ҚЫсқарған сөздер.

Жеміс және көкөніс шаруашылығы пәнінен мемлекеттік емтихан сұрақтары. І нұсқа. №246 топ

1.Өсімдіктерді жерлестірудің ғылыми негізін алғаш жасаған кім?

А. Л.П.Симиренко

Б. Н.И.Вавилов

В. И.П.Павлов

Г. А.С.Крюков

Д. А.П.Драгавцев

2.Мәдени дақылдардың, оның ішінде жемістілер мен жидектілердің орасан бай түрлері неше орталықта шоғырланған?

А.14

Б.20

В.5

Г.12

Д.7

3.Тамыржемісті көкөністерде, қантты жүгеріде, жасыл асбұршақта, қарбызда, асқабақта, жемістерде, жидектерде және жүзімдерде қандай заттар мол болады?

А.Көмірсулар

Б. Ақуыздар

В.Майлар

Г.Отгегі

Д.Дәрумендер

4. Жемістер мен көкөністерде әсіресе тәтті бұрыш, ақжелек және аскөк, батун пиязы, ақжелкек, брюссель, түсті және ақ қауданды орамжапырақ, қымыздық, шпинат, қызанақ, шалғам, қара қарақат, таңқурай, бүлдірген, қарлыға, алмалар қандай дәруменге бай келеді.

А.В

Б. Р

В.А

Г.Д

Д. С.

5. Сәбізде, пияз жапырағында, шпинатта, аскөкте, қызанақта А дәруменінің мөлшері көбірек. Бұршақты көкөністер, қантты жүгері, савой және брюссель орамжапырақтары, қымыздық, шпинат, ақжелектің жапырақтары қандай затқа бай келеді?

А.Көмірсутегіне

Б. Дәрумендерге

В. ақуызға

Г.Фосфорға

Д.Кальциге

6.Органикалық қышқылдар (лимон, алма, шарап, қымыздық) жемістердің, жидектердің және көкөністердің .......

А.қышқылдылық

Б. дәмдік сапасын қамтамасыздандырады және азықтың жақсы сіңірілуіне мүмкіндік туғызады.

В. дәрумендік

Г.Азоттық

Д. Көміртектік

7.Қымыздық, ақсүттіген, шпинат, савой және түсті орамжапырақ, кольраби, балдыркөк, сәбіз, өрік, алмалар, алмұрттар қандай затқа бай.

А.Фосфорға

Б. Магниге

В. Калийге

Г. Кальцийге

Д. Дәруменге

8.Атақты физиолог И.П.Павлов, адам күнде жаскөкөністермен қоректенсе өз өмірін ең кем дегенде қанша ұзарта алады деген.

А.1/4

Б. 1/5

В. 1/3

Г. 1/2

Д.1/6

9..........- ара шаруашылығының маңызды көзі.

А.Тоғай

Б. Гүлдер

В. Орман

Г. Жүзімдік

Д.Бақ.

10.«Бақ ауасымен тыныс алған адам жас шағымен, тіршілік қызығымен, сұлулықпен, ұзақ өмірмен тыныстайды» деген сөз кімнің сөзі?

А. Л.П.Симиренко.

Б. И.В.Мичурин

В. Л.П.Симиренко

Г. Н.И.Вавилов

Д. В.В.Пашкевич

11. Бір жылда бір тұрғынға шаққанда қанша жеміс-көкөніс өнімін өндіру керек?

А.1000кг

Б. 50кг

В.10000кг

Г. 1000000кг

Д.100 кг

12. Ерте көкөніс өнімдері Қазақстанның өңірінде.

А.Шығыс

Б. солтүстік

В. оңтүстік

Г. Орта

Д.Батыс

13.Көкөніс шаруашылығының ғылыми негіздерін әзірлеуге......- отандық ғылыми көкөніс шаруашылығының негізін салушы - үлкен үлес қосты.

А. И.В.Мичурин

Б. В.В.Пашкевич

В. Л.П.Симиренко

Г. Н.И.Вавилов

Д. В.И.Эдельштейн

14.Қазақстанның солтүстігінде көкөніс шаруашылығының және картоп шаруашылығының дамуына елеулі үлесті ауыл шаруашылығы ғылымының докторлары .......қосты.

А. С.М.Рытов, А.С.Крюков

Б. А.П.Драгавцев, С.С.Олейченко

В. И.К.Фортунатов және В.М.Савич

Г.М.М.Клеев, Э.Э.Браун

Д.А.Д.Жанғалиев,В.А.Колесников

15. Өткен ғасырдың 80 жылдары Қостанай облысының «Мичуринский» мамандандырылған шаруашылығында жеміс-жидек дақылдарыжерге өсірілді.

А.80га

Б. 90 га

В.100га

Г. 1000га

Д.70га

16. Өсімдіктердің 130-140 мыңнан асатын әр алуан түрлерінің ішінде жеміс және жидек дақылдарының ......астам түрлері кездеседі?

А.50-ден

Б. 80-нен

В. 100-ден

Г.10-нан

Д.1000-нан

17. Лимон, апельсин (тәтті ащы немесе бигардия), мандарин, грейпфрурт, цитрон, лайм, шелдок немесе помнельмус, юнос, Папеда ичанг, понцирус, кинкан.

А. Пальмалықтар

Б. Аңдыздылар

В. Сумахтар

Г. Эбендер

Д. Раушангүлділер

18. Мәдени дақылдардың ең табиғи әр алуандылығы алғашқы (табиғи) немесе екінші (адам қалыптастырған) «орталықтарда» болатынын анықтады.

А. С.С.Олейченко

Б. И.К.Фортунатов

В. В.М.Савич

Г. Н.И.Вавилов

Д. И.В.Мичурин

19.Қазақстанда жеміс дақылдарының ішінде басымдылыққа ие.

А.Банан

Б. Жүзім

В. Алмұрт

Г. алма

Д.Алхоры

20. Жапырағы түсетін, биіктігі 15-20 м жететін ағаш.

А.Үй алмасы

Б. Үй алмұрты

В. Жүзімдік

Г. Алхоры

Д.Жаңғақ

21. Жеміс салуы отырғызғаннан .... өткен соң басталады.

А.3 жыл

Б. 5 жыл

В. 2 жыл

Г. 6 жыл

Д. 4 жыл

22.Жапырағын түсіретін ағаш немесе ірі бұта (биіктігі 3 метрден 6-7 м дейін).

А.Жүзім

Б. Жаңғақ

В. Шие

Г. Алмұрт

Д.Алма

23.ТМД елдерінің аумағында өндірістік егістіктері Украинада, Молдовада, Қырымда, Солтүстік Қап тауында, Қап тауы сыртында және Орта Азия елдерінде кең тараған. Егістіктердің солтүстік шекарасы Калининград-Минск-Чернигов-Харьков-Дондағы Ростов-Астрахань бойынша өтеді.

А.Алма

Б. Алмұрт

В.Тәттішие

Г. Жүзім

Д. Таңқурай

24. Биіктігі 6-15 м, жеміс салуға 3-6 жылы кірісетін, өміршеңдігі 20-50 жылға дейін болатын ағаш.

А.Шие

Б. Алша

В.Алма

Г. Алхоры

Д. Шетен

25.Өсімдіктер дүниесін зерттейтін ғылым.

А)гиология

Б) география

В)золлогия

Г) ботаника

Д) биология.

26.Өсімдіктер классификациясын тұңғыш жасаған кім?

А) Аристокл

Б) Феоффаст

В) Аристотель

Г) Гиппократ

Д) Геродот.

27.Өсімдіктер жөніндегі білім қай етек алған.

А) Оңтүстік

Б) Батыс

В) Шығыс

Г) Солтүстік

Д) Барлығы да дұрыс.

28.Кептірілген өсімдіктерді кейін қалай атаған?

А) кептірілген

Б) гербарий

В) құрғақ бақша

Г) ботаникалық

Д) құрғатылған өсімдік.

29.Еуропаға өсімдіктерді зерттеу үшін саяхатқа шыққан кім?

А) Павлов

Б) Линней

В) Дарвин

Г) Ламарк

Д) Жюсьен.

30.Тірі табиғатқа жататындар

А) Тау, тастар

Б) адамдар, жануарлар

В) су, жер

Г) өсімдіктер, жануарлар

Д) күн, ай, жер.

31.газ күйіндегі ауаның негізгі құрамы.

А) азот

Б) аргон

В) неон

Г) сутегі

Д) оттнгі.

32.Адам өміріне маңызы зор өсімдіктер.

А) жапырақты

Б) бұршақ дәнді

В) сабақты

Г) жемісті

Д) гүлді.

33.Қантты өсімдіктер.

А) қант тростингі

Б) қант қызылшасы мен қант тростингі

В) өрік пен алхоры

Г) қауын, қарбыз, қызанақ

Д) алма мен алмұрт.

34.Майлы өсімдіктер.

А) бидай, сұлы, арпа, жүгері

Б) күнбағыс, зығыр, мақта, көкнәр, қарасора, соя

В) қауын, қарбыз, қызанақ

Г) картоп, сәбіз, жуа

Д) ас бұршақ, үрме бұршақ, сүмбіл бұршақ.

35. Медицина мен әртүрлі техника саласында қандай өсімдіктер қолданылады?

А) зығыр

Б) күнбағыс

В) мақта

Г) соя

Д) үпілмәлік.

36. Бір ғана жасушалы өсімдік

А) аз жасушалы

Б) көп жасушалы

В) екі жасушалы

Г) бір жасушалы

Д) бір немесе одан да көп.

37. Өсімдік органдарының ішкі құрылысын зерттейді

А) ткандер

Б) морфология

В) светоскоп

Г) микроскоп

Д) микроколкулятор.

38. Барлық жануарлар, өсімдік жасушаларында міндетті түрде болады

А) микроплазма

Б) бактерия

В) плазма

Г) ядро

Д) вакуля.

39. Химиялық құрамы әр қилы болып келетін, организмнің қоректеруіне және қалыпты түрде зат алмасуы мен тіршілік қабілетіне өте қасиетті органикалық зат

А) ферменттер

Б) витаминдер

В) минералдар

Г) ауксиндер

Д) аминдер.

40.Көбіне тұқымның және қарапайым өсімдіктер спораларының құрамында болады.

А) су

Б) май

В) қант

Г) крахмал

Д) белок.

41.Өсімдік жасушасындағы туынды заттың бірі.

А) кристаллид

Б) май

В)углевод

Г) белок

Д) үпілмәлік.

42.Жасушадағы белоктың ыдырауынан түзіледі

А) қымыздық қышқылы

Б) алма қышқылы

В)лимон қышқылы

Г) амин қышқылы

Д) алкалоидтар.

43.Минерал заттар

А) сүт шырыны

Б) нитраттар, фосфаттар, хлоридтер

В)хлорлы натрий

Г) хлорлы калий

Д) витаминдер.

44.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының күрделі жолмен бөлінуі

А) амитоз

Б) митоз

В)копуляция

Г) бөлшектену

Д) анафоза.

45.Өсімдік органдарының, ткандерінің негізгі жасушаларын түзуші ткань.

А) гаплоид

Б) мейоз

В)анатомия

Г) меристема

Д) физиология.

46.Барлық күрделі өсімдік өркендерінің, сондай-ақ жас сабақтарының сыртын қаптап жатады.

А) целлелоза қабаты

Б) эпиблема

В) эпидермис

Г) жабынды ткань

Д) ашық ткань.

47.Жоғары сатыдағы өсімдіктердің қоректеру процесіне икемделе біткен жасушаның тобы.

А) паренхима

Б) қыртыс қабық

В) сары қабық

Г) эпидермис

Д) қоректік ткань.

48.Тіршіліктің бір кезеңінен немесе үнемі басқа бір сүректі өсімдіктердің денесінде жармасып тұрып өткізетін өсімдіктер тобы.

А) жинаушы ткань

Б) қоректік ткань

В) эпифиттер

Г) ксерофиптер

Д) суккулент.

49.Өсімдіктің барлық органдарына қоректік заттарды жеткізуге икемделген жасушалар.

А) өткізгіш ткандер

Б) ксилема

В) сүрек

Г) трахея

Д) сүзгілі түтік.

50.Гипстің құрамында не бар?

А)оттегі

Б) сутегі

В)магний және бор

Г) кальций және күкірт

Д) натрий

51.Қандай элемент жетіспесе өнімнің өсуі нашарлап, шығымы азаяды.

А) гипс

Б) натрий

В) күкірт

Г) магний

Д) кальций.

52.Тыңайтқыш ретіндегі гипсті көбіне қандай дақылдарға қолданады?

А) бақша

Б) бұршақ тұқымдас

В) дәнді

Г) орманды

Д) шөптесін.

53.Химиялық реакцияны жылдамдатады

А) натрий

Б) аммоний тұздары

В) катализатор

Г) магний

Д) су.

54.Жасыл түсті сұйықтық

А) тұздар

Б) бор

В) магний

Г) аммиактар

Д) қышқылдар.

55.Тұқым себер алдында енгізеді

А) су

Б) тұз

В) ізбес

Г) кальций

Д) күл.

56.Өсімдік өне бастағанда қажет зат.

А) натрий

Б) азот

В) кальций

Г) калий

Д) фосфор.

57.Қандай дақыл үшін ең азотты тыңайтқыш аммиак селитрасы мен аммоний сульфаты.

А) қызанақ

Б) картоп

В) қияр

Г) сәбіз

Д) жуа.

58.Фосфор элементін ашқан ғалым.

А) Иванов

Б) Менделеев

В) Брандт

Г) Пришвин

Д) Ломоносов.

59.Топырақтың түріне, дақылға байланыстыберілетін суперфосфат.

А) 70-80кг

Б) 60-70кг

В) 40-50кг

Г) 90-100кг

Д) 80-90кг.

60. Өсімдік жасушасында өте аз мөлшерде кездесетін және өсімдік өмірінде белгілі бір роль атқаратын элементтер

А) жай элементтер

Б) күрделі элементтер

В) микроэлементтер

Г) ферменттер

Д) тұздар.

61. Хлорофильді жасаушы ферменттер құрамына кіреді

А) темір

Б) қорғасын

В) кобальт

Г) мырш

Д) йод.

62. Құрамына екі немесе одан да көп өсімдікке қажетті элемент кіретін химиялық қосылыс

А) жай тыңайтқыштар

Б) күрделі тыңайтқыштар

В) фосфорлы тыңайтқыштар

Г) калийлі тыңайтқыштар

Д) кальцийлі тыңайтқыштар.

63. Органикалық тыңайтқыш

А) фосфор

Б) натрий

В) кальций

Г) магний, калий

Д) көң, шымтезек, компост.

64. Қатты көңде болады.

А) иод

Б) тұз

В) фосфор

Г) натрий

Д) темір.

65.Көңді қандай жерге себу керек.

А) тыңайған

Б) сулы

В) нулы

Г) тыңаймаған

Д) құрғақ.

66.Құрамында өсімдікке қажетті элементтер бар тыңайтқыш.

А) көң

Б) азот

В)фосфор

Г) натрий

Д) магний.

67.Өсімдікті зиянкестерден қорғау үшін қандай әдіс тиімді

А) күту

Б) жою

В)қию

Г) бүрку

Д) себу.

68. Зиянды жәндіктерге қарсы қолданылады

А) фунгицидтер

Б) инсектицидтер

В) зооцидтер

Г) акарацидтер

Д) гербецидтер.

69.Өсімдік ауруларымен күресу үшін қолданылады

А) фунгицидтер

Б) акарацидтер

В) инсектицидтер

Г) зооцидтер

Д) гербецидтер.

70.Кеміргіш зиянкестерге қарсы?

А) фунгицидтер

Б) акарацидтер

В) инсектицидтер

Г) зооцидтер

Д) гербецидтер.

71.Ешқандай химиялық қосылыстар тобына жатпайды.

А) ерітінділер

Б) Минералдар

В) тұздар

Г) антибиотиктер

Д) ерігіштер.

72.Кешенді әсер ететін №47 препарат қолданылады.

А) картопқа

Б) бақша дақылдарына

В) қияр, қызанаққа

Г) сәбізге

Д) қырыққабатқа.

73.Грамоксон ерітіндісі не үшін қолданылады?

А) жаздық және күздік бидайға

Б) қауын, қарбызға

В) қызанаққа

Г) өрікке

Д)картопқа.

74.Жылыжайлардагенсахлораның жасыл майдағы неге қолданылады?

А) құрттарға

Б) кеміргіштерге

В) арамшөптерге

Г) биттерге

Д) жәндіктер мен кенелерге.

75. Бақтық бүлдірген жемісінде қанша пайыз су, қанттар, лимон, алма, салицил қышқылдары, азотты және пектинді заттар, клетчатка, күл, С дәрумені бар.

А. 80-90пайыз

Б. 60-70 пайыз

В.50-60пайыз

Г. 20-30пайыз

Д. 10-20пайыз

76. Еуропаның, Азияның, Солтүстік Африканың, Солтүстік және Оңтүстік Американың қоңыржай және салқын климатында өскен 150-дей түрді біріктіреді.

А. Бүлдірген

Б. Шие

В.Алмұрт

Г. Қарақат

Д. Таңқурай

77. Жапырағы түсетін, биіктігі 1,5 м дейін болатын бұта. Жеміс салуға отырғызғаннан 2-3 жыл өткеннен соң кіріседі; жаппай (толық) жеміс салу 6-7 жылдары басталады.

А.Жаңғақ

Б. Бүлдірген

В.Таңқурай

Г. Үшқат

Д.Қарлыға

78.Жеміс-жидек өсімдіктерінің барлығында негізгі.......өсінді мүше .

А. Сабақ, жапырақ

Б.Тамыр, тамыр мойны

В. тамыр, сабақ және жапырақ.

Г. Сабақ, тамыр

Д.Сабақ, сағақ

79........бүршіктен өсіп шығады.

А. Гүлдер

Б. Жемістер

В. Өркендер

Г. Сабақтар

Д. Жапырақтар

80.Бір рет жеміс берген, жемісті бұтақтардың тарамдарынан тұратын жемістік құрылымдар.

А. Жемістер

Б. Бұталар

В. Өркендер

Г.Тамырлар

Д. Жемістенген бұтақшалар

81. Сүңгек, бұтақ-бұтақшалар, бұтақтар, жеміс құрылымдары, гүлдер, жемістер және топырақ үстілік жүйенің басқа да бөліктері ......дамиды.

А. Бүршіктен

Б. Тұқымнан

В. Өркендерден

Г. Гүлдерден

Д. Жемістерден

82. Пайда болған өркендерінің күші бойынша өсінді өркендер........болып бөлінеді.

А. Жемісті және гүлді

Б. Ағашты және бұталы

В. Өркенді және жемісті

Г. Жапырақты және өсуші

Д.Өркенді және гүлді

83.Жеміс өсімдіктерінің өркендерінде бүршіктер әдетте, жапырақ қолтығында орналасады, сондықтан оларды .........деп атайды.

А. Баурайлық

Б. Күлтелік

В. Өркенді және жемісті

Г. жапырақты және өсуші

Д. Қолтықтық

84.Тарамдалмаған түрі өзгерген өркен түрінде болатын, жабық тұқымды өсімдіктердің жыныстық көбею мүшесі.

А. Сабақ

Б. Гүл

В.Сағақ

Г. Тамыр

Д. Тұқым

85.Барлық шекілдеуіктілерде, сүйектілерде, цитрустыларда, субтропиктілерде (құрмадан басқа) және жидектілерде (құлпынайдан басқа) гүлдерінде аталық пен аналық гүл болады. Мұндай гүлдерді .......дейді.

А.Даражыныстылар

Б. Күрделіжыныстылар

В.Көпжыныстылар

Г. Қосжыныстылар

Д. Жыныссыздар

86.........-гүлдері мен азды-көпті түрі өзгерген ұштық (жоғарғы) жапырақтары - гүл күлтесінің жапырақтары мен жапырақшалары бар - бұтақ (өркен).

А.Гүл күлтесі

Б. Гүл жемісі

В. Гүл сабағы

Г. Гүл сағағы

Д Гүл шоғыры

87.Бір немесе бірнеше гүлдердің тозаңдануының нәтижесінде пайда болады.

А. Тұқымдар

Б. Тамырлар

В. Жемістер.

Г. Сабақтар

Д. Гүл шоғыры

88.Тамыр жүйесі өсімдіктің топыраққа бекуі, топырақтан өсуіне және дамуына қажетті су және еріген минералды заттарды сіңіруі үшін керек.

А. Тұқым түрлері

Б. Тамыр жүйесі

В. Жемістер.

Г. Баулар

Д. Гүл шоғыры

89. ........- ағза құрылымындағы жаңа жарандылармен (жаңадан пайда болған элементтермен) байланысты.

А. Даму

Б.Жетілу

В.Тұқым беру

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

90. …..... - өсімдіктің немесе жекелеген мүшелердің, ұлпалардың және жасушалардың тіршілік әрекетінде, құрылымы мен қызметінде пайда болған сапалы өзгерістер.

А. Қарқындау

Б.Даму

В. Қалыптасу

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

91. Бұл дәуірде екпе көшеттердің иілімділігі және қоршаған орта жағдайына икемділігі, дертке және зиянкестерге төзімділігі күрт төмендейді, сондай-ақ өсуі және жарақаттардың жазылуы нашарлайды.

А. Гүлденуі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

92. Үдете өсу кезеңі - тұқымның өнуінен алғашқы жеміс салуына дейін. Топырақ үстілік және тамыр жүйесінің үдей өсуімен және жаппай жапырақтануымен сипатталынады.

А. Үдете өсу кезеңі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

93..........- алғашқы өнімінен тұрақты (ұдайы) жеміс салуға дейін. Қаңқалы бұтақтардың үдемелі күшті өсуімен, қаума бұтақшалар санының молаюымен, жоғары сапалы өнімнің жылда артуымен сипатталынады.

А. . Үдете өсу кезеңі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Өсу және жеміс салу кезеңі

94.........осы түрдің (ағаштың) тұрақты өнімнен ең жоғары жеміс салуына дейін. Ағаштың өсуінің баяулауы және жаппай өсетін бұтақшалар санының молаюы, өнімнің артуы, сондай-ақ жеміс салуының дүркінділігінің (кезектілігінің) басталуы, қаңқалы жаңа бұтақтардың пайда болуы байқалады.

А. Солу

Б. Өркен жаю

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Жапырақтану

95.Ең жоғары өнімдер алу. Бөрікбастың өсінді бөліктерінің өсуінің тоқталуымен және олардың жемістік құрылымдарға айналуымен бірге бөрікбастың шетіндегілердің және ішіндегілердің ұдайы қурауымен сипатталынады.

А. Жеміс салу кезеңі.

Б. Тұқым салу

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д.Даму

96. ..........гүл шоғырларының ашылуы, шанақтардың даралануы, гүл күлтесінің пайда болуы, гүлжапырақшаларының тарамдалуы, гүлдеуі, гүл жапырақшаларының түсуі.

А. Жеміс салу кезеңі.

Б. Бүршіктердің шешек атуы және гүлдеуі.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

97......... 4 этаптан тұрады: 1) бүршіктердің бөртуі және бастапқы өсуі, 2) үдете өсуі, 3) өсудің басылуы, 4) өркенде ұштық бүршіктің қалыптасуы.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Тамырлану

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

98.Бұл кезең ұрықтанудан жемістердегі тұқымның пісуіне дейін жалғасады.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Жемістің салынуы (байлануы) және дамуы.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

99.........жеміс салу ұзын, қысқа да жемістік құрылғыларында жүреді.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Жемістің салынуы (байлануы) және дамуы.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г.Алманың кейбір сұрыптарында

Д. Алмұрттың сұрыптарында.

100.Жоғары өнім алудың қажетті жағдайына гүлдеу, тозаңдану және ұрықтану үдерістерінің бір қалыпты жүруі жатады.

А. Жоғары өнім алудың

Б.Даму

В.Гүлдену

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры