Конспект урока по марийской литературе

План-конспект

Класс: 6

Предмет: марий литератур.

Учебник: Марий литератур: 6 класслан учебник-хрестоматий

/ И.С.Иванов ямдылен.-Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2008.-204.:ил.

Урокын темыже: «Илыше кӱ» легенде.

Урокын типше: у шинчымашым налме урок.

Цель: «Илыше кӱ» легендын тӱҥ шонымашыж дене палдараш

Задаче-влак:

Обучающие: «Илыше кӱ» легендын содержанийже дене палдараш,произведенийым лончылымо навыкым вияҥдаш, йомак ден легенде кокласе икгайлык да ойыртемым ончыкташ, Чоткарын образшым почын пуаш, легенде-влакым лудаш кумылаҥдаш.

Развивающие: калык ойпогым шарналташ, планым ыштыме навыкым вияҥдаш, кутырымо йылмым лывырташ.

Воспитательные: шочмэлым йӧраташ, тудым аралаш, поро лияш кумылаҥдаш.

Могай лектышым вучыман:

Предметный лектыш: текстым выразительно лудмо навыкым вияҥдаш.

Метапредметный лектыш: пашан чын але чын огыл корно дене кайымыжым шижшаш, чын корным шке кычалшаш. Шуко вашмут гыч кӱлешанжым ойырен моштышаш. Монолог сынан текстым чоҥышаш. Пашам шке семын ыштен кертшаш.

Личностный лектыш: шке вийлан, палымашлан ӱшанымаш; поро чонан герой гай лийшаш, шоналтыде пашан йоҥылыш корно дене каен кертмыжым умылышаш.

Урокын эртымыже

1. Организационный ужаш.

1.Туныктышын саламлалтмыже.

- Поро кече. Мемнан урокышкына уна-влак толыныт. Айста нунын дене палыме лийына. Шке нергенна каласкалена.

2. Класс пӧлемын уроклан ямде улмыжо.

3. Йоча-влакын уроклан кӱлеш ӱзгарышт улмым тергымаш.

4. Тунемше-влакым пашаш кумылаҥдымаш.

2слайд-Айста йылмына лывыртен колтена. Урокышто шып огына шинче, мутланаш туҥалына.

Тумлеган тумер тораште,

Тудо Тумеръял тураште.

Тототлен тушечын Толя

Тыманмешке топкен тольо.

2. Ончыч тунеммым ушештарымаш.

Калык ойпогын жанрже-влакым пален налаш.

- Могай жанр-влакым шарнеда? ( Йомак, муро, тоштыеҥ ой-влк (миф, легенде, преданий), тушто, калык пале да ойӧрӧ, калыкмут, калык ойлымаш, калык драме, модыш-койдарчык, илыш-йӱла дене кылдалтше ойпого ( калык календарь, кумалтыш мут, тӱрлӧ ю шомак)

3 слайд

1. Изи курык ӱмбалныже

Изи тулым оптальым.

Изи тулын олмешыже

Емыж киндым кӱктальым.

Емыж кинде кӱмешкыже,

Чинче погаш пурышым.

Чинче погаш мо йӧсӧ?

Тулыкеш кодаш пеш йӧсӧ. (Тулык еҥын мурыжо)

- А мо тыгай муро? (Сем да мут дене каласыме произведений)

4 слайд

2. Шочмо-кушмо мланде шӧртньӧ дечат шерге. (Шочмо мланде нерген калыкмут)

Його-йомдара, паша пойдара. (Паша нерген калыкмыт).

Печым меҥге куча, айдемым - айдеме.( Келшымаш да вашполыш нерген калыкмут).

- Чын. Тиде калыкмут-влак улыт. Кузе палышда? Калыкмут-калыкын уш-акылжым, илыш опытшым келгын почын пуышо сылне ой.).

5 слайд

3.Чевер мундыра мландым куча? (Кече).

Кеҥежым сывыным чия, телылан кудаш пышта.(Пушеҥге).

Чондымо чонаным шортара.(Шоган).

- Тушто-влак улыт. А кузе палышда? Туштен каласыме.

6 слайд

4.Леве шыже-кужу телылан. (Калык пале. Теле нерген).

Шошо кукшо лиеш гын, шыже йӱран толеш. (Шыже нерген).

Кож пӱгыльмӧ лиеш-паренге шочеш. (Ялозанлык паша нерген).

-Калыкпале кузе шочын? ( Кугезе марий пӱртӱс кончышым, игече вашталт толмым тӱткын эскерен).

7 слайд

5. «Тумна чашка вуеш пыжашым пышта. Кум игым луктеш. Тушко рывыж толеш да муралта:

Тумна, тум-тум,

Ик игетым кудалте, тум-тум,

Кӱзенат кочкам, тум-тум,

Воленат кочкам, тум-тум,

Руэнат кочкам, тум-тум,

Ик игетым кудалте, тум-тум…» («Тумна ден рывыж» йомак).

-Тиде могай йомак? Йомак-влак могай тӱшкалан шелалтыт? ( Кум тӱшка: янлык нерген, юзо сынан, илыш-йӱла дене кылдалтше. Тиде йомак янлык нерген).

8 слайд

6. «Тиде кредалмаште осал Керемет Кава ӱдырын марийжым пуштын да капшымат кава гыч кудалтен. Шӱрашын шаланен пытен айдемын капше, а кушко тиде пудырго логалын, тушан шочын шогалын онар тумо да лывырге куэ…» («Кавасе ӱдыр-кӱтӱчӧ». Миф.)

- Мифын могай ойыртмже уло? (Миф-тӱнян ышталтмыжым, янлыкын кузе лиймыжым умылтарыше, пӱртӱсыштӧ, калык илышыште але ожно лийше иктаж-могай кугу вашталтыш, ӧрактарыше кончыш нерген акрет годсо калык ойлымаш).

III. Уроклан задачым шындымаш.

1. 9 слайд Кӱсле сем. Слайдыште кӱслезын сӱретше.

Ош луман пондашым шаралтен,

Кугыза кӱслежым шоктала.

Шоҥго, парнялажым модыктен,

Кусле кылым эркын пералта.

Рвезе-влак, шогалын тудын йыр,

Шошымсо вондерла авырен,

Ваш ончалын, шыргыжалын шыр,

Ныжыл йӱкым колыштыт пагален.

Тошто муро шӱмышкӧ перна

Эртышым каласал нунылан.

Кож оҥа ик семын чытырна,

Пуйто лийын чынжымак чонан.

- Кӧм сӱретыште ужына? (Шоҥго кочам, кӱслезым).

-Сӱрет могай шонымашым шочыкта? (Кӱслезе кӱсле дене шокта, мура, ала-мом каласкала).

-А мом каласкален кертеш? (Йомакым, тоштыеҥ ойым).

10-13 слайд Йоча-влак талешке-влак нерген слайд-влакым ончат.

- Тыгеже шоҥго коча кӧ нерген, мом каласкала? (Марий талешке-влак нерген).

-А нуно могай лийыныт? (Кугу капан, тале, патыр, герой).

- Калык ойпогын могай жанрыштыже тыгай патыр-влакым вашлийына? (Йомакыште, легендыште).

14 слайд -Сӱретышке ончалза. Тиде могай патыр?( Чумбылат).

-Тугеже таче кӧ дене палыме лийына? (Чумбылат дене).

- А Чумбылат кӧ лийын? ( Марий талешке).

-Тугеже тачысе урокнан задачыже-влак могай лийыт? ( Марий талешке Чумбылат нерген легендым лудаш, Чумбылатын образшым шымлаш, легенде ден йомак кокласе ойыртемым муаш).

IV. У темым тунемме корно.

Учебникнам почына, тетрадьышке числам, урокын темыжым серена.

1. Легендым лудын пуаш.

-Легенде тыланда келшыш? Мо шот дене келшыш? (Чумбылат патыр, лӱддымӧ, пашам йӧратыше, шочмо калык верч тыршыше). Калык ойпогын могай жанржым ушештара? (Йомакым).

2.Йомак дене икгайлыкше да ойыртемже .

Икгайлык. «Илыше кӱ» легенде калыкын илышыштыже моткоч шукерте лийше пеш кугу событийым шарныкта, садлан тудо йомак семынак йоҥгалтеш. Вет арамланак огыл тыште кӱ курык чытырналт почылтеш, тушечын Чумбылат лектын шогалеш, шкетынак шучко тушманым кырен шалата.

Ойыртем. Шукерте ожно марий калыкланат тӱрлӧ тушман дене кредалашыже верештын. Тыгай кредалмаште калык кокла гыч лекше могай-гынат кугу куатан, лӱддымӧ патыр еҥ шкенжын усталыкшым ончыктен. Ик тукым гыч вес тукымыш тыгай еҥ нерген поро каласкалымаш шарлен. Тыге Чумбылат, Онар да моло патыр-влак калыкын йӧратыме еҥышкышт савырненыт. Садланак шке ойыштыжо тыгай патыр-влакын имньыштым, вургемыштым, сӧй ӱзгарыштым ончыкта. Чумбылат гай патыр-влак шочмо калыкым чаманеныт, шке куатышт дене тушман деч араленыт.

-Мо тыгай легенде? (Легенде-эртыше илыш гыч кугу событийым, лӱмлӧ патыр-влакын чапле, геройло пашаштым сӱретлыме, тошто ор, ял да ола-влакын чоҥалтме жапышт да лӱмышт дене палымым ыштыше калык поэтический произведений). Тетрадьыш возыкташ.

-Айста легендым икмыняр ужашлан шелына.

Легендым тыгай ужашлан палемдаш йӧнан:

15-17 слайд 1.Тӱҥалтыш гыч «Жап эртен» ойлончо марте.

18-19 слайд 2. «Жап эртен» гыч «Икана кугырак еҥ-влакын Чумбылатым ужмыштым йоча-влак ужыныт» марте.

20 слайд 3. «Икана кугырак еҥ-влакын Чумбылатым ужмыштым йоча-влак ужыныт» гыч «Тылеч вара калыкын аралышыже уке лие» марте.

21 слайд 4. «Тылеч вара…» гыч мучаш марте.

Тунемше-влак ужашлам почела лудыт.

22-25 слайд 3.Физкульминутка.

4.Мутланымаш.

- Тушманын вийже ваштареш кучедалмаште Чумбылатын патырлыкшым кузе ончыктымо? (Чумбылат патыр, имньыжат виян, тул гай. Тушман кугу вийже денат тудын ваштареш шоген ок сеҥе, Чумбылатын патырлыкышкыже чумыр калыкын вийже, эрык верч шогаш шонымашыже ушнен. Тушман ваштареш кучедалмаште тыгак Чумбылатын имньыжат, умдыжат, кердыжат чот полшат).

Текстыште муаш. «Йот эл гыч толшо тушман-влак ӱмбаке тудо мардеж семын кудал колтыш, лӱдын ӧрмалгыше тушманым умдо дене шуркален , керде дене руэн, имне дене тошкен пытарыш. Шукат ыш лий, тушман куржын шаланыш…»

- Чумбылатым калык молан пагален, калык ушеш тудо могай еҥ семын кодын? (Чынак, Чумбылат-калыкын йӧратыме еҥже. Пагалымашым тудо шке поро кумылжо , пашаже, шочмо калыкше верч тыршымыж дене налын).

Текстыште муаш. «Тыныс жапыште Чумбылат пеш поро, ӱҥышӧ, пашамтыршен ыштыше айдеме улмаш. Но шочмэл ӱмбаке керылтме годым патыр еҥ шке элже верч кредалаш тарванен, лузга чал оржан сар имньыжым кушкын шинчын, кердым налын, шке калыкше ончылно сарыш лектын».

Садланак калык кеч-могай неле жапыштат тудым вуча, пагален шарна, ӱшанен ила.

-Молан произведенийым «Илыше кӱ» манын лӱмдымӧ? Тыге могай шонымашым иктешлен каласыме? ( Легендыште Чумбылат нерген ойлалтеш. Тудо илымыж годымат, колымекыжат, шочмо калыкшылан полша да варажым полшымыжы чарна. Лач тидым легендын темыжлан шотлыман. Патыр лӱддымӧ Чумбылатын поро пашаже, лӱмжӧ калык коклаште ила, тудын полшымыжлан ӱшан огеш йом. Тиде-дегенды тӱҥ шонымашыже, идейже.

Тыгеже «Илыше кӱ»- тиде эрык верч кучедалмаште ончыко ӱжын шогышо, шочмо мландын калыклан куатле патырлыкым пуэн шогышо вий.

5. Чумбылатын образше.

-Чумбылат могай лийын?

Чумбылат-шӱмбел калыкше верч шогышо пеш тале патыр. Тыныс, эрыкан жапыште тудо пеш поро, ӱҥышӧ да пашам тыршен ыштыше айдеме. Шочмэл ӱмбаке тушман-влак толын керылтме годым Чумбылат пеш чолган, лӱддымын нунын ваштареш кредалаш лектын да шочмо калыкшым, элжым кеч-кунамат утарен коден. Чумбылатым тушман-влак нигунамат сеҥен кертын огытыл, да шкештат куржын гына утленыт. Чумбылат колымекыжат, шке элже да калыкше нерген шонымым ок чарне, кӱлеш лийме годым полшаш ямде. Вет арамланак огыл патырым тойымо верым Илыше ку маныт. Тиде кӱ коргыште кугу вий ила, да калык коклаште пиалан ончыкылыклан ӱшанымаш огеш пыте).

Ме патыр еҥ-влакнам мондышаш огынал. Нунын лӱмыштым шарнаш кӱлеш.

-Могай кечын ме нуным шарналтена? (26 апрельыште-Марий талешке кече).

V. Тунемшын шке ыштыме пашажым, умылымашыжым тергымыже.

26 слайд 1. Пазлым погаш.

Чумбылат-тале, куатле патыр. «Тунам марий-влак коклаште Чумбылат лӱман пеш тале да куатле патыр илен»

Поро кумылан еҥ. «Мый, колымекемат, тендам ом мондо…»

Шочмо элжым да калыкшым йӧратыше. «Шкенжын шочмо-кушмо элжым да калыкшым арален»

Тушман деке шыде. «Шыдештше Чумбылатым тушман-влак нигунамат сеҥен кертын огытыл».

Ондалымылан сыра. «Шарнен лийза: ынде мый тендан деч йӧршеш каем. Те мыйын тыршымем ода акле».

VII.Иктешлымаш.

-Улыт мо кызыт Чумбылат гай айдеме-влак? А тыгай айдеме могай лийшаш? Могай койыш-шоктыш дене ойыртемалтшаш? Лач виян кап-кылан улмыж дене веле огыл очыний? (Пӱсӧ ушан лийшаш, писе, чулым, чолга, чоя).

-Тиде чын. Но виян еҥлан эше могай койыш-шоктышым ешарыман? (Порылык).

Порылык кеч-кунамат айдемын, коллективын виян улмыж нерген ойла. Поро айдеме вес енлан чонжым почеш, пайдам ышта. Айста порылык нерген калыкмут-влакым шарналтена.

27 слайд

1.Поро шӱман еҥын йолташыже шуко.

2.Поро мут корштышо шӱмым паремда. 3.Поро деч ит курж, осалым ит кычал.

4.Поро мут-эм, шакше мут-аяр.

5.Поро паша кок ӱмыран.

6.Поро паша нерген лӱдде ойло.

7.Поро пошкудо родо гаяк.

8.Поро пашам эр кече дене ышташ тӱҥалман.

-Эше Чумбылат гай айдеме могай лийшаш? (Шочмэлым йӧратыше).

VII. Тунемшын шке пашажым аклымыже.

- Урокна мучашке лишемеш. Те таче пашам сайын ыштенда. Отметкым ваш-ваш шындыза.

28 слайд Ойлончо-влакым кошартыза:

Мый таче пален нальым…

Неле ыле …

Мый умылышым…

Ынде мый кертам…

Мыйым ӧрыктарыш…

VIII. Мӧҥгысӧ пашам умылтарымаш

«3» Текстым лудаш да кӱчыкын каласкалаш.

«4» 9стр. улшо кок йодышлан вашмутым пуаш.

«5» Шке шочмо кундем нерген легендым возен толаш.