И. Байзақов (7 сынып)

Сабақтың тақырыбы: Иса Байзақовтың «Құралай сұлу» поэмасы

Сабақтың мақсаты: Иса Байзақовтың өмірі мен шығармашылығы жайлы мағлұматтарын кеңейтіп «Құралай сұлу» поэмасының негізгі идеясын ашу, кейіпкерлер бейнесін талдау.

Сабақтың міндеттері:

1. Оқушыларды шығармашылыққа баулу

2. Әдеби жанрлардың мәнін ажыратуға үйрету.

3. Жақсы, жаман қасиеттердің ара жігін ажыратуға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже:

1. Оқушылар шығармашылықпен жұмыс атқарады.

2. Жаман қасиеттерден аулақ жүруге дағдыланады.

3. Өзін-өзі бағалау әдісін меңгереді.

</<font color="#000000">Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, салыстыру, баяндау, талдау жасау, өз пікірін қорғау.

Сабақтың көрнекілігі: Иса Байзақов өмірі жайлы видео, слайд - презентация.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен сәлемдесу, назарларын сабаққа аудару, сыныпты түгендеу.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

Иса Байзақовтың «Құралай сұлу»поэмасын оқып келу

1. Тақырып дегеніміз не?

- Шығарма белгілі бір тақырыпты қозғайды, белгілі бір өмір шындығын өзіне арқау етеді. Тақырыпсыз шығарма болмайды.

2. Иса Байзақов поэманың тақырыбын неліктен «Құралай сұлу» деп атаған?

3. Егер жазушы болып осы поэманы жазсаңдар өздерің қалай атар едіңдер?

4. Идея дегеніміз не?

- Жазушы тақырып арқылы шындық өмір көріністерін суреттегенде, оны өз көзқарасы, өз дүниетанымы тұрғысынан бейнелейді. Сол арқылы өз мақсат - мүддесін, арманын білдіреді.

5. «Құралай сұлу» поэмасының негізгі идеясы неде?

6. Сюжет дегеніміз не?

- Көркем шығарманың сюжеті оқиғалар жүйесінен құрылады. Оқиғалар бір - бірімен байланысып, желісі үзілмей, үнемі өрбіп отырады.

7. Композиция дегеніміз не?

- Шығармадағы оқиғалардың байланысуы.

ІІІ. Мағынаны тану.

Композициялық жоспар

- Ендеше сабағымызды «Құралай сұлу» поэмасына композициялық жоспар құрумен жалғастырайық.(Оқулықта поэма берілмегендіктен көшірмелері алдарына таратылады)

Оқиғаның басталуы: Елге сыйлы Ойбас Қыпшақ Монтай би.

Оқиғаның дамуы: Монтайдың Келден баймен кездесуі.

Оқиғаның шиеленісуі: Келден байдың жан баласына ашпаған сырын ашуы.

Оқиғаның шарықтау шегі: Қалмақтың Сейқын ханының қызы Құралаймен кездесуі

Оқиғаның шешімі: Келден батырдың Құралайдан айрылуы.

ІҮ. Салыстыру

- Біз алдыңғы сабақта Ғабит Мүсіреповтың «Ананың анасы» әңгімесін өткенбіз, осы екі шығарманы салыстырып ұқсастық пен айырмашылықтарына талдау жасайық

І топ орындайды

Ғ. Мүсірепов «Ананың анасы»

Кейіпкерлері

Ана

15 жасында күңдікке сатылған ана. Әке - шешесінен айрылған қайратты, сөзге шешен, ақылды. Өзінің ақылымен, өжеттілігімен қырық батырға төтеп беріп, қызын аман алып қалған.

Батыр

Жалпақ батыр

Батыр, ер жүрек, ақылды, мейрімді, қара күш иесі, тәуелді. Ананың айтқан сөзін тыңдап ақылмен шеше білген.

Жанр түрі: Әңгіме

Әйтілес қарттың ескі күндердің әңгімесін шертіп, аңызға айналған адамдардың басынан өткен оқиғаны әңгімелеуі.

Идеясы

Жеке тұлғаның бас бостандығы толық қорғалмаған. Халықты байлар басқарған, шешімді билер беріп сөзге тоқтам салған. Және ананың балаға деген махаббат айқын көрініс тапқан.

ІІ топ орындайды

И. Байзақов «Құралай сұлу»

Кейіпкерлері

Ана

Құралайдың анасы 15 жасында Қалмақ ханы Сейқынға әйел болған. Қалмақтар қазақ еліне шабуыл жасап сұлу әрі көрікті қазақ қызын алып қашып, хандарына тарту еткен.

Батыр

Келден батыр

Батыр, ақылды, қара күш иесі, қайсар, өжет, айтқанынан қайтпайды. Артынан қуып келген жүз шақты қалмаққа бір өзі тойтарыс берген.

Жанр түрі: Поэма

Қазақ пен қалмақ елі арасындағы тартысты күндерді Келден батыр еске алып өзін тұтқындықтан босатып аман алып қалған ғашығы Құралай сұлу туралы жырлайды.

Идеясы

«Ақтабан шұбырынды» заманындағы қазақ тұрмысы шынайы суреттелген, ел бірлігі, патриотизм идеясы көтерілген. Ананың балаға деген махаббаты және екі жас арасындағы сүйіспеншілік сезім жырланады.

ІІІ топ орындайды

Ғ. Мүсірепов «Ананың анасы» және И. Байзақов «Құралай сұлу» поэмасын салыстырып, Венн диаграмма жасайды

Ү. Бес жолды өлең әдісі

І топ: Ана

1. Зат есім Ана

2. Сын есім Мейрімді, қамқор

3. Етістік Мәпелейді, тәрбиелейді, аялайды

4. Сөйлем Ана өміріме сән берген.

5. Синоним Ана - шеше

ІІ топ: Батыр

1. Батыр

2. Ержүрек, батыл

3. Қорғайды, күзетеді, шабуылдайды

4. Батыр ел үшін туады

5. Батыр - қаһарман

ҮІ. Білімді бекіту

І топ: Иса Байзақовты біз кім деп танимыз?

• Ақын

• Жазушы

• Актер

• Әнші, жыршы

• 40 - тан астам әнге сөз жазған

• Суырып салма ақындығымен

ІІ топ: Қандай эпикалық шығармаларын білеміз?

«Құралай сұлу» 1925ж

«Қойшының ертегісі» 1926ж

«Алтай аясында» 1939ж

«Ұлы құрылыс» 1933ж

«Қырмызы Жанай» 1940ж аяқталмаған ерекшеленді

«Кавказ» 1941ж

«Ақбөпе» 1945ж

ІІІ топ «Құралай сұлу» поэмасына постер салып, қорғайды.

ҮІІ. Қорытындылау

Иса Байзақов поэма жанрын дамытуға зор үлес қосқан. Оның дәлелі жаңа өздерің атап өткен эпикалық шығармалары. Көлемді шығармаларында өткен заман оқиғалары, кейінгі дәуір шындығы көрініс тапқан. «Құралай сұлу», «Алтай аясында» поэмаларында жоңғар шапқыншылығы, «Ақтабан шұбырынды» заманындағы қазақ тұрмысын шынайы суреттеп, ел бірлігі, патриотизм идеясын көтерген.

ҮІІІ. Бағалау

Сабақ барысында оқушылардың сабаққа араласуына, жауап беруіне қарай таңбалар таратылып отырған. Соған байланысты оқушыларды бағалап өту.

ІХ. Үйге тапсырма

«Қасиет дарыған, құт мекен - қазақ жері» тақырыбында эссе жазу