'Абайдың табиғат лирикалары' (10-сынып)

Қызылорда облысы,

Қазалы ауданы,

Бірлік ауылындағы

№102 орта мектептің мұғалімі

АБАЙДЫҢ ТАБИҒАТ ЛИРИКАЛАРЫ

(Х сынып)

Сабақтың мақсаты: Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы мағлұмат беру, білімдерін кеңейту.

Қазақ поэзиясының асқар биігі Абай бейнесіне, шығармашылығына құрмет, мақтаныш сезімдерін ояту.

Сабақтың міндеттері: а)білімділік: Табиғат жыршысы Абай лирикаларының

тақырыптары және олардың өзіндік

ерекшеліктерін таныту;

ә)тәрбиелік: Туған жерінің, Отанының әсем табиғатын

қорғауға, оған қамқорлық жасауға тәрбиелеу;

б) дамытушылық: Оқушылардың шығармашылық

қабілетін арттыру, сөйлеу мәдениетін

жетілдіру.

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту.

Қолданылған технология: Сын Тұрғысынан Ойлау стратегиялары.

Сабақтың әдістері: Ой қозғау, сұрақ - жауап, топтастыру, «Бес жолды өлең»,

«Сиқырлы таяқша», талдау.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, Абай суреті, Абай энциклопедиясы,

Абай І, ІІ том, бүктемелер, бағалау парағы, топтық белгілер.

Сабақтың құрылымы:

1. «Кім жылдам?» (Үй тапсырмасын сұрау).

2. Жаңа білім .

3. «Жаз», «Күз», «Қыс» өлеңдерінің ерекшеліктерін топтастыру.

4. Сөздік қоржын

5. Өлең құрылысына талдау .

6. Сергіту (ән тыңдау ).

7. «Сиқырлы таяқша».

8. Үйге тапсырма.

9. Жақсы баға.

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі

а) Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

б) Оқушыларды топқа бөлу, назарын сабаққа аудару.

Үй тапсырмасын сұрау.

Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығын «Кім жылдам?» ойыны барысында зымыран сұрақтар арқылы үй тапсырмасын сұрап, бекіту.

Жаңа білімді меңгерту.

І. Ой қозғау.

«Қазақтың классикалық әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі».

М.Әуезов.

«Абай не нәрсе жайын жазса да, түбірін, тамырын, ішкі - сырын, қасиетін қармай жазады. Әрі жазушы, әрі жазғанына сыншы, әрі көркем, шырайлы ойдың шебері».

А.Байтұрсынов.

Ғажайып сазгер дана

суреткер

Абайкөсемсөз зергері

аудармашы Ұлт мақтанышы

сыншы қазақ Табиғат жыршысы

поэзиясының

асқар биігі

- Оқушылар, Абайдың табиғат туралы қандай өлеңдерін білесіңдер?

(Оқушылардан сұрау)

ІІ. Мағынаны тану (Кіріспе сөз).

Абайдың «Жаз», «Қыс», «Жазғытұрым», «Күз», «Қараша, желтоқсан сол бір екі ай», «Желсіз түнде жарық - ай» атты табиғат лирикалары бар.

Абай «Қыс» өлеңі - 1888 жылы жазылған. Табиғат мезгілін суреттеуге арналған. Әрқайсысы 4 тармақтан, 6 шумақтан, көлемі 28 жолдан тұрады.

Мысалы: Ақ киімді денелі, ақ сақалды

Соқыр мылқау танымас тірі жанды... дегендей жанды пейзаж ғана емес, әлеуметтік мағынаға толы. 11 буынды өлең.

«Күз» - 1889 жылы жазылған. Бұл өлеңінде ақын күзгі тіршіліктің, табиғаттың жүдеу көрінісін, кедей үйлерінің тұрмысын бейнелейді.

«Жаз», «Жазғытұрым» - 1886 жылдары жазылған өлеңдер. Ақын бұл өлеңдерінде қазақ елінің өмір шындығы әсерлі, тартымды жырланады.

Абай қай өлеңінде болмасын табиғат пен қазақ халқының өмірін байланыстыра жырлаған. Сөйтіп, кемеңгер ақын мәңгі қайталанбас бейнелі сөз өрнегін жасады.

(Ахмет - Риза медресесі, Абайдың Жидебайдағы мұражайы, Абайдың жұмыс столы, Абайдың өмір жолы слайд арқылы көрсетіледі).

Оқулықпен жұмыс.

(Әр топ өздері таңдаған мезгілдеріне сай, хрестоматияда берілген өлеңдерді мәнерлеп жатқа оқиды,талдайды.).

І топ ІІ топ ІІІ топ

«Жаз» «Күз» «Қыс»

Сөздік қоржын. Дәптермен жұмыс.

"Қыс"

Ұшпа - шашыранды

бұлт

Қондыбай, Қанай -

ру аттарымен

аталатын

ауылдар

Домбығу - үсік шалу

"Күз"

Шомшы - астық

екпеген ел басқа елге

түйемен барып

астық алып

қайтып, шом

артады.

Күзеу - күздік

ауыл қонатын

жер

"Жаз"

Аяңшылы - Абайдың

Күреңтөбел аты

Айқайшы шал -

Әнет Бармақ

Деген шал

Бозбалалар -

Абайдың Ақылбай,

Әбдірахман деген

балалары

Өлең құрылысына талдау. (Әр топқа кесте таратылып, тақтамен жұмыс жасайды).

Өлеңнің тақырыбы:

Идеясы:

Лирика:

Шумақ

Тармақ

Бунақ

Буын

Ұйқас

Көркем сөздер

«Ән тыңдау» (Сергіту).

Құлақтан кіріп бойды алар

Жақсы ән мен тәтті күй, - деп ақын өзі айтқандай Абай әніне құлақ түрсек.

«Желсіз түнде жарық ай» әнін оқушы орындады.

ІІІ. Ой толғаныс.

«Сиқырлы таяқша» стратегиясы арқылы оқушыларға ой тастадым.

- Оқушылар, енді Абай өлеңдеріндегі суреттелген табиғат көрінісі мен қазіргі заман табиғат көрінісі қандай екен?(оқушылар ойларын ортаға салады)

Сабақты пысықтау үшін үш топқа «Абай», «Табиғат», «Сабақ» тақырыбына «Бес жолды өлең» құрастыру берілді.

Мысалы: Зат есім:

Сын есім:

Етістік:

Сөйлем:

Синоним:

Сабақты бекіту. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз.

Абай әрқашан ұлттық ұранымыз болуы тиіс», - деген қанатты сөзімен сабағымды қорытындылаймын.

Үйге тапсырма. «Жазғытұрым» өлеңін мәнерлеп жаттау; «Табиғатым - мекенім» (Эссе); «Абай жаққан бір сәуле сөнбеу үшін» (шағын шығарма жазу).

Бағалау. Оқушылардың бағалау парағындағы білім деңгейлерін саралап, мұғалім қорытынды баға шығарады.