7


  • Учителю
  • Конспект урока по осетинской литературе

Конспект урока по осетинской литературе

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

Ирон литературæйы урочы конспект 8-æм къласы

Темæ: «Хъуамæ царды исты фæд ныууадзон…»

Брытъиаты Елбыздыхъойы драмœ «Хазби» - мœ гœсгœ


Урок-иртасæн

Урочы нысантæ:

1. Райхалын уацмысы мидис, йæ сæйраг идейæ, сæрибарыл тох кæнын, национ иудзинадыл кæй у, уый бамбарын кæнын ахуырдзаутæн. Æрдзурын хъайтарты фæлгонцтыл.

2. Рæзын кæнын цымыдисдзинад ирон адæмы историмæ, нæ фыдæлты рæсугъд æгъдæуттæм.

3. Ахуырдзауты зæрдæты гуырын кæнын уарзондзинад Фыдыбæстæм, хъомыл сæм кæнын хæлардзынад æмæ лæгдзинады æнкъарæнтæ.

Эпигрæф:

«Хазбийы хуызы бацыди дæ уд,

Цæмæй уыдаид сахъ лæппутæ бирæ».

Хуыгаты Уасил


Урочы архайынц историйы æмæ традицион культурæйы ахуыргæнджытæ.


Æрыгон иртасджытæ:

8 - œм къласы ахуырдзаутœ.


Урочы цыд:

I. Бацæттæгæнæн рæстæг.

II.

1. Интерактивон фœйнœгыл - Васойы къам œмœ йæ ныхæстæ. Ахуыргæнæг сæ кæсы: Абайты Васомœ ис диссаджы ныхœстœ:

«Адœймаг цалынмœ цœра, уœдмœ йын адœм аргъ кœнынц йœ бынат, йœ хœдзар, йœ исбонœн. Фœлœ куы амœлы, уœд ма йœ фœнымайынц œрмœстдœр дыууœ хъуыддагмœ гœсгœ: 1-агдœр, цы сарœзта уыцы адœймаг хорзœй йœ адœмœн, йœ бœстœйœн. Дыккагœй - цавœр фœд ныууагъта, кœй зыдта, кœнœ йœ чи зыдта, уыцы адœмы зœрдœты».

Чи нœ сразы уыдзœн ирон œвзаджы корифеимœ .

Ирон адœмы зœрдœты œнусты дœргъы чи баззайдзœн, царды ахœм рœсугъд фœд чи ныууагъта, уыдонœй иу у Брытъиаты Елбыздыхъо. (Елбыздыхъойы къам фœйнœгыл).

Æрыгон иртасджыты фœрцы уын уœ размœ рахœсдзыстœм Елбыздыхъойы сфœлдыстад, стœй нœ литературœйы бœрзонддœр œнтыстытœй иу - трагеди «Хазби».

(Урочы темæ æмæ эпиграф)

Фыссœгœн, дам, йœ уацмыс цœры, цалынмœ царды ахсджиаг проблемœтыл дзура, уœдмœ. Трагеди «Хазби» цы ахсджиаг проблемœтыл дзуры (сœрибар, иудзинад, патриотизм), уыдон актуалон сты абон дœр. Цœмœй уацмысы арф мидис, историйы факттœ, œнœаипп хъайтарты фœлгонцтœ œнцондœрœй бамбарой, банкъарой 8-œм къласы ахуырдзаутœ, уый тыххœй нœ архайд фœхицœн кодтам хицœн нывтыл, œрыгон иртасджыты та - хицœн къордтыл.

(Фœйнœгыл - нывтæ)

1 - аг ныв. Нœ адœмы цœугœ хœзнатœ.

(Адœмон сфœлдыстад иртасджытœ)

2 - аг ныв. Официалон «фыст истори».

(Историктœ œмœ географтœ)

3 - аг ныв. Æгъдау - царды фидауц.

(Этнографтœ)

4 - аг ныв. «Адœмы фарн иудзинады ис…

5 - œм ныв. «Ой, кœнœ - сœрибар, кœнœ -

мœлœт...»

Æрыгон иртасджытœ: этнографтœ, историктœ, фольклористтœ, географтœ.

(Интерактивон фœйнœгыл - Хъобангомы œрдзы нывтœ) Ахуыргœнœг дарддœр дзуры:

- Хъобан - Ирыстоны рагондœр œмœ райдзастдœр кœмттœй иу. Хъобан… уœздан, фœткылхœст, кадылмœлœг Хъобан. Хъобан… Цал œмœ цал зœрдœйы бауагътай œхсар œмœ ныфс незамантœй фœстœмœ! Номдзыд Чермен, лœджыхъœдджын Таймураз, Бœтœйы сœрœнгуырд фырттœ Будзи œмœ Аслœнбег. Сœ хъœбатырдзинад œмœ сœ сœ уœздандзинадœй зыдтой œввахсцœрœг œмœ дœрддаг адœмтœ. Се 'хсœн Æрфœны фœдау бœрœг дары Алыккаты Хазби. Хазбийы сгуыхт адœмœн œмбисондœн баззад. Адœмон сфœлдыстады йыл ис œнœхъœн цикл таурœгътœ œмœ зарджытœ. Байхъусœм-ма адœмон сфœлдыстад иртасджытœм.

(Ахуырдзаутœ дзурынц таурœгъ «Хазби œмœ Уœрœсейы паддзах», зарджыты ныхœстœ, хъуысы «Хазбийы зарœг»)


Ахуыргœнœг. Байхъуыстат таурœгъмœ, фехъуыстат зарœджы ныхœстœ. Уœдœ цымœ ахœм стыр бынат цœмœн œрцахста Хазбийы ном адœмон сфœлдыстады? (Хазби œрмœст йœхи ном œмœ кад нœ хъахъхъœдта, адœмы сœрвœлтау цыд мœлœтдзаг хœстмœ).

Ахуыргœнœг. Адœмы сœрвœлтау мœлœтмœ чи цыд, уый куыд нœ ныууагътаид адœмы зœрдœты фœд. Ацы цымыдисаг фœлгонцмœ йе 'ргом аздœхта куырыхон Елбыздыхъо дœр œмœ ныффыста œнœмœлœт уацмыс «Хазби».

- Кœм œвдыст œрцыд фыццаг хатт? Чи уыдысты йœ фыццаг театрдзаутœ?

- Адœмон сфœлдыстад иртасджытœ нын нœ размœ рахастой сœ куыст, ныр та байхъусœм нœ историктœм. (Фœйнœгыл нывтœ, картœ).

1-аг ахуырдзау. Брытъиаты Елбыздыхъо трагеди «Хазби»-йы равдыста, 19-œм œнусы райдайœн Кавказ Уœрœсеимœ иугонд куы цыд, уœды хабœрттœй иу эпизод - Хазбийы хъœбатыр тох инœлар Абхазовы œфсады ныхмœ.

2-аг ахуырдзау. Уыцы рœстœг Кавказы цыд хœст. Карз œмœ œгъатыр. Сыгътой хъœутœ, рœмыгътой мœсгуытœ, цагътой адœмы. Кавказœгтœ та хъахъхъœдтой сœ бœстœ, сœ цард, сœ бартœ. Инœлар Ермолов фыста йœ боныджы: «Бунтующие селения разорены и сожжены, сады и виноградники вырублены до корня… Нищета будет их казнью».

Ахуыргœнœг. Ацы хабœрттœ цыдысты Кœсœджы, Цœцœны, Дагъистаны. Уырысы паддзахы та хъуыдис Ирыстон басœттын. Цымœ цœмœн ?

3-аг ахуырдзау- геогрæф (картœйыл œвдисы œмœ дзуры). Ирыстон Кавказы абон дœр ахсы œппœты ахсджиагдœр бынат. Европœ œмœ Азийы цы дыууœ фœндаджы иу кœнынц, уыдон цœуынц Ирыстоныл. Уымœ гœсгœ Уырысы паддзахы хъуыдис Ирыстон басœттын, хœхтœ байсын. Граф Паскевичы раз сœвœрдта хœс: «Усмирение навсегда горских народов или истребление непокорных». Уœд Паскевич арвыста 2 экспедицийы Хуссар œмœ Цœгатмœ. Цœгат Ирыстонмœ œфхœрœн экспедицийы сœры уыд инœлар Абхазов.

4-œм ахуырдзау. Уыцы рœстœг ирон адœмœн нœ уыд азфыссœг, нœ историйœ баззад œрмœст скъуыддзœгтœ, хицœн хабœрттœ. Мœнœ иу ахœм хабар историйœ: 1830 азы 10 декабры Хъобан сыгъд œрцыд, йœ цœрджытœ тард œрцыдысты Æрыдоны хутормœ, - хъусын кодта Н. Ф. Паскевич.

Ахуыргœнœг. Цард дугъон бœхœй уœлдай нœу, кœддœриддœр уыд œмœ уыдзœн тох. Тохы хъуыддœгтœ баззайынц историйы, йœ архайджытœ та вœййынц фœтк œмœ œгъдауы дœнцœгтœ.

Æгъдау… Ацы дзырдœй тынгдœр цы ахады ирон адœймаджы цœсты. Адœймджы цард œмœ хъуыддœгтœ иууылдœр арœзт сты бœлвырд œгъдœуттœм гœсгœ. Æркœсут- ма драмœмœ œмœ зœгъут, ирон œгъдœуттœй дзы цавœртœ œвдыст œрцыд?

(Ныхасы бар этнографтœн. Фœйнœгыл «Ныхас»)

- Нœ фыдœлтœм уыд Ныхас, œмбал кœмœн нœй, ахœм скъола. Драмœйы фыццаг сценœты œвдыст цœуы ирон Ныхас. Ныхасы уынœм хистœрœн кад кœныны œгъдау. Зœрœдтœй чи œрбацœуы, уымœн адœм сыстынц, уœ ныхасы фарн, зœгъгœ, фœзœгъы, стœй йын кœм œмбœлы, уым сбады.

- Кœд кœстœртœ хистœртœн кад кœнынц, уœд сœ хистœртœ дœр нымайынц, аргъ сын кœнынц. (Ирон литературæйы чиныг, 8-œм къл. 115 ф.)

- Адœймаг хъуамœ архайа аив дзурыныл. Драмœйы архайджытœн сœ ныхасы культурœ у бœрзонд, хœрзхъœд. Ирон адœммœ салам дœттыны œмœ фœндараст кœныны œгъдœуттœ куыд бирœвœрсыг сты , уый œвдыст œрцыд уацмысы. (Дœнцœгтœ драмœйœ)

- Драмœйы ма œвдыст œрцыд уазœгœн аргъ кœныны œгъдау. Ныхасы Хазби œмœ Биайы-фырт куы фœбыцœу сты, уœд Хазби уайдзœф кœны йе 'мхъœуккœгтœн, уазœгмœ дамбаца кœй сластой, уый тыххœй. (Ирон литературæйы чиныг, 8-œм къл. 125 ф.)

- Ирон œгъдœуттыл œнувыд у Хазбийы мад Нана. Йœ фыццаг фœзындœй дœр бœрœг у, кœй у уœздан, хиуылхœцгœ, œгъдауœвœрœг мад. Йœ чындзœй, стœй йœ чызгœй дœр домы фидардзинад. ( 189 ф.)

Нана кœд цы фœнды фидар сылгоймаг у, уœддœр иунœгœй куы аззайы, уœд райдайы хъарœг кœнын, зоны, йœ фырт мœлœты фœндагыл кœй цœуы, уый œмœ зœгъы: «Адœмы œфсармы мын куы нœ бацыдаис, уœд дœ ницы ауагътаин».

Ахуыргœнœг. Драмœйы 2- аг нывы ис диссаджы эпизод - Хазбийы фын. Фыны мотив Хазбийы зарœджы дœр у сюжеты сœйраг хай. (Спектаклœй скъуыддзаг ).

Мад зоны йœ фырты хъысмœт. Йœ фырт мœлœты фœнагыл кœй цœуы, уый зыдта, фœлœ цы диссаг у, œфсарм мœлœтœй тыхджындœр куыд разынд.

Уœдœ Хазбийы хуызœн ныфсджын, œхсарджын, бœрнон; Нанайы хуызœн уœздан, нœртон, куырыхон адœймœгтœ цы адœммœ ис, уыдон састы бынаты цœмœн баззадысты?

Цœмœй ацы фарстœн дзуапп радтœм, уый тыххœй нœ раздœхын хъœуы 1- аг нывмœ.

- Цавœр œфсон ссардта Абхазов Хъобанмœ œрбабырсынœн?

Дзуапп. Абхазовы минœвар Биайы-фырт фехъусын кодта бардзырд, кœцыйы сабырцœрœг зœхкусœг адœмы œнœаххосœй аххосджын кœны. Абырœг Солœман цы хъазахъхъœгты амардта, уыдон дœр кœнынц Хъобаны адœмы œфсон.

-Цавœр домœнтœ ма уыд Абхазовы бардзырды?

Дзуапп. Домы «фыдгœнджыты» œфсады къухмœ раттын, адœмыл œвœры уœззау хъалон, œвœры сын хицау, уымœй уœлдай ма сœ хœдзœрттœ хъуамœ уой салдœттœн фысымуат. Фехъусын ма кодта, цас сœм ис œфсœдтœ œмœ хœцœнгарз.

- Цœмœн уœм афтœ кœсы, œмœ уыцы домœнтœ Абхазовœн œрмœстдœр œфсон уыдысты?

Дзуапп. Хъобаны адœм уыдысты сœрибар, тыхджын œмœ ныфсхаст. Уыдон хъалон никуы никœмœн фыстой, œмœ йœ домœнтыл дœр кœй не сразы уыдзысты, уый зыдта Абхазов. (Исламы монолог.178 ф.)

- Уœдœ-ма раттœм дзуапп нœ фарстœн, цœмœн баззадысты састы бынаты Хазби œмœ йе 'мбœлттœ?

Дзуапп. Биайы-фырт œргомœй куы загъта Хъобаны адœмœн, уœхи цœттœ кœнут хœстмœ, зœгъгœ, уœд Хазби арвыста фœдисонтœ Санибамœ йœ хœстœджытœм, йœ хœлœрттœм: Дœргъœвсмœ, Куырттатœм œмœ Уœлладжырмœ. Йœ фарсмœ œрбалœууыдысты œрмœстдœр Куырттаты фœсивœд.

- Цœуылнœ растадысты Иры кœмттœ?

Дзуапп. Ирон адœм кœддœриддœр œнувыд уыдысты сœ бœрœгбœттыл. Хазбийы тох œрцыд Рекомы бœрœгбонмœ. Сослœнбег Санибайœ куы œрыздœхт, уœд фехъусын кодта Хазбийœн, адœмы сœ фынгтœ œмœ кувынœй кœй нœ равдœлд тохы цœхœрмœ.(133ф.)

Ахуыргœнœг. Уœдœ-ма абалц кœнœм нœ фыдœлты уœзœгмœ œмœ байхъусœм , нœ журналист Туаты Алинœ цы зœгъы ацы дзуары тыххœй, уымœ. (Телеравдыст «Нœ фыдœлты уœзœгмœ. Реком»)

- Цымœ цœмœн бахъавыд Абхазов Рекомы стыр бœрœгбонмœ? (Ныхасы бар историйы ахуыргœнœгœн).

- Абхадз уыд гуырдзиаг кънйаз Абхазашвили. Уый хорз зыдта ирон адœмы - сœ цард, се 'гъдœуттœ, сœ уды хъœд. Бахъавыд Рекомы стыр бœрœгбонмœ. Фœлœ, ирон адœм бœрœгбоныл œнувыд сты, хъуыддаг канд уымœй нœ цœуы. Коцойты Арсен фыста, зœгъгœ, ирон адœм фыдœбоны «никуы зыдтой сœ зонд, сœ тых баиу кœнын. Хœст дœлœсыхы ис, œз та уœлœсыхаг дœн. Кœдœм цœуын?! Кœд знаг ардœм схœццœ уа, уœд œз дœр мœнœ. Афтœ уыдис ирон адœмы зондахаст»…

Ахœм уаг адœмы œрдзон миниуœг нœу. Ирон адœмы афтœ скодтой сœ цард, сœ истори, сœ географи. Ирœн œнусты дœргъы нœ уыд паддзахад, ныддихтœ сты хицœн кœмттыл, нал сын уыд иумœйаг нысан, иумœйаг интерестœ. Нал уыд иу бœстœ, иу ном, иу œхсœнад. Комгай йœхи ивта се 'взаг, ивтой се 'гъдœуттœ, сœ дин. Иудзинадœн хъœуы историон, экономикон œмœ политикон бындур. Æрмœст уыдонœй œвзœры иу идеологи, иу œгъдау, иу œвзаг - иудзинады œвдисœнтœ. Хазбийы заманы ирон дзыллœмœ нœ уыд национ œмбарынад, œмœ Ренненкампф арт œндзœрста Хуссар Ирыл, Абхазашвили - Цœгат Ирыл. Састой нœ иугœйттœй, хицœнтœй.

Ахуыргœнœг. Цард, дам, адœймаджы кœны хорз дœр œмœ œвзœр дœр. Ирон адœммœ иудзинад кœй нœ уыд, уый, куыд фехъуыстам, афтœмœй сœхи аххос нœ уыд, афтœ сœ скодта сœ цард, сœ истори.

Тексты-ма ссарут, Ислам œмœ Хазби иудзинадыл кœм дзурынц, уыцы бынœттœ œмœ сœ бакœсут.(120,122,147 ф.)

Ахуыргœнœг. Иудзинады проблемœ тынг хорз зоны Хазби, фœлœ йœ уœддœр стыр ныфс ис йœ адœмœй. Цымœ цœмœн?

- Хазби уыд стыр герой, фœлœ фœтœг не сси - нœ уыд ахœм фадат йœ рœстœджы, йœ тохœй та равдыста, «ирон лœг мœлын куыд зоны, уый».

Зœгъут-ма, йœ мœлœты размœ йœм цœвœр хъуыдытœ уыд, йœ фœстаг ныхас?

Дзуапп. Хазбийы фœстаг ныхас уыд: «Цин кœнын, мœрдтœм цœугœйœ хъалондар кœй нœ дœн, ууыл!» Амард сœрибар лœгœй, хъœбатыры мардœй.

Ахуыргœнœг. Елбыздыхъо «Хазби»-йы цы ахсджиаг проблемœтœ рахаста нœ размœ, уыдоныл œрдзырдтам. Скœнœм-ма хатдзœгтœ. (Фœйнœгыл).

Ахуырдзаутœ:

- Ирон адœммœ иудзинад кœй нœ уыд, уымœ гœсгœ Хазбийы фœдыл нœ разынд «хœстмœдзœуœг кœстœртœ».

- Хазби амард сœрибар лœгœй, йœ тохœй равдыста, «ирон лœг мœлын куыд зоны», уый.

- Адœмы бœрн, адœмы 'фсарм цардœй уœлдœр œмœ ахсджиагдœр сты.

Ахуыргœнœг. Елбыздыхъо йœ драмœйы баиу кодта патриотизм, сœрибар œмœ иудзинады проблемœтœ.

Адœмы сœраппонд йœ цард нывондœн чи œрхаста, ахœм геройтœ алы адœмтœм дœр уыд. Бакœсœм-ма историон кинонывœй чысыл скъуыддзагмœ. (Скъуыддзаг «Храброе сердце»-йœ)

Ацы нывы архайд цœуы 1280-œм азы Шотландийы. Йœ адœмы сœрибар царды сœраппонд йœ цард нывондœн œрхаста стыр национ герой Уильям . Хазбийау уымœн дœр мœрдтœм цœугœйœ йœ фœстаг дзырд уыд «сœрибар». Æвœццœгœн, мах не 'ппœт дœр сразы уыдзыстœм Генрих Манны ныхœстыл: «Сœрибар у œппœт идеалты сœр».

Цард цœуы, рœстœг ивы. Æмœ-ма цымœ абон иудзинады проблемœйыл дзурœм, цымœ ма нœм геройтœ œмœ патриоттœ ис?

(Ахуырдзаутœ дзурынц сœ хъуыдытœ ).

Ахуыргœнœг. Стыр поэт Фирдоуси загъта: «Зœххыл œнœмœлœт сты œрмœст геройы сгуыхт œмœ куырыхоны ныхас».

Йœ адœмы сœраппонд йœ цард нывондœн чи хœссы, ахœм лœгты фœрцы зœххыл нœ сœфынц сœрибар, рœстдзинад, фарн œмœ уды сыгъдœгдзинад .

Æрмœст ахœм лœгтœ фœсагъœс кœнынц: «Æз разы нœ дœн ницœйаг адœймаджы хъысмœтыл. Царды хъуамœ исты фœд ныууадзон». (Фœйнœгыл ногœй Хазбийы, Хъобангомы нывтœ)

( Хъуысы Хазбийы зарœг).







 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал