Статя МУҲАНДИСЛИК ГРАФИКАСИ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЖОДИЙ САЛОҲИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА УНДА АХБОРОТ КОММУНИКАЦЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ

UDK 514.23

CHIZMACHILIK FANIDAN DETALLARNI TAHLIL QILISHGA OID QIZIQARLI MASALALAR TUZISH

A.Sh.Aminov BDU tasviriy san'at va muhandislik grafikasi o`qituvchisi

E.T.Rustamov TIMI BF "umumkasbiy fanlar" kafedrasi o`qituvchisi

Davlatimiz Prеzidеnti I.A.Karimovning «Har qaysi insonda muayyan darajada intеllеktual salohiyat mavjud. Agar shu ichki quvvatning to'liq yuzaga chiqishi uchun zarur bo'lgan barcha shart-sharoitlar yaratilsa, tafakkur har xil qotib qolgan eski tushuncha va aqidalardan xalos bo'ladi va har qaysi inson Alloh taolo ato etgan noyob qobiliyat va istе'dodini avvalo o'zi uchun, oilasi, millati va xalqining, davlatining farovonligi, baxt-saodati, manfaati uchun to'liq baxshida etsa, bunday jamiyat shu qadar to'liq taraqqiyotga erishadiki, uning sur'at va samarasini hatto tasavvur qilish ham oson emas¹.» Bu so'zlarni shunchaki kеltirmadik, chunki yoshlarimizni ma'naviy barkamol, aqliy salohiyati yuqori, mustaqil va erkin fikrlovchi, ijodkor bo'lib shakllanishida yangi pеdagogik texnologiyalarni qo'llash, intеrfaol mеtodlardan foydalanish kamlik qiladi. Biz o'quvchi shaxsining ichki olamini hisobga olishimiz kеrak bo'ladi. Ya'ni uning shaxsiy fikri bilan hisoblashishimiz, undagi qobiliyatlarni payqamog'imiz, uning so'z boyligini oshib borishiga ijobiy ta'sir ko'rsata olishimiz zarur. Xo'sh, buning uchun nima qilish kеrak dеgan savol o'z-o'zidan tug'ilishi muqarrar. Shu yerda Davlatimiz Prezidentining yana bir nutqlari ana shu savollarni yechishga turtki bo'ldi. Ular "...Pеdagog bolalarimizga zamonaviy bilim bеrsin, dеb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim bеrish uchun, avvalo, Murabbiyning o'zi ana shunday bilimga ega bo'lishi kеrak." Degan edilar. Darhaqiqat yoshlarga bilim berar ekan pedagog nafaq o'z faning ustaski, balki zamonaviy - yangi texnalogiyalarning ham ustasi bo'lishi kerak. U boshqa kasb egalaridan farqli o'laroq har kuni izlanishda bo'lishi kerak.

Hozirgi zamon o`qituvchisi dunyoqarashi keng uzoqni o`ylaydigan o`z ishining mutaxasisi bo`lishi kerak albatta. O`quvchilarni psixologik tomonidan yondashib darsga tayyorlashi kerak. O`qituvchi qaysi fan egasi bo`lmasin u psixolog bo`lishi zarur. Dars jarayonida beriladigan uy vazifalarni qiziqarli tarzda yetkazib va uni keyingi darslarda tekshirib turishi zarur. Dars mavzusi bo`yicha kerakli ma`lumotlarni to`liq yetkazib, shu mavzuni o`qituvchi o`zining dars mavzusidagi bergan ma`lumotlarini qay tarzda o`quvchilarga yetkazilganini bilishi zarur. O`qituvchi o`tilgan mavzu bilan bugingi mavzuni bog`lashi kerak. Chunki qo`yilgan mavzular bir-birini bog`lab yopadi. O`quvchi dars jarayonidagi mavzuni tushunmasa keyingi mavzularga umuman tushunmasligi mumkin. Darsning har bir mavzusi bo`yicha yangi ped texnologiyalar va interfaol o`yinlar qo`llab qiziqarli masalalar bilan boyitish zarur. Qiziqarli masalalarni darsning oxirida yoki darsning boshida bo`lishi mumkin. Dars boshida o`tiladigan mavzuni qay darzda bilganligi bo`yicha analiz qilinadi. Dars mavzusidagi bilimlarni bergandan so`ng uni yana tekshirish uchun qaytib ko`rib chiqib tahlil qilinadi. O`qituvchi bu jarayonlarni to`liq reja asosida taqsimlab borishi kerak. Dars borishini taqsimlanmasa bunday dars samarasiz bo`ladi. Dars jarayonida yangi pedagogik texnologiyalarni qo`llash uchun chizmachilik adabiyotlardan keng foydalanib puxta rejalashtirish kerak.

1-shakl 2-shakl

Dars jarayonida o`quv plakatlari, va video proyektordan keng foydalanishi zarur. Chizmachilik fani bo`yicha dolzarb mavzularidan biri detalni tahlili bo`yicha qiziqarli masalalar bajaramiz. Qiziqarli masalalarni bajarish uchun o`quvchilar birinchi navbatda jismlar haqida to`liq ma`lumot olishi kerak. Jismlar ikki bo`linib sirtli va ko`pyoqlilar. Sirtli jismlar konus, silindr, shar, tor sirt (1-shakl). Ko`pyoqliklar kub, piramida, prizma (2-shakl). Aslini olib qaraganda turli shakldagi jismlardan detallar hosil bo`ladi.

Har bir detalni sinchiklab tahlil qilinsa ularni jismlarga ajratish mumkin. Sirtdan tashkil etilgan detalni misol qilib olamiz. Sirtli detalni ko`ndalang ravishda ixtiyoriy kesib olingan. Detal sirtli jismga ajratiladi. Sirtli detal 7 tadan iborat uchta silindr (1,2,5) ikkita shar (7,4) ikkita tor sirt (3,6) mavjud (3-shakl). Sirtli detalni jismlarga ajratilgan holatini yaqqol ko`rishimiz mumkin (4-shakl). Sirtlardan tashkil topgan jism birlashilgani 5-shaklda ko`rsatilgan. Sanalgan jismlarni masala jadvalga birin ketin joylashtirib yozamiz. Masala jadvaliga asosan sirtli jismdan iborat bo`lgan detal tahlil qilindi. Detallar ko`pyoqli va sirtsimon ko`pyoqli jismlardan tashkil topadi. O`quvchilarga sirtli yoki ko`pyoqli jism detallardan 4-5 ta masala berilishi mumkin. Qiziqarli masala haqida o`qituvchi qisqa muddatda o`quvchilarga yetkazilishi zarur. Qiziqarli masalani o`quvchilar har bir topshiriqni birin ketin ko`rib to`g`ri javoblarni yozadi. O`yin oxirida to`g`ri javoblar o`qituvchi tomonidan taqdim etiladi. O`quvchilar to`g`ri javobni hisoblab umumiy yig`indini chiqaradi. Qiziqarli masalaning to`g`ri va noto`g`ri javoblar umumiy yig`indisi bir-biriga mos kelsa 50% o`zlashtirish degani. Dars jarayonida o`qituvchi o`quvchilardan birin ketin to`g`ri va noto`g`ri javoblarni so`rab rag`batlantirish kerak albatta.

Chizmachilik fanidan detallarni tahlil qilish bo`yicha qiziqarli masalani o`qituvchi tomonidan berilgan bilimi to`liq yuzaga chiqaradi. Chizmachilik fanidan berilgan qiziqarli masaladan o`quvchi to`liq o`ziga xulosa qilib, fanga bo`lgan hurmati oshadi. Qiziqarli masalani har bir o`quvchilarga alohida topshiriq taqdim etilsa juda yaxshi natijalarga erishish mumkin.

6-shakl

1</<sup> Karimov I.A. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. -Toshkent 1997.