Ыбырай Алтынсарин туралы әдеби мақала

Ұлы ұстаз - Ыбырай

Көзді ашып жұмғанша кеше ғана кірген жаңа 2016 жылымыздың алғашқы айлары да артта қалған екен. 2016 жыл қазақ халқы үшін Жамбыл, Мұқағали сынды жыр дүлдүлдерінің мерейтойларымен кірді. Соған қоса бұл жыл - өз заманының кемеңгері Ыбырай Алтынсариннің туылуына 175 жыл болғанымен де есте қалса екен деп ойлаймын. Әрине, «әу» демейтін қазақ жоқ дегендей, халқымыз зерделі сөз өнеріне ерекше көңіл бөледі. Бірақ сол өнер, әдебиет, жалпы қанша зиялылардың өмірі дәл осы атамыздың ашқан білім ордасынан бастау алды десеңіздерші.

Ыбырай - қазақтың қара домалақтарын қазақ тілінде оқытуға зор еңбек сіңірген біртуар тұлға. Дидактикалық материалдарды, әңгімелер мен өлеңдерді жазып, қазақ балалар әдебиетінің, қазақ педагогикасының негізін қалаған десек қателеспейміз. Бұл тұрғыда оның ерен еңбегі орыстар төбесіне көтеріп жүрген К.Д.Ушинскийден артық болмаса, кем емес. Сонымен қатар, Ыбырай Сұлтанмахмұт, Бейімбеттерден бұрын қазақ даласындағы әйелдердің әлеуметтік жағдайын аңғарып, олардың халдерін тек қаламымен ғана емес, іспен түзеуді қарастырған: қазақ қыздарына арналған алғашқы мектептер мен интернаттарды ашуды қолға алған алғашқы адам.

Ыбырай атамыздың мол тағылымға ие әңгімелері өзектілігін жоғалтпай, мектеп бағдарламасында әлі де оқытылып жүр. Тіпті, керісінше, олар уақыт өте келе анағұрлым орынды, анағұрлым өзекті бола бастаған сынды. Алтынсариннің «Әке мен бала», «Дүние не етсең табылады?» деген әңгімелері әр қазақстандықтың санасында сайрап тұрған шығар, сонымен қоса еске түскен сайын балалық шақтың дәмін ауызға әлі де келтіреді деген сенімдемін.

Кей деректерге сүйенсек, ұлы ұстазымыз 20-сыншы қазан күні дүниеге келген делініпті. Бұл күні Ыбырай атамыздың мерейтойын әр білім ордасында ерекше атап өтсек, нұр үстіне нұр болар еді деген пікірдемін. Себебі Ыбырайдың еңбегі, Ыбырайдың шапағаты әлі де біздің өмірімізге мол тиюде.

Ыбырай Алтынсарин «Халық мектептері үшін ең керектісі - мұғалім», - деп жазған екен генерал - губернаторға бағыттаған хатында. Оған қоса нағыз мұғалімнің қасиеттерін де ерекше атап өтіпті. Сол идеал мұғалім тұлғасын әуелде өзі өз өнегесімен көрсете білді. Қазіргі заман талабына сай болуды армандаған ұстаздар Ыбырай сынды ұлы ойшылдан тағылым алып, оның қазақ балаларын оқытып тәрбиелеудегі үлесінің тым болмағанда жартысына қол жеткізе алса - міне, нағыз педагог сол болар еді деген көз - қарасты ұстанамын.

Мадина Амангельдыевна АЙКЕНОВА

Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі

«Төлеу Көбдіков атындағы орта мектебі» КММ