Рабочая программа по башкирской литературе 9 класс

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

средняя общеобразовательная школа с. Арибашево

Муниципального района Татышлинский район

Республики Башкортостан

Рассмотрено Согласовано: Утверждаю

на заседании ШМО зам.директора по УВР Директор

______/__________________/ ______/Зидымышева Л.А./ МБОУ СОШ с. Арибашево

Протокол №____ от _______________/Нуриева А.У./

«__»_________20__г. Приказ №__«__»________20__г.

Рабочая программа

по родному (башкирскому) языку и литературе

для 9 класса

на 2016-2017 учебный год

Составила: Хузина Эльвира Нурлыгаяновна

2016 год

Башҡортостан Республикаһы

Тәтешле районы муниципаль район хакимиәте

Муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы

Әрибаш урта дөйөм белем биреү мәктәбе

Ҡаралған

ММБ ултырышында

Протокол №_____

«__»_________20__й.

Килешелгән:

УТЭ урынбаҫары

______/Зидымышева Л.А./

Раҫлайым:

мәктәп директоры

________/Нуриева А.У./

Приказ №___«__»__________20__й.

2016-2017 уҡыу йылына

9 - сы класс өсөн

туған (башҡорт)теленән һәм әҙәбиәтенән

эш программаһы

дөйөм сәғәттәр һаны - 66 сәғәт

аҙнаһына - 2 сәғәт

Хужина Эльвира Нурлығаян ҡыҙы төҙөнө

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһына (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I - XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М.С., Ғәбитова З.М., Усманова М.Ғ. - Ижевск: Книгоград, 2008.

Дәреслек: Башҡорт теле һәм әҙәбиәте. Рус мәктәптәренең 9-сы класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге. Төҙөүселәре:Д.С. Тикеев Б.Б.Ғафаров- Өфө: Китап, 2006.

2016 йыл

Аңлатма яҙыу.

Рус мәктәптәренең 9-сы класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн башҡорт әҙәбиәтенән эш программа.

Эш прогаммаһы 66 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт).

Төҙөүсе : Хужина Эльвира Нурлығаян ҡыҙы

Дәреслек: Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Рус мәктәбенең 9-сы класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн башкорт теле һәм әҙәбиәте. Төҙөүселәре: Тикеев Д.С., Ғафаров Б.Б. - Өфө: Китап, 2006.

Программа кимәле: базислы

Программа буйынса башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:

1. Уҡыусыларҙы башҡорт әҙәби телендә дөрөҫ һөйләшергә, өйҙә, йәмәғәт урындарында, хеҙмәт процесында башҡорт әҙәби телен практик файҙаланырға өйрәтеү.

2. Дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт телендә сыға торған «Йәншишмә», «Аҡбуҙат», «Аманат», «Шоңҡар», «Йәшлек» гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.

3. Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.

4. Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.

5. Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады һәм башҡалар менән таныштырыу, балаларҙы башҡорт донъяһына алып инеү, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

1. «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙеңI-XI кластары өсөн). Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. - Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

2. Башҡорт әҙәбиәте: Урта мәктәптең 9-сы синыфы өсөн дәреслек. - Өфө, Китап, 2006.-240 бит.Әҙәби -хрестоматия. Урта мәктәптең 9-сы класы өсөн /Авт.-төҙөүсе: Ғ.Б.Хөсәйенов.

3. Ғ.Хөсәйенов. Әҙәбиәт теорияһы.Өфө-Китап-2010.

4. Б.Б.Ғафаров.Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы.Өфө-Китап-2008

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

1. Башҡорт әҙәбиәте: Урта мәктәптең 9-сы синыфы өсөн дәреслек. - Өфө, Китап, 2006.-240 бит.Әҙәби -хрестоматия. Урта мәктәптең 9-сы класы өсөн /Авт.-төҙөүсе: Ғ.Б.Хөсәйенов.

2. Башҡорт теле таблицаларҙа, схемаларҙа hәм ҡағиҙәләрҙә. Әүбәкирова З.Ф.- Өфө, 2006.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-IX кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. - Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Әрибаш урта дөйөм белем биреү мәктәбенең «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора: телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм камиллаштырыу;телдең системаһын; бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота.Шулай уҡ унда милли тәрбиә тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

Халыҡ ижады әҫәрҙәренең барлыҡ төрҙәренең үрнәктәре лә бирелгән. Башҡортостан, уның төп халҡы булған башҡорт яҙмышы, ғөрөф-ғәҙәттәре, йолалары һәм таланты менән таныштырыу маҡсаты ҡуйылған.Программаның йөкмәткеһе. Идея-тематик һәм ниндәйҙер дәрәжәлә тарихи-хронологик принциптары ерлегендә төҙөлдө һәм уға тормош һынауын үткән юғары художестволы, бай йөкмәткеле, уҡыусыларға тәрән белем һәм тәрбиә бирерҙәй әҫәрҙәр индерелде. 9-11 кластарҙа тарихи-хронологик принцип һаҡланды

Һәр класс өсөн пограммала төрлө характерҙағы ижади эштәр башҡарыу планлаштырылған.Әҙәбиәт теорияһынан белем биреү, ятлау өсөн әҫәрҙәр исемлеге тәҡдим ителгән.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

1. Ҙур булмаған эпик әҫәрҙәрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен һөйләп биреү.

2. Уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау ярҙамында геройға характеристика биреү.

• Тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙе тәржемә итә белеү, таныш булмаған һүҙҙәрҙе айыра белеү.

• шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү.

• Эпик, лирик, лироэпик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

3. Һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға баһалама биреү

• Уҡылған әҫәрҙәргә үҙ мөнәсәбәтеңде белдерә белеү.

4. Телмәр ағышында өндәрҙең үҙгәреүен айыра һәм аңлата белеү.

• Һүҙлектәр менән файҙалана белеү

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;

• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;

• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

Материаль-техник ҡулланмалар

• телевизор;

• компьютер;

• ҡубыҙ;

• DVD;

Әҙәбиәт исемлеге

1. Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. - Өфө: Китап, 2009.

2. Башҡортса - русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. - Өфө: Китап, 1994.

3. Әүбәкирова З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым - Өфө: Китап, 2007.

4. Тел төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. - Өфө: Эшлекле династия, 2008.

5. Журналдар «Башҡортостан уҡытыусыһы», «Аҡбуҙат», «Аманат».

6. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. - Өфө: Эшлекле династия, 2008.

7. Башҡорт шиғриәте антологияһы. Тарих, тел һәм әҙәбиәте институты. Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар. Рауил Бикбаев. Өфө: Китап, 2001й.

8. Хажин В.И. Башҡортса-русса һәм русса-башҡортса кеҫә һүҙлеге. Өфө: Китап, 2006 й.

9. Ғ.Ғ.Хөсәйенов һ.б. Башҡорт әҙәбиәте тарихы (6 томда). Өфө: Китап, 1990-1996й.

10. Шарапов И. Ә. Дәрестәрҙә әҙәбиәт теорияһын һәм тыуған яҡты ѳйрәнеү / Ишмѳхәмәт Шарапов. - Ѳфѳ : Китап, 2008. - 96 б.

Календарь-тематик планI сирек

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау

1

Инеш

1

02.09.

1, 2 һорауҙарға яуап бирергә, 10 бит.

Башҡорт халыҡ ижады

2

Халыҡ ижады тураһында дөйөм төшөнсә.

1

05.09.

3, 4 һорауҙарға яуап бирергә, 10 бит.

3

Башҡорт халыҡ ижады.Уның традицион жанрҙары.

1

09.09.

5 һорауға яуап бирергә, 10 бит.

Башҡорт халыҡ эпосы йәки ҡобайырҙар - 4 сәғәт

4

Башҡорт халыҡ эпосы йәки ҡобайырҙар.

1

16.09.

«Урал батыр» эпосы тураһында уҡып килегә, 21-22 бит

5

«Урал батыр» эпосы.

1

19.09.

17, 20-21 биттәге һорауҙарға яуап бирергә.

6

«Иҙеүкәй менән Мораҙым» эпосы.

1

23.09.

1-6 һорауҙарға яуап бирергә, 40 бит.

7

Геройҙарға ҡылыҡһырлама биреү.

1

26.09.

7-9 һорауҙарға яуап бирергә, 40 бит.

Боронғо һәм урта быуаттар әҙәбиәте.

8

Боронғо төрки әҙәбиәтенән үрнәктәр. Мәхмүт Ҡашғари һүҙлегенән үрнәктәр.

1

30.09.

Мәҡәлдәрҙе һәм әйтемдәрҙе уҡырға һәм мәғәнәһен аңлатырға, 46-47 бит.

9

«Йософ Баласағуни Ҡутадғу билиг», «Ҡорҡот ата», «Уғыҙнамә» хикәйәте.

1

03.10.

49, 51, 52 биттәге һорауҙарға яуап бирергә.

Боронғо башҡорт әҙәбиәтенән үрнәктәр.

10

Башҡортостанда боронғо ҡулъяҙма әҙәбиәт. Ҡол Ғәли «Ҡисса-и Йософ» поэмаһы.

1

07.10.

1-4 һорауҙарға яуап бирергә, 56 бит.

11

Әҫәрҙә Йософ һәм Зөләйхә образдары.

1

10.10.

5-7 һорауҙарға яуап бирергә, 56 бит.

Урта быуаттар әҙәбиәте

12

Буҙегет.

1

14.10.

1-5 биттәге һорауҙарға яуап бирергә, 60 бит.

13

Ҡотб. Хөсрәү вә Ширин.

1

17.10.

1-8 һорауҙарға яуап бирергә, 64 бит.

14

Сәйф Сараи. Гөлөстан бит төрки.

1

21.10.

Хәрәзми «Мөхәббәтнамә», 66-68 бит, уҡырға.

15

Куҙайкүрпәм иенән Маянһылыу.

1

24.10.

1-5 һорауҙаарға яуап бирергә, 82 бит.

16

«Бәхтиәрнамә»

1

28.10.

1-6 һорауҙарға яуап бирергә, 84 бит.

II сирек Йырауҙар һәм сәсәндәр ижады.

17

Йырауҙар. Һабрау. Асан Ҡайғы, Ҡаҙтуған йырауҙар.

1

31.10.

Ҡаҙтуған йырауҙы уҡырға, 94-95 бит.

18

Сәсәндәр. Ҡобағош сәсән,Ҡарас сәсән.

1

07.11.

98, 102 биттәге һорауҙарға яуап бирергә.

19

Ерәнсә сәсән. Байыҡ сәсән.

1

11.11.

«Байыҡ сәсәндең Салауат батырға әйткәне» әтешен уҡырға, 110-111 бит

20

Буранбай Йәркәй сәсән. Ишмөхәмәт сәсән.

1

14.11.

Ғәбит сәсән тураһында уҡырға, 115-116 бит.

Салауат Юлаев

21

Тормошо һәм яу юлы.

1

18.11.

«Яу», «Тирмәмдә» шиғырҙарын тасуири уҡырға, 118-119 бит.

22

Салауат-шағир һәм сәсән.

1

21.11.

«Уҡ », « Зөләйхә » шиғырҙарын тасуири уҡырға, 120-121 бит.

23

Лирик шиғырҙары һәм йырҙары.

1

25.11.

«Һандуғас» шиғырын тасуири уҡырға, 121-122 бит.

24

«Салауат телмәре» шиғыры.

1

28.11.

« Бүгәсәүгә ҡушылып, ир-батырға ҡуш булып» 3обайырын тасуири уҡырға, 122-124 бит.

25

Салауат Юлаев - башҡорт халҡының милли геройы, шағир, импровизатор.

1

02.12.

«Тарихи шәхес һәм әҙәби герой», 125-126 бит, уҡырға.

18 быуат әҙәбиәтендәге йүнәлештәр.

26

Т. Ялсығол . «Тарихнамә-и болғар»

1

05.12.

1-3 һорауҙарға яуап бирергә, 137 бит.

27

Ғәбдрәхим Усман.

1

09.12.

Ғ. Усман. «Мөхиммәт әҙ-заман», 138 бит, шиғырҙы тасуири уҡырға.

19 быуат әҙәбиәте.

28

Рус ғалимдары һәм яҙыусылары ижадында Башҡортостан темаһы.

1

12.12.

1-5 һорауҙарға яуап бирергә, 148 бит.

29

Башҡортостан тураһында рус яҙыусылары.

1

16.12.

1-6 һорауҙарға яуап бирергә, 150 бит.

30

Ғ.Соҡорой. Тормош юлы. Шәжәрәһе. «Тәуарихи Болғария» әҫәре.

1

19.12.

Ғ. Соҡорой тураһында презентация әҙерләргә.

31

Традицион жанрҙар системаһы.

1

23.12.

М. Аҡмулла тураһында презентация әҙерләргә.

Мифтахетдин Аҡмулла

32

М.Аҡмулла тормошо һәм ижады.

1

26.12.

«Нәсихәттәр» шиғырын тасуири уҡырға, 163-164 бит.

III сирек

33

Аҡмулланың мәғрифәтселек идеялары.

1

16.12.

«Шиһабетдин Мәржәни мәрҫиәһе» шиғырын тасуири уҡырға, 159-160 бит.

34

«Шиһабетдин мәржәни мәрҫиәһе».

1

20.01.

«Урыным - зиндан» шиғырын тасуири уҡырға, 161 бит.

35

Аҡмулланың шиғырҙары. Урыным зиндан. Мәжлесенә ҡарай ғына. Инсафлыҡ

1

23.01.

«Инсафлыҡ» шиғырын тасуири уҡырға, 162 бит.

36

Аҡмулла - мәғрифәтсе, шағир, яҡтылыҡ йырсыһы."

1

27.01.

«Бәдбәхеткә һүҙең үтмәҫ...» шиғырын тасуири уҡырға, 167-168 бит.

Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев

37

М.Өмөтбаев. Тормош юлы. Ижады.

1

30.01.

М. Өмөтбаев тураһында презентация әҙерләргә.

38

М.Өмөтбаев. «Йомран иле» шиғыры

1

03.02.

«Йомран иле» шиғырын тасуири уҡырға.

39

М.Өмөтбаев. «Үткән заманда башҡорт ҡыҙҙарының оҙатылыуы».

1

06.02.

М. Өмөтбаев. «Үткән заманда башҡорт ҡыҙҙарының оҙатылыуы». Шиғырҙы тасуири уҡырға, 178-179 бит.

40

М.Өмөтбаев. «Ҡайыш илә йүкә»

1

10.02

М. Өмөтбаев. «Ҡайыш илә йүкә», мәҫәлде тасуири уҡырға, 180-181 бит.

41

М.Өмөтбаев. «Башҡорттар».

1

13.02.

М. Өмөтбаев. «Башҡорттар». Мәҫәлдең йөкмәткеһен һөйләргә.

Ризаитдин Фәхретдин.

42

Р. Фәхретдин. Тормошо. Дини эшмәкәрлеге. Журналист. Милли ағартыу эшмәкәрлеге. Әҙәби эшмәкәрлеге.

1

17.02.

Р. Фәхретдин тураһында презентация әҙерләргә.

43

Р.Фәхретдин. «Сәлимә».

1

20.02.

1-3 һорауҙарға яуап бирергә, 193 бит.

44

Р.Фәхретдин. «Әсмә»

1

24.02.

1-5 һорауҙарға яуап бирергә, 196 бит.

45

Р.Фәхретдин - мәғрифәтсе, тарихсы, ғалим.

1

27.02.

20 быуат башындағы әҙәбиәт тураһында белешмә әҙерләргә.

20 быуат башында әҙәбиәт.

46

20 быуат башында әҙәбиәт.

1

03.03.

С. Яҡшығолов тураһында презентация әҙерләргә.

47

Сафуан Яҡшығолов. «Башҡорт ағаларыма хитап»

1

06.03.

С. Яҡшығолов. «Башҡорт ағаларыма хитап», шиғырҙы тасуири уҡырға, 204-205 бит.

48

Сафуан Яҡшығолов. «Дим буйы»

1

10.03.

С. Яҡшығолов. «Дим буйы», шиғырҙы тасуири уҡырға, 205-206 бит.

49

Фәтхелҡадир Сөләймәнов.

«Башҡорт моңо»

1

13.03.

Фәтхелҡадир Сөләймәнов. «Башҡорт моңо», шиғырҙы тасуири уҡырға, 206-207 бит.

50

Фәтхелҡадир Сөләймәнов. «Тимербай ҡурайсы»

1

17.03.

1-5 һорауҙарға яуап бирергә, 210 бит.

51

Фәтхелҡадир Сөләймәнов. «Салауат батыр»

1

20.03.

1-5 һорауҙарға яуап бирергә, 215 бит.

Мәжит Ғафури

52

М.Ғафури. Тормош юлы. Шиғырҙары.

1

24.03.

М. Ғафури тураһында презентация әҙерләргә.

53

Себер тимер юлы йәки милләттең хәле.

1

03.04.

1-6 һорауҙарға яуап бирергә, 224 бит.

IV сирек

54

1906 йылдан 1907 йылға васыят.1907 йылдың яуабы.

1

07.04.

М.Ғафури шиғырҙарын тасуири уҡырға, 224-226 бит.

55

М.Ғафури. Бөтһөн империализм һуғышы.

1

10.04.

М.Ғафури. Бөтһөн империализм һуғышы. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 226-227 бит.

56

М.Ғафури. Икмәк.

1

14.04.

М.Ғафури. Икмәк. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 227 бит.

57

М.Ғафури. Ант. Аждаһа.

1

17.04.

М.Ғафури. Аждаһа. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 228-229 бит.

58

М.Ғафури. Бир ҡулыңды.

1

21.04.

М.Ғафури. Бир ҡулыңды. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 229 бит.

59

«Шағирҙың алтын приискыһында» (повестан өҙөк).

1

24.04.

1-3 һорауҙарға яуап бирергә, 234 бит.

60

«Шағирҙың алтын приискыһында». Повеста эшселәр тормошоноң сағылышы.

1

28.04.

1-5 һорауҙарға яуап бирергә, 239 бит.

61

«Шағирҙың алтын приискыһында». Повестҡа анлиз биреү.

1

05.05.

1-6 һорауҙарға яуап бирергә, 244 бит.

62

Художество методы. Реализм һәм тәнҡитле реализм.

1

08.05

1-8 һорауҙарға яуап бирергә, 247-248 бит.

Шәйехзада Бабич.

63

Ш.Бабич.Тормошо һәм ижады.

1

12.05.

Ш. Бабич тураһында презентация төҙөргә.

64

Ш.Бабичтың 1914-1916 йылдарҙағы поэзияһы.

1

15.05.

Ш. Бабич. Бер минут. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 251 бит.

65

Ш.Бабич. Көрәшеп үткәр ҡыҫҡа ғүмереңде. Йәшәһен эшселәр.

1

19.05.

Ш. Бабич. Көтәм. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 253 бит.

66

Ш.Бабич ижадында «Башҡортостан», «Башҡорт халҡына көйлө хитап».

1

22.05.

Ш. Бабич. Салауат батыр. Шиғырҙы тасуири уҡырға, 259-260 бит.