7


  • Учителю
  • Урок-проект. Образ лошади в литературе,в обычаях и традициях хакасского народа.

Урок-проект. Образ лошади в литературе,в обычаях и традициях хакасского народа.

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

Тема: « Ат» соске чарыдылган урок.

Костег: угреч1лерн1н, 1стез1г кон1г1стер1н алгыдары: «ат» этнокультурнай он,нагны хоос тексттер, киб1рлер пастыра узурер1.

Пог1ннер : хоос тексттер узурии хоостыра аттын, хакастарнын, чуртазында тузазынан,ар, атты улуглапчатханынан,ар чарыдары; аттын, омазын хакас паза орыс литература пастыра тин,нест1ре узурер1; киб1рл1г состерн1 кир1п, олганнарнын, сос пайын, тархын п1л1стер1н пайыдары; чон киб1рлер1н аарлирга кон1кт1рер1.

Урокта тузаланчан, тир1глер: мультимедийнай коз1д1г( аттын, тир1г сомнары, тексттер, состер), саблыг чылгы хадарчызынын, сомнары.

Урок тостенче Веб - квест паза проектнай технологияа.

Чайаачы устар: «Тархынчылар». Идер тогыстар: тема хоостыра кирек иск1р1глерн1, тархын тогыстарын табары. «Культурологтар». Идер тогыстар: хакастарнын,мал оск1р1п, тутчан, киб1рлер1 хоостыра иск1р1глер тимнир1. «Сомчылар». Идер тогыстар: тема хоостыра, сомнар тимнеп, коз1д1г тимнир1. «Т1лч1лер». Идер тогыстар: тема хоостыра хакас паза орыс т1л1нен, статьялар тимнир1.

Уроктын, оон п1лд1рии - чон чоогы - «1нек мал - к1з1 1чез1, ат мал - к1з1 пабазы».

Угретч1: Олганнар, пуунг1 урок палгалыстыг полар хакас чонынын, мал тутчатхан киб1рлер1нен,. Нимед1р ол киб1р?

Угренч1лерн1н, 1стез1г иск1р1глер1. Киб1р - ол…

Пастагы хаалаг омелерге. Пурунгыдан, килген алгыстастарнан, таныстырары. Коз1д1мге:

Чайаанын, поз1к ползын. Хара пазын, хыралганча чор. Хазаага толдыра мал турзын.Тураа толдыра мал ползын.

«Тархынчылар». Соснен, тогыс. Хулун, тай - жеребёнок , асхыр - жеребец , пии -кобылица. Малларнын, аттары оскен частары хоостыра:

Хулун - хызырах - тай

(ахталбаан) -(угред1лбеен)

П1ст1н, чон хачаннан, мал тудып чуртаан: аттар, 1нектер,хойлар . Аннан,ар постарын «ус оорл1г» чон т1п аданчан,нар. Чылгы мал - с1л1г , хыйга, кулук мал. ОЛ аар тогыстар толдырча, к1з1н1 чуктен чорче, тарт чорче, азырапча. Ир к1з1н1н, худы полча. Аттарнан,мал хадарчччан,нар, от - сыра тогызында тогынчан,нар. Улуг частыг хакастар тид1рлер, ат прай нимен1 сиз1нче ,чоохтан на полбинча. Из1 чох ниме поларга итсе, ат азынада сиз1нче: сурнукче алай ба, азахтарынан, чир хазып,ээз1н сиз1нд1рче.









Илбек Адалыг чаа тузында чылгы мал ээз1нен, тин, чааласхан,чоо тогынган, чонны, озокт1рбин, азыраан. Аннан,ар атты улуглачан,нар. Хакастарнын, чуртазында ас - тамах улуг ниме полчан,, аалчыны аарлап, чеестеп, удурлачан, аймах - пасха пос он,дайынча тимнеен ас - тамахты алтын столга салчан, . Аны хоостыра п1ст1н,чоннын, позынын, киб1рлер1 полганнар. Ат ид1нен, чиистер тимнелчен, : ах хан,хара хан, 1ст1 - харнынан, угре, хойгалаан паар, с1стеен ит, окпе - чурекнен, пирогтар, харты, хыйма. Хыйма чеест1г тамахха саналчан, . Аны кирткен итнен,, 1ст1 чаанан, , муксун, перец салып, тимнепчелер.

«1стез1гч1лер». Атты хысхызына согым итчен,нер.К иб1р хоостыра, мал сохчатса, пазын кун к1рчеткен саринзар салчан, полтырлар. Мындаг состер чоохтанчан,нар: « П1ске - азых, с1рерге - чазых». Ат ид1н, кизектерге кисчетсе, пычахнан,на тузаланчан,нар. Пал-тынан, чарабас полтыр, талаан полбас, маллар хазых турбастар. Атты согар алнында, азырап алчан,нар. Иб ээз1 пызырган итт1г типс1н1 3 хати отха койд1рчен, . От инез1н азырап, Тос пазынан, пастагы хабыргазынан, чурек тоз1нен, алай ба ч1л1н, пазынан, , 3 хати киз1п алып, он, холнан, От инез1н азырачан, . Ипч1 к1з1 сол холнан, азырачан, .

(В.Я.Бутанаев «Хакасы»)

«Ызых» ат . Малларны ызыхха тутчан,нар. Анзы палгалыстыг полган мындаг пог1ннен,: к1з1лер агырбазыннар, маллар ч1тпез1ннер, агырбазыннар. Ээз1нен, пасха, ол атха п1рдеез1 мунмечен, . Атты хам чугчан, , хухурыгына,чилн1не ах,хызыл, кок, хара, сарыг когенек чыртыгы палгачан,. Атты ирбеннен, аластачан, .

Н.Ф.Катанов «Таллап алган п1л1г тогыстары».

«Сомчылар». Хан,аа ,соор, ойыс, оглаба,изер, изен,е, хосхын, холаг, чуген, туга(тугее), тееспек,поспаг,позаг паа.

«Т1лч1лер» . Чонда чоох пар. Хынган ээз1 майых парза, ат, к1степ, анын, харахтарынан, частар тоолачан, полтыр, аннан,ар чылгы малны к1з1н1н, чарымы т1чен,нер. Алыптыг нымахтарда алыптар мун чорген адынан, пик палгалыстыг, п1р тынныг осхастар. Атты , к1ч1гден, сыгара оск1р1п, угред1г, прай чуртастарын хости ирт1рчелер, хадох кир1пчелер.

Хоости чоохтаза, 1нек - к1з1н1н, 1чез1, ол к1з1н1 сутнен, , хайахнан, азырапча. Чылгы мал- к1з1н1н, пабазы. Ат улуз1 - аар тогыс код1рер1, к1з1н1 чуктеп чорер1, азыриры. Аннан, даа полар, хакас чоны алыптыг нымахтарда аттарнын, алып синн1г куз1н, хыйгазын, к1з1н1н, сын аргызын ч1ли сомнап салган.

Сурыглар паза идер тогыстар:

Пу тексттер хайдаг стильнен, пазылган?

Аттан,ар ниме п1л1п алгазар? Нога п1с аны аарлирга паза улуглирга кирекп1с?





Текст1н, оон сагызын 1ле сыгарын,ар.

</ «Ат п1ст1н, соб1реде» , «Ат чарызы» темалар хоостыра улуг нимес чоохтар пуд1р1н,ер.



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал