Интегрированный урок по теме Аар берге амыдырал ийи чогаалда

Тема: Аар-берге чаш назын ийи чогаалда.

Сорулгазы:

1. Революция мурнунда ядыы уругларның аар-берге амыдыралын чогаал дамчыштыр уругларга билиндирери;

2. Тыва чогаалда Долбаа, Чудукмаа, Хаваа болгаш орус литературада Валик, Маруся-биле деңнеп көөрү;

3. Чогаадыг-миниатюра, үлегер домактарның дузазы-биле аас чугаазын, дыл-домаан сайзырадыры;

4. Чогаал дамчыштыр эриг сеткилдиг, кээргээчел, дузааргак чорукка уругларны кижизидери.

Дерилгези: эпиграф «Шаг шаа-биле турбас,

Чавылдак көгү-биле турбас»,

уругларның чуруктары.

План:

1. Организастыг кезээ.

2. Кол кезээ:

а) беседа.

б) деңнелге таблицазын долдурары.

в) мини-чогаадыг, чурук чурулгазы.

г) беседа.

3. Түңнел.

4. Онаалга бээри.

Кичээлдиң чорудуу:

1. Организастыг кезээ:

__Экии, уруглар! Бистиң бөгүнгү кичээливис онзагай кичээл болур. чүге дизе кичээл-деңнелге хевирлиг болур. Тыва чогаал, орус чогаал болгаш төөгү кичээлдерин холбап тургаш эрттирер бис.

2. Кол кезээ:

1. Беседа.

__Бис С. А. Сарыг-оолдуң «Шойдаң ирейниң Чудукмаа дугайында чугаазы» деп чогаалын өөренип доозупкан бис. Чогаалда революция мурнунда ядыы арат-чоннуң, ылаңгыя бичи уругларның кончуг аар-берге, түреңги амыдыралын көргүзүп турар.

Дараазында айтырыгларны чугаалажып, сайгарып көрээлиңер.

1. Чүге бичии уруглар ынчаар чурттап чорааныл? Чылдагааны чүдел?

(Чүге дизе Россияга ол үелерде капитализм, Тывага__феодализм үелери турган. Ядыы чон эрге чагырга чок, дарлал адаанга чораан. Эрге-чагырга, өнчү-хөреңги байлар, дүжүметтер холунга турган).

2. Орус чогаалдарда революция мурнунда уругларның аар-берге амыдыралының дугайында чогаалдар база бар.

3. Бо чогаалдарда аар-берге амыдыралдыг бичии уруглар кымнар-дыр?

2. Деңнелге таблицазын долдурары.

Ай-бес, кичигене казып чип турар.

Хавааның дуңмазынга хамаарыл-газы кандыгыл?

«Акызы оол элеңейнип, ширик силгээш, бодунуң болгаш дуңмазының тынын кадагалаан».

Чогаалда мөзү чок маадырлар кымнарыл?

Омзур-Мээрең кожай.

__/стүнде таблицага даянып алгаш, бичии уругларның аажы-чаңынга хамаарыштыр кандыг түңнел үндүрүп болур силер?

1. Иштики сагыш-сеткили бай.

2. Дузааргак, экииргек.

3. Харам сеткил чок.

3. Мини-чогаадыг, чуруктар чурууру.

__Кайы-даа чогаалда бичии уругларның салым-чолу кээргенчиг, амы-тынындан чарлы бээр кылдыр көргүскен. Силер чогаалчы болган болзуңарза, чогаалдың төнчүзүн канчаар төндүрер, өскертир турган силер? Кыска чогаадыг, а кошкак уруглар маадырларның портреттеринге даянып алгаш, чуруктар чуруур.Беседа.

__Чудукмаа, Хаваа, Валик ышкаш аар-берге салым-чолдуг чораан уруглар чүнүэң ачызында аас-кежик, тайбың чуртталганы чедип алганыл?

Эпиграф-биле ажыл.

__Бо үлегер домак чогаалда уругларның салым-чолунга тааржыр бе?

__Бис бөгүн тайбың-чаагай, эки амыдыралга чедип келген-дир бис. Ынчалза-даа бо үеде аштап, түреп чоруур, берге салымныг уруглар бар бе?

__Кандыг чылдагаан-биле оларның салым-чолу ындыг болган?

__Амыдыралга үр үеде чем чивээн, аштаан кижи таварышса, силер кандыг хемчег алыр силер?

__Бо хевирлиг оон өске кандыг чогаалдар билир силер?

(С. К. Тока «Араттың сөзү», А. Неверов «Аштыг-чемниг Ташкент хоорай», С. А. Сарыг-оол «Саны-Мөге»).

__Амгы үеде ОМзур-Мээрең ышкаш кижилер бар бе? олар кандыг кижилерил?

Түңнел.

__Бөгүн бис кандыг кичээл эрттирдивис?

__Бо кичээлден ажыктыг чүнү билип алдыңар?