуола о±олоро, биир ведущай о±о уонна бы´а эфир кыттааччылара э´иги о±олор буола±ыт.

Вед: ¥тµ³ кµнµнэн кµндµ телевизорынан к³р³³ччµлэр. Бµгµн би´иэхэ ыалдьыттыыр Саха Республикатын народнай поэта Петр Николаевич Тобуруокап. Ону та´ынан би´иэхэ кэллилэр критиктэр: Г.К.Боескоров, П.В.Максимова уонна суруйааччы айымньыларын с³бµлээн аа±ар 6-с кылаас µ³рэнээччилэрэ. Кµндµ к³р³³ччµлэр 2-32-46 нµ³мэргэ эрийэн кэлэн бы´а эфиргэ кыттаргытыгар ы²ырабыт.

Билигин ытыктыыр суруйааччыбытыгар тылы биэрэбит. Убаастабыллаах Петр Николаевич, ба´аалыста бэйэ² тус оло±у², µлэ² ту´унан кэпсии тµс эрэ.

П.Н.Тобуруокап: Ба´ыыба. Дорооболору², Сахам сирин олохтоохторо. Мин Оро´уга т³р³³бµтµм. Э´эм Тобуруо Бµ³тµр диэн этэ, онон кини аатын сµгэ сылдьабын. Айар µлэбин эдэр сааспыттан са±алаабытым...

Н.Г.Чернышевскай аатынан Бµлµµтээ±и педучилищены, ¥рдµкµ литературнай куурустары бµтэрбитим. Кэргэннээхпин, 3 о±олоохпун.

А±а дойду Улуу сэриитигэр кыттыбытым, сэрии толоонугар элбэх до±отторум, биир дойдулаахтарым, эт саастыы дьоннор хаалбыттара. Кинилэр сырдык кэриэстэригэр анаан элбэх айымньыны суруйбутум.

1948 сыллаахха "Буквалар мунньахтара" диэн оскуола саастаах о±олорго аналлаах кинигэм тахсыбыта. Ол кэннэ элбэх айымньы айыллыбыта, хо´оон хо´уллубута. Саамай с³бµлµµр жанрбынан юмор, сатира буолар.

Вед: Ба´ыыба, кµндµ к³р³³ччµлэр ыйытыыгытын бэлэмнии олору². Онтон билигин тыл бэриллэр критиктэргэ Г.К.Боескоровка, П.В.Максимова±а.

Боескоров: Пожалуй, я буду говорить на русском языке.

Популярность имени поэта у якутских читателей в значительной степени обусловлена тем, что многие его стихотворения, переложенные на музыку, стали песнями.

Совершенно естественно, что не каждое стихотворение и не каждого поэта становится песней. Как правило, песнями становятся лучшие из лучших стихотворений даровитых поэтов. Сочетание звуков, слогов, слов и строк образуют богатую ритмичность и благозвучие. Умелое использование зрительного слухового эффектов, красок слов, их звучания, умение поэта находить слова и выражения предельно простые, но весьма объемные по смыслу и содержанию достойны искренней похвалы. К примеру "К³мµс хайалар", "Мутукча сыта", "Кµ³рэгэй", "К³т³н тахсы², кыталыктар", "Ньургу´унна бэлэхтээ" и многое другое. Чуткость слуха, острота зрения, чувство красоты и силы языка, проявленные Тобуроковым в стихотворениях, дают нам основание говорить, что они написаны поистине талантливо. Спасибо.

Максимова: П.Тобуруокап лириката саха литературатын биир ча±ылхай к³стµµтµнэн бэлиэтэнэр. Кини тапталы, эдэр саа´ы хо´уйуулара айыл±а дьµ´µлгэниниин сэргэ туттуллар. Ону та´ынан мин бµгµн ахта тµ´µ³хпµн ба±арабын поэт сатирическай айымньыларыгар. Кини сатирическай айымньылара жанр да ³ттµнэн араастара µгµс: µгэлэр, чабыр±ахтар, частушкалар, поэмалар, эриэккэс сюжеттаах, о±олорго аналлаах остуоруйа-поэмалар. Кини сатиратыгар аллегория, ханалытан хо´уйуу ³сс³ айыл±а харыстабылыгар ананар, сиэр-майгы алдьаныытын саралыыр айымньыларыгар туттуллар. Поэт к³рд³³х-кµлµµлээх хо´оонноро кини айар µлэтигэр биир туспа жанр к³рµ²µн µ³скэтэллэр. Оннук айымньыларынан "£нд³рµµскэ тиэтэйбэт", "Хаппытыан", "Чэ-чэ", "Лэгиэнтэй £рµµнµшкэлиин", "Ма²ааччыйа, Ма²ааччыйа" уо.д.а норуот таптаан ылыыр, аа±ар. П.Н.Тобуруокап айымньыларын ту´унан т³´³ ба±арар кэпсии олоруохха с³п, кини айымньылара оннук ки´ини тардар, угуйар алыптаахтар.

Вед: Ба´ыыбалары². Дьэ, билигин кµндµ к³р³³ччµлэрбит бы´а эфиргэ э´игини ы²ырабыт. Алло, ким истэрий?

1-кы о±о: ¥тµ³ кµнµнэн. Мин Таня диэммин. П.Тобуруокап хо´оонноргун суруйаргар т³´³ ыараханый?

П.Тобуруокап: Ити ыйытыыгар мин маннык эппиэттиэхпин ба±арабын:

Поэт сµрэ±эр ымсыырбат буолу²,

Умнума² кини холоруктаах оло±ун,

Тµµн да тµптээн утуйбатын,

Кµнµс да к³²µл сынньамматын....

Поэт сµрэ±ин а´ыммат буолу²,

Холорук оло±о-ол кини дьоло,

Тµµн утуйбатын, кµнµс сынньамматын-

Сир ийэ будул±ан оло±о-ол кини оло±о.

Кырдьык поэт µлэтэ диэн ³й, сµрэх µлэтэ. Кини кµнµстэри тµµннэри бокуойа суох µлэлээн тахсар. Суруйааччы µлэтэ диэн эрэсиимэ, чаа´а суох µлэ.

Вед: Ба´ыыба, ³сс³ ыйытыы баар. Ба´аалыста, ыйыт эрэ.

2-с о±о: Убаастабыллаах Петр Николаевич, эн ханнык быраа´ынньыгы с³бµлµµгµнµй?

П.Тобуруокап: Быраа´ынньык барыта да µ³рµµлээх, µчµгэй, ол эрэн,

Ким бары мичээрдиир,

Ким бары мэниктиир,

Дьон бары айхаллыыр,

Дьол-µ³рµµ би´иэхэ ыалдьыттыыр.

Кэрэтиэн Са²а дьыл киэ´этэ,

Сандааран, салалллан кэлбитэ,

Санаа±а-сааскы кµн кэриэтэ,

Сµрэххэ-µµнэр кµн кэриэтэ- дии саныыбын.

Вед: Махтал буоллун. Билигин П.Н.Тобуруокап, эйиэхэ анаан о±олор эн айымньыларгын толорон к³рд³рµ³хтэрэ.

1-кы о±о толоруутугар "Таба´ыытап Тараас" чабыр±ах.

2-с о±о толоруутугар "Мин саллаат этим" хо´оонноохтук аа±ар.

3-с о±о "Мутукча сыта" ырыа ыллыыр.

Вед: Бы´а эфиргэ бµтэ´ик кыттааччы тиийэн кэллэ. Алло, ба´аалыста ыйыт.

3-с о±о: Дорообо, Петр Николаевич, о±олорго ханнык айымньыгын аа±ы² диэ² этэй?

П.Тобуруокап: О±олорго "Т³к³лµк уонна Тэкэлик" ту´унан аа±аргыт буоллар диэн этиэм этэ. Онтон да атын айымньыларым, поэмаларым, пьесаларым элбэхтэр.

"Т³к³лµк уонна Тэкэлик" ту´унан кылгастык кэпсии тµ´эр буоллахха маннык: к³т³рд³р со±урууттан кэлиилэрин ту´унан. Айымньы сµрµн геройдара Т³к³лµк уонна Тэкэлик диэн чыычаахтар, кинилэр мµччµргэннээх сырыыларын ту´унан.

Вед: Билигин оскуола о±олоро эн айар µлэ±эр сµгµрµйэн бэйэлэрин кыахтарынан суруйан холоммут айымньыларын аа±ан и´итиннэрэрбин к³²µллээ.(2-3 о±о айбыт айымньыларын аа±ар)

Манан бы´а эфиргэ тахсыбыт бириэмэбит бµтэр кэмэ кэллэ. Бол±омто±ут, би´игиннин бииргэ буолбуккут, кыттыбыккыт и´ин ба´ыыбалары². Билигин тµмµк тылы П.Н.Тобуруокапка биэрэбит.

П.Н.Тобуруокап: Мин айымньыларбын сэ²ээрэн аа±ар сахам сирин олохтоохторо, о±олор. Суруйааччы айымньыта э´иги аа±аргыт тухары тыыннаах буолар, э´иги аахпатыгыт да кини суолтата сµтэр, умнуллар. Онон т³´³ кыалларынан т³р³³бµт литература±ытын аа±ы², санаа±ытын а´а±астык этэр буолу².

Вед: Аныгы эфиргэ к³рсµ³ххэ диэри.

Учуутал: П.Н.Тобуруокап 90 саа´ыгар аналлаах уруокпут тµмµгэр маннык ыйытыы баар: би´иги бµгµн тугу биллибит?

(О±олор эппиэттэрин толору истиллэр)

Тµмµк: Билигин, бµгµ²²µ уруокка кыттыбыт о±олорго сыана туруорабын.

Уруок тиэмэтэ: «Эрчимэн Бэргэн» оло²хо±о хатылыыр уруок.

Уруок тиибэ: Айар сорудахтаах аа±ыы уруога.

Уруок формата: суругунан уонна тылынан µлэ.

Уруок сыала: 1. О±о оло²хону аа±ан тылын-³´µн кµннээ±и оло±ор кыра-кыралаан ту´ана µ³рэнэр µ³рµйэ±ин сайыннарыы.

2. Эргэрбит тыллары µ³рэтии.

3. О±о оло²хо±о оло±уран тус к³рµµтµн, бэйэтин сыанабылын этинэрин сити´ии.

Сорук: ¥³рэнээччи Оло²хо тылын-³´µн айар µлэтигэр ту´ана µ³рэнэригэр µ³рэтии.

Кылаа´а: 6 кылаас.

Уруокка киирэллэр: т³р³ппµттэр, 5 кылаас µ³рэнээччилэрэ

Ту´аныллар тэриллэр: уру´уйдар, сорудахтаах карточкалар, кинигэ

Уруок хаамыыта.

Уруок киириитэ: ¥тµ³ кµнµнэн, о±олоор! Бµгµн би´иги т³р³ппµттэрбит, балыстарбыт, бырааттарбыт иннилэригэр омукпут киэн туттуутун, Оло²хону, т³´³ билбиппитин кыахпыт баарынан к³рд³рµ³хпµт.(1 мµн)

1 тµ´µмэх. Учуутал уруокка киирии тыла: А±ыс иилээх-са±алаах, атааннаах-м³²µ³ннээх айгыр-силик Аан ийэ дойдубут айыллан µ³скээбитин, бухатыырдар охсу´ууларын, 3 дойду ту´унан 3 тµµннээх кµнµ бы´а оло²холоон о±онньор о´о±ун иннигэр оллоонноон олорон оло²холоон долло´утара µ´µ...

С.Васильев «Эрчимэн Бэргэн» оло²хотун бары аахтыбыт. Оло²хо кылгас ис хо´оонун ба±алаах о±о кэпсиир.(5 мµн)

2 тµ´µмэх.

Эрдэттэн бэриллибит соруда±ынан о±олор оло²хоттон биир с³бµлээбит сюжеттарын уру´уйдаан кэлиэхтээхтэр. ¥лэ уруккулартан уратыта диэн бу уру´уйдарын кинилэр бэйэлэрэ оло²хо тылынан аа±ан к³мµскµ³хтээхтэр. О±олор уру´уй к³мµскээччи талан аахпыт кэрчигэ т³´³ с³пт³³±µн санаа µллэстиитигэр этинэллэр.(12 мµн. Кылаас о±отун ахсаанын учуоттаан бириэмэтин к³рµллэр.)

3 тµ´µмэх.

Сорудахтар....

1) (карточка бэриллэр) Соруда±а: оло²хо тылын ситэрэн биэр

Ол о±о, арай,

Биир хоноот-....,

Икки хоноот- ....,

¥с хоноот- ....,

........ µµммµт,

............ улааппыт.

...........................,

Хотуттан ыйыппыттар,

..................................,

Ар±ааттан ыйыппыттар,

...................................,

Со±уруу к³рд³³бµттэр,

..................................,

Илин ирдээбиттэр.

Ойон тахсан к³³рт³р³:

К³рд³р ..................,

К³тµрдэр .....................,

..................................,

Илэ бэйэтинэн

Бу кэлэн турар эбит.

...Хардыр±аччы тыынан ылар буоллулар.

Анныларынан

.................,

Ардах тµспµт,

¥рдµлэринэн

..................

Тµµнµк µµммµт... (3 мµн)

2- сорудах:

Ханнык тµгэнтэн бы´а тардыыный?

...Ааттаах атынан

Айаннаан и´эн,

Эрчимэн Бэргэн

Иннин к³рд³±µнэ.... сал±ыы туох буолбутай?

Сээркээн сэ´эннэр,

Ытык кырдьа±астар,

Сµрэхтэринэн сэрэйэн,

К³хсµлэринэн таайан,

Кµн туллубата±а буолуо диэн.... онтон

Ол гына сылдьан,

У´угар тиэрдэн,

Би´иги ки´ибит

Сэттэ уонна.... (2 мµн)

4 тµ´µмэх

«Эрчимэн Бэргэн» оло²хону барар кэм²э кылаас и´игэр эрдэттэн аа±ыы ирдэбиллэрин били´иннэриллэр. «Оло²хону толоруу маастара» аат и´ин кµрэхтэ´ии кыайыылаахтара, басты²нар, оло²хо толоруллуутун ким хайдах кыахтаа±ынан толорон истээччи дьµµлµгэр та´аараллар.(4 мµн)

5 тµ´µмэх.

«Тыл баайа, сµмэтэ-оло²хо±о»

Оло²хо киэ² киэлититтэн би´иги элбэ±и сомсон ылыахтаахпыт. Ол аата тус олохпутугар туохха эрэ ту´аныахтаахпыт, тылбыт баайын ха²атарга дьулу´уохтаахпыт. Онтон билигин, э´иги айыахтаах айымньыгытыгар оло²хо тылын-³´µн хайдах ту´аныахха с³бµн бары толкуйдаан санаа атаста´ыахпыт, са²аны, сонуну сурунуохпут.

Эрчимэн Бэргэн сирин-дойдутун ойуулуур тылын ылан к³р³бµт.

Хара тыа

Хаймыылаа±а эбитэ µ´µ,

Кµ³х тыа

Кµрµ³лээ±э µ´µ,

К³±µрээбэт

К³т³рд³³±³ эбитэ µ´µ,

Быстыбат

Быйа²наа±а эбитэ µ´µ... диэн кэрчиги бэйэ±ит олорор сиргитин хо´уйарга туттуохха с³п. Оччо±о: ... Хара тыа хаймыылаах, кµ³х тыа кµрµ³лээх, к³±µрээбэт к³т³рд³³х, быстыбат быйа²наах мин т³р³³бµт-µ³скээбит нэ´илиэгим..... диэн ту´аныахтаах тылгын сы´ыарыыларыттан босхолоон бэйэ² µлэ±эр ту´аныаххын с³п.

Бу курдук

....ыал буолан,

Ыыр µктээн,

Буруо та´ааран,

Олорбуттар эбит.

Хара тыаттан

Харда² э´элээн,

Булу² сиртэн

Буур тайахтаан,

Бултаан-алтаан,

Булан-талан,

Бастар бараммат баайдаммыттар,

Тохтор хороммот тоттоммуттар.... диэн кэрчиги нэ´илиэги² олохтоохторун ту´унан суруйарга ту´аныахха с³п: ...нэ´илиэгим дьоно ...ыал буолан, ыыр µктээн, буруо та´ааран, хара тыаттан харда² э´элээн, булу² сиртэн буур тайахтаан, бултаан-алтаан, булан-талан бастар бараммат баайданан, тохтор хороммот тоттонон кµн бµгµ²²э диэри бырылаан-барылаан олороллор.

Ол аата би´иги т³р³³бµт дойдубутун ойуулуурбутугар ту´алыан с³п.

Онтон о±о саас кэрэ кэмин ту´унан суруйарга маннык кэрчиги хайдах ту´аныахха с³бµн э´иги толкуйгутугар биэрэбин.

Уол биир сарсыарда

Оронуттан ойон туран,

Кырдал хонууга

Кылыйа оонньуу,

Сµлбэ далайга

С³тµ³лµµ оонньуу,

Баай хара тыа±а

Мастардыын туста....(О±о толкуйу истэн баран бэйэтин холобурун эмиэ этэрэ ордук)

Сарсыарда ороммуттан ойон тураат кырдал хонууга кылыйа оонньуу, сµлбэ далайга с³тµ³лµµ оонньуу ыстанабын...

Ити курдук до±оргун эбэтэр ки´и мэтириэтин ойуулуурга Эрчимэн Бэргэн дьµ´µнµн ойуулуур кэрчиктэн ту´аныахха эмиэ с³п.

(О±олор бэйэлэрин холобурдарын истэр наада)

Билигин биирдиилээн ³йд³мм³т тыллары кытта µлэлэ´иэхпит.

Сµлбэ далай-сµµрµгэ суох уу.

Улай киин-ортото.

К³мµскэ-харах...

Дьиэ±э µлэ: «Мин сайы²²ы сынньала²ым ту´унан» (оло²хо тылын ту´анан айар µлэ)

Сорох тыл суолтатын о±о дьиэтигэр к³рдµµрµгэр сорудахтанар.

Уруок тµмµгэр сыана бэриллэр.

***

Ийэ кµнµгэр аналлаах кылаас чаа´ын кылгас сценарийа

Тема: "Ийэ - аан дойду аанньала"

Сыала: 1. Ийэ±э сылаас сы´ыаны иитии.

2. О±ону эппиэтинэстээх буоларга µ³рэтии

3. Бэйэтэ салайа µ³рэнэригэр кыах биэрии

Ыытыллар дьоро киэ´эбит 3 сµрµн тµ´µмэхтэн турар.

Бастакы тµ´µмэх-э±эрдэ.

( Бу тµ´µмэ±и 2 уол салайан ыытар.)

1-кы µ³рэнээччи: ¥тµ³ кµнµнэн кµндµ, кµн кµбэй ийэлэрбит.

2-с µ³рэнээччи: Н³рµ³н-н³ргµй мааны дьоммут, мамаларбыт барахсаттар.

1-кы µ³рэнээччи: ¥µннэ бµгµн µ³рµµ кµнэ.

Кµндµ ки´ибит кэрэ кµнэ

Ийэ кµнэ, бµгµн µµннэ.

2-с µ³рэнээччи: Ийэ-т³р³ппµт о±отугар саамай чугас,

Сылаас сы´ыаннаах, сымна±ас майгылаах.

£йд³³ччµ, ³й³³ччµ,

Сылайарын умнан туран

Кини эрэ бµ³бэйдиир...

1-кы µ³рэнээччи: Аан бастаан хаамтарбыт,

Атылы уурдарбыт.

Ы²ырбыт, ол уурбут

Ыраахха угуйбут.

Ийэбит илиитэ,

Ийэбит илиитэ. Би´иги кылаас о±олорун аатыттан э±эрдэлиир уолаттар ансамбллара. Исти² кинилэр толорууларыгар "Айанньыт".

2-с µ³рэнээччи: Ийэ баар бу сиргэ

Аан дойду аанньала.

Ананнын киниэхэ

Барыбыт махтала.

(2-3 ийэни ааттаан туран) барыбыт аатыттан "Кустук" диэн ырыатынан э±эрдэлиир.

1-кы µ³рэнээччи:

Ийэ баар буолан

Би´иги ыллыыбыт,

Ийэ баар буолан

Би´иги кµлэбит.

(о±олор ийэлэрин толору ааттарын этиллэр) 5-с кылаас о±олорун аатыттан "Ийэ" диэн ырыатын бэлэх уунар

2-с µ³рэнээччи: Ийэ сыллаан ылыым дуу,

Ийээ, куу´ан ылыым дуу,

О±о сааспын саныахпын

О±о буолан ылыахпын- диэн туран бары о±олор ааттарыттан сценка к³р³рг³ ы²ыраллар.

1-кы µ³рэнээччи: Мин ийэм, мин ийэм

Сааскы кµн кэриэтэ.

Саймаархай кµн курдук

Сып-сылаас мичээрдээх.

Диэн туран э±эрдэлээн хо´оон кэрэ тылларын бэлэхтииллэр кылаас о±олоро (ийэ±э аналлаах хо´ооннорунан монтаж)

2-с µ³рэнээччи: Ийээ, эйиэхэ ананар тыл басты²а,

Санаа µтµ³тэ, сир µрдµгэр баар кэрэ,

¥чµгэй барыта - диэн туран музыкальнай ырыанан э±эрдэлиир хор.

1-кы µ³рэнээччи: Кµндµ дьоммутугар анаан тэрийбит кэрэ киэ´эбит бастакы долгутуулаах тµгэнэ тµмµктэнэр. Бол±омто±ут и´ин ба´ыыбалары².

2-с µ³рэнээччи: Билигин о±олор бэйэлэрэ толкуйдаабыт к³рд³³х оонньууларыгар к³хт³³хтµк кыттаргытыгар ы²ырабыт.

Иккис тµ´µмэх- ийэлэргэ анаан к³рд³³х-нардаах оонньуулар.

1-кы о±о: ¥тµ³ кµнµнэн, мааны дьоммут. Би´иги э´иэхэ анаан а±ыйах оонньуу бэлэмнээтибит. Бу бастакы оонньууга 3 ба±алаах ийэ тахсар. Билигин биир-биир кыыс о±о аатын ааттыы-ааттыы хардыылыыгыт, кыратык толкуйдаары тохтоотугут да туораан и´э±ит. Холобур: Маша, Даша, Дуня... Саамай элбэх ааты ааттаабыт ийэ бастыыр. (Кыайбыт ийэ±э ³йд³бµл бириис)

2-с о±о: Билигин 5 ийэни ы²ырабын. Оонньуу уустуга суох (оонньуу усулуобуйатын ийэлэр тахсыбыттарын эрэ кэннэ этиллэр). Саамай у´ун су´уохтаах ийэ диэн кµрэххэ тахсан тура±ыт, онон уолаттар мунаах со±ус баттахтары тутумунан бэрэбиэркэлиэхтэрэ. (У´ун су´уохтаах ийэ±э бириис бэриллэр)

3-с о±о: Оонньуу бу к³рµ²э судургу. Билигин о±олор саамай µчµгэй бµрµчµ³скэлээх ийэни талыахтара. Бастаан µс басты²нары, онтон олортон куоластаан саамай-саамай диэни талабыт. (Кыайбыт ийэ±э дохсун ытыс тыа´а уонна бириис)

4-с о±о: Билигин сыана±а саамай у´ун у²уохтаахпын диир т³р³ппµттэрбитин ы²ырабын. Хобулуктаах атах та²астаахтар истиилэригэр, кµрэх чиэ´инэйдик ыытыллар, хонтуруол да кытаанах. Хас биирдии о±о ийэтэ хотуон ба±арар, онон кэтии олорор. (У´ун субурхай у²уохтаах ийэ±э бириис туттарыллар)

5-с о±о: Билигин о±олоргут э´иги иннигитигэр тахсан са²ата суох хамсанан к³рд³рµ³хтэрэ, о±о тугу гынарын дьэ, хайа ийэ таайар эбит.

Учуутал: Билигин ийэлэр, о±олоргут э´иги тускутунан суруйбуттарын аа±ыам. Ким бэйэтин о±ото суруйбутун таба таайар эбитий?(учуутал кылаас о±олоругар сорудах биэрэр, ийэлэрин ту´унан кылгас ахтыы суруйаллар, онно киирэр ийэ дьµ´µнэ, басты² дьарыга, с³бµлµµр а´а, ханнык ³²µ ордороро, та²а´а, онтон да атын бэлиэ ³рµттэрин суруйуон с³п)

¥´µс тµ´µмэх-долгутуулаах тµгэн.

Бµгµ²²µ киэ´эбит долгутуулаах тµгэнэ тиийэн кэллэ. О±олор бэйэлэрэ ис дуу´аларыттан кы´аллан туран о²орбут сэмэй бэлэхтэрин туттараллар. (Хас биирдии о±о суруйбут э±эрдэ тылын аа±ар)

Тµмµк: Билигин тыл ийэлэргэ бэриллэр. Хас биирдии бэйэ±ит санаа±ытын этинэргитигэр к³рд³´³бµт.