Урок литературы по теме 'Святые родники'

Тема : Шишмәләр изге ул

Максат : шишмәләр тураһында белемдәрзе байытыу , уларзы һакларга,

әсәрзе тыуган як тәбигәте менән бәйле рәүештә аңларга өйрәтеү,

һөйләм телен үстереү.

Йыһазлау : 1.Плакат "Бер шишмә бар ..."

2.Шишмә һүрәте

3.Китаптар күргәзмәһе

4.Аудиокассета , "Тау шишмәһе " йыры

Дәрес барышы : тел шымартыу күнегеүзәре менән башлана

(Укыусылар хор менән әйтәләр ) :

Ша-ша-ша , һыуһындан тел камаша ,

Шы-шы-шы , кайза микән һыу башы ?

Шә-шә-шә , ана , күренә шишмә -

Ше-ше-ше , һыуһын басты һәр кеше.

Укытыусы : Без һеззең менән А. Йәгәфәрованың "Кескәй шишмә" хикәйәһен укынык .Бөгөн шул әсәр буйынса йомгаклау дәресе үткәрәбез. Дәфтәргә тема һәм число язабыз.

Ниңә шишмәләр изге,әйтә алаһыгызмы? (улар һыу бирәләр,һыуһынды басалар) Дөрөс , элек - электән бабайзарзан калган һүз бар : донъяда иң изге эш - һыуһаган кешегә һыу эсереү .Шишмә бындай эште бер туктамай мәңге башкара .

Хикәйәнең йөкмәткеһен искә төшөрөү.(бер укыусы һөйләй )

Укытыусы : Укыусылар , Марат тураһында низәр әйтә алаһыгыз ? Уның ниндәй сифаттары һезгә окшаны ? (ул уңган ,эшһөйәр ,ярзамсыл ) Тәбигәткә мөнәсәбәте аша малай безгә ошо сифаттары менән асылды . Шишмә тәрбиәсе икән .Ул безгә якшы кеше булып үсергә ярзам итә , тирә-йүнгә игтибарлы , һаксыл булырга сакыра .Был һыгымтаны тактага һәм дәфтәргә язып куяйык :

Шишмә беззе тәрбиәләй

Һәр кешегә үз урманы , үз шишмәһе кәзерле .Ә беззең ауылда ниндәй шишмәләр бар ?(Плакат менән эшләү ) Яуаптар :Усман , Каззаркип ,Тау , Сәгди ,Һалкын ...) Ошо шишмәләр тураһында кескәй инша язып килергә кушкайным , әйзәгез укыйбыз . (Иншалар укып фекер алышыу ) Һез был шишмәләргә касан бараһыгыз ? Һыу алырга гынамы ?Унда һез ни тураһында уйлайһыгыз ? (Бысратмаска кәрәк ,сөнки шишмә буйы матур ) Был фекерзе лә язайык :

Матур уйзар уйлата

Һораузар :Элегерәк кешеләр һыу буйында , шишмә эргәһендә йышырак булгандар .Ни өсөн ?(Һыу буйында осрашыу өсөн , каз өмәләре үткәргәндәр ,йәш киленгә һыу юлы күрһәткәндәр ) Ниңә егеттәр шишмә юлында кыз һайлагандар ?(Һыуы түгелмәйме ,матур атлаймы тип карагандар ) Әйзәгез ,язабыз :

Көйәнтәле йәш кыззарзы

Матур итеп атлата.

Беззән йырактарак ауылдарза ниндәй шишмәләр бар ?(Плакат эргәһендә эшләү ) Яуаптар :Һалкын шишмә-Яңауылда , Хәзрәт шишмә-Күрземдә , Баллы шишмә - Күрземдә ,Акбай (Изге ) шишмә -Козашта.

Акшишмәне ишеткәнегез бармы ?Ул ысын шишмә түгел ,райондагы шигыр һөйөүселәр ойошторган ижад шишмәһе ул .

Сәсән - шагирә Р .Ганиеваның шигырын укыу :

Акшишмә

Акшишмә ,акшишмә ,

Ак әле сылтыр-сылтыр.

Һинең күззәреңде астык,

Йыйылып бергә былтыр.

Был шигыр тураһында ишеткәнегез юкмы? Ысын шишмә түгел, райондагы шигыр һөйөүселәр ойошторган ижад шишмәһе ул. Тимәк шишмә күсерелмә мәгәнәлә лә кулланыла икән ( нимәнеңдер башы,

сыганагы мәгәнәһендә ) ?

Һөйләмдәр тикшереү : Тыуган як - рухи шишмә .

Китап - белем шишмәһе .

Тагы ниндәй шишмәләр бар ? Республикала билдәле Коргазак тураһында беләһегезме ? (Диктанттар йыйынтыгынан "Коргазак шишмәһе" тексы укыла ,уның төп фекере языла )

Тәнгә көс -кеүәт бирә

Ауыртыузарзы еңә

Шишмәләр һәр төбәктә лә бар .Уларзы тергезеүсе , йәшәтеүселәр бар . Улар тураһында әсәрзәр зә күп (китап күргәзмәһен тәкдим итеү). Һез ниндәй әсәрзәр, йомактар, мәкәлдәр, йырзар беләһегез ? ( "Ай былбылым", "Тау шишмәһе" йырзары; "Өй күрке-усак,ауыл күрке - шишмә (мәкәл) ; "Һыуһылыу", "Якшылык" , "Кырмыскагөлдөң шатлыгы" әкиәттәре )

Алдан әзерләнеп килгән укыусы һуңгы әкиәттән шишмә монологын һөйләй :

Ауыз итегез һыуымды,

Йыуыгыз бит - кулыгыззы.

Арып - талыу онотолһон,

Һыуым һезгә дауа булһын.

Сылтыр - сылтыр , сылтыр - сылтыр ,

Азашкандар юл тапһындар.

Арыгандар , йонсогандар

Ял итергә тукталһындар.

Ниндәй матур һүззәр ! Онотмайык уларзы . Ошо әкиәт буйынса бер укыусы һүрәт төшөргәйне .(8 - се синыфтан А.Послед.) Матурмы , бында нимәләр күрәһегез ?(Йәйгор , кырмыска ,шишмә ,күбәләк ) Шишмә ниндәй, кемгә окшаган ?Кайһы ягы менән ?(Шишмә катын - кыз һүрәтендә, кайгыртыусан ,юмарт булыуы менән окшаган ) .

Укытыусы : Әсәйзәр изге була ,уларзың бөтә уйы балаһы хакында .Без әсәйзәр өсөн иң кәзерле ,иң һөйкөмлө кешеләр .Шишмәләр зә шулай :бөтә йән эйәһенең һыуһынын баса .Такталагы темага карагыз : шишмәләр ысынлап та изгеме ? Һыгымтаны язайык :

Әсә кеүек миһырбанлы

Изге икән ул шишмә

Укыусылар ,әсәйзәр беззе шулай яраткас ,без зә уларзы кайгыртырга тейеш .Нисек итеп ?(Яуаптар тыңлана ) Тәбигәткә лә шундай караш булырга тейеш , уны һаклау - беззең бурыс. Был хакта А.Игебаевтың бик матур шигыры бар :

Төйәгемә күз ташлаһам ,

Хәсрәттәрем кузгала.

Зифа камышын һаргайтып ,

Һыузар кәмей йылгала.

Эсер һыузар за короһа ,

Донъябыззан ни кала ?

Шигырзың төп фекерен табыу (шишмәләрзе һаклагыз ).

Ауылдашыбыз Р.Фаршатовтың " Ауылым уңгандары" китабында "Шишмәләрзән үрелеп һыузар эсһәм " тигән бүлек бар. Ул беззең шишмәләребез тураһында кайгыртып язган, уларзы кәзерләп һакларга кушкан. ( Өзөк укыла )

Йомгаклау. Укытыусы, тактага карап : Укыусылар ,миңә генә шулай тойоламы ,шигыр килеп сыкканмы ? (Хор менән такталагы юлдарзы укыу , тыныш билдәләрен куйыу ) Эйе ,күңелдәге изге ниәттәр ,теләк - максаттар ,шишмә күзе булып тишелеп сыккан . Үзебеззең шишмәбез тыуган .Әйзәгез ,уга исем кушабыз. Уның өсөн "Беззең як шишмәләре " тигән кроссворд сисәбез .

1.Тәтешле районы шагирзарының ижад ойошмаһы

2.Күрзем ауылындагы "тәмле " шишмә

3Яңауылда ла , беззә лә булган шишмә

4.Ауыл уртаһындагы шишмә

5.Кеше исемен мәңгеләштергән шишмә

1

А

К

Ш

И

Ш

М

Ә

2

Б

А

Л

Л

Ы

3

Һ

А

Л

К

Ы

Н

4

Т

А

У

5

М

А

Л

И

К

Ниндәй исем килеп сыкты ? Тәкдим : ошо исемдә гәзит сыгарып , унда шигыр, әкиәт , һүрәттәрзе бастырырга .

Өй эше : шигырзың өсөнсө строфаһын язырга .

Дәрес аудиокассетанан "Тау шишмәһе" (К.Даян һүз.,М.Вәлиев муз.) йырын тыңлау менән тамамлана.