Учителю
Рус мәктәбе, 7 нче сыйныф (татар төркеме) әдәбияттан эш программасы ФГОС

Рус мәктәбе, 7 нче сыйныф (татар төркеме) әдәбияттан эш программасы ФГОС

Автор публикации: Төхвәтуллина З.Г.

Дата публикации: 02.10.2016

Краткое описание:

предварительный просмотр материала

Килешенгән»

МБ җитәкчесе

_________ Шәйхиева Н.С.

Беркетмә № __

« » ___________ 2015 ел

«Килешенгән»

5нче мәктәпнең УТЭ буенча директор урынбасары

______ Гыйниятуллина Р.К.

«__» ____________ 2015 ел

«Раслыйм»

5нче мәктәп директоры

________ Нәбиуллина Г.Н.

Боерык №___

« » ____________2015 ел

Татарстан Республикасы Түбән Кама шәһәре

муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе

"Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче

урта гомуми белем бирүче 5 нче мәктәп"

7А,7Б сыйныфларының татар төркемендә әдәбият буенча

2015 - 2016 нче уку елына эш программасы

(база дәрәҗәсе)

Педагогик киңәшмә Төзүче: югары квалификацияле

утырышында каралган татар теле һәм әдәбияты

Беркетмә № укытучысы Габдрахманова

" " август 2014 ел Зәйтүнә Габделәхәт кызы

Түбән Кама

Аңлатма язуы

Әлеге эш программасы түбәндәге документларга нигезләнеп төзелде:

1. Россия Федерациясенең һәм Татарстан Республикасының "Мәгариф турында" Законнары;

2. "Белем бирүнең вакытлы дәүләт стандартларын раслау турында" ТР Фән һәм мәгариф министрлыгының 2009 нчы елның 4 нче мартыннан 499/09 номерлы боерыгы.

3. "Федераль дәүләт белем стандартлары нигезендә мәктәпләрдә татар телен һәм әдәбиятын укыту турында" ТР Мәгариф һәм фән министрлыгының 2013 нче елның 7 нче августыннан 12138/13 санлы хаты.

4. "Федераль дәүләт белем стандартлары нигезендә мәктәпләрдә татар телен һәм әдәбиятын укыту турында" ТР Мәгариф һәм фән министрлыгының 2013 нче елның 7 нче августыннан 12138/13 санлы хатына әдәбият фәнен укыту буенча аңлатма.

5. Түбән Кама муниципаль районы муниципаль гомуми белем бирү учреждениесе "Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 5 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе"нең 2015 - 2016 нчы уку елы өчен укыту планы.

6. Түбән Кама муниципаль районы муниципаль гомуми белем бирү учреждениесе "Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 5 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе"нең эш программасы турында нигезләмәсе.

7. «Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләренең татар сыйныфлары (V-IX сыйныфлар) өчен татар әдәбиятыннан үрнәк программа» (Ф. X. Җәүһәрова, К. С. Фәтхуллова. Казан, 2013) һәм «Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү оешмаларының татар сыйныфлары өчен татар әдәбиятыннан программа» (Төзүче-авторлар: Ф. Ф. Хәсәнова, Г. М. Сафиуллина, Ә. Н. Сафиуллина),

8. 7 нче сыйныф өчен Ф. Ф. Хәсәнова, Г. М. Сафиуллина, М. Я. Гарифуллина, Ә. Н. Сафиуллиналар эшләгән Казан: Мәгариф - Вакыт, 2014.

Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына әдәбият укытуның төп максаты һәм бурычлары

Укучының татар әдәби телен үзләштерүенә, текстны аңлап, сәнгатьле итеп, йөгерек укуына, дөрес яза белүенә, әдәби тел формаларын саклап, төрле темаларга иркен сөйләшүенә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку күнекмәләре формалаштыру, телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.
Балаларны гомумән татар әдәбияты, халык авыз иҗаты, татар халкының җыр-музыкасы, сынлы сәнгате белән таныштыру, күренекле язучылар һәм аларның әсәрләрен үзләштерүләренә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен (яки әдәби әсәрләрдән өзекне) укып үзләштерү, алар турында үз фикерләрен әйтергә өйрәтү.
Әдәби-теоретик төшенчәләрне аңлату һәм кулланырга өйрәтү.
Укучыларга татар халкының килеп чыгышы, тарихи язмышы, милләттәшләребез тормышы турында мәгълүмат бирү.
Халык тарихын һәм мирасын өйрәнү аша укучыларда Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, олыларга, кечеләргә һәм гомумән кешегә ихтирам, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек тәрбияләү. Эстетик тәрбия бирү, табигатькә сакчыл, мәрхәмәтле караш булдыру.
Татар, рус һәм башка халыклар әдәбиятларын чагыштырып карау күнекмәләрен үстерү.
Әдәби әсәрләрне өйрәнү барышында укучыларны сәнгатьле уку алымнарына өйрәтү дә әһәмиятле. Бу җәһәттән эш түбәндәге юнәлешләрдә алып барыла:

татар теленең үзенчәлекле авазларын әйтү күнекмәләре булдыру;
сүз басымын дөрес куя белү;
логик басымны дөрес куя белү;
җөмләне фразаларга бүлү һәм дөрес пауза белән уку;
тавышны дөрес төшерә һәм күтәрә белү, ягъни интонацияме дөрес куллану күнекмәләре булдыру һ. б.

Программада ятлау өчен әсәрләр тәкъдим ителә, укучыларның уку сыйфатын билгеләү максатында, әдәби әсәрләр белән эшләүгә, әдәбият теориясеннән белем-күнекмәләр булдыруга таләпләр бирелә. Матур әдәбиятны төрле яклап өйрәнү һәм үзләштерү укучыларның сөйләм һәм язу күнекмәләрен камилләштерергә ярдәм итә. Шуңа күрә урта белемгә ия булган яшьләр ана телендә ачык фикерли, иркен сөйләшә, дөрес яза белергә тиеш.

УКУ ПРЕДМЕТЫНЫҢ ГОМУМИ ХАРАКТЕРИСТИКАСЫБар-

лыгы

Ат-

на-

га

Теоретик

материал

СТУ

Бәй-

ләнешле

сөйләм

үстерү

Шул исәптән

сочине

ние

Теоретик материал.

Халык авыз иҗаты: риваять, легенда, эпос-дастан, мәкаль, әйтем, тарихи җыр. Троплар: метонимия, метафора.

Жанрлар: хикәят, поэма, повесть, нәсер, драма, шигъри цикллар.

Жанр төрләре: мәдхия, мәрсия, хикәят, автобиографик әсәр, фантастика.

Әдәби деталь: пейзаж, портрет.

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны

Укыту планында каралганча, татар әдәбияты дәресләре өчен эш программасы атнага 2 сәгать исәбеннән елга 70 (35 атна) сәгатькә төзелде. Мәҗбүри укыту минимумына кергән әсәрләр * тамгасы белән күрсәтелде.

Укытуның көтелгән нәтиҗәләре

сүз сәнгатенең образлы табигатен тою;
өйрәнгән әдәби әсәрнең эчтәлеген аңлау;
классик әдипләрнең (Г. Тукай, С. Хәким, Г. Әпсәләмов, Ә. Еники) биографик белешмәләре белән танышу;
өйрәнгән әдәби-теоретик төшенчәләрне истә калдыру;
әдәби текстны кабул итү һәм анализлау;
әдәби текстның мәгънәви өлешләрен аерып чыгару, укыган буенча тезислар һәм план төзү;
әдәби әсәрнең төрен һәм жанрын ачыклау;
укыган әсәрнең темасын, проблемасын билгеләү;
геройларга характеристика бирү;
сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен ачу;
әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру;
укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;
әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку;
кабатлап сөйләүнең төрләреннән файдалану;
өйрәнелгән әсәргә бәйле рәвештә телдән һәм язмача фикер белдерү;
укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерне дәлилли белү;
татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;
эстетик зәвыкка туры килә торган әдәби әсәрләрне сайлау һәм аларны бәяләү;
аерым автор, аның әсәре, гомумән әдәбият турында кирәкле мәгълүматны белешмә әдәбият, вакытлы матбугат, Интернет чаралары һ.б. аша эзләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр

шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү, күпмилләтле илебезгә карата ярату хисләре, татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятенә ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү;
төрле мәгълүмат чараларын танып-белү һәм аралашу мәсьәләсен хәл иткәндә (сүзлекләр, энциклопедия, Интернет ресурслар һ.б.) куллану;
активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлеге- мә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү;
үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау;
милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;
әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Метапредмет нәтиҗәләре

«Әдәбият» курсын өйрәнүнең метапредмет нәтиҗәләре булып, универсаль уку-укыту гамәлләре формалаштыру санала (УУГ).

Регулятив УУГ (РУУГ):

мөстәкыйль рәвештә дәреснең проблемасын (тема) һәм максатларын формалаштыру;
проблеманы аңлый белү, гипотеза чыгару, материалны төзү, үз фикереңне раслау өчен дәлилләр сайлый белү, телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;
максатка ирешү юлларын билгеләү;
уку проблемасын чишү өчен план төзү;
шушы план нигезендә эш оештыру, үз эшчәнлегенең максатка ирешүдә ни дәрәҗәдә нәтиҗәле булуын күзәтү;
укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү.

Танып белү УУГ (ТБУУГ):

укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләү, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;
мөстәкыйль рәвештә төрле текстларны укый белү (төп текст, астөшермә һ.б.), өстәмә материалларны таба һәм тиешле урында куллана белү;
укуның төрле формаларыннан файдалану (аңлап уку, остән-өстән, эчтәлекне аңлап);
төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү;
үзенә кирәкле мәгълүматны төрле формада бирелгән чыганаклардан туплау (тулы текст, өзек, иллюстрация, схема);
бер мәгълүматны икенче төрле итеп үзгәртә алу (план төзү, таблица, схема);
укылган әсәрнең эчтәлеген (яки ишеткәнне), текстка якын итеп, кыскача сайлап сөйли белү;
әдәбиятны музыка, рәсем сәнгате белән бәйләп, сүз сәнгатенең кыйммәтен күрсәтү, матурлыкны танырга өйрәтү;
әдәбиятны тел белеме белән бәйләп, әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр стилен җиткерү;
татар әдәбиятын рус әдәбияты, башка халыклар әдәбиятлары белән бәйләп укытып, әдәбиятлар арасындагы уртак проблемаларны, уртак кыйммәтләрне күрсәтү аша, дөнья культурасы белән таныштыру;
сүзлекләр, белешмә материаллардан файдалану;
бәхәсләшү, үз фикерен дәлилләү, анализ ясау, йомгаклау;
әдәбиятны тарих, җәмгыять белеме, экология предметлары белән бәйләп, дөнья, яшәү, табигать, кешелек җәмгыяте турында күзаллау формалаштыру.

Коммуникатив УУГ (КУУГ):

төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;
үз фикерен тексттан өземтәләр китереп дәлилли белү;
бер фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;
күмәк эш вакытында, бигрәк тә фикер агышлары төрле булганда, бер фикергә килә белү;
укылган, тыңланган әсәрләр буенча сораулар бирә алу;
үз эшен контрольдә тоту, иптәшләренә ярдәм итү;
коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;
үз фикерләрен телдән һәм язма формада җиткерә белү;
башкаларны тыңльтй, кирәк булганда үз фикерләрен үзгәртә алу;
иптәшләре каршында төрле темаларга чыгыш ясау;
бергәләп эшләгәндә бердәм карар кабул итә алу;
текст буенча сораулар куя белү.

Предмет нәтиҗәләре

Танып-белү өлкәсендә:

төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку;
сәнгатьле уку;

- шигъри кабатлап сөйләүнең төрле төрләреннән файдалану (тулы итеп, кыскача, сайлап, аңлатмалар белән, иҗади бирем белән);

текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

әсәрләрне анализлау һәм шәрехләү;
план төзү;
әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-караш- ларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, тулы яки мини сочинение

язу;

укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру;
татар һәм башка халыклар фольклорында, Россия һәм чит ил классиклары иҗатында төп проблемаларны аңлау;
әдәби әсәрләрнең чор һәм язылышы арасындагы бәйләнеш, аларда салынган вакыт, шәхси кыйммәтләр, аларның яңача яңгырашын аңлау;
әдәби әсәрләрне анализлау, аларның билгеле бер жанрга каравын, теманы аңлау һәм формалаштыру, идеясен тотып ала белү;
әдәби әсәрнең әхлакый ягын дөрес чамалау;
геройларга характеристика бирү, төрле әсәрдәге бер яки берничә герой белән чагыштыра белү;
композиция, сюжет элементларын, телнең сурәтләү чараларын, аларның әсәр эчтәлеген ачкандагы ролен ачыклау;
әдәби әсәрне анализлаганда гади әдәби терминология куллану;
өстәмә белем чыганакларыннан язучыларның тормышы һәм иҗаты турында белү;
татар әдәбиятының һәм сәнгатенең күренекле вәкилләре, аларның иҗаты турында белү;
әдәби әсәрне, язучы иҗатын мөмкин кадәр мөстәкыйль анализлау, чор белән бәйләү өчен кирәкле булган тарихи, сәяси һ.б. мәгълүматлар бирү.

Әхлакый кыйммәтләр юнәлеше өлкәсендә:

татар әдәбияты һәм мәдәниятенең әхлакый һәм рухи кыйммәтләрен үзара якынайту, башка халыкларныкы белән чагыштыру;
татар әдәбиятына үз мөнәсәбәтен формалаштыра, бәяли белү;
өйрәнелгән әдәби әсәрләргә аерым очракларда үзгәреш кертә белү;
автор карашын, мөнәсәбәтен аңлау.

Коммуникатив өлкәдә:

төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне ишетеп кабул итү, аңлаешлы уку, эчтәлекне дөрес аңлау;
чәчмә әсәрләрне яки өзекләрне татар теленең әдәби чараларын һәм цитаталарын кулланып сөйли белү, укыган яки ишеткән текст буенча сорауларга җавап бирә алу, телдән төрле типтагы монолог, диалоглар төзү, әңгәмә кору;
бирелгән темага, укылган әсәр темасы, проблемасына сочинение, сыйныф яки өйгә бирелгән иҗади эшләр, гомуммәдәният темаларына проект эшләре башкару.

Эстетик өлкәдә:

әдәбиятның образлы дөньясын сүз сәнгате күренеше буларак аңлау, әдәби әсәрләрнең эстетик ягын кабул итү, әсәрләрдән рухи тәм табу;
сүзнең эстетик вазифасын, әдәби образлар тудырганда сурәтләү көчен аңлау.

ПРОГРАММА МАТЕРИАЛЫНЫҢ ТЕМАЛАРГА БҮЛЕНЕШЕ

Кереш

Кеше тормышында китап. Аңа мәдхия. Дания Гайнетдинованың «Галиҗәнап Китап» әсәре.

Халык авыз иҗаты

Риваять. Халык авыз иҗаты әсәрләреннән риваять җанры. Аның үзенчәлекләре.

«Болгар каласының корылуы турында», «Сихерче кыз», «Казан кайда корылган?» риваятьләре.

Р. Заһидуллинның «Казанның килеп чыгышы турында риваятьләр», Э. Турнереллиның «Казан кальгасы» картиналары.

Әдәбият теориясе. Риваять.

Легенда. Җанр үзенчәлеге. «Ярканат дөньяны ничек саклап калган?», «Зөһрә йолдыз» легендалары. Тарихи чыганаклар белән бәйләнеш.

Әдәбият теориясе. Легенда.

Казан ханлыгы чорына караган тарихи җырлар. «Сөембикә китеп бара», «Тоткын Сөембикә җыруы». Ф. Халиков. «Казан ханлыгы чорында Кремль».

Эпос-дастаннар. «Җик-Мәргән» әсәре.

Әдәбият теориясе. Эпос-дастан.

Әдәбият теориясе. Мәкальләр. Әйтемнәр.

Дөнья халыклары мәкальләре.

Борынгы әдәбият

Сәйф Сарай. Тормыш юлы һәм иҗаты турында кыска- ча белешмә. «Сөһәйл вә Гөлдерсен» әсәре турында. Әсәрдән өзекләр уку. Борынгы әдәбиятта ике яшь йөрәк арасында туган мәхәббәтнең сурәтләнүе. Фаҗигале язмыш.

XVIII йөз әдәбияты

«Мәҗмугыл-хикәят»тән «Солтан Мәхмүд Газнәви һәм үткен сүзле, зиһенле фәкыйрь хикәяте» әсәрләре. Патша белән вәзир, патша белән халык, вәзир белән халык арасындагы бәйләнеш. Явызлык һәм яхшылык көрәшенең хәйлә белән хәл ителүе. Солтанның (патшаның) җиңелүе яки гафу үтенүе.

Әдәбият теориясе. Хикәят жанры. Жанр үзенчәлекләре турында. Н. Нәкъкаш-Исмәгыйльнең «Сабак бирә торган әсәрләр» хезмәтеннән өзек.

XIX йөз әдәбияты

Закир Һади. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Мәгъсум» хикәясеннән өзекләр. Мәдрәсәдә белем бирү. Балаларның рәнҗетелүләре. «Белем алу - энә белән кое казу» мәкалендәге фикер белән аваздашлык.

XX йөз әдәбияты

Габдулла Тукай. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Моңсу бер тарих» истәлеге. X. Казаковның «Бәләкәй Апуш», В. Фёдоровның «Өчиледән - Кырлайга», X. Якуповның «Тукай апасы Газизә белән» картиналары.

«Милли моңнар» шигыре. Халык күңелендә яралып, авырлыкларда сыгылмаска көч бирүче, моңы белән йөрәкләрне тибрәтүче «Әллүки» көенә дан җырлау.

«Шагыйрь» шигыре. Әдипнең шагыйрьгә биргән бәясе. Салкыннарда туңдырмаучы, картларга да җылы бирүче шигырьләргә мәдхия. О. Хәбибуллинның «Тукай портреты», И. Әхмәдиевнең «Тукай турында сюита» картиналары. Габдулла Тукайның Казандагы музее.

Мәхмүт Хөсәен. «Тукай - шигъри кыябыз» поэмасы. Цикл турында төшенчә.

Әхмәт Фәйзи. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Тукай» романыннан өзек. «Җаек». Шагыйрьнең Җаектагы авыр да, кызыклы да, шагыйрь булырга ярдәм иткән тормыш юлы. Бер үк вакытта якын да, ерак та булган туганлык мөнәсәбәтләре. Дуслык темасы.

Дәрдемәнд. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Видаг» шигыре. Туган илдән аерылу сагышының бирелеше. Аз күләмле әсәрләрдә тирән мәгънә белдерү. «Бәллү». Бишек җырының матур бер үрнәге. Ананың сабыена булган мәхәббәте чагылышы.

Нур Әхмәдиев. «Дәрдмәнд» поэмасы. Шагыйрьнең тормыш юлын шигъри формада сурәтләп бирү (биографик әсәр).

Галимҗан Ибраһимов. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Табигать балалары» әсәреннән өзек. Хезмәт кешесен данлау. Табигать һәм аның балалары арасындагы бәйләнеш. Татар халкында киң таралган өмәләр. Яшьләрнең активлыгы. А. Пластовның «Печән өсте», Р. Заһидуллинның «Печәнгә төшү» картиналары.

Әдәбият теориясе. Пейзаж.

1920-1930 нчы еллар әдәбияты

Һади Такташ. Тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Алсу» поэмасы. Татар поэзиясенә «бәреп» кергән үзе усал, үзе сөйкемле Алсу образы. Поэманың яңалыгы.

Әдәбият теориясе. Поэма жанры. Лирик һәм эпик поэма.

Сугыш чоры әдәбияты

Фатих Кәрим. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Бездә - яздыр...» шигыре. Әсәрдә сагыну хисләренең бирелеше. Җиңүгә ышаныч. «Кыңгыраулы яшел гармун» әсәре. Яралы сугышчы кичерешләре. Әсәрдә юмор. Халык авыз иҗаты әсәрләре булган җырлар белән аваздашлыгы. Ватанга мәхәббәт, җиңүгә ышаныч хисләре.

Ф. Кәрим турында багышламалар (X. Әюп, Р.Мостафин, Г. Харис).

Гадел Кутуй. «Рәссам» хикәясе. Сугыш барган шәһәрләрнең берсендә иҗат ителгән картина. Аның партизан отрядындагы сугышчыларга тәэсире. Картинада сурәтләнгән ана һәм бала.

Сугыштан соңгы әдәбият

Сибгат Хәким. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Бакчачылар» поэмасы. Үз хезмәтен ярату, хезмәтнең уңыш китерүе өчен көрәшү.

Әмирхан Еники. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Кем җырлады?» хикәясе. Бөек Ватан сугышы китергән фаҗигаләрнең берсе - өзелеп сөйгән ярларның аерылуы. Туктап торган кара-каршы поездда - бер-берсен күрә алмаган кыз һәм егет. Сагыну хисенең бирелеше. Әсәрдә халык җырларының роле. Азатлык өчен барган канкойгыч сугыш.

М. Покалёв. «Кем җырлады?» әсәренә иллюстрация.

«Мәк чәчәге» нәсере. Нәсер турында теория.

Гомәр Бәширов. «Менә сиңа мә!» хикәясе. Бөек Ватан сугышы яраларының бүгенге көндә дә сизелүе. Ир һәм хатын мөнәсәбәтләренең катлаулылыгы. Дөреслек һәм ялган. Хыянәт һәм гафу итү. Татар хатынының сабырлыгы.

Ибраһим Гази. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Йолдызлы малай» хикәясе. Фашистларның явызлыгы. Курку хисенең фашистларга карата нәфрәткә әверелүе. Үлем алдында калган малайның психологик халәте.

Рашат Низами. «Блокада хатирәсе» әсәре. Ленинград блокадасы. Мәңге онытылмаслык хатирәләр.

1960-1980 нче еллар әдәбияты

Мөхәммәт Мәһдиев. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә.

«Без - 41 нче ел балалары» повестеннан өзек. Язучының әсәрне үзе күргән-кичергән вакыйгаларга нигезләнеп язуы. Балачагы балачаксыз үткән кичәге мәктәп укучыларының, педучилищ еда белем алып, егет булып җитешү еллары. Сугыш китергән авырлыклар. Җор, үткен тел белән язылган повесть.

Әдәбият теориясе. Повесть жанры, автобиографик әсәр, троплар, метонимия.

М. Мәһдиев турында - язучылар.

Мөхәммәт Мәһдиев музее.

Габдрахман Әпсәләмов. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Миңа 19 яшь иде» повесте. Һәлак булган кеше авызыннан сөйләнгән хикәяләү. Туган ил азатлыгы өчен барган сугыш. Илен яклап һәлак булган солдатлар. Мәңге 19 яшьтә калган батыр.

Г. Әпсәләмов турында С.Хәкимнең «Батырлыкка чакырган кетле» язмасы.

Туфан Миңнуллин. Драматургның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Монда тудык, монда үстек» драмасы. Әдәбият теориясе. Драма әсәре.

Рафис Корбан. «Могикан» шигыре.

Хәзерге әдәбият

Марсель Галиев. «Нигез» повестеннан өзек.

Ф. Урманче. «Нигез» повесте турында.

Гамил Афзал. «Акыл, намус, белем» шигыре.

Равил Фәйзуллин. «Бердәнбер» шигыре.

Фантастик әсәрләр

Адлер Тимергалин. «Сәер планетада» әсәре. Язучы фантази- ш:о. Малайның серле планетага сәяхәте. Әсәрдә фантастика һәм чынбарлык.

Радик Фәизов. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Бер күбәләк» хикәясе. Табигатьне саклау проблемасы.

Әдәбият теориясе. Фантастика.

Балалар әдәбияты

Галимҗан Гыйльманов. «Ике дус һәм Ак бабай хакында кыйсса» әсәре. Өч дус - Хәлим, Сәлим һәм Ак бабай дуслыгы. Малайларның кошлар турында кайгыртуы. Ак бабай киңәшләре. Сыерчык балалары өчен шатлану һәм борчылулар. Өлкәннәрне тыңлау. Тормыш тәҗрибәсе.

Арчадагы әдәбият музее.

Тәрҗемә әсәрләр

А. Пушкин. «Кышкы кич» шигыре (М. Садри тәрҗемәсе). «Мин яраттым Сезне» шигыре (Н. Акмал тәрҗемәсе).

Лена Шагыйрьҗан. «Минем дә үз Пушкиным бар...» Тәрҗемә :нпе турында фикерләр.

М. Лермонтов. «Болытлар» шигыре (Ә. Давыдов тәрҗемәсе). Болытларга карап уйланулар. Эчке монолог.

Рус мәктәбендә укучы татар балаларына әдәбияттан тәкъдим ителгән әсәрләр минимумы (төз. Ф. X. Җәүһәрова, К. С. Фәтхуллова, 7 сыйныф ,14 әсәр)

Татар әдипләренең әсәрләре:

Г. Тукай. «Милли моңнар»;
Г. Ибраһимов. «Табигать балалары» (өзек);
С. Хәким. «Бакчачылар»;
Һ. Такташ. «Алсу»;
Ф. Кәрим. «Бездә - яздыр...»;
Г. Кутуй «Рәссам»;
Ә. Еники. «Кем җырлады?»;
Г. Бәширов. «Менә сиңа мә!»;
И. Гази. «Йолдызлы малай»;
М. Мәһдиев. «Без - кырык беренче ел балалары» (өзек);
М. Галиев. «Нигез» (өзек);
Т. Миңнуллин. «Монда тудык, монда үстек» (өзек).

Биографик белешмәләр:

Г. Тукай;
С. Хәким;
Г. Әпсәләмов;
Ә. Еники.

Рус азучыларының тәрҗемә әсәрләре:

А. Пушкин. «Кышкы кич».

Ятлау өчен тәкъдим ителгән әсәрләр (авторлар тәкъдиме буенча):

Г. Тукай. «Милли моңнар»;
Дәрдемәнд. «Видаг»;
Һ. Такташ. «Алсу» (өзек);
Г. Ибраһимов. «Табигать балалары» (өзек);
Ф. Кәрим. «Кыңгыраулы яшел гармун» (өзек).

УКУЧЫЛАРНЫҢ ӘДӘБИЯТТАН БЕЛЕМ, ОСТАЛЫК ЬӘМ КҮНЕКМӘЛӘРЕН БӘЯЛӘҮ НОРМАЛАРЫ

Тикшерү-бәяләү укучыларның әдәбияттан белемнәрен, аерым темаларның, әсәрләрнең, язучы иҗаты һәм әдәби чорларның үзләштерелү дәрәҗәсен, укучының иҗади һәм логик фикерләү сәләтен, теге яки бу әсәргә шәхси мөнәсәбәтен, карашын җиткерү осталыгын, аны мөстәкыйль анализлау дәрәҗәсен, укытуның сыйфатын һәм нәтиҗәлелеген ачыклау өчен кулланыла.

Уку күнекмәсе ничек бәяләнә?

Уку күнекмәсен тикшергәндә, мөгаллим укучы баланың ни дәрәҗәдә дөрес, йөгерек, сәнгатьле һәм аңлап укуына игътибар итә. Әдәби әйтелеш кагыйдәләрен саклап, текстны хатасыз итеп уку дөрес уку дип атала. Укучы аваз, иҗек һәм сүзләрне кабатламыйча, аларны төшереп калдырмыйча, урыннарын алыштырмыйча, грамматик формаларын бозмыйча һәм дөрес әйтелешкә карата куела торган иң төп таләпләргә җавап бирерлек дәрәҗәдә укырга тиеш.

Йөгерек уку - укыганның эчтәлеген аңлы рәвештә зиһенгә алуны тормышка ашырырга ярдәм итүче уку тизлеге.

нче сыйныфта укучы уку елы азагына 80-125 сүз укырга тиеш.

Уку күнекмәсен бәяләү«5» ле

билгесе куела.

Тәкъдим ителгән текстның эчтәлеген тулаем аңлап, сәнгатьле һәм аңлаешлы итеп, әдәби әйтелеш нормаларын саклап, дөрес интонация һәм басым белән тиешле тизлектә укып, укытучының текст эчтәлегеннән чыгып бирелгән сорауларына төгәл җавап бирсә.

«4» ле билгесе куела.

Таләп ителгән күләмдәге текстны тиешле тизлектә укыса, укытучының сорауларына төгәл җавап бирсә, ләкин кайбер сүзләрнең укылыш үзенчәлекләре орфоэпик нормаларга туры килмәсә, сөйләмнең структур бүленешендә кайбер хаталары булып, интонацион яктан 1-2 төгәлсезлек җибәрелсә.

«3» ле билгесе куела.

Уку тизлеге тиешле нормада булмаса, текстны аңласа, әмма сорауларга җавап биргәндә төгәлсезлекләр җибәрсә, уку барышында 3-4 фонетик, 2-3 орфоэпик хата ясап, интонацияне төгәл бирә алмаса.

«2» ле билгесе куела.

Әгәр укучы тәкъдим ителгән текстның эчтәлеген аңламаса, эчтәлек буенча бирелгән сорауларга өлешчә генә җавап биреп, тиешле тизлектә уку күнекмәләре булмаса, фонетик, орфоэпик, интонацион хаталар текст эчтәлеген аңларга комачауласа.

Сөйләм күнекмәсен бәяләү«5» ле билгесе куела.

Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча логик яктан эзлекле һәм эчтәлеге ягыннан тулы монологик сөйләм төзи алса, бирелгән әсәр яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора белсә.

«4» ле билгесе куела.

Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча логик яктан эзлекле, әмма эчтәлеге ачылып бетмәгән монологик һәм диалогик сөйләм төзи белсә.

«3» ле билгесе куела.

Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча логик яктан эзлекле итеп сөйли белмәсә, эчтәлекне ачып бетерә алмаса, әңгәмәдә өстәмә сораулар бирелгәндә генә катнашса.

«2» ле билгесе куела.

Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән темага монолог та, диалог та төзи алмаса, сорауларга җавап бирә белмәсә.

Анализ күнекмәләре һәм теоретик белемнәрне бәяләү«5» ле билгесе куела.

Әсәрне анализлау яки чорга характеристика бирү барышында, әдәби-теоретик төшенчәләрне аңлап, урынлы кулланса, анализ - нигезле, җавап теоретик яктан югары булса.

«4» ле билгесе куела.

Әсәрне анализлаганда яки чорга характеристика биргәндә, әдәби-теоретик төшенчәләрне аңлап кулланып та, аерым төгәлсезлекләр җибәрсә, анализ эчтәлек сөйләүгә генә кайтып калса.

«3» ле билгесе куела.

Әсәрне анализлау яки чорга характеристика бирү барышында, әдәби-теоретик тошенчәләр кулланылса, әмма алар күренешкә туры килмәсә, хаталар ясалса, анализ әсәр эчтәлеген сөйләүдән генә гыйбарәт булса.

«2» ле билгесе куела.

Әсәрне анализлау яки характеристика бирү барышында, әдәби-теоретик төшенчәләрдән мәгълүматсыз булса, алар җавап биргәндә кулланылмаса, анализ бөтенләй булмаса.

Сорауларга җаваплар язуны бәяләү

Эшләрне бәяләгәндә, укытучы җавапларның тулы, төгәл, дөрес булуына, сөйләмнең стилистик яктан камил, орфографик һәм пунктуацион яктан грамоталы булуына игътибар итә.

Барлык сорауларга да дөрес җавап бирелсә (1 сөйләм хатасы яки 1 пунктуацион хата булырга мөмкин) - «5»ле куела.

Сорауларга дөрес җавап бирсә, ләкин 2 сөйләм хатасы, 3 орфографик, 2 пунктуацион хата булса яки, сорауга җавап язганда, 2 төгәлсезлек җибәрелсә - «4»ле билгесе куела.

Язма эштә сорауларга җавап бирә белү күнекмәсе сизелсә, ләкин2 сөйләм хатасы, 4 орфографик, 5 пунктуацион хата булса - «3»ле куела.

Җавапларның яртысы дөрес булмаса, сөйләм хаталары 3 тән артык, 5 орфографик, 6 пунктуацион хата булса - «2»ле билгесе куела.

Сочинениеләр ничек бәяләнә?

Сочинение язганда, укучы өйрәнелгән зур күләмле әсәрдә сурәтләнгән вакыйгаларга, шуларга бәйләп, язучы яшәгән, әсәрнең нигезенә алынган чорга, ул вакыттагы тарихи һәм иҗтимагый шартларга, птул чорга хас әхлакый нормаларга, әсәрдә бирелгән геройларга һ.б. карата мөнәсәбәтен белдерә.

Ике сәгать дәвамында сыйныфта язылган сочинениенең күләме түбәндәгечә билгеләнә:

нче сыйныфта 0,5-1 бит;
нчы сыйныфта - 1-2 бит;
нче сыйныфта - 2-3 бит.

Сочинениене озын итеп язу төп максат түгел, чөнки, билге куелганда, беренче чиратта, язмада теманың тулы һәм эзлекле итеп ачылуына, тел байлыгына, хаталарның булмавына, грамоталылык дәрәҗәсенә игътибар бирелә. Сочинение ике билге белән бәяләнә: беренчесе - эшнең эчтәлеге һәм теленә, икенчесе грамоталылыкка куела.

Сочинениенең эчтәлеге һәм теле түбәндәгечә бәяләнә:

Эчтәлек темага туры килә, язмада фактик ялгышлар юк, эзлекле язылган; теле бай, образлы, стиль бердәмлеге сакланган - «5»ле.

Язманың эчтәлеге темага нигездә туры килә, ул дөрес ачылган; 1 фактик хата җибәрелгән, хикәяләү эзлеклелегендә артык әһәмияте булмаган төгәлсезлек сизелә; тулаем алганда, теле бай, образлы, стиль бердәмлеге сакланган - «4"ле.

Эчтәлекне бирүдә мөһим читләшүләр бар: ул нигездә дөрес, ләкин фактик төгәлсезлекләр очрый, хикәяләү эзлекле түгел; теленең ярлылыгы сизелеп тора, синонимик сүзләрне аз куллана, бер төрлерәк синтаксик төзелмәләрдән файдалана, теле образлы түгел, сүз куллануда ялгышлар җибәрә, стиль бердәмлеге сакланып җитмәгән - «3»ле.

Тема ачылмаган, фактик төгәлсезлекләр күп, планга туры килми, эзлеклелек бозылган, теле ярлы, сүз куллану ялгышлары еш очрый, стиль бердәмлеге юк - «2»ле.

Грамоталылык түбәндәгечә бәяләнә:

орфографик (пунктуацион яисә грамматик) ялгыш булса - «5»ле.
орфографик, 2 пунктуацион һәм 2 грамматик ялгыш булса - «4»ле.
орфографик, 3 пунктуацион һәм 3 грамматик ялгыш булса - «3»ле.

орфографик, 7 пунктуацион һәм грамматик ялгышлар булса - «2»ле.

Уку-укыту барышының матди-техник яктан тәэмин ителеше.

Д.М.Абдуллина, Л.К.Хисмәтова, Ф.Х.Җәүһәрова. Татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы. Әдәбият. 7 сыйныф. - Казан: Тат. кит. нәшр., 2014
С. Ш. Поварисов. Мәктәптә әдәби әсәрләрнең телен өйрәнү / Әдәбият укытучыларына ярдәмлек. - Казан: Тат. кит. нәшр., 1978

Татар әдәбияты: Теория. Тарих / Д. Ф. Заһидуллина, Ә. М. Закирҗанов, Г. Ш. Гыйләҗев. - Казан: Мәгариф, 2004

Д. Ф. Заһидуллина. Урта мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы: Методик кулланма. - Казан: Мәгариф, 2000
С. Г. Исмәгыйлева. Мәктәптә әдәбияттан сыйныфтан тыш эшләр. - Алабуга, 2002
Исә Болгар җилләре ... Риваятьләр, легендалар, бәетләр һәм тарихи ядкарьләр. - Казан, 1992 "Казан" журналы китапханәсе - №№ 11-12
Сак-Сок . Татар халык бәете. - Казан: Тат. кит. нәшр., 1990
Г. Камал исемендәге татар дәүләт академия театры. - Казан: Тат. кит. нәшр., 1976
Ф. Әмирхан. Халык кызлары.- Казан: Тат. кит. нәшр., 1995

9 Р. Фәхретдин. Казан ханнары. - Казан: Тат. кит. нәшр., 1995

10 "Мәгариф" журналы, "Мәгърифәт", "Ачык дәрес" газетасы

Сайтлар:

gzalilova.narod.ru/test6kltatyaz.html, www.tatknigafund.ru/) , gzalilova.narod.ru/delov_bumagi.doc, www.tatknigafund.ru/books/1865 ) xatasiz.com/ gzalilova.narod.ru/adabiyat_deftere/y_s.html

www.kitaphane.at.tt//- ilbyak-school.ucoz.ru/load/ http:/rusedu.ru

Контроль-үлчәм материаллар

Габдулла Тукай

Тест

Г. Тукай кайда, кайчан туа?

1886 елда Арча районы Кырлай авылында;
1886 елда Арча районы Кушлавыч авылында;
1886 елда Арча районы Өчиле авылында.

Г. Тукайның әтисенең исеме ничек?

Зиннәтулла;
Мөхәммәтвәли;
Мөхәммәтгариф.

Апуш Сасна Пүчинкәсе авылына ничек барып чыга?

Асрамага алалар;
Әнисе кияүгә чыга;
Мәдрәсәгә укырга бара.

Мөхәммәтвәли ни белән шөгыльләнә?

Һөнәрче;
Сәүдәгәр;
Эшче.

Кырлай - Тукай өчен нинди урын?

Тамагын туйдырган;
Әти-әниле иткән;
«Дөньяга күзе ачылган».

«Шүрәле» поэмасы кайсы авылга багышлап язылган?

Кушлавыч;
Өчиле;
Кырлай.

Габдулланың Уральскидагы тормышына кайсы фикер туры килә?

Аскы өйдә, хезмәтчеләр янында яши;
«Мотыйгия» мәдрәсәсендә укый;
Рус мәктәбенә йөри.

Беренче иҗади эшен сайлагыз:

Шигырь яза;
Тәрҗемә итә;
Хикәя яза.

Уральскида Тукай эшләгән журналларны күрсәтегез:

«Фикер»;
«Әлгасрелҗәдит»;
«Уклар».

Бу журналда Тукай тарафыннан язылган әсәрләр:

Шигырь;
Фельетон;
Пародия.

Уральскидан Казанга килгән елы:

1907 елның көзе;
1906 елның язы;
1908 елның кышы.

Казанда кайсы журналга җитәкчелек итә?

«Әл-ислах»;
«Яшен»;
«Ялт-йолт».

Гражданлык лирикасына караган әсәре:

«Пар ат»;
«Китмибез»;
«Туган җиремә».

Гомеренең соңгы елларында булган шәһәрләр рәтен күрсәтегез:

Әстерхан, Уфа, Петербург;
Мәскәү, Оренбург, Самара;
Уральск, Түбән Новгород, Троицк.

Тукай вафат булган дата:

1913 елның 15 апреле;
1913 елның 13 апреле;
1913 елның 26 апреле.

Габдрахман Әпсәләмов Тест

Г. Әпсәләмов кайчан һәм кайда туа?

1911 елда Мордва Республикасы Иске Аллагол авылында;
1886 елда Арча районы Кушлавыч авылында;
1887 елда Башкортстан Республикасы Солтанморат авылында.

Әдип кайсы жанрны язучы булып китүендә зур роль уйнады дип саный?

Бәет;
Җыр;
Дастан.

Әдәби образлар дөньясына алып керүче халык авыз иҗаты жанры:

Бәет;
Дастан;
Әкият.

Әдәбият дөньясына китерә торган сәбәпләр:

Сугыш турындагы истәлекләр;
Маҗаралы әкиятләр;
Укылган китаплар.

Иҗатка тартылу кайчан башлана?

М. Җәлил оештырган түгәрәккә йөри башлагач;
Авыл мәктәбендә укыганда;
Тукай әйткәч.

Беренче иҗат тәҗрибәләре нинди була?

Шигырьләр;
Хикәяләр;
Пьесалар.

Беренче хикәясенең исеме ничек?

«Маһинур»;
«Маһитап»;
«Маһигөл».

Кайсы уку йортын тәмамлый?

Казан дәүләт университетын;
Казан дәүләт педогогия институтын;
М. Горький ис. Әдәбият институтын.

Укуын тәмамлагач эшли башлаган журналы:

«Совет әдәбияты»;
«Октябрь баласы»;
«Ялкын».

Сугышта булган еллары:

1942-1945;
1941 - 1945;
1941 - 1946.

Фронтта иҗат иткән хикәяләр һәм очерклар җыентыгының исеме:

«Төньяк балкышы»;
«Көньяк кояшы»;
«Көнчыгыш йолдызы».

М. Җәлил турындагы романының исеме:

«Агыла болыт»;
«Мәңгелек кеше»;
«Сүнмәс утлар».

Г. Әпсәләмов - каләм иясе буларак кем ул?

Прозаик;
Шагыйрь;
Публицист;
Тәрҗемәче.

Кайсы әсәре өчен аңа Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе бирелә?

«Сүнмәс утлар»;
«Алтын йолдыз»;
«Газинур».

7 нче сыйныфта календарь-тематик планлаштыру

Материал үзләштерүнең көтелгән

нәтиҗәләре

Үтәлү вакыты

план

факт

I нче чирек

Габдулла Тукай иҗаты ( XX йөз әдәбиятыннан) (6 сәгать + 2 БСҮ+ 1 СТУ)

БСҮ Ватан кайдан

башлана?

Бәйләнешл

е сөйләм

үстерү.

Интернет материалларына

күзәтү, укучылар белән фикер

алышу, аңлатмалы уку.

Дәреслек-хрестоматия белән

танышу. Әдәбият дәфтәре башлау.

04.09

Г. Тукай. Иҗаты.

"Исемдә калганнар".

Яңа материалны өйрәнү дәресе

1,2 нче бүлекләрне сәнгатьле

уку, укылган өлешләрнең

сюжетын кыскача бәян итү.

Авыр язмышның оптимистик рухта

сурәтләнүен аңлау

"Исемдә калганнар"

әсәрендә

шагыйрьнең бала

чагы бирелеше

Катнаш дәрес

</<font face="Calibri, serif">3,4 нче бүлекләрне сәнгатьле

уку, укылган өлешләрнең

сюжетын кыскача бәян итү.

Әсәр белән танышу. Шагыйрь балачагының бирелеше

Исемдә калганнар

III-IV бүлекләр

Дәрес-әңгәмә

Әсәрне өйрәнүне дәвам итү. Габдулланың Кырлайдагы тормышы

"Шүрәле" поэмасы

Сәнгатьле уку дәресе

Поэма белән танышу. Әсәрдә туган якка мәхәббәтнең чагылы -шы, табигатьнең сурәтләнүе

"Туган авылым" шигыре

Сәнгатьле уку дәресе

Шигырь белән танышу. Туган җир төшенчәсенең бирелеше

"Кичке азан.", "Татар яшьләре" шигырьләре

Сәнгатьле уку дәресе

Шигырь белән танышу. Милләтне берләшергә чакыру мәсьәләләре

Г. Тукай темасын йомгаклау

Йомгаклау дәресе

Укучыларның белемнәрен тикшерү

Байназар Әлменов

"Исемдә калганнар " иллюстрациясе

Бсү

әңгәмә

Рәссам иҗаты турында белешмә. Әсәрләре хакында фикер алышу

Татар халык авыз иҗаты. Риваять. «Болгар каласының корылуы турында»

Фольклор төрләрен искә төшерү, мисаллар китерү. Риваять жанры, аның үзенчәлеге, төрләре турында төшенчә бирү. «Болгар каласының корылуы турында» риваятенең эчтәлеге белән танышу. 9 нчы биттәге 2, 4, 5 нче сорауларга җавап бирү.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер

төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ: Халык авыз иҗаты турында

төшенчә. Риваять турында төшенчә

05.09

«Сихерче кыз» риваяте

Э. Турнереллиның Казан шәһәре тарихын сурәтләгән картиналарын карау, фикер алышу. Дәреснең темасын билгеләү. «Сихерче кыз» риваятенең эчтәлеге белән танышу, жанр үзенчәлекләрен билгеләү.

11.09

Казан шәһәренең килеп чыгышы турында риваятьләр

Рәссам Э. Турнереллиның картиналары турында сөйләү. Казан шәһәре белән бәйле булган, укып килгән риваятьләрне сөйләү. Укыган һәм сөйләгәннәрдән чыгып, риваятьләрнең төрләрен билгеләү.

Сурәтләү чараларын таба белү.

12.09

Легендалар. «Ярканат ничек итеп дөньяны саклап калган?»

Табышмакның җавабын табу, фикер алышу, дәреснең темасын әйтү. Халык авыз иҗаты төрләре турында диалог төзеп сөйләшү. Легенданы уку, бергәләп анализлау. «Ярканат ни өчен төнлә генә оча?» темасына хикәя төзү. Шигырьдәге һәм легендадагы ярканат образларын чагыштыру.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Легенда турында төшенчә

15.09

«Зөһрә йолдыз» легендасы

Легенданы уку. 12-13 нче биттәге сорауларга җавап бирү. Зөһрә образына характеристика бирү. Геройның үзләренә ошаган сыйфатларын ачыклау.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Легенда турында төшенчә

18.09

Казан ханлыгы чорына караган тарихи җырлар

Җыр, аның төрләре турында сөйләшү.

«Сөембикә турындагы җыр кайсы төргә керер?» соравына җавап алу. Казан ханлыгы чорына караган җыр үрнәкләре белән танышу. Сөембикәнең күңел кичерешләре турында дәлилләп сөйләү.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Җыр турында төшенчә

22.09

Сыйныфтан тыш уку дәресе (СТУ). «Тоткын Сөембикә җыруы»

Җырны аерым өлешләргә бүлеп уку, эчтәлеген сөйләтү, өзекләрне укып күрсәтү. Әдәби әсәрне башта - өлешчә, аннан тулысынча анализлау. Халыкның Сөембикәгә карашын ачыклау.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Җыр турында төшенчә

25.09

Эпос-дастаннар. «Җик Мәргән»

Эпос-дастаннар белән танышу. Дастанның төрен, характер үзенчәлеген билгеләү. «Җик Мәргән» дастанының сюжетын ачыклау, төрен билгеләү.

Эчтәлекне кыскача һәм тулы итеп сөйләү. Дастандагы героик характерны күрсәтүче дәлилләрне табу.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Дастан турында төшенчә

29.09

Мәкальләр һәм әйтемнәр

Табышмак җавабын табу, фикер алышу. Мәкальләрнең Н. Исәнбәт билгеләгән функцияләре турында сөйләү. Биш төркемгә аерып бирелгән мәкальләрне укып, темаларын билгеләү.

Матур әдәбиятны сәнгатьнең бер төре буларак кабул итә белү.

Фольклор һәм аның жанрлары

турында мәгълүматка ия булу.

ӘТ:. Мәкальләр һәм әйтемнәр турында төшенчә

02.10

«Күп укыган - күп белер» темасына сочинение язу

Тема буенча фикер алышу.

План төзү. Текст төзү өстендә эшләү.

Караламаны тикшерү, тулыландыру, төзәтү.

Сочинениене дәфтәргә күчереп язу.

Әдәби телнең нормаларына

нигезләнеп, кирәкле темага телдән

һәм язмача бәйләнешле текст төзү

күнекмәсенә ия булу.

06.10

Дөнья халыклары мәкальләре

Төрле халыкларның бер үк темага караган мәкальләрен чагыштырып анализлау, охшаш һәм аермалы якларын табу. Мәкальләрдән чагыштыруларны,

сынландыруларны табу.

Тугандаш халыклар мәкальләреннән үрнәкләр белән

таныш булу. Өстәмә чыганаклардан

дөрес файдаланырга өйрәнү. Фәнни

фикерләү сәләтен камилләштерү.

09.10

Борынгы әдәбият

Сәйф Сарайның «Сөһәйл вә Гөлдерсен» әсәре

Борынгы әдәбият үрнәкләре турында төшенчә бирү.

Сәйф Сарайның тормышы һәм иҗаты турында кереш әңгәмә үткәрү. «Сөһәйл вә Гөлдерсен» әсәренең кыскача сюжеты белән таныштыру. 25-26 нчы битләрдәге материалны уку, бер-берләренә сораулар бирү. Өзектән чагыштыруларны табу.

Шагыйрьнең тормышы турында

мәгълүматлар. Иҗат эшчәнлеге.

13.10

Сәйф Сарайның «Сөһәйл вә Гөлдерсен» әсәре

Әсәрдән өзекләр уку, анализлау. Гөлдерсен турында сүзле картина төзү. Егет белән кыз арасындагы мөнәсәбәтне ачыклау.

16.10

XVIII йөз әдәбияты

Хикәят жанры. «Мәҗмугыл-хикәят».

Хикәят төшенчәсен үзләштерү. Әсәрнең төп мәгънәсен ачыклау. «Хикәятләрдән нинди сабак алырга мөмкин? » соравына төркемнәрдә җавап хәзерләү. Әсәрне рольләргә бүлеп уку.

20.10

XIX йөз әдәбияты

16-17

Закир Һадиның «Мәгъсум» хикәясе

XIX гасыр әдәбияты турында кереш әңгәмә үткәрү.

Закир Һадиның тормыш юлы турында белешмә бирү. «Мәгъсум» хикәясен уку, әсәрнең төп мәгънәсен ачыклау. Кыскача эчтәлеген сөйләү.

23.10

27.10

Белем алу - энә белән кое казу

Ф. Яруллинның тормышы һәм иҗаты турында кереш әңгәмә. Шигырьнең эчтәлеге, авторның әйтергә теләгән фикере турында сөйләшү. Фәнис Яруллин шигыре белән Закир Һади хикәясе арасындагы уртаклыкны табу.

30.10

XX йөз әдәбияты

Габдулла Тукайның тормышы һәм иҗаты.

Тукайның тормыш юлы белән танышу. 39 нчы биттәге сораулар һәм биремнәрне үтәү. «Кырлай Тукай тормышында нинди урын алып тора?» темасына дискуссия.

Г. Тукайның «Милли моңнар» шигыре.

«Милли моңнар» шигырен укып анализлау.

Сорауларга җавап бирү рәвешендә шигырьгә анализ ясау. Лирик геройны тасвирлап сөйләү.

Мәхмүт Хөсәеннең «Тукай - шигъри кыябыз» шигыре

Фронтовик шагыйрь Мәхмут Хөсәен турында белешмә бирү. «Тукай - шигъри кыябыз» шигырен актёр укуында тыңлату. Тукайны характерлый торган эпитетларны, чагыштыруларны сайлап алып язу.

БСҮ. X. Казаковның «Бәләкәй Апуш» картинасы. Г. Тукайның Казандагы музеена сәяхәт.

Картина буенча хикәя төзү. Дәреслек буенча Г.Тукайның Казандагы музеена сәяхәт ясау.

Габдулла Тукайның «Шагыйрь» шигыре

«Тукай шагыйрь күңеле нинди булырга тиеш дип саный?» Текстка бәйләп аңлату. Берберләренең җавапларын тулыландыру. Актёрга охшатып уку. И. Әхмәдиевнең «Тукай турында сюита» картинасыннан Тукайның таныш булган әсәрләрен табу.

«Күңел кылларын тибрәтүче шагыйрь» темасына сочинение язу

Тема буенча фикер алышу.

План төзү.

Текст төзү өстендә эшләү.

Караламаны тикшерү, тулыландыру, төзәтү.

Сочинениене дәфтәргә күчереп язу.

25-28

Әхмәт Фәйзинең «Җаек» («Тукай» романыннан өзек) әсәрен өйрәнү

Шигырьне тыңлап, дәреснең темасын билгеләү. Әхмәт Фәйзи турында белешмә бирү. «Җаек» әсәрен өйрәнгәндә укуның төрле формаларын файдалану. Төркемнәрдә эшләп, әсәрдәге геройларның характерлы сыйфатларын билгеләү. Әсәрдән дуслык, мәрхәмәтлелек, теләктәшлеккә мисаллар табу.

Дәрдемәнднең «Видаг», «Бәллү» шигырьләре

Дәрдемәнд турында ниләр белүләре турында сөйләшү. Дәрдемәнднең «Видаг», «Бәллү» шигырьләрен уку. Дәреслектәге сорауларга җавап бирү. «Бәллү»дә кулланылган иркәләү сүзләрен язып алу. Шигырьләрне актёр укуына охшатып, сәнгатьле итеп уку.

Нур Әхмәдиевнең «Дәрдмәнд» поэмасы

Тыңланган әсәрләр буенча дәреснең темасын билгеләү. Поэмада Дәрдемәндкә бирелгән бәя турында сөйләү. Төрле фикерләрне исәпкә алу һәм үз позицияңне нигезләү.

31-33

Галимҗан Ибраһимовның «Табигать балалары» хикәясе

Галимҗан Ибраһимов турында әңгәмә оештыру, өйрәнгән әсәрләрне искә төшерү. «Табигать балалары» әсәреннән өзекләр уку. Әсәрнең эчтәлегенә караган сорауларга җавап бирү. Картиналарны карау, әсәрнең эчтәлеге белән бәйләү. «Әсәр ни өчен «Табигать балалары» дип атала?» Фикерне дәлилләү. Әсәр һәм картинаны чагыштырып, уртак һәм аермалы якларны табу.

Пейзаж.

Пейзажның әдәби деталь буларак вазифасын билгеләтү. Г. Ибраһимов әсәрендә пейзажның вазифасын ачыклау. 66 нчы биттәге сораулар һәм биремнәр ярдәмендә ике әсәрне чагыштыру

1920-1930 нчы еллар әдәбияты

Поэма жанры. Һади Такташның «Алсу» поэмасы.

Һади Такташның тормыш юлын, иҗатын, өйрәнгән әсәрләрен искә төшерү. Поэма жанры турында әңгәмә үткәрү. Поэманы уку. «Алсу усалмы? » Аның характерындагы капма-каршылыкны табу.

Сугыш чоры әдәбияты

Фатих Кәримнең «Бездә - яздыр...» шигыре.

Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында мәгълүмат бирү. «Бездә - яздыр...» шигырен уку. Әсәрнең исеменә салынган мәгънәне ачыклау. Фашизмга биргән бәяне табу.

Фатих Кәримнең «Кыңгыраулы яшел гармун» поэмасы.

Гармун турында укучыларның чыгышларын тыңлау. «Кыңгыраулы яшел гармун» әсәрен укып анализлау.

Әсәрдә юмор хисләренең бирелешен, халык авыз иҗаты булган җырлар белән аваздашлыгын күзәтү.

Поэма жанрына хас билгеләрне табу.

Фатих Кәрим турында сөйләшү

И. Юзеевның «Васыятен эзлим Кәримнең» шигыренең эчтәлеге буенча әңгәмә. Шагыйрьнең тормышы белән бәйле шигырьләрен махсус әзерләнеп килгән укучыларның сәнгатьле итеп укуы. Шәхес культы еллары, Ф. Кәримнең нахакка гаепләнеп, төрмәдә утыруы турында аңлату. X. Әюпнең «Кайту», Р. Харисның «Өченче ядрә» шигырьләрен уку, анализлау, төркемнәрдә эшләп, тел-сурәтләү чараларын табу.

Сугыш чоры әдәбияты

Гадел Кутуйның «Рәссам» хикәясе

Гадел Кутуй турында кыскача мәгълүмат бирү.

«Рәссам» хикәясен укыту, әсәр буенча сораулар бирдерү. Макс Латисның «Гитлерга мең нәләт» картинасының эчтәлеген сөйләү.

Сугыштан соңгы чор әдәбияты

Габдрахман Әпсәләмовның тормышы һәм иҗаты

Эшне төркемнәрдә оештыру:

- Г. Әпсәләмовның тормыш юлы белән таныштыру;

- Г. Әпсәләмовның иҗаты белән таныштыру;

- Габдрахман Әпсәләмов иҗатына хас үзенчәлекләрне билгеләү;

- язучының оныгы Альбина Әпсәләмова белән таныштыру. Оныгының бабасы эшен дәвам итүе. Аның истәлеген саклау буенча эшчәнлеге турында сөйләү.

Тест эшләү.

Габдрахман Әпсәләмовның «Миңа унтугыз яшь иде» повесте

Р. Әхмәтҗановның «Солдатлар» шигыреннән өзек уку, әңгәмә, дәреснең темасын билгеләтү. Повестьны чылбыр буенча уку. Малик образы турында сөйләү. Сугыштагы кешенең сагыну хисләре күрсәтелгән өлешләрне табу. Җырның көче турында сөйләү.

Сибгат Хәкимнең тормышы һәм иҗаты

Сибгат Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗаты турында мәгълүмат бирү, хронологик таблица төзү.

Сибгат Хәкимнең иҗатына хас булган үзенчәлекләрне билгеләү. С. Хәкимнең халык көйләренә җырлана торган «Фазыл чишмәсе», «Таң атканда» әсәрләрен тыңлау.

43-44

Сибгат Хәкимнең «Бакчачылар» поэмасы

Тыңланган әсәрләр буенча дәрес темасын әйтү. Поэманы чылбыр буенча уку. «Бакчачылар» поэмасында сугыш һәм хезмәт темасының бирелешен күрсәткән урыннарны сайлап уку. 86-87 нче битләрдәге сораулар буенча эшләү.

Гомәр Бәшировның «Менә сиңа мә!» хикәясе

«Ачу алдан йөри, акыл - арттан» дигән мәкальнең мәгънәсен ачыклау. Сабырлык турында сөйләшү. Язучының портреты буенча дәрес темасын әйтү. Хикәяне чылбыр буенча уку. Сюжет эзлеклелеген саклап, эчтәлек сөйләргә өйрәнү. Әсәрнең эчтәлеге буенча фикер алышу.

Әмирхан Еникинең тормыш юлы һәм иҗаты

Әмирхан Еники турында алдагы сыйныфларда үткәннәрне искә төшерү, китапларыннан күргәзмә карау. Ә. Еникинең тормышы юлы турында уку. Әмирхан Еникинең тормышы һәм иҗаты буенча сораулар әзерләтү. «Ә. Еники иҗатына хас нинди үзенчәлекләр бар?» соравына җавап эзләү.

Әмирхан Еникинең «Кем җырлады?» хикәясе

Җыр турында әңгәмә, мәкальләр әйтү. «Кем җырлады?» хикәясен уку. 101 нче биттәге 1-8 нче сораулар буенча фикер алышу. Әсәргә ясалган иллюстрация буенча эшләү.

БСҮ. «Кем җырлады?» хикәясе буенча сочинение язу

Тема буенча фикер алышу.

План төзү. Текст төзү өстендә эшләү.

Караламаны тикшерү, тулыландыру, төзәтү.

Сочинениене дәфтәргә күчереп язу.

СТУ. Әмирхан Еникинең «Мәк чәчәге» нәсере. Нәсер жанры

Төшеп калган чәчәк исемен табу. Фикер алышу, дәреснең темасын әйтү. Нәсер жанры турында искә төшерү. «Мәк чәчәге» нәсерен уку. 76 нчы биттәге сорау буенча әңгәмә. 76 нчы биттәге сорау буенча әңгәмә. Мәк чәчәгенең тормышны яратуын тексттан өзекләр китереп, дәлилләргә тәкъдим итү.

Ибраһим Газиның «Йолдызлы малай» хикәясе

Ибраһим Гази турында әңгәмәдә катнашу. Пионер оешмасы хакында мәгълүмат бирү. Хикәяне уку, анализлау. Сорауларга җавап бирү. Сорауларга җавап бирү.

Рашат Низаминың «Блокада хатирәсе» әсәре

Р. Низаминың әсәрләреннән күргәзмә белән танышу. Герой шәһәрләр турында әңгәмә. Ленинград блокадасы турында мәгълүмат бирү. Сүзлекләр, энциклопедияләр белән эшләү. Әсәрне уку. 87 нче биттәге сорауларга җавап бирү.

СТУ. Бер язучының повесте буенча

53-56

Мөхәммәт Мәһдиевнең «Без - кырык беренче ел балалары» повестеннан өзек. Троп. Метонимия. Автобиографик әсәрләр

«М. Мәһдиев йолдызлыгы» китабы турында сөйләү. Сугыш чоры балалары турында әңгәмәдә катнашу. Сугыш чорында тылдагы хезмәт һәм тормыш турында мәгълүмат бирү. Повестьтан өзекләр уку. Сүзлек белән эшләү. Сорауларга җавап бирү. Әсәр буенча план төзү. Метонимия турында өйрәнү. Әсәрдән сурәтләү чараларын табу. Әсәрдәге геройларны

чагыштырып сөйләү.

1960-1980 нче еллар әдәбияты

М. Мәһдиев турында фикерләр.

М. Мәһдиевнең Гөберчәктәге музеена сәяхәт.

Аяз Гыйләҗев сүзләрен тыңлау, фикер алышу. Биографияләрне уку, үзбәя, иптәшләре эшен бәяләү. Дәреслек ярдәмендә, музей һәм аның экспонатлары белән танышу. «М.Мәһдиев каләмдәшләре тарафыннан ничек бәяләнә?» соравына җавап эзләү. Дәвам итегез: «Мөхәммәт Мәһдиев - ул ...».

58-59

Туфан Миңнуллинның «Монда тудык, монда үстек» драмасы. Драма жанры.

Рафис Корбанның «Могикан» шигырен уку. Фикер алышу, дәреснең темасын әйтү. Караган спектакльләре турында сөйләү. Драма жанры турында искә төшерү.

Әсәрне рольләргә бүлеп уку. 101 нче биттәге биремнәрне үтәү. Төрле буын кешеләренең эшкә, җиргә мөнәсәбәтләре турында фикер алышу.

Хәзерге әдәбият

60-61

Марсель Галиевнең «Нигез» повестеннан өзек. 1нче бүлек.

Марсель Галиев, аның иҗаты турында әңгәмә. Мифология турында сөйләшү. «Нигез» повестен уку. Һәр бүлектән соң бирелгән сораулар буенча әңгәмә оештыру. Мөстәкыйль эш: «Әсәрдәге кайсы образлар истә кала? Кайсы яклары белән?»

62-63

СТУ. Марсель Галиевнең «Нигез» повесте.

«Нигез» әсәренең икенче бүлеген уку, дәреслектә бирелгән план буенча эчтәлеген сөйләү. Ф. Урманченың «Нигез» повесте турындагы мәкаләсен уку. Ике бүлекне чагыштыру. Өянкенең халык тормышы белән яшәвенә мисаллар китерү.

БСҮ. «Мин туган нигез» темасына иҗади эш

Тема буенча фикер алышу.

Укучыларның ирекле сөйләүләре.

Дәфтәрдә эш.

Тәрҗемә әсәрләр

Александр Пушкинның «Кышкы кич» һәм «Мин яраттым Сезне!» шигырьләре.

«Шигъре Лермонтов вә Пушкин - олуг саф диңгез ул...» юллары турында фикер алышу. А.С.Пушкин, аның иҗаты турында әңгәмә. Шигырьләрен уку, анализлау. Шигырьләрнең оригиналларын уку. Әдәби әсәрләрне чагыштыру. Автор әйтергә теләгән фикерләрне табу.

Михаил Лермонтовның «Болытлар» шигыре.

М. Лермонтовның «Болытлар» шигырен укып анализлау. Тәрҗемәне оригиналы белән чагыштыру. Тәрҗемәче хезмәтенә бәя бирү. Сәнгатьле уку өстендә эшләү. Лирик геройны күз алдына китереп сөйләү.

Фантастика

Адлер Тимергалинның «Сәер планетада» әсәре. Фантастика.

А. Тимергалинның «Сәер планетада» әсәрен укып анализлау. Фантастик әсәрләр, аларның үзенчәлекләре турында әңгәмә Әсәрдә фантастика һәм чынбарлыкның бирелеше.

Радик Фәизовның «Бер күбәләк» хикәясе

Р.Фәизов иҗаты турында белешмә бирү. «Бер күбәләк» хикәясен уку. Сүзлектән «сакчыл» сүзенең мәгънәсен ачыклау. Инсафиянең сүзле портретын төзү.

Балалар әдәбияты

Галимҗан Гыйльмановның «Ике дус һәм Ак бабай хакында кыйсса»сын уку

Балалар язучылары белән таныштыру. «Балалар әдәбияты» турында төшенчә булдыру. Дуслык турында әңгәмә оештыру: балалар дуслыгы, өлкәннәр дуслыгы, халыклар дуслыгы, кеше һәм хайваннар дуслыгы.

Г. Гыйльмановның «Ике дус һәм Ак бабай хакында кыйсса»сын уку, анализлау. «Сыерчык өчен нәрсә кадерле: матурлыкмы, уңайлылыкмы?» соравы буенча дискуссия.

Ел буе үткәннәрне йомгаклау. Р. Фәйзуллипның "Бердәнбер", Г. Афзалның "Акыл, намус, белем" шигырьләре.

Ел буе өйрәнелгән материалны искә төшерү. Язучылар, аларның әсәрләре. Әсәрләргә ясалган иллюстрацияләр. Тема буенча өйрәнелгән картиналар һ. б.

Тест эшләү. Р. Фәйзуллинның «Бердәнбер»,

Г. Афзалның «Акыл, намус, белем» шигырьләрен уку, эчтәлекләре турында әңгәмәдә катнашу.

⇧

⇩

скачать материал