Урок по казахской литературе на тему 'Бала Шоқан'

«Ескелді ауданы әкімдігінің Мелькомбинат негізгі орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Сабақтың тақырыбы:

«Бала Шоқан»әңгімесі

( қазақ әдебиетінен ашық сабақ)

5 «А» сынып

Қарабұлақ кенті

2014-2015 оқу жылы

Пән аты: Әдебиет Сыныбы: 5 «А» Күні, айы, жылы: 24.02.2015 ж Сабақтың тақырыбы: Сапарғали Бегалиннің « Бала Шоқан» әңгімесіндегі Шоқан бейнесі.
Сабақтың мақсаты: а) білімділік: Әңгіме мазмұнына талдау жасай отырып, Шоқанның бейнесін ашу.
ә) дамытушылық: Тың мәліметтер бере отырып пәнге деген қызығушылығын арттыру, оқушылардың сөйлеу дағдыларын жетілдіру.
б) тәрбиелік: Балалар арасындағы достық қарым - қатынастың адалдығы, бала Шоқанның бойындағы кішіпейілділік, адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптеу, оқушыларға үлгі ету.
Әдісі: Түсіндіру, талдау, сұрақ - жауап, топпен жұмыс. Сатылай кешенді талдау технологиясы, СТО технологиясы.
Көрнекілігі: С.Бегалиннің портреті, Шоқанның суреті, слайд көрсету, , дидактикалық материалдар. Сабақтың типі: сатылай кешенді талдау, сын тұлғасынан ойлау. Сабақтың түрі: бекіту сабақ. Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ - жауап, ұжымдық, проблема туғызу. Сабақтың көрнекілігі: суреттер, плакат, оқулық, интерактивті тақта, семантикалық карта. Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география, сурет, мүсін өнері.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру.
1. Оқушылармен амандасу.
2. Сабаққа қатысуларын тексеру. Бұл күнде аты мәшһүр дана Шоқан, Өр тұлға, кесек ойлы дара Шоқан, Қазақтың аспанында жұлдыздай боп, Жарқырып ағып өткен баба Шоқан. М.Ементаев

Қызығушылықты ояту.
1. Сыныпты екі топқа бөлу:
1) «Алғыр» тобы
2) «Адал» тобы

Аты -жөні

Үй тапсыр

масы

1.Ой шақыру

2.Мағынаны тану

3.Топтық жұмыс

4.Шығармашылық тапсырма

5.Адамтану диаграммасы.

Ұпай

Баға

Ахмет Лаура

Қыдырбай Камила

МаратоваҚымбат

Мерпайз Мөлдір

Сайрамбек Рамазан

Иембек Айман

Хайратқызы Нұргүл

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Әңгіме мазмұнын еске түсіру мақсатында зымыран сұрақтар қою.
а) Шоқан қай жерде туып өскен?
ә) Шыңғысқа Шоқанға кім болып келеді?
б) Әжесі Айғаным қандай кісі болған?
в) Шоқан мен Мысық қай жерде кездесті?
г) Шоқан мен Мысықтың шыққан тегінде айырмашылық бар ма?
ғ) Мысық Шоқанның келгеніне неге қуанды?
д) Мысықтың ермегі не?
ж) С. Бегалиннің қандай шығармалары бар?
Мүсін - бір заттың пішінін металдан, балшықтан, гипстен жасау

ІІІ. Жаңа сабақ Сабақты әрі қарай сын тұрғысынан ойлау технологиясының бөлімдеріне сай жүргізу.

1.Ой шақыру «Ой түю» Шоқан кім?

зерттеуші әдебиетші Тарихшы ғалым саяхатшы

жаратылыстанушы

Автор жайлы қысқаша мәлімет беріледі.
Сапарғали Бегалин 1895ж. қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Дегелең ауылында дүниеге келген. Ауыл молдасынан хат таныған соң Семейдегі «Приходская школаны» 1915ж. бітіреді. Бала кезінен бастап халық ауыз әдебиетін сүйсіне оқыған.
Сапарғали Бегалиннің әдебиетке деген құштарлығы ерте оянады. Ол балаларға арнап біраз шығармалар жазған, соның елеулісі - «Бала Шоқан» шығармасы. Жазушы естелігі "Шоқан өміріне қатты құмарттым. Оның өмірбаяныныңбәрін қамтуды мақсат тұтпадым. Мен Шоқан өмірінің бір сәтін іздедім. Тапқан да сияқтымын. Ол-Шоқанның кеңсе күзетшісінің баласы Мысықтың балшықтан ойыншық мүсінін жасағанын көріп, талабын танып, оны өзімен бірге оқуға алып кетуі. Әсіресе, осы оқиға маған қатты ұнап, хикаят жазуға ұмтылдырды. "Бала Шоқанды" осылай жаздым" Оқулықпен жұмыс.
Шоқанның балалық шағы туралы не жазылды екен? Оны қазір біз оқулықта берілген жазушының сөзінен білеміз (оқушылар кезекпе - кезек мәтінді дауыстап оқиды).
Сөздікпен жұмыс (дәптерге).
Күзек - малдың күзгі жайылымындағы қоныс.
Әбдіре - киім - кешек салынатын сандық.
Ықтияр - өз еркі.
2.Мағынаны тану кезеңі.
Топпен жұмыс. Шығарманы талдау кестесі

Шығарманың композициялық құрылысына сатылай кешенді талдау

1.Шығарманың тақырыбы

2.Шығарманың авторы

3.Жанр түрі

4.Оқиға орны

5.Кейіпкерлер

6.Сөздіктер

7.Жазушы идеясы

8.Әңгіменің басталуы

9.Әңгіменің байланысы

10.Әңгіменің дамуы

11.Әңгіменің шарықтау шегі

12. Әңгіменің шешімі

3.Топтық жұмыс

"Кейіпкерді таны" стратегиясы.

І топ
- Ей, Мысық, аман ба? Мына ойыншықтарды кім істеді? ( Шоқан )
- Шоқанжан, әне бір балшықтарың не? (Шыңғыс )
- Жоқ, сенің құнаның бар, алып қашып кетесің. Мен жаяумын. Кеше әлгі бір тентек бала өзімді сабап кетті. Сен тимейсің бе? (Мысық)
- Ей, өзін қара, неге келдің, шық үйден. (Жақып )
- Шоқан - ау, мынауың кім? Қайдағыны қасыңа ертіп, үсті басы немене, қасына жоламашы. Ойнауыңа бір жөнді бала табылмады ма? ( Анасы )
- Ей, сен қай ауылдың баласысың? (Жақып )
ІІ топ
- Мұнда қайдан келдің? деп сұрады. (Жақып )
- Аулақ кет, мұнда нең бар? Қорқытпа, тиіспе, бұл - менің жолдасым. (Шоқан)
- Жоқ, мен құс істеймін. (Мысық)
- Ей мынауың кім, қайдан ерттің, түу өзі сап - сары. ( Жақып )
- Кәмила, мына балаға ана әбдіредегі кездемеден көйлектік шыт жыртып берші, шешесі бар шығар, тіктіріп кисін, - деді ( Шоқанның анасы)

1топқа сұрақтар:
• Мысық неден және қандай мүсіндер жасады?
• Шоқан оларды қалай бағалады?
• Мысық неге сонша жасқаншақ болды?
• Мәтінге сүйіне отырып,

Мысыққа мінездеме

2 топқа сұрақтар:
• Шығармадан Шоқан бойынан қандай қасиеттерді байқадың?
• Шоқанның бала кезіндегі көргендері мен білгендерінің болашақ өмірде пайдасы болды ма?

• Шоқан қандай бала?

Мінездеме беріңіз.

IV.Сергіту сәті

4.Шығармашылық тапсырма

Сахналық көрініс, рөлмен ойнау. (Әңгіменің І бөлімі: Бала Шоқан,Мысық,Жақып) Көрініс «Уәде»
Рольдерде: 1 Шоқан -Рамазан
2 Мысық - Нургул
3 Жақып-Айман
4 Автор - Мөлдір

Семантикалық кесте ( қай кейіпкердің сөзі?)

кейіпкерлер

Жақып

Шоқан

Шыңғыс

Мысық

Сары бәйбіше

Сыдық

-Не бересің, бауырсақ бересің бе, қант бересіңбе?

+

-Өй,өзін қара,неге келдің,шық үйден

+

-Әй,жарайды,бара ғой екі айтпаған жақсы

+

-Өй,кет, былай жолдан!

+

-Біздің ауыл қыстауға көшеді. Сен осында қаласың ғой,енді аман бол!

+

-Ей,сен қай ауылдың баласысың?Мұнда қайдан келдің?

+

Иә,дәл өзі.Бірақ мына қойының құлағы тым үлкен екен.

+

Ү. Бекіту кезеңі. - Айтыңдаршы балалар, осы кейіпкерлердің мінезіндегі қасиеттер барлық адамдарда да болады ма? Қалай ойлайсыңдар? (..............) - Мүмкін,тек қана Шоқан, Мысық, Жақыптарға ғана тән мінез? - Иә, дұрыс айтасыңдар,барлық адамдарға тән қасиеттер.Сабағымызды қорыта келе Шоқан атамыздай ұлы адам болу үшін біз бүгін «Адамтану диаграммасын» құрастырып көрелік. Халықта айтады «Тәні саудың, жаны сау». Әрине тән мен жан сабақтас, егіз бір бірімен айырғысыз. Ал осы адам бойындағы қасиеттерді қанағаттандыратын шын асыл - ол бас амандығы, ал адамның негізгі байлығы - денсаулығында. 5.Адамтану диаграммасы. (Венн диаграммасы бойынша). - Адам болған соң бізде жақсы қасиет те, жаман қасиет те болады. Ал Адамтану диаграммасын толтырамыз. Қане оқиық, қандай қасиеттерді көп жаздық. Жақсы қасиеттер Жаман қасиеттер - Адамгершілік, кішіпейілдік, татулық, парасаттылық, мейірімділік, жарасымдық қайырымдылық, инабаттылық. Бұл қасиеттер адамның жанын жадыратады, көңілін көтереді. - Қызғаншақтық, кекшіл, сараң, ұрысқақ, ашуланшақ, тәртіпсіздік. Бұл қасиеттер адамның жанын аздырады, ішкі дүниесін тоздырады, адамға дерт әкеледі. - Осы жақсы қасиеттерді жанымызға жақын ұстап, жаман қасиеттерден аулақ болайық. «Жақсы тілек, жарым ырыс» - дейді халықта, арайлап атқан таңымызды жақсы тілекпен бастайық дегім келеді. VI.Үйге тапсырма: "Шоқандай болғым келеді" ( шағын шығарма жазу)
ҮIІ. Бағалау кезеңі. Бүгінгі сабақта барлықтарың да белсенді қатыстыңдар: Сайранбек Рамазан бес, Маратова Қымбат төрт, Мерпайз Мөлдір және Ахмет Лаура бес, Иембек Айман төрт деп бағаланды.

1.Шоқан: - Ей,Мысық,аман ба? Мына ойыншықтарды кім істеді? 2.Мысық: - Өзімдікі,өзім істедім. Шоқан: - Бермейсің бе? Мысық: - Иә,бермеймін! Шоқан:- Ей,Мысық немене,өзің сонша қорқақасың?Алмаймын,көрейін! Мысық: - Жоқ,сенің құнаның бар,алып қашып кетесің.Мен жаяумын.Кеше әлгі бір тентек бала өзімді сабап кетті.Сен тимейсің бе? Шоқан:- Жоқ,мен алып қашпаймын.Тек көремін. Мысық: - Рас айтасың ба? Шоқан: - Сен,немене мені жатырқап қалғансың ба?Сен мына ойыншықтарыңды маған бересің бе? Мысық: - Жоқ,бермеймін,кешегі балалардай сен алып қашасың! Шоқан : - Қорықпа, мен тимеймін.Қане, көрсетші, өзің ұстасың ғой!Ақысына не аласың,маған ана балшық атыңды берші. Мысық: - Не бересің,бауырсақ бересің бе,қант бересің бе? Шоқан: - Беремін,сен маған ойыншығыңды бер.Біздің үйге жүр,апамнан көп қант,бауырсақ әперемін. Мысық: - Жоқ,мен қорқамын,мені ұрсады. Шоқан: - Жоқ,мен тигізбеймін,өзім ертіп барамын. Мысық:- Иә,апаң ұрсады,қорқамын. Шоқан: - Ей,кәдуілгі түйе? Өй,өзің шеберсің ғой!Жүр менімен.Апама ұрыстырмаймын. 3.Жақып: - Ей,мынау кім,қайдан еріттің,түу өзі сап - сары. Шоқан: - Өй,жынды,әрі кет,мұнда нең бар? Шоқан: - Мысық, неге жылайсың?Жүр,бері жүр менімен. - Мұғалім: - Балалар! Сендерге Жақыптың мінезі ұнады ма? Неге? Қалай ойлайсыңдар,ол өскенде мінезі өзгереді ме,жоқ па?

1.Шоқан: - Ей,Мысық,аман ба? Мына ойыншықтарды кім істеді? 2.Мысық: - Өзімдікі,өзім істедім. Шоқан: - Бермейсің бе? Мысық: - Иә,бермеймін! Шоқан:- Ей,Мысық немене,өзің сонша қорқақасың?Алмаймын,көрейін! Мысық: - Жоқ,сенің құнаның бар,алып қашып кетесің.Мен жаяумын.Кеше әлгі бір тентек бала өзімді сабап кетті.Сен тимейсің бе? Шоқан:- Жоқ,мен алып қашпаймын.Тек көремін. Мысық: - Рас айтасың ба? Шоқан: - Сен,немене мені жатырқап қалғансың ба?Сен мына ойыншықтарыңды маған бересің бе? Мысық: - Жоқ,бермеймін,кешегі балалардай сен алып қашасың! Шоқан : - Қорықпа, мен тимеймін.Қане, көрсетші, өзің ұстасың ғой!Ақысына не аласың,маған ана балшық атыңды берші. Мысық: - Не бересің,бауырсақ бересің бе,қант бересің бе? Шоқан: - Беремін,сен маған ойыншығыңды бер.Біздің үйге жүр,апамнан көп қант,бауырсақ әперемін. Мысық: - Жоқ,мен қорқамын,мені ұрсады. Шоқан: - Жоқ,мен тигізбеймін,өзім ертіп барамын. Мысық:- Иә,апаң ұрсады,қорқамын. Шоқан: - Ей,кәдуілгі түйе? Өй,өзің шеберсің ғой!Жүр менімен.Апама ұрыстырмаймын. 3.Жақып: - Ей,мынау кім,қайдан еріттің,түу өзі сап - сары. Шоқан: - Өй,жынды,әрі кет,мұнда нең бар? Шоқан: - Мысық, неге жылайсың?Жүр,бері жүр менімен. - Мұғалім: - Балалар! Сендерге Жақыптың мінезі ұнады ма? Неге? Қалай ойлайсыңдар,ол өскенде мінезі өзгереді ме,жоқ па?

кейіпкерлер

Жақып

Шоқан

Шыңғыс

Мысық

Сары бәйбіше

Сыдық

-Не бересің,бауырсақ бересің бе,қант бересіңбе?

-Өй,өзін қара,неге келдің,шық үйден

-Әй,жарайды,бара ғой екі айтпаған жақсы

-Өй,кет, былай жолдан!

-Біздің ауыл қыстауға көшеді. Сен осында қаласың ғой,енді аман бол!

-Ей,сен қай ауылдың баласысың?Мұнда қайдан келдің?

Иә,дәл өзі.Бірақ мына қойының құлағы тым үлкен екен.

Семантикалық кесте ( қай кейіпкердің сөзі?)

Семантикалық кесте ( қай кейіпкердің сөзі?)

кейіпкерлер

Жақып

Шоқан

Шыңғыс

Мысық

Сары бәйбіше

Сыдық

-Не бересің,бауырсақ бересің бе,қант бересіңбе?

-Өй,өзін қара,неге келдің,шық үйден

-Әй,жарайды,бара ғой екі айтпаған жақсы

-Өй,кет, былай жолдан!

-Біздің ауыл қыстауға көшеді. Сен осында қаласың ғой,енді аман бол!

-Ей,сен қай ауылдың баласысың?Мұнда қайдан келдің?

Иә,дәл өзі.Бірақ мына қойының құлағы тым үлкен екен.

1.Бұрынғыдай емес, Шоқанға бойы үйренген Мысық тартынбай келеді. Бұлар үйге таянғанда алдарынан кім шығады?

( Шоқанның інісі Жақып шығады)

2. Иә, мен кетемін. Бағана айтқаным қайда, ұрсады, сабайды деп. Осыны айтып, Мысық есікке қарай шегіншектей бергенде не болды?

( сырттан үйге кіріп келе жатқан Шоқанның әкесінің тізесіне соқтығып, етпетінен құлады)

3. Бауырсақты бір-бірлеп жеп, қымызды имене жұтып отырған Мысыққа Шоқан не айтты?

( - Сен немене, әлі қорқып отырсың ба? Жеп қой бауырсақты,қалғанын етегіңе салып ал,-деді оған тостағанды ысырып.)

4. Кімнің қасында отырған Жақып қолына шыбыртқы ұстап, әлі де Мысыққа өшіге қарады?

( Үлкен ақ сары әйелдің)

1.Бұрынғыдай емес, Шоқанға бойы үйренген Мысық тартынбай келеді. Бұлар үйге таянғанда алдарынан кім шығады?

2. Иә, мен кетемін. Бағана айтқаным қайда, ұрсады, сабайды деп. Осыны айтып, Мысық есікке қарай шегіншектей бергенде не болды?

3. Бауырсақты бір-бірлеп жеп, қымызды имене жұтып отырған Мысыққа Шоқан не айтты?

4. Кімнің қасында отырған Жақып қолына шыбыртқы ұстап, әлі де Мысыққа өшіге қарады?

1.Бұрынғыдай емес, Шоқанға бойы үйренген Мысық тартынбай келеді. Бұлар үйге таянғанда алдарынан кім шығады?

2. Иә, мен кетемін. Бағана айтқаным қайда, ұрсады, сабайды деп. Осыны айтып, Мысық есікке қарай шегіншектей бергенде не болды?

3. Бауырсақты бір-бірлеп жеп, қымызды имене жұтып отырған Мысыққа Шоқан не айтты?

4. Кімнің қасында отырған Жақып қолына шыбыртқы ұстап, әлі де Мысыққа өшіге қарады?

№ Шығарманың аты "Бала Шоқан"
1 Авторы С. Бегалин
2 Кейіпкелері: Шыңғыс, Шоқанның анасы, Мысық, Жақып, Сыдық, Шоқан
3 Оқиға орны Құсмұрын бекеті, Шыңғыс күзегі
4 Шоқан кіммен кездесті? Күзетші баласы Мысықпен
5 Мысықтың күні - бойғы ермегі не? Саз балшықтан мүсін жасау.
6 Шоқанға жасаған қандай мүсінін берді? Түйе
7 Шоқан Мысықты қайда ертіп апарды? Өзінің үйіне апарды.
8 Шоқан Мысықты ертіп келгенде оған анасының көзқарасы, інісі Жақыптың әрекеті қандай болды? Мысықты жаратпады.
9 Мысық неден қорқып неден жылап жіберді? Қаршығадан қорықты.
10 Мысықтың басына келген ой? Мені құсқа жегізгелі жатыр деп түсінеді.
11 Шоқан Мысыққа не бергізді? Бауырсақ пен қымыз
12 Мысықты үйіне шығарып салып тұрып Шоқан не айтты? Ертең мен барамын, маған жақсылап түйе жасап қой,- деді
13 Мысықтың жауабы. Мен құс істеймін.
14 Шоқан Мысыққа берген уәдесінде тұрды ма? Уәде етпеу керек, уәде еттің орында

«Алғыр»

«Адал»