Конспект урока по коми языку в 5 классе«Синтаксисысь тӧдӧмлунъяс мӧдпӧвсталӧм да вынсьӧдӧм».

МОУ Шэръягская основная общеобразовательная школа.

Коми кывйысь 5 -ӧд класслы урок конспект.

Уроклӧн тема:

«Синтаксисысь тӧдӧмлунъяс мӧдпӧвсталӧм да вынсьӧдӧм».

Урок конспектсӧ дасьтiс:

Напалкова Галина Николаевна,

коми кыв да литература велӧдысь.

МОУ Шӧръягса ӧкмыс класса школа.

2016 во.

Урок нуӧдан кадпас:

Ӧшым тӧлысь лун.

Школа: МОУ Шэрьягская ООШ.

Класс: 5.

Тема: Синтаксисысь тӧдӧмлунъяс мӧдпӧвсталӧм да вынсьӧдӧм.

Могъяс:

1. Челядьлысь чужан коми кыв дiнӧ муслун чужтӧм, мам кыв тӧдны-велӧдны кӧсйӧмсӧ сӧвмӧдӧм.

2. Мӧдпӧвставны тӧдӧмлунъяс кыв тэчас, сюрӧса да содтана юкӧдъяс, прӧстӧй да сложнӧй сёрникузяяс, ӧтсяма юкӧдъяс да шыӧдчӧм, веськыд сёрни да ёрт-ёрта сёрни кузя.

3. Вынсьӧдны челядьлысь став кужӧмлунъяссӧ, медым найӧ петкӧдлiсны бур тӧдӧмлунъяс став тайӧ велӧдӧм темаяс кузяыс.

4. Сӧвмӧдны литература сёрни.

5. Воспитайтны бать-мам пыдди пуктӧм да верстьӧ йӧзлысь кывзысьӧм. Видзны вӧр-ва да сэнi олысьяссӧ.

Оборудование:

1. Дӧска, мел.

2. Витӧд класслы велӧдчан небӧг да тетрадь.

3. Г. Юшковлӧн мойдкывйысь юкӧн.

4. Кывъя удж серти карточкаяс.

Урок сикас: комбинируйтӧм.

Урокын методъяс:

1. Мытшӧда- туялана,

2. репродуктивнӧй.

Урокын приёмъяс:

1.Кывъя (сёрни, велӧдысьлӧн кыв).

2. Практическӧй (упражняйтчӧм).

Уроклӧн план:

1. Котыртан здук (оргмомент ) : 1 мин.

2. Гортса удж прӧверитӧм: 4 мин.

3. Тема серти художествоа текст вылын уджалӧм: 16 мин.

4. Велӧдӧм материалысь тӧдӧмлунъяс ёнмӧдӧм, зумыдмӧдӧм: 16 мин.

5. Кывкӧртӧдъяс вӧчӧм: 4 мин.

6. Гортса удж сетӧм : 2 мин.

7. Ӧценкаяс юӧртӧм да гӧгӧрвоӧдӧм : 2 мин.

1. 3

- 2 -

Уроклӧн мунӧм:

Дӧскаын гижӧдъяс:

Ӧшым тӧлысь лун.

Классын удж.

Синтаксисысь тӧдӧмлунъяс мӧдпӧвсталӧм да вынсьӧдӧм.

Кывъя удж:

Уси сьӧлӧмнас,

Лэдзис льӧбсӧ,

Тошкыс вожалӧма,

Мӧмъялiг юалiс,

Мыжа.

- 3 -

1. Котыртан здук (оргмомент):

- Видза оланныд, челядь! Пуксьӧй. Ставныд-ӧ дасьӧсь урок кежлӧ? (…)

- Лӧсьӧдам став коланаторсӧ да заводитам уджавны.

2. Гортса удж прӧверитӧм:

- Медводз прӧверитам гортса удж. Гортса уджӧн тiян вӧлi мӧдпӧвставны синтаксисысь став велӧданторсӧ да быд торъя тема дорӧ вайӧдны ассьыныдлысь примеръяс. Но мый, артмис тiян тайӧ уджыс? (…)

- Кутшӧм мытшӧдъяс паныдасисны гортса удж вӧчигӧн? Мый эн кужӧй вӧчны? Мый эз артмы? (…)

(Быдӧнлысь юавны , кодi мый вӧчис. Позьӧ торъя темаяс кузя ӧти велӧдчысьӧн юасьны. Торйӧн сувтлыны сы вылын, мый эз артмы.)

- Зэв бур! Талунъя урок вылын ми тiянкӧд ещӧ ёнджыка вынсьӧдам синтаксисысь став тӧдӧмлунсӧ да мӧдпӧвсталам велӧданторсӧ, медым мӧд урок вылын тi петкӧдлiнныд зумыд да бур тӧдӧмлунъяс контрольнӧй удж вылын.

3. Тема серти художествоа текст вылын уджалӧм:

- Тiянлы быдӧнлы разӧдӧма татшӧм текстӧн, кодӧс босьтома Г. Юшковлӧн гижӧдысь. Вайӧй тӧдмасямӧй текстнас.

Неылын сулалiс // пӧрысь коз. Отар бокыс сылӧн // коркӧ керыштлӧмысь // сирӧссьӧма. Миша // матыстчис коз дорӧ, гыж йывнас // чуктӧдiс сиртор, сюйис вомас. Сирыс // уль на вӧлi, курыд, пиньӧ сибдан. Бӧр ковмис сьӧлыштны // вомсьыс.

Дзикӧдз // Миша // уси сьӧлӧмнас. Пуксис коз бокӧ, доровтiс юрсӧ, лэдзис льӧбсӧ.

- Миша! Миша! - шыасис друг // кодкӧ // коз пу йывсянь. Миша // сэтшӧма повзис! Вӧрзьыны оз вермы.

- Миша! Миша! Кывтӧм али мый?- бара кылiс, сӧмын онi дзик дiнас.

Сы водзын сулалiс // пӧрысь-пӧрысь дед. Кузь тошкыс // вожалӧма.

Миша // зэв ӧдйӧ бӧр кунис синъяссӧ да бергӧдчис // коз пулань.

- Эн пов, Миша, абу ӧд ме зверь,- небыда шуис // дед.

- А-а, к-кодi н-нӧ тэ?- повзьӧмысла мӧмъялiг, юалiс // Миша.

- Ме // вӧрса дед. Некодлы // лёксӧ // ог вӧч. Бергӧдчы мелань.

- Тэ, дед, менӧ мыйӧн тӧдан?- юалiс Миша да ньӧжйӧник бергӧдчис дедлань.

- Ме ставсӧ тӧда, Миша. Весиг тӧда, мый тэнӧ талун // гортсьыд вӧтлiсны. Ачыд тэ // мыжа. Сьӧкыд // тэныд // лоӧ овнытӧ. Ок, сьӧкыд! Он кӧ кӧсйы вежсьыны, мекӧд мунам. Бурджык лоӧ.

Г. Юшков.

- Тiянлы колӧ выразительнӧя лыддьыны тайӧ текстсӧ да сувтыштлыны сэтчӧ, кытчӧ пасйӧма кык визя ( // ) пас да мукӧд пасъяс тӧд вылын кутӧмӧн.

(Юавны ӧти бура лыддьысьысь велӧдчысьӧс.)

- Кутшӧм тайӧ гижӧд Г. Юшковлӧн?

(Мойдкывйысь юкӧн.)

- Мыйла тi тадзи думайтанныд? Мый отсалiс тiянлы воӧдчыны татшӧм кывкӧртӧдӧдз?

(Кыськӧ локтiс волшебнӧй дед, кодi ставсӧ тӧдӧ Миша йылысь.)

- Зэв бур! А ӧнi сетам мойдкывыслы ним. Кыдзи эськӧ тi юрнималiнныд тайӧ мойдкывсӧ?

(«Миша да дед.»)

-4-

- А мыйӧ велӧдӧ мойдыс?

(Кывзысьны бать-мамлысь, оз ков асныравны.)

- А тi кӧсъянныд лоны Миша кодьӧн? (…)

- Мыйла? Мый тiянлы эз кажитчы Мишаын? (…)

- А ӧнi видзӧдлам тайӧ кывъяс вылас да нуодам кывъя удж. Кыдзи тi гӧгӧрвоанныд тайӧ кывъяссӧ?

Уси сьӧлӧмнас- дзик шог лоис, жугыльмис;

Лэдзис льӧбсӧ- забеднӧ лоис, зумыштчис, синваыс кутiс доршасьны;

Тошкыс вожаӧома- пӧрысьысла юксьӧма кык пельӧ;

Мӧмъялiг юалiс- мыкталӧмӧн ёна повзьӧмысла;

Мыжа- винӧватой.

- Зэв бур! Уськӧдӧй ещӧ ӧтчыд тӧд выланныд, кутшӧм темаяс ми тiянкӧд велӧдiм синтаксис юкӧнысь?

(Кывтэчас, сюрӧса да содтана юкӧдъяс, прӧстӧй да сложнӧй сёрникузяяс, ӧтсяма юкӧдъяс да шыӧдчӧм, веськыд сёрни да ёрт-ёрта сёрни.)

- Молодечьяс! Лыддям медводза сёрникузясӧ да висьталам, кутшӧмӧн сiйӧ лоӧ.

(Прӧстӧй сёрникузя, паськӧдӧма.)

- Докажитӧй, мый сiйӧ прӧстӧй.

(Ӧти подувпас да ӧти юӧрпас.)

- А ӧнi лыддям коймӧд сёрникузясӧ. А тайӧ сёрникузяыс кутшӧмӧн лоӧ?

(Эмӧсь ӧтсяма юкӧдъяс.)

- Корсьӧй да индӧй ещӧ ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяссӧ.

- Корсьӧй сёрникузясӧ, кодi заводитчӧ «- Миша! Миша!-» кывъясысь. Мыйсяма пасъяс танi пасйӧмаӧсь?

(Торйӧдӧмаӧсь веськыд сёрни.)

- А мыйла горӧдан пас бӧрвылас пуктӧмаӧсь? Кыдз тi чайтанныд, а позис-ӧ кутшӧмкӧ мӧд пас пуктыны?

- Корсьӧй сёрникузя, кодi заводитчӧ «Сэтшӧма повзис!» кывъяссянь. А мыйла танi горӧдан пассӧ пуктӧма?

(Ыджыд чувствоӧн шуӧм сёрникузяыс, а абу горӧдӧмӧн, кыдзи и воддза видлалан сёрникузяясыс, сьӧлӧмсянь петысь кывъяссӧ вайӧдӧма.)

- Зэв бур! А ӧнi корсьӧй текстсьыс шыӧдчана сёрникузяяссӧ.

- Кыдзи гижӧны шыӧдчана сёрникузяяссӧ? Мый отсӧгӧн торйӧдсьӧны шыӧдчӧмъясыс сёрникузяясас?

(Сёрникузяясын шыӧдӧомъясыс торйӧдсьӧны чутiкъяӧон кыкнан боксяньныс, либӧ горӧдан пасъясӧн.)

- А ӧнi индӧй вайӧдӧм мойдкывсьыс сложнӧй сёрникузяясӧ. Мыйӧн сложнӧй сёрникузяясыс торъялӧны прӧстӧйяссьыс?

(Сложнӧй сёрникузяясыс артмӧмаӧсь кык либӧ некымын грамматика подулысь.)

- А мый лоӧ сёрникузяын грамматика подулнас?

( Юӧрпас да подувпас.)

- Бур! Но мый, аддзинныд сложнӧй сёрникузяяссӧ текстсьыс? И мыйла найӧ лоӧны сложнӧйяссӧн? Эскӧдӧй ӧтветнытӧ.

(«Весиг тӧда, мый тэнӧ талун гортсьыд вӧтлiсны.»

Тӧда- 1 морт, ӧнiя кад; вӧтлiсны- 3 морт, колян кад.

«Он кӧ кӧсйы вежсьыны, мекӧд мунам.»

Он кӧсйы вежсьыны- 2 морт, ӧтка лыд; мунам- 1 морт, уна лыд.)

4. Велӧдӧм материалысь тӧдӧмлунъяс ёнмӧдӧм да зумыдмӧдӧм:

-5-

- Зэв бур! А ӧнi восьтам коми кывйысь лӧз тетрадьяс да кутам уджавны тайӧ тетрадьясас.

- Восьтам 26 л.б. 44 удж. Колӧ сувтӧдны колана пасъяс да гижны диалогыслы помсӧ:

Кыр йылын чукӧртчисны зонпосни. Вайис сэтчӧ ас вӧчӧм самокат и Вова. Толя сылысь юалiс(:)

(-)Кыдзи но юрыд уджалiс татшӧмсӧ вӧчны(?)

(-)Бать кор волiс «Бураннас», сэки аддзылi(.) Тэ он вид менӧ(?)

(-)Мыйысь(?-) шемӧсмис зон(.)

(-)Важ лыжитӧ босьтi да(,-) шуыштiс другыс(.)

(-)Збыльысь ӧд, менам лыжиыс и эм(!)

(-)Важ ӧд нин сiйӧ, шыбитӧмыд нин тэ(!-) дорйис ёртсӧ Ваня(.)

(-)Зэв на лӧсьыда ислӧдлiсны(!-) эз сетчы Толя(.)

(-)Толя(,) тэ ӧд кык лыжи ӧти кокад он жӧ кӧмав(,-) шуис Вова(.)

(-)А чегас кӧ(?)

… … … … …

(- Чегас кӧ, ме тэныд ассьым выль лыжиӧс сета,- вочавидзис Вова.

- А тэ он пӧрйӧдлы?- юалiс Толя.

- Ог дерт! А ӧнi вайӧй ӧтлаын исласям тайӧ самокатнас! Ог жӧ лунтыр кутӧй пинясьны ӧта-мӧдкӧд!

- Збыль ӧд! Мунамӧй ӧдйӧджык исласьны!)

- Бур! А мыйла татшӧм пасъяс тi татчӧ сувтӧдiнныд? Кутшӧм правилӧяс вылӧ мыджсинныд?

- А ӧнi 28 л.б. вылысь вӧчам 46 уджсӧ. Медводз гораа лыддьам висьтсӧ да юрнималам.

(Ӧти веӧодчысь лыддьӧ висьтсӧ, а мукӧдыс юрнималӧны сiйӧс.)

Ӧтчыд паныдасисны йӧрш да сир. Пасьӧодiс вомсӧ сир да лыйыштiс йӧрш вылӧ. Йӧрш бергӧдчис щӧтясис. Сир эськӧ босьтiс жӧ вомас но здукӧн бор сьӧвзис.

Но йӧршӧй-дядьӧй зэв тай чӧскыдтом вӧлӧмыд. Весась тась пинясис сир.

Эн вывтiсӧ горшась Ме татысь некытчӧ ог мун Танi нидзулыс уна вочавидзис йӧрш

Кӧнi найӧ, ме тай ог казяв юалiс сир

Он, дерт, казяв Век кытчӧкӧ дзебсьӧмыд да Ва шӧрас петавлы Со! Кӧв йылын нидзув кодкӧ лэдзӧма

Уськӧдчис йӧрш нидзувлань мед оз удит сир, да сiйӧ жӧ здукас качис сынӧдӧ.

- Медводз, меным колӧны куимӧн, кодъяс кӧсйӧны уджавны дӧска дорын, тiян лоӧ торъя удж. А ӧстальнӧйыс кутасны уджавны тетрадяныс. Бӧртиджык кыкнан уджсӧ ӧтвылысь прӧверитам.

- Тетрадьын колӧ гижны висьтыслысь юрнимсӧ, кодӧс тi асьныд думыштiнныд да пуктавны колана пасъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй сувтӧдӧм пасъяснытӧ.

- А ӧнi гӧгӧрвоӧдам уджсӧ дӧска дорын уджалысьяслы. Юкам висьтсӧ куим пельӧ. Медводдза абзацсӧ кутас видлавны тiян пиысь ӧти; мӧд, коймӧд да нёльӧд абзацсӧ- мӧд; медбӧръя кыксӧ- коймӧд. Тiянлы колӧ корсьны кывтэчасъяс да гижны найӧс. Индыны сюрӧса да дор кывъяссӧ. А медводз гӧгӧрвоӧдам, кыдзи тӧдмалам кывтэчасъяссьыс сюрӧса кывсӧ.

(Сюрӧс кывсянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм.)

- 6 -

- Видзӧдлам кодлӧн, мый артмис. Кутшӧм мытшӧдъяс паныдасисны тайӧ уджсӧ вӧчигӧн?

(Быд удж прӧверитны да гӧгӧрвоӧдны ӧшыбкаяссӧ, дӧска дорын уджалысьяслы тэчны ӧценкаяс.)

- А ӧнi видзӧдлам 29 л.б. вылысь 48 удж. Видлалам медводдза абзацсӧ. Ӧти тiян пиысь петас дӧска дорӧ да кутас уджавны сэнi. А ӧстальнӧйыс кутасны уджавны тетрадяныс. Тiянлы колӧ сувтӧдны колана пунктуация пасъяс да индыны сюрӧса юкӧдъяссӧ.

Йӧраяс.

Бӧръя воясӧ ёна рӧдмисны йӧраяс(,) и пыр тшӧкыдджыка аддзывла найӧс вӧр-ватi ветлiгӧн. Ме чайта(,) мый оз нин сэтшӧм ёна повны йӧзсьыс тайӧ мича вӧрса пемӧсъясыс.

- Мыйла татчӧ сувтодiнныд тайӧ пасъяссӧ? Мый найӧ торйӧдӧны?

(Кык пӧостӧй сёрникузя сложнӧй сёрникузяясын.)

5.Кывкӧртӧдъяс вӧчӧм:

- Вӧчам кывкӧртӧдъяс талунъя урок серти. Мый ми талун мӧдпӧвсталiм синтаксис юкӧнысь?

- Мый колис вежӧраныд?

- Кутшӧм мытшӧдъяс паныдасисны пунктуация пасъяс тэчигӧн?

- Вӧчам торъя кывкӧртӧдъяс синтаксисысь велӧдӧм торъя темаяс серти. Быдӧн вӧчӧ ӧти кывкӧртӧдан.

(Быдӧнӧс торйӧн юавны.)

6. Гортса удж сетӧм:

- Молодечьяс! А ӧнi гортса удж йылысь. Гортса уджӧн тiян лоӧ 27 л.б. вылысь вӧчны 45 удж. Танi колӧ сувтӧдны колана пасъяс. Эн сорсьӧй пасъяссӧ тэчигӧн, ставсӧ бура артыштӧмӧн вӧчӧй. Дасьтысьӧй контрольнӧй удж кежлӧ, мӧд урок вылын кутанныд гижны донъялан диктант.

Бур асыв.

Бур асыв шондiлы ме шуа

Бур асыв вочавидзӧ мен

Бур асыв дона чужан муӧй

Бур асыв юргӧ тан и сэн

Бур асыв Эжваӧй да-й юӧй

Бур асыв ыстӧ мелань гы

Бур асыв зарни шепта сюӧй

Бур асыв кылӧ шӧпкӧм шы

Бур асыв мамӧлы ме сиа

Бур асыв мамлӧн воча нюм

Бур асыв шондiа Россия

Мед мича лоас тэнад лун

В. Лодыгин серти.

-7-

7. Ӧценкаяс юӧртӧм да гӧгӧрвоӧдм:

- Талун ставныд бура уджалiныд, унатор удитiм вӧчны, унатор мӧдпӧвсталiм.

- Аттьӧ урок вылын бура уджалӧмысь! Аддзысьлытӧдз!

-8-

Урок конспект дорӧ вӧдитчан литература:

1. Грабежова, В. М., Каракчиева, Н. И., Карманова, Т. И., Хозяинова, Г. В. Коми кыв. Витӧд класслы велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанiн, 2001. 192 л.б.

2. Лудыкова, В. М. 5-7 классъяслы коми кыв велӧдан программаяс да методическӧй индӧдъяс. Сыктывкар, 1993. 126 л.б.

3. Махмутов, М. И. Современный урок: Вопросы теории. М.: Педагогика, 1981, 191 с.

4. Меньшикова, Е. А. Коми кыв кузя велӧдчысьяслысь коми кыв сӧвмӧдӧм // Коми кыв да литература велӧдысьлы: Методическӧй рекомендацияяс / Лӧсьӧдiс А. И., Таскаев. Сыктывкар, 1982. 3-76 л.б.

5. Меньшикова, Е. А. Школаын коми орфография да пунктуация велӧдӧм кузя методическӧй индӧдъяс. Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1976. 63 л.б

6. Меньшикова, Е. А., Карманова, А. Н. Коми орфография да пунктуация велӧдан пособие. Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1978. 101 л.б.

7. Михайлова, А. П. Коми кыв урокъяс вылын творческӧй сяма уджъяс нуӧдӧм йылысь // Коми кыв да литература велӧдӧм йылысь. Сыктывкар, 1975. 122-125 л.б.

8. Моторина, С. П. Коми кыв урокъяс вылын комплекснӧя велӧдӧм // Школаын коми кыв да литература велӧдысьлы. Сыктывкар, 1979. 16-21 л.б.

9. Онищук, В. А. Урок в современной школе: Пособие для учителя. 2-е изд., перераб. М.: Просвещение, 1986. 160 с.

11. Пархачёв, А. И. Коми кыв урокъяс вылын связнӧй текстъясӧн вӧдитчӧм // Коми кыв да литература велӧдысьлы / Лӧсьӧдiс А. И., Пархачёв. Сыктывкар, 1989, 79-90 л.б.

12. Попова, Е. И. Самодельнӧй нагляднӧй пособиеяс лӧсьӧдӧм да используйтӧм йылысь // Коми кыв да литература велӧдӧм йылысь. Сыктывкар, 1975. 125-127 л.б.

13. Сахарова, М. А., Сельков, Н. Н. Коми орфографической словарь. Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1976. 215 л.б.

-9-