Сәлеметсіздер ме!

Сабақтың тақырыбы: Мектеп кітапханасы

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін көтеру, ұжымдық түрде білім алуға баулу, сөздерді өзара байланыстырып, грамматикалық тақырыптармен ұштастыру;Кітапхана туралы білімдерін кеңейту.

Білімділік: Оқушының білімдік танымдарын өмірмен байланыстыра отырып арттыру. Сөздік қорын молайту

Дамытушылық : Тақырып бойынша оқушылардың ой-өрісін байыту, етістіктің райларын пысықтау, тапсырмалар орындау. Қазақ тілінде өз ойларын жеткізе білу дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік : Оқушылардың білімге деген құштарлығын арттыру.Ұйымшылдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке үйрету. Адамгершілік пен еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Танымдық : Сөйлеу , ойлау , көру қабілеттерін дамыту .



Сабақтың түрі: аралас сабақ

Пәнаралық байланыс: орыс тілі

Қолданылатын әдістер: шығармашылық ізденіс, баяндау, сұрақ-жауап, көрнекілік әдісі, интерактивті оқыту әдісі, СКТТ.

Негізгі әдіс : ізденіс

Сабақты толық меңгеру үшін дамыта оқыту, ақпараттық,ИКТ технологияларды қолдандым.

Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, слайдтар.

Сабақтың барысы: Мұғалім сөзі, сабақтың мақсаты және жоспарымен таныстыру.

1Ұйымдастыру кезеңі

2.Үй жұмысын тексеру

3.Жаңа сабақ, мәтінмен жұмыс

4.Сұрақ-жауап

5. Тапсырмалар

6.Қорыту.

7.Үй жұмысын беру

8.Рефлексия.Бағалау

ІІ. Мотивация.

Егерде біз күнімізді жақсы көңілмен бастасақ күніміз жақсы өтуіне күә боламыз. (говорят если день начнешь с улыбки, то он обязательно будет хорошим. Давайте дети передадим друг другу нашу улыбку и начнем урок)

1.Ұйымдастыру кезеңі:

1.Қазір қандай жыл мезгілі? Қазір көктем мезгілі.

2.Бүгін аптаның қай күні? Бүгін аптаның сейсенбі күні.

3.Бүгін қай ай, қай күн? Бүгін наурыздың он үші.

4.Бүгін ауа райы қандай? Ауа райы бүгін ашық, жылы.

Балалар, өткен сабақтың жалпы тақырыбы қандай болды? Еске түсірейк.

«Мұңы білгенін жөн»

Үй тапсырмасымен тексеру: (Интербелсенді тақтада слайдтар )

1. Біздің мектеп нешек қабатты?

2. Қазақ тілі кабинеті қайда орналасқан?

3. Бірінші қабатта не орналасқан?

4.Мектеп қайда орналасқан?

5. Орыс тілі кабинеті нешінші қабатта?

6. Кабинеттер қалай жабдықталған?

«Қайталау -оқу анасы»

Граматиканы қайталау -Етістіктің қандай райлары бар?(ашық, қалау, шартты, бұйрық)

Ашық рай (изъявительное наклонение) үш шақтың жасалу жолдары арқылы жасалады:Мен келдім.Мен келемін.Мен келетінмін.

Бұйрық рай (повелительное наклонение)етістіктің бұйрықты түрде жіктелуі арқылы жасалады:Мен барайын. Сен бар.Сіз барыңыз.ол барсың.

Шартты рай (условное наклонение)іс-қимылдың орындалу-орындалмау шартын білдіреді.-Са,-се жұрнақтар + жіктік жалғау арқылы жасалады: Күн ашық болса, мен келемін.Әжең келсе, сен барасың.

Қалау рай (желательное наклонение) іс-қимылды орындаушының тілегін, ниетін білдіреді.Ғы,-ғі;-қы,-кі жұрнақтар +тәуелдік жалғауы арқылы жасалады:Біздің сабақ оқығымыз келді.

Жаңа білімді игеру

Сабақтың эпиграфы: (Слайд) 1. Қабат-қабат қатталған,

Асыл сөзбен апталған .

Парағы бар сөйлейтін,

Ол қазына өлмейтін. (кітап)



Кіріспе сөз-видеоролик бойынша қысқаша сөз айту:

Мынау біздің кітапхана. Кітапханада көптеген газет-журналдар да бар.Кітапхана қорыны- кітап. Оқушылар кітапханаға жиі келіп тұрады.

Жаңа сөздер

Мәтінмен танысу алдында біз сендермен жаңа сөздермен жұмыс жүргіземіз.

Мұғалім оқиды,оқушылар хормен қайталайды.

Кілт-ключ

Кітапхана қоры-библиотечный фонд

инабатты-вежливый

өз істерін- свои обязанности

келіп тұрамын-прихожу

жүйелі-системный

анықтама- справка

дайындалуға-готовиться

пайдалануға-пользоваться

керекті- нужные

«Көп ойлан, жақсы сөйле - пайдалы болсын»

Мәтінмен жұмыс:

Біздің кітапхана екінші қабатта орналасқан.Онда орыс, қазақ, ағылшын және басқа тілдерде кітаптар бар. Біз күнде кітапханаға келіп тұрамыз.

Іші өте таза, жылы, әдемі.Кітапханада түрлі газет-журналдар да көп. Онда өте мәдениетті,инабатты,өз істерін жақсы білетін Дворецкая Светлана Станиславовна жұмыс істейді. Кітапханада керекті журнал немесе кітаппен пайдалануға болады.Мұнда сабаққа дайындалуға жақсы жағдай жасалған.Кітапхананың негізі болып саналатын өте бай библиографиялық анықтама аппараты-жүйелі алфавиттік каталогы бар. Ол -кітапхана қорының негізгі кілті.

Оқушылар тізбектеп оқиды, аударады, жаңа сөздердің астын сызады.

«Жедел жауап аялдамасы»

Сұрақ-жауап:

1.Кітапхана нешінші қабатта? Кітапхана екінші қабатта

2.Онда қандай кітаптар бар? Онда қазақ, орыс, ағылшын және басқа тілдерде кітаптар бар

3.Біздің кітапханада кім жұмыс істейді?Кітапханада дворецкая Светлана станиславовна жұмыс

істейді

4.Кітапханада не істеуге болады? Кітапханада сабаққа дайындалуға болады

5.Кітапхана қорының негізгі кілті не? Негізгі кілті- жүйелі алфавиттік каталог

Тапсырмалар:

1.Мәтіннен сөйлемнің аудармасын тап:

1.В библиотеке много разных газет и журналов.Там созданы хорошие условия для подготовки к уроку. Он является основным ключом библиотечного фонда.

Біздің кітапхана екінші қабатта орналасқан.Онда орыс, қазақ, ағылшын және басқа тілдерде кітаптар бар. Біз күнде кітапханаға келіп тұрамыз.Іші өте таза, жылы, әдемі.Кітапханада түрлі газет-журналдар да көп. Онда өте мәдениетті,инабатты,өз істерін жақсы білетін Дворецкая Светлана Станиславовна жұмыс істейді. Кітапханада керекті журнал немесе кітаппен пайдалануға болады.Мұнда сабаққа дайындалуға жақсы жағдай жасалған.Кітапхананың негізі болып саналатын өте бай библиографиялық анықтама аппараты-жүйелі алфавиттік каталогы бар. Ол -кітапхана қорының негізгі кілті.



3.Берілген сөздерді СККТ бойынша фонетикалық талдау жасаңыз:кітапхана, журнал



Кітапхана 0=_---



Берілді: кітапхана

Шешімі: 9О=---------



1.тілдің қатысыны қарай -4О=_____________

Жақтың қатысыны қарай-4O=______________

Еріннің қатысына қарай-4О=_____________________



5О=-----------_________



журнал 0=_---



Берілді: журнал

Шешімі: 6О=---------



1.тілдің қатысыны қарай -2О=_____________

Жақтың қатысыны қарай-2O=______________

Еріннің қатысына қарай-2О=_____________________



4О=-----------_________



БІЛЕГІҢЕ СЕНБЕ, БІЛІМІҢЕ СЕН.

1.Мақал-мәтелдерді аяқтап жазыңыз.

Кітап пен ғылым -тілсіз ....(мұғалім)

Кітап алтын ....(қазына)

Күш - білімде,

Білім ...(кітапта).

Кітап - білім бұлағы,

Білім -....( өнер шырағы).

Кітап көзі жұмыққа арзан,

көзі ашыққа .....(маржан).

Кітап - қаймақ, білім - ....(оймақ )

Кітап - оқығандікі, білім .....(тоқығандікі).

(мұғалім,қазына,кітапта, өнер шырағы, оймақ, маржан, тоқығандікі)

2.Мәтінге 5 сұрақ дайындандар:

1.Біз күнде қайда барамыз?

2.Дворецкая Светлана Станиславовна қайда жұмыс істейді?

3.Кітапханада қандай кітаптар бар?

4.Кітапхана қандай?

5.Кітапханада немен пайдалануға болады?

3. Сөз тіркесін құраңыз :



Инабатты

Жүйелі

Пайдалануға

Басқа

Керекті

Журнал

Кілті

Дайындалуға

Сабаққа

Болады

Адам

Каталог

Тілдерде

Келіп тұрамыз

Жиі

негізгі



«Тапқыр болсаң, айтып көр»

1.Мәтіннен түбірлес сөздерді табыңыз :кітапхана,кітапханаға, кітапханада,кітапхананың

2. Мақалды тап: Кітап-алтын қазына

К,а,і,қ,а,н,а,з,п,т,а,ы,н,л,ы,т



Сабақты қорытындылау:

1.Кітапхана қайда орналасқан? Кітапхана екінші қабатта

2.Кітапханада не бар? Газет-журналдар және кітаптар бар

3.Кітапхана қорының негізгі кілті не? Негізгі кілті- жүйелі алфавиттік каталог

4.Кітапханашы қандай адам?Кітапханашы өте мейірімді, инабатты адам

5. Кітаптар қандай тілдерде? Онда қазақ, орыс, ағылшын және басқа тілдерде



Үйге тапсырма: «Мектеп кітапханасы» тақырыбына Эссе жасау

«Мәдениетті, инабатты» сөздеріне СКТТ фонетикалық талдау жасау



Рефлексия. Балалар бүгінгі сабақтан сендер қандай әсер алдыңдар не ұнады не ұнамады айтып, смалик арқылы көрсетіңдер.





Бағалау .

Сабақтың тақырыбы: Мектеп асханасы. Жалғаулық шылау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушылардың «Мектеп асханасы» тақырыбында жан-жақты білімдерін кеңейту, толықтыру, алған білімдерін тапсырмалар арқылы бекіту. Жаңа сөздер үйрету. Сұрақтарға жауап беру, ойды жүйелеп айту дағдыларын қалыптастыру.

Жалғаулық шылауларды меңгерту.

Дамытушылық: оқушылардың байланыстырып сөйлеу дағдыларын жетілдіру, сауатты жазу қабілеттерін, ой-өрістерін, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелілік: оқушыларды тапсырма орындату барысында ұйымшылдыққа үйрету, дұрыс тамақтануға бейімдеу, салауатты өмір салтына тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, әңгімелесу, сұрақ-жауап, деңгейлеп оқыту.

Сабақта қолданылатын қосымша жадылар: кесте, суреттер.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі:

-Сәлеметсіңдер ме, балалар!

-Сыныпта кім кезекші?

-Сабақта кім жоқ?

-Сабаққа барлығымыз дайынбыз ба?

-Көңіл - күйлерің қалай?

II. Үй тапсырмасын тексеру:

-Үйге қандай тапсырма берілді?

-Үй тапсырмасын барлығымыз орындадық па? (үй тапсырмасын жалпылай сұрақтар арқылы және жекелеп тексеріп шығу)

III. Жаңа сабаққа даярлау:

-Біздің мектепте асхана нешінші қабатта?

-Сендер асханадан тамақтанасыңдар ма?

-Асханада қандай тамақ түрлері сатылады?

-Асхананың тамағы сендерге ұнайды ма?

IY. Жаңа тақырып:

-Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен, барысымен таныстыру.

1. Жалғаулық шылау:

Шылаулары

Ыңғайлас жалғаулықтар

Мен, бен, пен, және, әрі, да, де, та, те

Айман мен Айгүл асханада отыр.

Асқар да, Айдын да солармен бірге отыр.

Қарсылықты жалғаулықтар

Бірақ, дегенмен, алайда, онда да, сонда да, әйтсе де, әйткенмен, әйтпесе, әйткенде, әйтпегенде, сөйтсе де, сөйткенмен, т.б.

Жаңбыр жауып тұр, біз сонда да далаға шықтық.

Әжем екеуіміз саяжайға бармақшы едік, бірақ күн суытып кетті.

Себеп-салдар жалғаулықтар

Өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, сол себепті, неге десеңіз, не үшін, т.б.

Далада қатты аяз болды, сол себепті мен мұражайға бармадым.

Аманжолдың анасы ауырып қалыпты, сондықтан бүгін ол мектепке келе алмайды.

Талғаулы жалғаулық

Не, немесе, я, я болмаса, не, не болмаса, яки, әлде, мейлі, т.б.

Мен ертең саяжайға немесе саябаққа барамын.

Сен өзің бара бер, не болмаса біреуді ертіп ал.

Кезектес жалғаулықтар

Кейде, бірде, біресе

Аспазшылар бірде тұшпара дайындаса, бірде қуырдақ дайындайды.

Жанар кейде ботқа алса, кейде сорпа алады.

Шартты жалғаулықтар

Егер, егер де, онда, әйтпесе...

Егер де ертең мектепте су болмаса, асхана түске дейін ғана жұмыс істейді.

Егер сен келмесең, біз ешқайда бармаймыз.

2. Сөздікпен жұмыс:

-Берілген сөздердің айтылуымен, аудармасымен, қолданылу аясымен таныстыру

-Сөздерді оқушыларға хормен және жекелей оқыту

-Сол сөздерді қатыстыра отырып, сөз тіркестерін немесе сөйлемдер құрату

сыныптас - одноклассник (-ца) салқын тағам - холодное блюдо

ішу - пить ыстық тағам - горячее блюдо

көбінесе - в основном сусын - напиток

сорпа - бульон жуу - мыть

ботқа - каша

3. Мәтінмен жұмыс:

-Берілген мәтінді мәнерлеп оқып шығу

-Оқушыларға жекелей, кезекпе-кезек оқытып шығу

-Мәтінді аударту

-Мәтінге ат қойдырту

Біздің мектептің бірінші қабатында асхана бар. Асхана кең, жарық әрі таза. Мен сыныптастарыммен бірге үшінші сабақтан кейін асханаға тамақ ішуге барамын. Біз көбінесе сорпа немесе ботқа аламыз. Содан кейін тәтті нан және шай кейде шырын аламыз. Тамақ ішер алдында қолымызды жуамыз да, бір- бірімізге «Ас дәмді болсын!» деп айтамыз.

4. Мәтіннен кейінгі жұмыс:

-Мәтін ішінен жалғаулық шылауларды табу.

4-тапсырма. Деңгейлік тапсырмалар.

ІІІ деңгей

Берілген сөздерді септеңдер: асхана, кеспе.

ІІ деңгей

Мәтін ішінен зат есімдерді теріп жазып, қай септікте тұрғанын анықтаңдар.

І деңгей

Көп нүктенің орнына жалғаулық шылауларды қойып жазыңдар.

Мен асханадан ... шай ішсем, ... шырын ішемін.

Мұғалімдер ..., сыныптастарым ... асханадан тамақтанады.

Маған ботқа ... палау беріңіз.

5. Шығармашылық жұмыс:

5-тапсырма.

1. Берілген суреттер бойынша сұхбаттасыңдар.

2. Өз мектептеріңдегі асхананы суреттеңдер.

2. Сол сурет бойынша асхананың көрінісін әңгімелеңдер.

Y. Сабақты бекіту:

-Бүгін сабақта не істедік?

-Қандай жаңа сөздер үйрендік?

-Қандай мәтін оқыдық?

-Мәтінде не туралы айтылған?

YI. Үйге тапсырма:

-«Асханада» тақырыбында диалог құру.

-Мақалдарды жаттау.

Адамнан,үлкен ат жоқ, наннан үлкен ас жоқ.

Ас атасы - нан.

Ас - адамның арқауы.

YII. Бағалау:

Оқушылар сабаққа қатынасуларына орай бағаланады.

YIII. Рефлексия:

Білетінім Білгенім Білгім келетіні

IX. Сабақ соңы.

5А сыныбы

Сабақтың тақырыбы: Сабақта

Сабақтың мақсаты: оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыру.

Сабақтың міндеттері:



Білімділік: тақырыпты меңгеру деңгейін практикалық жолдармен тексеру;

Дамытушылық: оқушыларды іздендіре отырып, оқу еңбегінің түрлері мен тәсілдерін үйрету арқылы оқушы бойындағы іскерлік пен дағдыны дамыта түсу;

Тәрбиелік: ұқыптылыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: білім, білік дағдыларын қалыптастыру сабағы

Қолданылатын құрал-жабдықтар: интерактивті тақта, пернетақта

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу.

-Бүгін қай күн?

-Аптаның қай күні?

-Бүгін ауа райы қандай?

Жаңа сабақ.



«Миға шабуыл» стратегиясы. Суретпен жұмыс. Оқушылар суретке қарап, бүгінгі сабақтың тақырыбын табуға тырысады.



Сөздікпен жұмыс.

ауызша - устно өтеді - проходит

талдау - разбор жауап беру - отвечать

оқытады - учит құрастырамыз - составляем



Мәтінмен жұмыс. Үнтаспадан мәтінді тыңдап, аударыңдар.



Қазақ тілі сабағында

Біз биыл бесінші сыныпта оқып жүрміз. Қазақ тілі сабағы аптасына төрт рет болады. Қазақ тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын айтамыз. Бір-бірімізге сұрақ қойып жауап береміз. Әр түрлі тақырыптарға диалог құрастырамыз. Диктант, мазмұндама жазамыз. Сабақта ауызша сөйлеуге тырысамыз. Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.



Сұрақтарға жауап беріңдер:

- Қазақ тілі сабағы аптасына неше рет болады?

- Қазақ тілі сабағында не істейсіңдер?

- Қазақ тілі сабағында қандай тапсырмалар

орындайсыңдар?

- Сабақ қалай өтеді?

- Сабақ сендерге ұнайды ма?



Мәтіннен реттік сан есімді тауып, жіктеңдер.

жекеше түрі көпше түрі

І ж. Мен бесінші____ Біз бесінші_____

ІІ ж. Сен бесінші____ Сендер бесінші__________

Сіз бесінші ____ Сіздер бесінші___________

ІІІ ж. Ол бесінші_____ Олар бесінші__________



Сан есімдер мен сын есімдерді ажыратып, жазыңдар.

Сын есім Сан есім

Жиырма бірде, қысқа, екі, ұзын, он, қызықты, таза, бесінші



Сұрақтарға жауап беріңдер.

Қазақ тілі сабағы аптасына неше рет болады?

_________________________________________

Бүгін қазақ тілі нешінші сабақ?

_________________________________________

Сынып қандай?



Сандардың дұрыс бұрысын табыңыз. Дұрыс санға "д", қате санға "қ" әрпін жазыңыз.

..../ үш жүзінші бесінші

..../ жиырма бестей

..../ отыздан екіден

..../ елуден алты

..../ бір мың тоғыз жүзінші

..../ жетеу

..../ тоғызау



Сергіту сәті.Бейнетаспаға қарап, қайталайды.



Төмендегі суреттерге қарап, сұрақтарға жауап беріңдер.

Нешінші суретте қарындаш бар?

Нешінші суретте сағат бар?

Нешінші суретте телефон бар?

Нешінші суретте сөмке бар?

Нешінші суретте түлкі бар?

Нешінші суретте аю бар?

Нешінші суретте парта бар?

Нешінші суретте тақта бар?

Нешінші суретте кітап бар?

Нешінші суретте теледидар бар?



Жай шырай салыстырмалы шырай күшейтпелі шырай

Жаңа

Ескі

Салқын

Жылы



Жұптастырыңдар.

Үлкен - ырақ

Аласа - тау

Биік - деу

Ашық - рақ

Кіші - теу

Жасыл - рек



Берілген сөздерді пайдаланып, сөйлем құраңдар.

Үлгі: Кітап - дәптер / ауыр

Кітап дәптерден ауырлау.

Қалам - күнделік /арзан.

...................................................................................

Менің үйім - мектеп / алыс.

.....................................................................................

Біздің сынып - асхана / жарық.

.....................................................................................



Жасырын сөздерді табыңыздар. Сиқырлы сандықтан сөздерді алып, тиісті жерге қойыңдар.

Біздің сынып _______________.

Мен ______________қалам сатып алдым.

Менің үйім мектепке ________________.



Мақал - мәтелдерді құрастырып, жаттап алыңдар.

Өмір - үлкен мектеп

Мектеп - , білім - теңіз.

- алтын қазына.

Ұстаздан оқушы озар.

Күш - білімде, білім - .

-ғалым, тілсіз .

Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады.

Сабақты бекіту.

Үйге тапсырма: мақал мәтелдерді жаттау.

Оқушыларды бағалау.

Ашық сабақ

Сынып: 5а,5ә

Сабақтың тақырыбы: Пионербол жарысы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды пионербол ойынына қызықтыру,допты қабылдауға ақыл-ойын жетілдіру, топтық, жолдастық және ұжымдық сезімдерге тәрбиелеу

Дамытушылық: Ептілікті, икемділікті, дәлдікті дамыту

Өткізілетін орны: Мектеп спортзалы

Керекті құрал жабдықтар: Доп, ысқырғыш, сағат, тор

І

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Дайындық бөлім.

Сапқа тұрғызу,кезекшінің мәліметі,сәлемдесу,түгендеу.

Сабақтың мақсатын түсіндіру.

Саптағы әрекет:оңға,солға,артқа бұрыл.

Қол жоғарда аяқтың ұшымен жүр.

Қол желкеде өкшемен жүр.

Қол белде табанның ішкі және сыртқы жағымен жүр.

Спорттық жүріспен жүр,жеңіл жүгір.

Оң және сол жақ иықпен секіріп жүгір.

Тізені алақанға тигізе жүгір.

Өкшені алақанға тигізе жүгір.

Аяқты қайшылай жүгір.

Қол белде аяқты алға сермеп жүгір.

Қол желкеде аяқты артқа сермеп жүгір.

Қолды алға,артқа айналдыра секіріп жүгір.

Артпен алға қарап жүгір.

Жылдам жүгір.

Спорттық жүріспен жүр,жай жүр.

Жалпы дене дамыту жаттығулары:

Қол белде басты оң,сол жақтан айналдыру

Қол иықта қолды алға,артқа айналдыру

Қол алда бүгулі денені оңға,солға бұрып қолды жазу.

Оң қол жоғарда сол қол төменде қолды артқа сілтеу.

Оң қол жоғарда сол қол белде,солға,оңға еңкею.

Белді оң жақтан сол жақтан айналдыру.

Қолды аяқ ұшына тигізу.

Аяқты қол ұшына тигізу.

Отырып тұру.

10-15ми

2-3 мин

0,5 айн

0,5айн

1 айн

1 айн

1 айн

0,5 айн

0,5 айн

0,5 айн

0,5 айн

0,5 айн

1 айн

1 айн

2 айн

2 айн

12 р

16 р

16 р

16 р

16 р

16 р

16 р

16 р

30-40 р

Спорттық киімдерін тексеру.

Мұқиат тыңдау

Дене тік қол жанда

Қол тік алақан ішке қарайда

Дене тік

Ара-қашықтық сақта

Қол белде жоғары секір

Қол алғам созулы

Қол артқа төмен созулы

Қол екі жақта

Аяқ тік

Дене,аяқ тік

Жоғары секір

Оң жақ иыққа алға қарау

Демді қалыпқа келтіру

Толық айналдыру

Жаттығуды дұрыс орындауын қадағалау

Қолды тік ұстау

Денені аяқты бүкпеу

Аяқты тік көтеру

Қол алға созулы

ІІ

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

1,7

1,8

1,9

Негізгі бөлім

Пионербол ойынына қатысты арнайы жаттығулар жасату.

• Әр оқушыға доп беріп жаттығу жұмыстарын жасату

• Әр екі оқушыға бір доп беріп, өзара доппен ойнауын қадағалап үйрету

• Допты кеудемен сырғанап алу тәсілін үйрету

• Допты бір-біріне жоғардан беру тәсілін үйрету

• Допты жанынан беру тәсілін үйрету

• Тордан доп тастау тәсілдерін үйрету

• Торда қарсылас ойыншыға тосқауыл қою тәсілін үйрету

Оқушыларды сапқа тұрғызып 2 топқа бөліп пионербол ойнау

Пионербол ойынының әр түрлі элементтерін меңгерте отырып оқушыларды шапшаңдыққа, ұйымшылдыққа, жылдамдыққа, шеберлікке, спортты сүюге тәрбиелеу, іскерлігін дамыту

20-25 мин

ІІІ

Қорытынды бөлім

Сапқа тұрғызу.

Жеңімпазды марапаттау

Қоштасу.

4-5

мин

Сап түзел!Тік тұр!

Жеке-жеке

Жақсы орындағандарды ерекше мадақтау.

«Пионербол әлемінде»

(Ашық сабақ 5а 5ә)

Сабақтың тақырыбы: Мектептің асханасы 5сынып

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушыларға мектептің асханасы туралы білу, асханада тапсырыс беруді үйрену, жаңа сөздермен сөйлемдерді дұрыс құрастыра білуді үйрету.

ә) Тапсырмалар арқылы оқушылардың тапқырлық, ізденпаздық қасиеттерін қалыптастыру, сөздерді дұрыс байланыстырып, ойды жүйелеп айтуға дағдылану.

б) Оқушылардың адамгершілікке, тазалыққа, дұрыс тамақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ- жауап, әңгімелесу, практикалық

Жұмыс формалары: жекелей, жұптық

Сабақтың көрнекілігі:

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, орыс тілі.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру бөлімі:

а) Сәлемдесу.

ә) Балаларды түгендеу.

б) Тіл дамыту сұрақтары.

II. Үй тапсырмасын тексеру: қайталау

ІІІ. Кіріспе:

Жаңа тақырыпты бастамас бұрын мұғалім мәтінді оқиды. Сол мәтінді талқылап, сабақтың тақырыбына шығу. Тыңдалым.

Мен 34-мектепте оқимын. Біздің мектепте асхана бірінші қабатта орналасқан. Асханамыз үлкен, таза және әдемі. Аспаздар әр түрлі дәмді тамақ дайындайды. Асханада шырын, шай, кофе сатылады. Біз ас мәзірі бойынша тапсырыс береміз. Асханада тұшпара, манты, сорпа т.б. тағамдар сатылады. Түрлі салаттар дайындайды. Аспазшылар қызметі бізге өте ұнайды.

- Мынау мәтін не туралы?

- Нешінші мектепттің асханасы туралы?

- Асхана нешінші қабатта?

- Сонымен біз бүгін не туралы сөйлесеміз? Ендеше тақырыбымыз қандай? Тақырыбымыз - Мектептің асханасы.

Сабақтың тақырыбын айтып, мақсатын ашу.

- Балалар, біз бүгін сабаққа қандай мақсат қоямыз?

- Мақсаты - асханада тапсырыс беруді үйрену, жаңа сөздермен сөйлемдерді дұрыс құрастыра білу, диалог құрастыру.

V Сөздік жұмысы:

- Жаңа сөздермен танысайық. Сөздерді оқып, сөйлем құрастыру. Айтылым.

ас мәзірі - меню шырын - сок

тапсырыс - заказ тамақ - блюдо

ботқа - каша ыстық тамақ - второе блюдо

ас қасық - столовая ложка тұшпара - пельмени

аспаз - повар шанышқы - вилка тоқаш - булочка

Жаңа тақырыпты бекіту:

- Ал біздің мектептің асханамыз туралы тағы не білесіңдер?

- Асханада не бар?

1-тапсырма. Сурет бойынша сөйлем құрастырыңдар. (ауызша) Айтылым.

2-тапсырма. Сөйлемді орын тәртібімен дұрыс құраңдар.

1) Тамақтың, қолды, алдында, жуу керек.

2) Мектеп, бірінші, орналасқан, қабатта, асханасы.

3) Мен, жеймін, ботқа..

4) Дастарқанда, болады, бауырсақ, тұшпара.

Сергіту сәті: «Қара жорға»

3-тапсырма. Жазылым. Диалогты толықтырып, өзара сөйлесіңдер.

- Мектепте тамақтанасың ба?

- Асханада оқушылар неше рет тамақтанады?

- Сен қандай тамақ ішесің?

• 4-тапсырма. Дұрыс аудармасын табыңдар?

Таңғы ас готовить еду

Дәмді тағам ужин

Жіңішкелеп кесу вкусное блюдо

Асты дайындау завтрак

Кешкі ас мелко резать

VІ Қорытынды:

Сонымен біз бүгін қандай тақырыппен таныстық? Мақсатқа жеттік пе?

5 жолды өлен

1 Асхана Не туралы сөйлестік?

2 әдемі, үлкен Біздің асханамыз қандай?

3 тамақтанамыз, тапсырыс береміз, ішеміз Біз асханада не істейміз?

4 Маған мектеп асхананың тағамдары ұнайды.

5 Дәмхана



V ІІ Бағалау:

VІІІ Үй жұмысы: 3 мақал-мәтел жаттау

Менің сүйікті мектебім (шығарма)

5 «б» сынып оқушысы Менщиков Новомир

Мектеп. Осы бір сөзде үлкен мән-мағына жатыр. Мектепте балалар тәлім-тәрбие, білім алады. Мектепке келгеннен кейін достарым көбейді. Мен де 6 жасымда мектепке келдім. Алғаш мектеп табалдырығын аттасымен достарым көбейді. Менің мектебім үш қабатты, әсем ғимарат. Мектебімізге Көкеш Хамиевтің есімі берілген.

Мектептің сұлбасы алыстан көз тартады. Мектебімде сыныптар көп және спорт залы, салтанат залы бар. Мен мектебімде ұнатамын. Осы мектепте оқығанымды мақтан етемін.

Мұражай бөлмесінің іс-жоспары

Павлодар облысы - 1938 жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы - Павлодар қаласы, ол Қазақстанның аса ірі өзені болып табылатын Ертіс жағасында орналасқан. Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте - Ресей Федерациясының Омбы, солтүстік-шығыста - Новосібір облыстарымен, шығыста - Алтай өлкесімен, оңтүстікте - Қазақстан Республикасының Шығыс-Қазақстан және Қарағанды облыстарымен, батыста - Ақмола және Солтүстік-Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр.

Мазмұны

[жасыру]

• 1 Физико-географиялық мінездеме

  • 1.1 Географиялық жайлау

  • 1.2 Климаты

  • 1.3 Жер бедері және гидрологиясы

  • 1.4 Пайдалы кендер

  • 1.5 Флора және айуанаттар дүнием

  • 1.6 Экология

  • 1.7 Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары

• 2 Халқы

  • 2.1 Демография

  • 2.2 Санның серпінділікі

  • 2.3 Этникалық құрам

  • 2.4 Дін

• 3 Тарих

  • 3.1 Этимология

  • 3.2 Облыстың таңбасы

  • 3.3 Ең ескі тарих

  • 3.4 Советтік кез

  • 3.5 Қазіргі

• 4 Әкімшілік айыру

  • 4.1 Елдімекендер

  • 4.2 Атқару органдары

  • 4.3 Павлодардың облысының басқармалары:

  • 4.4 Аумақтық мемлекеттік органдар

  • 4.5 Павлодардың облысының бастықтары

• 5 Экономика

  • 5.1 Өнеркәсіп

  • 5.2 Ауыл шаруашылық

  • 5.3 Энергетика

  • 5.4 Сауда және қызмет атқарудың шеңбері

  • 5.5 Көлігі

  • 5.6 Байланыс және БАҚ

  • 5.7 Туризм

• 6 Әлеуметтік шеңбер

  • 6.1 Білім және ғылым

  • 6.2 Денсаулық сақтау

  • 6.3 Спорт

• 7 Мәдениет және өнер

  • 7.1 Кітапханалар

  • 7.2 Мұражайлар

  • 7.3 Театрлар

  • 7.4 Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер

  • 7.5 Кинотеатрлар

• 8 Көрікті орындар

  • 8.1 Табиғи ескерткіштер

  • 8.2 Ғимараттар

  • 8.3 Діни ғимараттар

• 9 Белгілі адамдар

  • 9.1 Павлодарлықтар - Кеңес Одағының Батырлары

  • 9.2 Павлодарлықтар - Социалистік Еңбек Ерлері

  • 9.3 Павлодарлықтар - КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері

  • 9.4 Ғалымдар

  • 9.5 Шығармашылық адамдар

  • 9.6 Спортшылар

• 10 Cуреттер жинағы

• 11 Ескерту және сілтемелер

• 12 Дереккөздер

Физико-географиялық мінездеме[өңдеу]

Географиялық жайлау[өңдеу]

Облыс Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан. Павлодар облысы аумағының көп бөлігі Ертіс өзенінің орта ағысындағы Батыссібір жазығының оңтүстік шегінде орын алған, қазіргі кезде 127,5 мың ш.км. аймақты алып отыр. Солтүстігінде облыс Ресей Федерациясымен (Омбы облысы), оңтүстігінде - Қарағанды облысымен, шығысында - Шығыс-Қазақстан облысымен, батысында - Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарымен шектеседі.

Климаты[өңдеу]

Павлодар облысының климаты тым континенттік және құрғақ. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін Сібір антициклоны әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, қуаншылық пен қарадауыл әкелетін Тұран ауа массасының әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 - 19,4ӘC, кей жылдары ол 48ӘС-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19 ӘС-тан 22,2ӘС-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41ӘС-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 - 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.^[3]

Ертіс өзені

Жер бедері және гидрологиясы[өңдеу]

Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс Сібір ойпатының жалғасы - Ертіс жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін Cарыарқаның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 - 150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100 - 110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда Баянаула (1026 м), Қызылтау (облыстың ең биік жері - Әулие тауы, 1055 м), Желтау (959 м) және Семізбұлақ таулары орналасқан.

Ертіс өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс - Қарағанды каналы Екібастұз қ. мен Ақсу кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім Өлеңті және Шідерті өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда (Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.

Ірі көлдері: Сілетітеңіз (ауданы 965 км²), Жалаулы (398 км²), Қызылқақ (180 км²), Үлкен Әжболат (110 км²), Маралды (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс артезиан алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 - 5,5 г/дм3. Құрамы бромды, йод-бромды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 г/дм3.3

• Павлодар облысының өзендері

• Павлодар облысының көлдері

• Павлодар облысының жерасты сулары

Пайдалы кендер[өңдеу]

Облысымыз Қазақстан Республикасының минералдық шикізат кешенінде жетекші рөл атқарады. Ертістің Павлодар өңірінің қатты пайдалы қазбаларының баланстық қорының жалпы құны 460 миллиард долларға бағаланады. Бұл - алтынды, құрылыс материалдары мен өзгелерін қоса алғанда, көмір мен әр түрлі [[металдар. Кен орындарының бір бөлігі ертеден және табысты өндірілуде, қалғандарында қосымша геологиялық барлау жұмыстары жүргізілуде, пайдалы қазбалардың нақты көлемдері, өндіру жағдайлары анықталуда. Павлодар облысында Қазақстанның барлық көмір қорының үштен бір бөлігінен астамы шоғырланған. Ең ірі кен орындары - Екібастұз және Майкөбен, оларда сәйкесінше 10,5 миллиард және 2,2 миллиард тонна энергетикалық шикізат сақталған. Жалпы көмір қоры үш миллиард тоннадай болатын басқа да тоғыз кен орнын болашақта өндіруге болады. Барлық кен орындарының ерекшелігі көмірдің тереңде жатпағандығы, ал кей жерлерде тікелей жер бетіне шығып жатқандығы болып табылады. Сондықтан ол ашық үнемді әдіспен өндіріледі. Екібастұз бассейнінің көмірін өндірудің бірінші жарты ғасырында 2 миллиард тонна көмір өндірілді. Барлау жүргізілген қалған көлемдері бірнеше жүзжылдыққа жетеді. "Бозшакөл" мыс-порфироидтық ірі кен орны өндіруге дайын. Мұнда руда жер бетіне жақын орналасқан және өндірістік шоғырлануында тек қана мыс емес, молибден, күміс, басқа да құнды металдар бар. Барлық кен орындарындағы мыстың жалпы қоры үш жарым миллион тоннаны құрайды.

Екібастұз ЖЭО-ы

Алтын кен орнының болжалды қоры шамамен 150 тоннаға бағалануда, онда осы бағалы металдан басқа күміс, мыс, мырыш, барит бар. Кобальт кен орындары 14 мың тоннаға, никельдікі - 251 мың тоннаға, марганецтікі - 70 мың тоннаға бағаланады. Аймақтық рудалық қорлардың маңызды ерекшелігі - олардың құрамының көп құрамдас болуы: негізгі аталған металдардан басқа онда молибден, бериллий, индий, таллий, галлий, кадмий, германий, селен, теллур және тағы басқалары бар. Облыста малахит пен ферузаның кен орындары табылды. Кейбір мамандар техникалық және зергерлік алмаздарды табу үшін нақты алғышарттар бар деп есептейді. Ертістің Павлодар өңірінде әзірше мұнай мен газдың ашылған кен орындары жоқ. Бұл болашақтың еншісінде. Облыстың жарты аумағын Ертіс өңірі ойпаты алып жатыр, геологтар көмірсутегі шикізатының мол қоры жағынан оның болашағы зор деп есептейді. Мұнайдың болжалды ресурстары - 315 миллион тоннаға, ал газдікі - 148 миллиард текше метрге бағаланады. Облыста кең тараған деп аталатын пайдалы қазбалардың 89 кен орны бар деп есептеледі: бұл - әр түрлі құрылыс материалдарын өндіруге, өнеркәсіп мұқтаждықтарына және басқа да мақсаттарға арналған шикізат. Мысалы, қорама құмының Қарасор кен орны - ТМД-дағы ең ірісі. Каолин (ақ күйдірілген) отқа төзімді саздың Суханов кен орнында шамамен 700 миллион тонна құнды шикізат сақталған. ^[3]

Флора және айуанаттар дүнием[өңдеу]

Каз

Түлкі

Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары плейстоцен кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған.

Облыстың кең даласында қоян, сарышұнақ, суыр, қосаяқ, аламан, т.б. мекендейді. Бесқарағай мен Баянаула қарағайлы ормандарында тиіндер жиі кездеседі. Жыртқыш аңдардан қасқыр, түлкі, қарсақ, күзен, құндыз сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық құндыз, Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында елік, Баянаула тауларында арқар кездеседі. Облыста ақ және сары шымшық, бозторғай, жыртқыш құстардан дала бүркіті, кезқұйрық, күйкентай, қырғи, жапалақ, қарағайлы орманда құр, шіл, саңырау құр, тоқылдақ мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден аққу, қаз, үйрек, қасқалдақ, шағала, көл жағаларында қызғыш, тауқұдырет, жылқышы, т.б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде ақбалық, бекіре, нәлім, шортан, алабұға, шабақ көптеп кездеседі.

Экология[өңдеу]

Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар облысының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жоғары козолды Екібастұз көмірін тұқанды агрегаттар оттығында жағу технологиясын пайдаланатын жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Екібастұз (46 %), Ақсу (26,5 %) және Павлодар (25,5 %) қалаларында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі, облыстың қалған аудандарына шығарылып тасталынатын өнімнің 2%-на жуығы тиесілі.

Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары[өңдеу]

Халқы[өңдеу]

Демография[өңдеу]

Облыс халқы 2012 жылғы 1 қаңтарда 747,1 мың адамды құрады. Облыс бойынша (1 км² аумаққа) халық тығыздығы орта есеппен 6 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының саны 514,4 мың мен 232,7 мың адамға тең. Облыста әйел тұрғындар тұрғындардың жалпы санының 52,9%, ал ер адамдар - 47,1% құрайды. 2012 жылғы 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Павлодар облысында 0-15 жас (жалпы санның 21,2%) аралығындағы балалар саны - 158,2 мың, 16-63 (58) жастағы тұлғалардың саны - 491,7 мың (65,8 %), 63 (58) жастағы егде адамдар мен олардан жоғары жастағы адамдар саны - 97,2 мың (13 %). 2011 жылы халық санының табиғи артуы 4682 адамды немесе халықтың 1000 адамына 6,3 құрады, бұл орта республикалық көрсеткіштің 54,3% немесе екі еседен артық болып табылады. 2011 жылы 1000 адамға неке қию саны 9,4 және 1000 адамға ажырасу саны- 4,0 құрады. Павлодар облысы халықтың жоғары көші-қонымен ерекшеленеді, көші-қон айырмасы соңғы бес жыл ішінде теріс сипатта келеді. Көшіп-қонушылар көп бөлігініңТМД елдеріне жылыстауы байқалады. Өзге елдерден көшіп-қону айырмасы соңғы бес жылда оң көрсеткішті көрсетіп келеді.

Санның серпінділікі[өңдеу]

Халық саныңың серпінділігі соңғы бес жылда (2007-2011) біртіндеп дамуда және 2008 жылғы төмендеуден кейін 2007 жылғы көрсеткішке қайта жетуде.

Этникалық құрам[өңдеу]

Облыстың этникалық құрамы халықтың келесі этникалық топтарымен айқындалады - қазақтар, орыстар, украиндер, немістер, татарлар, белорустар, молдовандар, азербайжандар, шешендер, ингуштар, башқұрттар, корейлер, поляктар, болгарлар, чуваштар, мордвалар, удмурттар және басқалары. 2012 жылдың басында барлық этникалық топтардың ішінде халықтың жалпы санының көп бөлігін қазақтар - 48,8% және орыстар- 37,9% құрады. Өзге этностар мен этникалық топтардың үлесі облыс халқының 13,3% болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарда қазақтардың саны 364,9 мың, орыстардың саны - 283,4 мың, украиндердің саны - 37,9 мың, немістердің саны - 21,1 мың, татарлардың саны - 14,2 мың, белорустердің саны - 5,1 мың, өзге ұлттардың саны - 19,3 мың адамды құрады.

Дін[өңдеу]

Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық - 94 (54,7 %), православиелік - 17 (10 %), католиктік - 8 (4,7 %), иудейлік - 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі - 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар.

Тарих[өңдеу]

Этимология[өңдеу]

Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды.

Облыстың таңбасы[өңдеу]

2011 жылдың 3 қазанының сессияда - облыстың маслихат депутаттары облыстың тарихында бірінші логотипты бекітті. Сол конкурстың қорытындысының аймақтың мәдениетінің басқармасымен жарияланды. Ең сәтті үлгімен комиссия Қасымханның Жапанованың жұмысын мойындады.

Павлодар облысының таңбасы

Логотипте Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің белгілері бар. Таңбаның түсі мемлекеттік рәміздер түсіне негізделген - көгілдір түстің алтын түспен үйлесуі тәуелсіз мемлекет халықтарының бірлігі мен гүлденуінің белгісі. Өткен салт-дәстүрлерімізді ұстану белгісі ретінде логотипте қазақ ұлттық ою-өрнегі бейнеленген. Орталық бөлігінде Қазақстан Республикасы елтаңбасының негізгі идеясынан алынған - киіз үйдің шаңырағы бар. Шаңырақ - отбасы құт-берекесінің, бейбітшілік пен тыныштықтың нышаны. Киіз үйдің түндігі көгілдір ашық аспан астындағы жарқыраған күнді елестетеді. Ал таңбаның ортасынан бастап көгілдір кеңістік бойымен таралған уықтар - өмір мен жылудың көзі есептелетін күн сәулесі іспеттес. ^[3]

Ең ескі тарих[өңдеу]

Павлодар облысының ескі тарихы

Археологиялық зерттеулер Ертіс өңірінде тарихқа дейінгі кезде адамдар саны көп тайпалар өмір сүргенін көрсетеді. Ежелгі адамдардың тұрақтау іздері Баянауыл ауданында, Ертіс өзенінің жиегінде табылды. Тастан жасалған қарулар, жебелер мен найзалардың кремнийден жасалған ұштары табылды. Мыңжылдықтар өз кезегімен өтіп жатты, Ертіс өңірінде тұрып жатқан түрлі тайпалардың мәдениеті өзгеріп отырды. Бұнда қимақтар, үйсіндер, қаңлылар, наймандар көшіп жүрді.

Павлодар Ертіс өңірінің жартастағы жазулары

Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді. ^[3]

XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі.

Советтік кез[өңдеу]

20-шы ғасырдың бірінші жартысында Құлынды-Павлодар (1923) темір жолының құрылысымен және Ертісте кеме қатынасының дамуымен шаруашылық тез қарқынмен дамыды. 1938 жылы облыс орталығы болған Павлодар кеме қатынасы бар Ертіс өзені мен темір жолдың қиылысында қалып, Екібастұз, Орал, Сібірмен тұрақты байланыс орнатты. Бұл қала мен облыс экономикасының одан әрі дамуына негіз болды. Шағын шеберханалардың орнында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар бой көтерді.

Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы Павлодар Ертіс өңірі

1956 жылдан бастап Павлодар тың және тыңайған жерлерді игеру орталықтарының бірі болды. Тыңды көтеру нәтижесінде облыстың егістік аумақтары он есе көбейді. Көмірді өндіру және тың игеру Павлодар облысындағы өндірістік күштерінің дамуына мықты серпін берді.

Тың игеру (Павлодар облысы).

Қолайлы экономикалық-географиялық орналасуы, бай ресурстары, көлік жолдары мен Ертіс-Қарағанды арнасының бар болуы 1957 жылы құрамына Павлодар, Екібастұз, Ақсу (Ермак) қалалары енген Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешеннің құрылуына әсер етті. Арзан Екібастұз көмірі негізінде энергетикалық база құрылған және өнеркәсіптің жаңа салалары: қара және түрлі түсті металлургия, машинажасау, алюминий, мұнай өндіру және химия салалары дамыды.^[3]

Қазіргі[өңдеу]

1. 1991, 30 желтоқсан - Павлодарда Кутузов к-сі бойымен Ломов к-сі қиылысына дейін өтетін трамвай желісі іске қосылды.

2. 1993 - 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Ленин кентін қоса есептегенде Павлодарда 367,4 мың адам тұрды.

3. 1993, 4 мамыр - Ермак қаласы Ақсу қаласына өзгертілді, Краснокутск ауданы Ақтоғай ауданы болып өзгертілді.

4. 1993, 7 қазан -Краснокутск ауылы Ақтоғай ауылы болып өзгертілді.

5. 1993, желтоқсан -Екібастұздық ГРЭС-2-нің екінші энергоблогы іске қосылды.

6. 1994, маусым - Индустриалды және педагогикалық институттар Павлодар мемлекеттік университеті болып біріктірілді.

7. 1994 - Павлодар қаласындағы Свердлов көшесі Ломов көшесі болып, Тургенев көшесі - М. Қайырбаев көшесі болып, Қызыләскер көшесі- И. Кривенко көшесі болып өзгертілді.

8. 1994 - Екібастұзда православиелік Серафим-Иверск храмының іргесі қаланды.

9. 1996 -тұрғын-коммуналды шаруашылық монополиясыздандырылды, КСК-лар құрылды. 1996, 21 маусым - Железинка ауылында Свято-Троицк храмының негізі қаланды.

10. 1997, 9 мамыр - Павлодардың Орталық алаңында алғашқы рет әуесқой автожарыстар өтті, ол жарыс 1997 ж.-дан 2008 ж.-ға дейін қаланың бас алаңында өтетін мерекелік шаралардың ажырамас бөлігі болып келді.

11. 1997, қазан - Павлодарда халықаралық «Айналайын Ертіс - 97» фестивалі өтті.

12. 1998, 17 мамыр - Ақсу-Конечная теміржол желісінің құрылысы басталды..

13. 1998, 24 қараша - Қазақстан Президенті Н. Назарбаев қатысқан Павлодар облысының 60 жылдығына арналған салтанатты шаралар өтті.

14. 1999, 28 тамыз - Павлодар қаласында Әулие Николай кіші шіркеуін дәріптеу шарасы өтті. 1999, 23 қазан - Павлодар қ. Игілік кафедралды соборының салтанытты ашылуы болды және Павлодардың бас мешітінің алғашқы тасы қаланды.

XXI ғасыр

1. 2000, 23 қыркүйек - Жаңа жағалаудың сәулет ансамблі ашылып, алғашқы рет қалалық ипподромда жылқы-спорттық сайыстар өткен Павлодар қаласы Күні мерекелік шарасы аталып өтті.

2. 2000, 17 қазан - Павлодар қ. Рим-католиктік Шіркеуінің Иса нәресте әулие Терезаның келуін дәріптеу шарасы өтті.

3. 2000, 25 қазан - Павлодар қ. облыстық көркемөнер мұражайының ғимараты жанында ақын, философ Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған ескерткіш ашылды.

4. 2000, желтоқсан - Аксу-Конечная теміржолын төсеп жатқан екі бригада Май ауданының Көктөбе ауылында түйісті. 2001 ж. ортасында құрылыс аяқталғаннан кейін Аксу-Конечная теміржолы тәуелсіз Қазақстанда салынған ең алғашқы темір жол болды.

5. 2007, 21 шілде - алғашқы рет қала әкімшілігінің қолдауымен «open air RELAX Summer Sun Party» музыкалық фестивалі өтті.

6. 2010, 12 сәуір - Павлодар қ. әкімшілігінің жанында Қаныш Имантайұлы Сәтбевқа арналған ескерткіштің ашылуы болды.

7. 2011, 24 қаңтар - VII Қысқы Азия ойындары алауының эстафетасы өтті.

Бүгінгі күні Павлодар облысы барлық облыстардың арасында жоғары өнеркәсіптік әлеуетімен ерекшеленеді, көп салалы ауыл шаруашылығы бар, ауылшаруашылық өнімдерімен өзін толық көлемде қамтамасыз етеді. Бұнда су көлігінен басқа көліктің және өндірістік емес саланың барлық түрлері дамыған.^[3]

Әкімшілік айыру[өңдеу]

Елдімекендер[өңдеу]

1. Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)

2. Баянауыл ауданы

3. Железі ауданы

4. Ертіс ауданы

5. Қашыр ауданы

6. Лебяжі ауданы

7. Май ауданы

8. Павлодар ауданы

9. Успен ауданы

10. Щербақты ауданы

11. Ақсу қаласы

12. Екібастұз қаласы

13. Павлодар қаласы^[3]

Атқару органдары[өңдеу]

Атқарушы өкімет Павлодардың облысының әкімі болып табылады.

Атқару органдарының аймақтағы құрылымдары:

• Павлодар облысы әкімінің аппараты

• Қаланың және ауданның әкімдерінің аппараттары

• Павлодардың облысының басқармалары

• Аумақтық мемлекеттік органдар

Павлодардың облысының басқармалары:[өңдеу]

• Павлодар облысының сәулет және қала құрылысы басқармасы

• Павлодар облысының ішкі саясат басқармасы

• Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасы

• Павлодар облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы

• Павлодар облысының мәдениет басқармасы

• Павлодар облыстық жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей апаттардың алдын алу және жоюды ұйымдастыру басқармасы

• Павлодар облысының білім беру басқармасы

• Павлодар облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы

• Павлодар облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы

• Павлодар облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы

• Павлодар облысының ауыл шаруашылығы басқармасы

• Павлодар облысының құрылыс басқармасы

• Павлодар облысының қаржы басқармасы

• Павлодар облысының экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы

• Павлодар облысының мұрағаттар және құжаттама басқармасы

• Павлодар облысының жер қатынастары басқармасы

• Павлодар облысының тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы

• Павлодар облысының туризм, дене тәрбиесi және спорт басқармасы

• Павлодар облысының энергетика және коммуналдық шаруашылық басқармасы

Аумақтық мемлекеттік органдар[өңдеу]

• Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі Павлодар облысының Төтенше жағдайлар департаменті

• Павлодар облысы бойынша Кедендік бақылау департаменті

• Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жанындағы Сот әкімшілігі жөніндегі комитетінің Павлодар облысының Соттар әкімшісі

• Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Павлодар облысы бойынша басқармасы

• Павлодар облысының мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармасы

• Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Павлодар облысы бойынша басқармасы

• Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс комитетінің «Ертіс» өңіраралық департаментінің Павлодар облысы бойынша филиалы

• Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық және фармацевтикалық қызметті бақылау комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті

• Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті

• Павлодар облысының Әділет департаменті

• Павлодар облысының Ішкі істер департаменті

• Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің «Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының Павлодар облыстық филиалы

• Павлодар облысы Статистика департаменті

Павлодардың облысының бастықтары[өңдеу]

Облыс әкімі:

• Арын, Ерлан Мұхтарұлы,

• Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев,

• Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов,

• Даниал Кенжетайұлы Ахметов,

• Ғалымжан Бадылжанұлы Жақиянов,

• Даниал Кенжетайұлы Ахметов.

Облыс әкімі аппаратының басшысы:

• Даниал Кенжетайұлы Ахметов,

• Асығат Асиұлы Жабағин.

Облысты халық депутаттары атқару комитетінің төрағасы:

• Жақсылық Ғабдуллинұлы Исқақов,

• Рысбек, Мырзашев,

• Махмет Кайрбайұлы Қайрбаев,

• Темеш Садуақасов,

• Жақыпбек Жанғозин.

Коммунистік партияның облыстың комитетінің бірінші хатшысы:

• Борис Васильевич Исаев,

• Юрий Алексеевич Мещеряков,

• Петр Иванович Ерпилов,

• Борис Васильевич Исаев,

• Иван Михайлович Буров,

• Иван Гаврилович Слажнев,

• Василий Кузьмич Шишонков.

Экономика[өңдеу]

Павлодар облысы - Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД-нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық-өндірістік кешен тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Сонымен қатар, экономикалық деңгейдің осы көрсеткіштеріне өңірдің өзге де тартымды сипаттарын: дамыған банк саласын, шағын және орта бизнестің серпінді дамуын, біліктілігі жоғары мамандардың болуын, қазіргі заманғы көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды, шетелдік инвесторлардың, мемлекеттік даму бағдарламаларының бар болуын да қосуға болады Павлодар облысының аумағында көп салалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар көмірді, электр және жылу энергиясын, алюминий тотығын, ферроқорытпаларды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7%-ы, республикалық көмір өндірісінің 70%-ы, ферроқорытпалар өндірісінің 3/4, электр энергиясы мен мұнай өнімдері өндірісінің 40%-ы тиесілі. Облыстың әлеуеті химия, машинажасау және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, өңірде ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның энергетикалық жүрегі - аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу ГРЭС, сондай-ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады.^[3]

Өнеркәсіп[өңдеу]

Облыс экономикасы Қазан революциясына дейін жергілікті шикізатты өңдеуге негізделген шағын 242 диірмен (оның ішінде 4 су, 47 ат күшімен істейтін және 191 жел диірмені) мен тоң май, сабын және кірпіш зауыттарынан, Қалқаман мен Тобылжан көлдеріндегі тұз өндіру кәсіпшілігінен тұрды (1908). Облыс қойнауының кен байлықтарына мол екенін білген шетелдік кәсіпкерлер 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында тау-кен өнеркәсібіне инвестиция берді. Орыс кәсіпкері Попов 1839 ж. Благодатно-Стефанов зауытын салды. Онда қорғасын, күміс және мыс балқытылды. Павлодар көпесі Деров София, Надежда және Царицын-Александровский кеніштерінде мыс өндірді. 1893 ж. Деров Екібастұз тас көмір кенін иеленіп, 9 шахта ашты. 1913 ж. оны ағылшын концессионері Л.Уркварт иеленіп, "Қырғыз тау-кен өнеркәсібі акцион. қоғамы" деп атады. Ондағы 24 кокс пеші жылына 7 мың тонн кокс беріп тұрды. Көмірмен бірге қорғасын және мыс өндіру дами түсті. 1916 ж. бұл жерде 25 мың тонн мырыш, 13 мың т. қорғасын, 1 мың т. мыс, 210 т күміс және 18 т алтын өндірілді. 1917 ж. Павлодар уезінде бумен істейтін 40 диірмен болды. Ол жылына 3,5 млн пұт ұн өндіретін. Одан басқа уезд аумағында су көлігінің механикалық шеберханасы, Мочалиннің механика зауыты, электрикалық станция, темекі фабрикасы, сабын қайнататын, тері илейтін зауыттар жұмыс істеген. 1938 ж. П. о. құрылып, оның құрамына Павлодар, Каганович, Цюрупин, Ертіс, Куйбышев, Өрлітөбе, М.Горький, Бесқарағай, Лозов аудандары және Қарағанды облысынан бөлініп шыққан Баянауыл ауданы кірді. Облыс жаңа құрылған кезде шағын кәсіпорындардың ең ірілері - полиметалл кентастарын өндіретін "Майқайыңалтын" комбинат, "Павлодар-тұз" тресі және Екібастұз кірпіш зауыты болды. А. ш. құрайтын 95,6% шаруа қожалықтарының 465-і шаруашылық болған. 1940 ж. облыс аумағында жүргізілген геологиялық барлау нәтижесінде Екібастұз көмір алабының жалпы қоры (1 млрд т-дан астам) анықталды. Облыс орталығы - Павлодарда хром, балық зауыттары, нан комбинат, т.б. салынды. 2-дүниежүз. соғыс кезінде КСРО-ның батыс аймағынан көшіріліп келген зауыт, фабрика, т.б. кәсіпорындар облыс экономикасының жедел дамуына ықпалын тигізді. 1942 ж. облыста 41 цех және 4 өнеркәсіп орны пайда болды. 1954 ж. тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты 1 млн га-дан астам жер жыртылды. Жаңадан 32 астық өсіретін кеңшар, 8 МТС пайда болды. Амал шамамен бірге облыстың өнеркәсібі де жедел дамыды. Екібастұз көмірін және Майкөбеннің қоңыр көмірін өндіру ұлғая түсті. Павлодар, Екібастұз және Өрлітөбе ағаш өңдеу кәсіпорындары жұмыс істей бастады. 1950 - 70 ж. облыс индустриясының өркендеу кезеңі болды. 1960 ж. Ертіс жағалауында МАЭС (ГРЭС), темір қорытпалары, құрылыс материалдары зауыттары, т.б. ірі кәсіпорындар салына бастады. 1965 ж. машина жасау зауыты және ЖЭС-2 іске қосылды. Бұрынғы машина жасау зауыты 1966 ж. трактор зауыты болып қайта құрылды. Нәтижесінде 60-жылдардың ортасынан бастап облыста Павлодар - Екібастұз энергетик. өнеркәсіп торабы өсіп қалыптасты. 1971 ж. Ертіс - Қарағанды каналы іске қосылды. Канал суы 100 мың га-дан астам жерді суғарды және суландырды. 1974 ж. картон-рубероид зауыты жұмыс істей бастады. 80-жылдары 100-ге жуық кәсіпорындар мен цехтар іске қосылды. Өнеркәсіп өнімінің көлемі 28,8%-ға өсті. 1990 - 94 ж. осыған дейін болған өндірістік және оны мат.-тех. қамтамасыз ету жүйесінің "бұзылуы" салдарынан өнеркәсіп өнімдерінің барлық саласы өз өнімдерін азайтты. 90-жылдардың ортасында мемлекетсіздендіру және жекешелендіру процесі басталды. Нәтижесінде 2001 жылдың басында жекеменшік формадағы кәсіпорындар жалпы кәсіпорындардың 78,9%-н, мемлекетке қарасты кәсіпорындар 20,8%-ды, шетелдік кәсіпорындар 0,3%-ды иеленді. 2002 - 03 ж. облыстың әлеумет-экономикалық негізгі көрсеткіштері жақсарды. Сыртқы сауда балансының сальдосы 2001 жылға қарағанда 30,2%-ға өсіп, 143,9 млн. АҚШ долларын құрады. Мұндай өсу негізінен металлургия кәсіпорындардағы қуат көздерін қайта құру және техника қайта жабдықтау нәтижесінде іске асырылды. Облыстың өнеркәсіптік өнім құрылымында кен өндіру өнеркәсібінің үлесі 18,3%-ды құраса, өңдеу өнеркәсібі саласында 52,1%, электр энергиясы, газ және су ш-ның үлес салмағы 29,6% болды (2003).

Павлодар облысы-Қазақстанның ірі индустриалды орталығы, ол электрэнергия, балшық, мұнай қайта өндеу өнімдері, машиноқұрылысы, тағам өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіруге бағытталған көпсалалы өнеркәсіп кешенін құрайды. Аймақтағы жетекші сала өндірістің 70% қамтамасыз ететін металлургия өнеркісібі мен металдарды өндеу болып табылады.

• Қара металлургия

Сала облыста Ақсу қаласындағы зауыты арқылы әйгілі. Ферроқорыту Ақсу зауыты -ТНК «Казхром» АҚ филиалы болып табылады, феррохром, ферросилиций, ферросиликомарганец, ферросиликохром секілді әлемдік нарықта сұранысқа ие жоғары сапалы өнімдерді өндіреді. Ақсу қаласындағы ферроқорыту зауыты- әлемдегі ең ірілердің бірі - пайдалануға 1968 жылы берілген. Жылына 1 млн тонна өнім өндіреді. Дайын өнімді зауыт Теміртауға, ТМД (Ресей, Украина, Белоруссия, Грузия, Өзбекстан) мен қиыр шетелдердің (Люксембург, Жапония, Германия, Австрия, Швеция, Болгария, Румыния және т.б.) металлургиялық зауыттары мен комбинаттарына жібереді.

• Түсті металлургия

Өнеркәсіптің жас саласы. Бұл глиноземді өндіру, Майқайыннан алынған полиметаллдық кендер мен Бозшакөлден алынған мыс кендерін байыту. Қазақстанның алюминий өндірісінің алғашқысы - Павлодар қаласындағы «Қазақстан Алюминийі» , қуаттылығы жылына 1,5 млн тонна, 1964 жылы қазан айында салынған және пайдалануға берілген. Кәсіпорын алюминий, сонымен қатар керамика, отқа берік материалдар мен электр өнеркәсібі материалдарын өндіру үшін қажет шикізат болып табылатын глинозем өндіреді. Жолай бокситтардан галлий мен пятиокись ванадия шығарылады. Галлий - шетелдерде үлкен сұранысқа ие сирек металл. Ол Жапонияға, Германия мен АҚШ-қа экспортталады. Республикада түсті металлургия кластерін құру мен дамыту мақсатында облыста бастапқы алюминийді өндіру үшін «Қазақстан электролизді зауыты» АҚ салынып, іске қосылды. 2009 жылы Павлодар алюминийі ресми түрде Лондон металл биржасында тіркелді, ол Қазақстандық электролизді зауыты өнімдерінің халықаралық стандартта екендігін дәлелдеді және бастапқы алюминийді биржалық бағада жеткізуге жол ашты. «Кастинг» ЖШС Павлодар филиалы. Кәсіпорында болат дайындау мен прокат, қайыс шарларын, өзектер мен арматураларды өндіру игерілген. Мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларды үздіксіз-құю өндірісін кеңейту бойынша жұмыстар жалғасуда. «Кастинг» ЖШС-нің дамуының негізгі бағыты сорттық прокат, құрылыс арматуралары, құбыр мен сымдар, сонымен қатар мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларын өндіру болып табылады. Болатты үздіксіз құю мен пластикалық деформациялау жаңа технологиясы негізінде тау-металлургия кешені үшін қайыс өнімдерін өндіру жалғастырылуда Облыста алтын, күміс, мыс, цинк полиметаллдық кен орындары бар. Бұл кен орындары «Майқайын алтын» АҚ -мен өнделеді. Майқайын комбинатында кен ошақтары мен байыту фабрикасы бар. «Майқайналтын» АҚ мысты мыс концентратында, цинкті цинк концентратында, алтыны бар концентраттарды шығарады «Майкаин» кен орны - кешенді алтын-барит-колчеданды-полиметалды кен орны, Қазақстан Республикасында Астана қ. 400 км жерде орналасқан, 1924 ж. ашылған. «Майқайыналтын» БАҚ РМК-ні 2005 жылы алған. Қазіргі кезде кәсіпорында «Майқайын В» жер асты кеніші қызмет етеді. 2006 жылдың сәуірінен бастап «Алпыс» кен орнында жер асты кенішінің құрылысы жүргізіліп, өнімділікті 500 мың тонна кенге дейін артумен байыту фабрикасы қайта құрылуда.

• Машинажасау және металл өңдеу

Павлодар Ертіс өңірінің алғашқы ауылшаруашылық машинажасау кәсіпорны - «Октябрь» зауыты (1942). Бұл техникалық құрал-жабдық шығаруға: жинау жұмыстары құралдарын механизациялау мен автоматизациялау (автомат-станоктар мен жартылай автоматтар, жинау конвейерлері, сынақ стендтері) мамандандырылған тәжірибелі-эксперименталды кәсіпорын болды. Бүгінде зауыт стандартты емес диірмен құрал-жабдығын, сауда құрал-жабдығын (стеллаждар), металлосайдингтер мен металлжабынғыштар, қол және электрлі стеллаждар шығарады. Перспективті мұнайгаз машинажасауды дамыту мақсатында «Құрал-жабдық зауыты» ЖШС-нда саңылауларды жөндеу мен апаттардың алдын-алу үшін қажет құрал-саймандар, бұрғы кілттеріне арналған қосалқы бөлшектер, жағалай бағандарға арналған жабдықтар, бұрғы сорғыштарына арналған қосалқы бөлшектер дайындалады. Мұнайгаз секторына жіберілетін өнімдердің номенклатурасы 60 атаудан тұрады. Зауытта сонымен қатар локомотив пен жүк вагондарын жөндеуге арналған қосалқы бөлшектерді өндіру де игерілген. «Павлодар машина жасау зауыты» АҚ-да көпірлі және айналма жүк көтергіштерін өндіру ұлғайып келеді. Кәсіпорында 55 тоннаға дейін жүк көтеретін жүк көтергіштерді жасау игерілген.

• Химиялық өнеркәсіп

Облыстың кәсіпорны мұнайды қайта өндеу кәсіпорнының қалдықтары негізінде жұмыс істейді, шикізат ТМД елдерінен, ең алдымен Ресейден әкелінеді. Шығарылатын өнімнің сұрыпталымы көп: полимер негізіндегі сыр мен лактар, майлау материалдары, антифриздар, пластмасса мен полиэтилен бұйымдары, хлор, каустикалық сода. «Реагент-Восток» ЖШС «Павлодар химиялық зауыты» АҚ -ның өндіріс қуаттылығының бөлігін бөлу жолымен 2002 жылдың маусым айында құрылған. Өндіріс қуаттылығы - жылына 3,5 мың тонна химимялық өнім. Өнімнің негізгі түрлері: натри-бутилды флотореагент, ДФБ присадкасы, «Дезостерил» дезинфекциялық құралы. Өнім Қазақстан мен Ресейдің тау-байыту комбинаттарына жіберіледі. Республикадағы негізгі пайдаланушылар -«Казцинк» АҚ, " «Казахмыс Корпорациясы» АҚ, "Техснаб «Майқайыналтын» ЖШС, шетелде -«Норильск-Никель» БРҰ.. «Каустик» АҚ Павлодар химиялық зауытының негізінде 2002 жылы тамыз айында құрылған. Қызметінің негізгі түрі - сұйық хлорды шағын ыдыста сақтау мен құю. Жолай келесі өнімдерді өндіреді: техникалық натрийдің гипохлориті, «Белизна» ағартқыш құралдары, газ тәрізді азот, оттегі, полиэтиленді ыдыс.

• Мұнайды қайта өңдеу өнеркәсібі

Облыста Республикадағы мұнай өнімін өңдеу бойынша ірі кәсіпорындардың бірі- «Павлодар мұнайхимиялық зауыты» АҚ қызмет етеді, ол Омбы арқылы Батыс Сібірден әкелінетін мұнаймен жұмыс істейді. Зауыт қуаттылығы - 7,5 млн тонна. Зауыт өнімі Павлодар облысы мен Қазақстанның өзге облыстарына таралады, Ресей мен Орта Азия елдеріне шығарылады. Облыста шығарылатын мұнай өнімдерінің құрылымында жетекші орында моторлы отын (бензин) мен газойлдар тұр.

• Отын-энергетикалық кешен

1954 жылы Екібастұзда қуатты көмір өнеркәсібі бастама алды. Геологиялық бағалаулар бойынша тас көмірінің жалпы қоры - 12,8 млрд тоннаны құрайды. 2005 жылы 56,9 млн тонна көмір шығарылды, бұл Қазақстандағы көмір шығарудың 65% құрайды. Шығарылатын көмірдің көп бөлігі Оралға, Батыс Сібірге экспортталады және Қазақстан өзге облыстарына жөнелтіледі. Павлодар облысында 8 көмір орындары бар. Олардың ішіндегі ең ірілері Екібастұз және Майкөбе бассейндері. Осы орындардың қорлары шағын аумақта жерден тереңде емес қабатта орналасқан, бұл көмірді ашық тәсілмен алуға мүмкіндік береді. Бұл - көмір шығарудың өнімді әрі арзан тәсілі. Екібастұз бассейні аумағында бірнеше разрездер бар, оның ішінде ең ірісі - «Богатырь». Бұл тек Қазақстандағы ғана емес, бүкіл әлемдегі ең ірі разрез. «Богатырь Аксес Комир» ЖШС көмірді «Богатырь» және «Северный» разрездерінен шығарады. Көмірді шығару бойынша өндіріс қуаттылығы - 40 млн тонна. «БАК» ЖШС шығаратын көмір үлесі Қазақстанның көмір шығаратын компанияларының арасында 44% құрайды. «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ («Восточный» разрезі). Көмір шығаратын разрездің өндірістік қуаттылығы - жылына 20 млн тонна тас көмір. Қоңыр көмір - лигнитті шығару Майкөбелік көмір орнында іске асырылады ( «Майкубен-Вест» ЖШС).

• Құрылыс материалдарының өнеркәсібі

Таралған пайдалы қазбалардың белсенді игерілуі (күйдіргіш отқа төзімді балшықтар, сәндік қаптағыш тастар, габбро, гранит, мрамор және әк) құрылыс индустриясының өндірісін ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Қазіргі кезде облыста құрылыс материалдары мен заттарының құрамы ретінде пайдалануға болатын өнеркәсіптің (қосалқы өнімдері мен қалдықтары (қасиеті, агрегаттық жағдайы және жойылу перспективасы жағынан әр түрлі) көп. «Құрылыс материалдары зауыттарының бірлестігі» ЖШС. 2003 жылдың қыркүйек айында бұрынғы ЖБИ-4 негізінде силикатты кірпіш өндіретін цех қалпына келтіріліп, іске қосылды.Зауыттың жоспарлы қуаттылығы - жылына 20 млн дана кірпіш.Силикатты кірпішті өндіруге арналған шикізат әк пен кварцті құм болып табылады. «Траст-Элстром» ЖШС. Зауыт импортты алмастыру бағдарламасы шеңберінде 2003 жылдың қараша айында іске қосылды және қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жиһаз индустриясы ағаш жоңқалы материалды импорттауға бағытталған, сондықтан да зауыт нарықты өз материалымен қамтамасыз ету сұранысына ие. Кәсіпорын Польша технологиясы бойынша көпқабатты, жазық түрде сығымдалған ағаш жоңқалы плиталарды шығарады. Аз уақыт қызмет еткенінен қарамастан, «Траст-Элстром» ЖШС «Қазақстанның үздік тауарлары» конкурсына, «Промстройиндустрия-Астана-2004» V Қазақстандық Халықаралық көрмесіне қатысып, «Жыл жаңалығы» дипломының иегері атанды, сонымен қатар ИСО 9000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді. Қазақстандық жиһазшыларға тиімді экономикалық жағдайларда өз өндірушісінен қажет материалды алуға мүмкіндік беретін ағаш жоңқалы плиталарды қаптау бойынша желі өз жұмысын сәтті атқаруда. «Павлодар картонды-рубероидті зауыт» АҚ 1975 жылы іске қосылды. 1994 жылы кәсіпорын акционерлік қоғам болып өзгертілді.

• Жиһаз өнеркәсібі

Жиһаз өнеркәсібін Павлодар жиһаз фабрикасы, «Азимут» ЖШС фирмасы, «Heaven House» АҚ ЖШС Павлодар филиалы мен заманауи және сапалы материал пайдалана отырып ас үй, офистік, жұмсақ жиһаз шығаратын шағын бизнес субъектілері айқындайды. «Heaven House» АҚ. 1966 жылдан кәсіпорын «Арай» жиһаз фабрикасы ретінде қызмет етті, 1999 жылдан - «Павлодар-Пинскдрев», 2002 жылдан - «Асыл-Агаш-Павлодар» ЖШС. 2005 жылдың инаурызынан - «Heaven House» АҚ болды. 2005 жылы «Қазақстанның инвестициялық қоры» қаржыландыруымен офистік және тұрмыс жиһазын өндіруді дамыту бойынша жоба іске аса бастады. Инвестициялық қордың қатысу үлесі 650 млн теңгені (49 %) құрайды

Ауыл шаруашылық[өңдеу]

Облыста ауыл шаруашылығына да көп мән беріледі. Өңірдің ауылшаруашылық алқаптарының ауданы 11,2 млн га құрайды. Облыста негізгі өндірілетін дақыл - бидай болып табылады, ол егіс алқаптарының жартысынан көбінде егіледі. Егіс алқаптарының 15-17%-ға жуығы басқа дәнді дақылдарға тиесілі. Бұдан басқа, облыста картоп, көкөніс және бақша дақылдары өсіріледі.^[3]

Павлодар облысы аумағында ауылшаруашылық өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығымен тең дәрежеде байқалады. Облыстың өсімдік шаруашылығы -2 түрде, бұл дәнді дақылдар, азықтық дақылдар мен көкөністі, сонымен қатар картофель, күнбағыс, рапс және зығырды өсіру. Басым ауылшаруашылық дақылдар: жаздық бидай, күздік қара бидай, қарақұмық, тары, арпа, сұлы,майлы, картофель, көкөніс және бақша, азықтық, көп жылдық бұршақты шөптер, жабық топырақты көкөністер болып табылады. Облыста мал шаруашылығы салалары, ет-сүт өнімдерінің өндірісі, құс шаруашылығы, сонымен қатар балық шаруашылығы мен орман шаруашылығы жеткілікті түрде дамыған.Облыста балық шаруашылығы мен балық аулау үшін балық шаруашылық су қоры мен жағымды жағдайлар жасаоынған. Суаттардан жыл сайынғы балық аулау 120 тоннаны, Қ. Сәтбаев атындағы су қоймасынан- 90 тоннаны құрайды. Жергілікті 268 суаттар бар,178 табиғатты пайдаланушылармен, 90 - резервті қормен бекітілген. Павлодар облысы қауіпті егін шаруашылығы аймағында орналасқан, мында ауылшаруашылықтың дамуына арналған негізгі лимиттеуші жағдай сумен қамтамасыз ету тапшылығы болып табылады. Қолмен суарылмаған жағдайда өсірілген дақылдар су тапшылығын тартуда, картофель өндіру қиынға соғады, ал көкөніс өсіру тіптен мүмкін емес.

Павлодар облысы астық өндіруге, ет-сүт бағытындағы ірі қара, ет-жүн бағытындағы қой, жылқы, шошқа, құс өсіруге маманданған. 2002 ж. барлық а. ш-на пайдаланылған жердің Аумағы 2,67 млн га болды. Ауыл шаруашылығымен 3050 фермер айналысады. Олар 2002 ж. 2673 мың т. астық, 745,7 мың т. ет өндірді. 2002 ж. облыста 242,9 мың бас ірі қара, 185,7 мың бас қой мен ешкі, 48,3 мың бас шошқа, 48,1 мың бас жылқы, 624,1 мың бас үй құсы болды.

Павладар темір жол вокзалының ескі орны

Ауылшаруашылық өнімдерін қолмен суармай қайта өндеу бойынша басым жағдайды Павлодар қ. алып отыр, мында ірі қайта өндеу кәсіпорындары орналасқан: «РубиКОМ» ЖШС, «Золотой теленок» ЖШС, «ПХБК» ЖШС, «Сут» АҚ, «Павлодармолоко» АҚ, «КЭММИ» АҚ және басқалар. Облыс бойынша шұжық өнімдерін өндіру бойынша Павлодар қаласының үлестік салмағы 88,6%, сүт −84 %,ұн - 95%, макаронды өнімдер- 96%.

Энергетика[өңдеу]

Облыстың энергетикасы келесі ірі кәсіпорындармен танылады:

• «Қазақстан Алюминийі» АҚ ТЭЦ

Электростанцияда 350 МВт электр қуаты мен 1125 Гкал/сағ.жылу қуаты белгіленген 8 котлоагрегат мен 6 турбиналар орнатылған.

• ТЭЦ-2 «Павлодарэнерго» АҚ

Электростанцияда 5 котлоарегат пен 3 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты- 110 МВт, жылу - 392 Гкал/сағ.

• ТЭЦ-3 «Павлодарэнерго» АҚ

Электростанцияда 6 котлоарегат пен 5 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты - 440 МВт, жылу - 808 Гкал/сағ.

• «AES Экибастуз» ЖШС

«AES Экибастуз» ЖШС - облыстың ең ірі электростанциясы, жұмыс істейтін блоктардың қуаты 2500 МВт құрайды.

• «Станция Экибастузская ГРЭС-2» АҚ

Электростанцияда жалпы қуаты 1000 МВт 2 энергоблок орнатылған.

• «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ (Аксу электростанциясы)

Электростанцияда жалпы қуаты 2100 МВт 7 энергоблоктар орнатылған. Облыста шығарылатын электроэнергияның көлемі аймақтың электр мұқтаждығынан анағұрлым жоғары. Павлодар облысының электростанциялары Қазақстан мен Ресейдің шектес аймақтарына электр жеткізуші болып табылады. Облыста электрберу желілері бойынша ауылдық аудандарды электрқамсыздандыруды іске асыратын 110 кВ үш энерготүйін қалыптасқан. Қазіргі кезде облыс аумағында жұмысқа қабілетті жабдықтың белгіленген жиынтық электр қуаты 6525 МВт бар 6 электростанциялары жұмыс істейді. Павлодар блысының барлық электростанциялары негізгі отын ретінде Екібастұз кен орнының КСНР-0.300. маркалы тас көмірін пайдаланады. 220-500 кВ электр қуатын беру желілері блоктық электростанцияларды Қазақстанның, Оралдың және Батыс Сібірдің аймақтық энерго жүйелерімен қосады. Облыс аумағымен 1150 кВ қуатты Барнаул-Екібастұз-Көкшетау-Челябинск бірегей желісі өтеді. Облыс аумағында 35 кВ пен одан да жоғары кернеуімен 7687 км электр қуатын беру желісі салынған. Іске асуы үшін орталығы Екібастұз қаласындағы жүйеаралық электр желілерінің Солтүстік филиалы құрылған 220-1150 кВ кернеуімен электр қуатын беру желісі «KEGOC» АҚ балансында. 110 кВ мен одан төмен кернеудегі электр желілері «Павлодарэнергосервис» АҚ - аймақтық энергокомпанияларында іске асырылады.

Сауда және қызмет атқарудың шеңбері[өңдеу]

• Бөлшек сауда

Бөлшек сауданың айналымы 2012 жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында 62,4 млрд теңгені құрады, 2011 жылдың сәйкес кезеңмен салыстырғанда 13,3% өсті, бұл көрсеткіш көп жағдайда жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің базарлардағы саудасы есебінен құралады, бұл бөлшек сауданың жалпы көлемінің 62,8% құрайды. Саудамен айналысатын кәсіпорындардың көлемі есеп беру кезеңінде алдағы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13% -ке өсті. 2012 жылдың 1 маусымында бөлшек саудадағы сауда кәсіпорындарының тауар қорының көлемі 6,3 млрд.теңгені құрады.

• Көтерме сауда

Ағымдағы жылдың қаңтар-мамыр айларында көтерме сауда айналымы 196 млрд теңгені немесе өткен жылдың сәйкес кезеңі деңгейінің 155,5% құрады. Ағымдағы жылдың мамыр айында өткен жылдың сәйкес айымен салыстырғанда көтерме сауда 3,7%-ке азайды. Жалпы көлемде тауарларды өткізудің 195,1 млрд теңге немесе 99,5% заңды тұлғаларға тиесілі. 2012 жылдың 2 маусымында саудамен айналысатын кәсіпорындардың тауар қоры 18,4 млрд теңгені құрады.

• Тамақтану азықтары мен сусындарды (қоғамдық тамақтану) ұсыну бойынша қызметтер

Тамақтану азықтары мен сусындарды ұсыну бойынша қызметтердің көлемі 2012 жылдың қаңтар-мамыр айларында 1823,8 млн теңгені құрады немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13,4% -ға жоғары көрсеткішті көрсетті. 2012 жылдың 1 маусымында ШОК белсенді субъекттерінің жалпы санында жеке кәсіпкерлердің үлесі 81%, шаруа немесе фермалық шаруашылық үлесі - 9,6%, орта және шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғаларының үлесі- 9,3%. 2012 жылдың 1-тоқсанында Павлодар облысының кәсіпорындары мен ұйымдары 9,6 млрд теңгеге қызмет көрсетті, қызметтің жалпы көлемінің 69,9% шағын кәсіпорындар, 23,7% - орта кәсіпорындар және 64% - ірі кәсіпорындарға тиесілі. Көрсетілген қызметтің 5,9% ауылдық жерлерде орналасқан кәсіпорындардың еншісінде.

2012 жылдың қаңтар-сәуір айларында Павлодар облысы мен Кедендің одақ елдерімен өзара саудасы 1261 млн АҚШ долларын құрады. Өзара сауда құрылымында импорт - 69,1%, немесе 871,7 млн АҚШ долларын, ал экспорт 30,9%, немесе 389,3 млн АҚШ долларын құрады. Тауар айналымы жалпы көлемінің 99,5% Ресейге, 0,5% - Беларусия Республикасына тиесілі.

Көлігі[өңдеу]

Облыстың тиімді орналасуы оған басқа мемлекеттермен және Қазақстан облыстарымен Онтүстік-Сібір және Ортасібір теміржол магистральдері бойынша автомобильдік, авиациялық, электрондық, құбырлық және өзендік көлік түрлерімен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Облыс жерін солтүстігінде батыстан шығысқа қарай Орта Сібір мен орталық өңірінде Оңтүстік Сібір (Маралды - Тұз, Спутник - Ақсу, Коряковка - Сольветка) темір жол басып өтеді. м 2002 ж. Ақсу - Конечная т. ж. Шығыс Қазақстан облысындағы Шар қаласына дейін ұзартылды. Оңтүстік Сібір т. ж. бойында Павлодар, Екібастұз сияқты ірі темір жол станиялары өсіп қалыптасты. Темір жолдардың ұзындығы 800 км-ден астам. Өзен көлік қатынасы (420 км) Ертіс өз. бойынша іске асырылады. Автомобильдік жолының ұзындығы 5150 км.^[3]

Павлодар облысында құрамында теміржол, автомобильді, әуе және өзен көлігі кіретін көлік кешені бар. Көліктің барлық түрі бір-бірін толықтырады және біртұтас көліктік-коммуникациялық желіні құрайды.

• Автомобильді көлік

Облыс аумағы арқылы республикалық маңызды жалпы ұзындығы 1517 км 7 жол өтеді.Жалпы пайдаланылатын автомобильді жолдардың үзындығы 5666 км, оның ішінде 4917 км қатты қапталымы бар автомобильді жолдарды құрайды. Жалпы пайдаланылатын қатты қапталымы бар автожолдардың тығыздығы 1000 ш.км -ге 39,4 км келеді. 2012 жылдың 2 маусымы кезеңінде 59 ішкі облыстық бағыттар кызмет етуде. Ауылдық аймақ елді мекендері мен аудандық орталық арасындағы автобустық (микроавтобустық) қатынасты қамтамасыз ету үшін 42 ішкі аудандық бағыттар жұмыс істейді.

• Теміржол көлігі

Облыстағы теміржол тасымалының негізгі операторы "Павлодар жол бөлімі" ҚТЖ ҰК " АҚ болып табылады. Павлодар бөлімінің іске берілген теміржол ұзындығы 1069,2 км, бас жолдардың ашық жолының ұзындығы 1436,7 км құрайды. Жалпы ұзындығы 893,3 км, оның ішінде 381,8 км электрленген. Павлодар бөліміндегі жолдардың қызмет етуінің қамтамасыз ету үшін 43 пункт, оның ішінде 35 станция, 5 разъезд, 1 жету пункті, 2 жол бекеті бар.

• Азаматтық авиация

Облыстың азаматтық авиациясы саласында «Аэропорт Павлодар» АҚ қызмет атқарады.Әуе көлігінің жолаушы айналымы 2010 ж. 9,8 млн пкм құрады.

• Өзен көлігі

Павлодар облысы өзен көлігі саласында "Павлодар өзен порты" АҚ қызметін атқаруда, ол облыстың құрылыс обьекттеріне қажет өзен құмын алу және тасымалдаумен айналысады, сонымен қатар транзиттік қатынаста жүк тасымалдауды да іске асырады. Флот тіркемелі жылукемелерінен және т.б. тұрады. Құбыр көлігі Магистральді құбырлардың ұзындығы 2010 ж. 2577 км, ал магистральді құбырлардың жүк айналымы 12,6 млрд ткм құрады.

• Трамвай көлігі

Іске қосылған трамвай жолдарының ұзындығы 44,6 км тең, 2010 ж. трамвай арқылы жолаушы тасымалдау 21,5 млн адамды, жолаушы айналымы 118,2 млн пкм құрады.

Достық үйі

Байланыс және БАҚ[өңдеу]

Павлодар облысында келесі байланыс түрлері бар: пошта және шабарман байланысы, телекоммуникациялық (оның ішінде телефондық, телеграфтық, факсималды, телевизиялық, радиобайланыс, Интернет), мобильді байланыс.

• «Казпочта» АҚ Павлодар облыстық филиалы пошта байланысының 12 нүктесі бар, оның ішінде 10 пошта байланысының аудандық нүктелері (ПБАН), 2 қалалық пошта нүктесі Ақсу және Екібастұз қалаларында, пошта байланысының 29 қалалық бөлімі (ПБҚБ), 104 пошта байланысының ауылдық бөлімі (ПБАБ), сонымен қатар пошта байланысының 113 пункті бар. Облыс бойынша пошташылардың штаты 228 адамды құрайды, оның ішінде Павлодар қаласы бойынша 71.

• Көп қызметтерімен бірге «Казпошта» «EMS-Kazpost» жедел пошта қызметін ұсынады, бұл қызмет арқылы бүкіл әлем бойынша жедел түрде хат-хабар жеткізеді. Павлодар облысы филиалы KРILS жаңа технологиясын тиімді қолданады, бұл жөнелтушіден алушыға дейін пошта жөнелтілімдерінің өту жолын бақылауға мүмкіндік береді.

• Облыстағы телекоммуникациялық байланысты «Қазақтелеком» АҚ Павлодар облысы бойынша телекоммуниация дирекциясы, «Қазақстан» РТРК АҚ Павлодар облысы филиалы және басқа да республикалық және облыстық деңгейдегі теле- и радиоарналар қамтамасыз етеді.

Облыста дүниежүзі бойынша ірі IP-телефония (интернет-телефония), қалааралық және халықаралық телефон байланысы, жергілікті телефон байланысы, мобильді телекоммуниациялық байланыс (жылжымалы радио/ радиотелефондық, транкингтік және пейджингтік байланыс), сонымен қатар мәліметтерді жіберу қызметін ірі жеткізушілердің филиалдары қызмет етеді. Мобильді ұялы байланыс операторлары «Алтел» АҚ, GSM Қазақстан ЖШС, «Казахтелеком» БАҚ және «КаР-Тел» ЖШС болып табылады

Туризм[өңдеу]

Қазіргі кезде Павлодар облысында туристтік қызметті ісе асыруға рұқсат қағазы бар 72 туристтік ұйым тіркелген және қызмет етеді. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи бағында тұрғын орнын, қайық, катамаран, экскурсияға арналған автобус, жазғы кезеңге айналған мәдениет шараларын ұсынумен 35 демалыс үйі бар, оның ішінде 28 - Жасыбай көлінде, 5 - Сабындыкөл көлінде, 2 - Торыайғырда және 2 балалар лагері тіркелген. Қазіргі таңда ұлттық бақ аумағында 37 археологиялық ескерткіш, табиғат ескерткіштері мен көрсету орындары бар. Туризмді дамыту мақсатында бақ аумағында 208,5 км ұзындықтағы және 1 ботаникалық орман жолымен 11 туристтік бағыттар әзірленіп, бекітіліген. Облыс өз емдік орындарымен де бай. Павлодар қ. Солүстік-шығысында емдік-сауықтыру орны - «Мойылды» санаторийі орналасқан. Мойылды өзені мен оның сазының емдік қасиеттері туралы Ертіс өңірінің халқы бұрыннан білген. Павлодар облысының шығыс жағында Ертісің оң жағалауында ««Ертіс орманы» мемлекеттік орман табиғи резерваты» ММ бар. Шекарасының ұзындығы 556 км. «Ертіс орманы» МОТР екі филиалдан тұрады - Шалдай (ауданы 143247 га, орталығы Шарбақты ауданының Шалдай ауылы), Бесқарағай (ауданы134714 га, орталығы Лебяжі ауданының Шақа ауылы) және 16 орман шаруашылығы. Аумақ «ерекше бағалы орман массивтері» сақтаудың бір санатымен ұсынылған. Шығыс-қазақстан және жартылай Павлодар облысы - Қазақстан бойынша мұз кезеңінен бері сақталынған жолақты қарағай ормандары бар жалғыз облыстар болып табылады. Ертіс өзенінің оң жағасында Республикалық маңызды «Қаздар ұшуы» атты табиғи Палеонтологиялық ескерткіш бар. Осыдан 7-10 млн жыл бұрын өмір сүрген неогендік қазба жануарлардың - гиппарионның, көріктің, мүйізтұмсықтың, азу тісті жолбарыстардың және т.б. көмінділері 6-8 м тереңдікте жатыр. Гиппариондық фаунаның көмінділері Еуразия бойынша ірі болып табылады. Болашақта ескерткіш орнында палеонтологиялық бақ пен қазба павильонды құру жоспарланған. Палеонтологиялық бақ пен қазба павильонын құру ғылым үшін қажет бірегей ескерткішті сақтап қалуға ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның өзге аймақтары мен шетел туристтерін тартуға, сол арқылы аймақтың туристтік және экономикалық жағдайын көтеруге мүмкіндік береді.

Әлеуметтік шеңбер[өңдеу]

Білім және ғылым[өңдеу]

Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді: жалпы білім беру лицейлері мен гимназиялар, дарынды балаларға арналған мектептер. Білім берудің мектептен тыс жүйесі қалыптасқан, бұл - облыстық оқушылар Сарайы мен аудандардағы мен қалалардағы балалар шығармашылығы үйлері, жас натуралистер, техниктер станциялары, қалалар шағын аудандарының жасөспірім клубтары. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған, облыста білім беру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен, интерактивті тақталарамен және проекорлармен, лингафондармен жабдықтау жүргізілуде, компьютерлік техника жаңартылуда. Білім беру жүйесінің дамуына қаржыландыру көлемінің артуы көп септігін тигізуде. 1998 жылдан 2010 жылға дейін білім беру шығындары 6 есеге артқан (4,2 млрд-тан 25,5 млрд теңгеге дейін).

• Мектепалды білім беру

Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. 2010 жылы 0 мен 7 жас аралығында балалар саны артты және 2010 жылдың 1 қазанында 71451 адамды (2009 жылы - 71250, 2008 жылы - 70866) құрады. Облыстың 2008-2010 жылдарға арналған білім берудің мектепалды ұйымдарын қалпына келтіру мен салу бойынша білім беруді дамыту Бағдарламасының шаралары орындалды. Бір жылда 14 қалпына келтірілді, 1 салынды, қызмет етуші 5 балабақша ауданы 2270 орынға ұлғайтылды. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар: Павлодар қ.- 66; Екібастұз қ. - 23; Ақсу қ. - 10; Ақоғай ауданында - 2; Баянауыл ауданында- 5; Железинка ауданында - 3; Ертіс ауданында - 4; Қашыр ауданында - 3; Лебяжі ауданында- 7; Май ауданында- 7; Павлодар ауданында - 7; Успен ауданында- 3; Шарбақты ауданында - 4.

• Орта білім

Павлодар облысының орта білім беру жүйесі 416 мектеп және мектеп-интернатты қамтиды: Павлодар қ.- 45; Екібастұз қ. - 49; Ақсу қ, - 34; Ақтоғай ауданы - 30; Баянауыл ауданы - 33; Железинка ауданы - 36; Ертіс ауданы - 31; Қашыр ауданы - 31; Лебяжі ауданы - 23; Май ауданы - 14; Павлодар ауданы - 28; Успен ауданы - 20; Шарбақты ауданы - 28; Дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер - 14.[27] Облыста 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған мектеп бар. Оның құрамына дарынды балаларға арналған 3 гимназия, дарынды балаларға арналған 5 мектеп лицей, дарынды балаларға арналған мамандандырылған кадеттік мектеп-интернат, дарынды балаларға арналған мамандандырылған музыкалық мектеп-интернат, «Жас дарын» (Павлодар қ.) және «Зерде» (Екібастұқ қ.) мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған 2 мектеп. 2010 жылы мамандандырылған мектептер қатарына Ақсу қаласының мемлекеттік тілде оқытатын гимназиясы қосылды. 128 мектеп (30,1 %) жаңа 12-жылдық орта білім беру моделінің құрылымы мен мазмұнын апробациялау, ағылшын тілін 2 сыныптан бастап, үштілді және бейінді оқыту эксперименті аясында британдық «Макмиллан» баспасының ОӘК-нін апробациялау, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды апробациялау бойынша республикалық және облыстық тәжірибелік алаң болып табылады. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар: Павлодар қ. - 12, Екібастұз және Ақсу қалаларында - 2 мектептен, Қашыр, Железинка, Ертіс, Шарбақты, Успен, Ақтоғай, Баянауыл, Лебяжі және Май аудандарында - 1 мектептен. Облыста 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар қаласында орналасқан, Екібастұз қ. - 5, Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында - 1 колледжден.

• Жоғары білім

Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан:

1. С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті

2. Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Институты

3. Инновациялық Еуразия Университеті

4. Академик Қ.Сәтбаев атындағы Екібастұз Инженерлік-Техникалық Институты[29]

Сонымен қатар, Павлодар облысында Мемлекеттік Медициналық Университет (Семей қ.), Алматы Экономика және Статистика Академиясы (Алматы қ.) сияқты басқа да жоғары оқу орындарының филиалдары орналасқан. Павлодар облысының білім беру басқармасының бастығы Бексейітова Бақыт Мақанқызы болып табылады.[30]

Денсаулық сақтау[өңдеу]

Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылы облыстағы бірінші медициналық мекеме Павлодар ауруханасынан басталады. 1907 жылы земство қаражатына Песчаное, 1912 жылы Ертіс ауылдарында он орындық емханалар ашылды. Бұл уақытқа қарай сегіз болыста фельдшерлік пункттер жұмыс атқарып жатты. 1920 жылдың қаңтарында Павлодар уездік атқару комитеті жанынан денсаулық сақтау бөлімі ашылды. 1926 жылы Павлодар уезінде 391 орындық 10 аурухана, 6 дәрігер мен 51 дәрігер көмекшісі, 1939 жылы 871 орындық 34 аурухана (10 қалалық және 24 ауылдық), 40 амбулаториялық-емханалық ұйым, 53 фельдшерлік-акушерлік пункт, маляриямен күрес бойынша 2 тірек пункт және 1 автокөлігі бар жедел жәрдем станциясы жұмыс атқарды. Екі ауруханада рентген кабинеттері мен клиникалық-диагностикалық лабораториялар болды. Дәрігерлер саны 30 адамға дейін өсті, ауылдық жерлерде олардың саны 10 адамға жетті.

Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33,0 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді.

• Павлодар теміржол ауруханасы

• Областық диагностикалық орталық

• Жедел медициналық жәрдем ауруханасы және т.б.

Облыста денсаулық сақтауға көп көңіл бөлінеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» Жолдауы аясында 2012-2015 жылдары 2 емхана, 14 дәрігерлік амбулатория, 3 фельдшер-акушерлік пункт, 43 медициналық пункт құрылысы туралы мәселе шешілді. Облыста белсенді түрде мобильді медицина дамуда, ол 11 жылжымалы қондырғыдан тұрады: 6 стоматологиялық, 4 флюорографиялық, 3 амбулаториялық және 1 маммографиялық жылжымалы кешен. 2011 жылы заманауи жабдықталумен қамтамасыз ету мақсатында әр түрлі көздерден 1 миллиард 353 миллион теңге бөлінді. Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасының бастығы Қасымов Нұрлан Кәукенүлы болып табылады

Спорт[өңдеу]

Павлодар облысында жыл сайын дене тәрбиесі мен спорт дамуының көрсеткіші өсуде. 1991 жылы спортпен шұғылданатындар саны 97136 болса, 2001 жылы 102032 адам (+ 4896 адам), ал 2010 жылы бұл сан 162545 дейін өскен (1991 жылмен салыстырғанда + 65409 адам).

Дәстүрлі ат жарыстары, қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа аударыспақ, теңге алу, қыз қуу және кұсбегілік сияқты ұлттық спорт түрлерінің спортшылары тұрақты түрде республикалық жарыстарға қатысады. Бүгінгі күні ұлттық спорт түрлерімен шамамен 9000 адам айналысады.

Спортшылардың денсаулығын тексеру, бақылау және қалыптандыру мақсатында 2004 жылы дәрігерлік-физкультуралық диспансер жаңа ғимаратта өз жұмысын жалғастырды. Жыл сайын диспансер 6000 жуық спортшымен жұмыс жасайды. 2006 жылы 50 адамдық Олимпиадалық резерв дайындау орталығы құрылды. Спорттық мектептерде 19248 оқушы білім алады (2001 жылмен салыстырғанда +6205).

Павлодарда 20 спорттық мекеме жұмыс істейді, оларға «Астана» мұз айдыны мен мамандандырылған бокс орталығы да кіреді. Екібастұз қаласында 5 балалар мен жасөспірімдер спорттық мектеп жұмыс істесе, Ақсу мен аудан орталықтарында бұндай спорттық мектептер - біреуден.

• Футбол:

Павлодар облысының футбол клубтары:

1. «Ертіс» ФК

2. «Екибастузец» ФК

3. «Батыр» ФК

• Бокс:

2011 жылдың 17 мен 21 мамыр аралығында Павлодарда КСРО-ның спорт шебері,екі мәрте Еуропаны чемпионы, Павлодар тумасы Серік Конақбаевқа арналған бокстан халықаралық турнир өтті. Бұл шарада 12 мемлекеттен барлығы 190 боксшы қатысты. Сонымен қатар, 2011 жылдың 12-інші мен 16-шы желтоқсанда Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген бапкері, ПМУ профессоры - Рафаэль Вахитовқа арналған IV ашық турнирі өтіп, онда 12 мемлекеттен 135 боксшы қатысы. 2011 жылдың 13 желтоқсанында Павлодар Мұнайхимия зауыты демеушілік еткен бокстың Мамандандырылған орталығы ашылды.

Мәдениет және өнер[өңдеу]

Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады.

Кітапханалар[өңдеу]

Павлодардың ірі кітапханалары: С.Торайғыров атындағы облыстық кітапхана, Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана, Көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтар үшін арналған облыстық арнайы кітапханасы, П.Васильев атындағы орталық кітапхана, А.Гайдар атындағы балаларға арналған орталық кітапхана, Павлодар қаоласының орталық кітапханалар желісі, Ұлттық кітап кітапханасы, Қазақ әдебиеті кітапханасы және т.б. Облыс бойынша 12 ірі кі тапхана бар, олардың арасында Ақсу қаласының орталық кітапханасы,Қазалжар ауылының модельдік кітапханасы /Ақсу қ. АОК/, Береговая ауылының модельдік кітапханасы /Қашырлық АОК/, Ақтоғай ауданының орталық кітапханасы, Мұткенов ауылының модельдік кітапханасы /Ақтоғай АОК/, Шарбақты ауданының орталық кітапханасы, Орлов ауылының модельдік кітапханасы /Шарбақты АОК/, Успен ауданының орталық кітапханасы, Галиц ауылының модельдік кітапханасы /Успен АОК/, Железинка ауданының орталық кітапханасы

С.Торайғыров атындағы облыстық кітапана

Облысымыздың бас кітапханасы болып табылатын С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы ерекше орын алуда. Павлодар облыстық ғылыми әмбебап кітапхана ұзақ даму жолдарын бастан кешірген. Қазіргі таңда, С.Торайғыров атындағы кітапхана еліміздің үздік кітапханаларының бірі саналады. Оның қорында Павлодар облысының ірі білім, ғылыми, көркемөнер және өлкетану әдебиеттері бар. Жыл бойы кітапханада 32 мың адам болып, оларға 900 мың журнал мен кітап даналары беріледі. Бүгінгі күні, кітапхана құрылымы бойынша ақпараттық-кітапнамалық, кітапханалық қызмет көрсету және мәдени-ағартушылық бағыттар бойынша жұмыс істейтін 14 бөлімнен тұрады. 1985 жылдан бері М. А. Жиенбаева кітапхана басшысы болып табылады.

Мұражайлар[өңдеу]

Потанин атындағы музеі

• Г. Н. Потанин атындағы тарихи-өлкетану кітапханасы

Павлодар облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1942 жылы облыстық «Қазақстанды зерттеу қоғамы» бөлімі аясында құрылған болатын. 1959 жылы оған Павлодар облысының тумасы, саяхаттаушы, Орталық Азия зерттеушісі - Г.Н.Потанин есімі берілді. Мұражайдың негізін өлкетанушы, фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев қалаған. Мұражай экспозициясы өлкеміздің тарихы мен мәдениетін ашатын 8 залдан тұрады. Мұражай жинағының негізін төмендегідей коллекциялар құрайды: археологиялық, палеонтологиялық, этнографиялық, нумизматика, фотобейне коллекциясы, деректі, жаратылыстану-ғылыми, өндірістік, қару - оқ және суық қару. Дәріс және экскурсиялық жұмыстармен қатар, мұражай республикалық музейлер қорларынан, өз қорынан көрмелер презентацияларын ұйымдастырады. Мастер-кластар, өлкетанулық сабақтар, дәріс-концерттер, шығармашылық кештер өткізеді. Тарихи-өлкетану мұражайы жанынан Павлодар өңірін зерттеу мақсатында археологиялық және этнографиялық экспедициялар жүргізіледі.

• Д. П. Багаев атындағы үй мұражайы

Д.Багаевтың мемориалды үй мұражайы 2001 жылдың 30 қаңтарында ашылды. Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиалы болып табылады. Бұл үйде өлкетанушы, Павлодар өңірінің жылнамашысы, Облыстық өлкетану мұражайының негізін қалаушы және бірінші директоры, Қазақстан ғана емес, шетелде де әйгілі фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев өмір сүрген және жұмысын атқарған. Бұл Павлодар қаласындағы жалғыз мемориалды мұражай және Қазақстандағы жалғыз фотограф мұражайы. Мұражай төмендегідей кешеннен тұрады: үш бөлмелі үй, ерекше фотопавильон, қорықша. Мұражай экспозициясында жиырмасыншы ғасыр басындағы шебердің заттары, өткен жылдардағы фотожабдықтау, және, ең маңыздысы, өлкенің тарихын бейнелейтін фотосуреттер. Бұл фотосуреттер тақырыбы өзгертіліп, үнемі көрмеде тұрады. Музей сонымен қатар басқа фотографтардың жұмыстары көрмеге қойылады: Германия, Аргентина, Ресей (Екатеринбург, Новосибирск, Мәскеу) және Қазақстан қалалары - Алматы, Қарағанды, Теміртау, Өскемен.

• М. Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы Үйі

Майра Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы үйі мұражайы Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиаы болып табылады. Мұражай 201 жылы 30 қаңтарда ашылды. Мұражай 2 залдан тұрады. Бірінші экспозициялық зал келушілерді өткен ғасырдың 20-жылдарының танымал әншісі мен сазгері Майра Уәлиқызы Шамсутдинованың өмірі мен шығармашылығымен таныстырады. Бұл залдың экспозициясы әншінің өмірлік және шығармашылық жолын сипаттайтын құжаттар мен фотосуреттерден тұрады. Мұражайға келушілерді Майраның жеке заттары ерекше қызықтырады: үлкен пиала, қызыл жібек шапаны. Осы залда Майраның жолын қуған Қазына Сүбекованың 1916 жылғы гармоны да көрмеге қойылған. Осы залда сонымен бірге келушілердің назарын тағы бір ерекше экспонат аудартады. Бұл халықта «контрамарка» деген атқа ие болған үлкен пеш.

• Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы

Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы 1964 жылы ашылды. Бұл Қазақстанда құрылған екінші көркемөнер мұражайы. Бұған дейін осындай мұражай тек астанада, Алматы қаласында, Г.Т.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік көркемөнер галереясы жұмыс істеген. 1965 жылы 18 желтоқсанда мұражай келушілерге ашылды. Сол кезде қорларда 369 экспонат болатын. 1979 жылы мұражай жаңа ғимаратқа көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы көркем сурет, графика, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ерекше қорын жинаған. Мұражай қорларында 5500 астам экспонаттар бар. Жыл сайын мұражай 15 астам экспозициялар ұсынады. Оған мұражай қорының дәстүрлі тақырыптық жинақтары, павлодарлық суретшілердің есептік және жеке көрмелері, фотокөрмелер, «М*АРТ» жастар жобасының көрмелері, балалар суретінің көрмелері, алдыңғы қатарлы мұражайлардың жинақтарынан құралған жылжымалы көрмелер жатады. Мұражай өткізетін суретшілермен кездесу, мастер-кластар, экскурсиялар, әдеби-көркемөнер және музыкалық кештер, презентациялар, көркем сурет тарихына шолу жасайтын видеофильмдер қойылымдары аса назарға ие. Мұражай консультациялық-сараптамалық қызмет көрсетеді, қала мен облыс білім беру мекемелеріндегі білім беру бағдарламаларына белсене қатысады. Серіктестер арасында тек Қазақстандық мұражайлық қоғам ғана емес, сонымен бірге Омбы, Новосібір мұражайлары, Британ Кеңесі, Гете Институты, Алматы заманауи шығармашылық орталығы, «Открытый музей» Халықаралық Ассоциациясы, Ресей мұражайларының Ассоциациясы да бар.

Бухар Жырау атындағы музеі

Васильев атындағы музеі

• Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы

Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы 1992 жылы ашылды. Мұражай экспозициясы 8 залда орналасқан.

• Ақын Павел Васильевтің үй-мұражайы

Үй-мұражайдың салтанатты ашылуы 1994 жылы 23 желтоқсанда, П.Васильевтің туған күніне орай өткізілді. Жаңа мұражай экспонаттарының көп бөлігі Е.А.Вялова, ақынның қызы Н.П.Фурман және ағасы В.Н.Васильев атынан тапсырылды. Келесі жылдары Үй-мұражай қоры тек П.Васильев қана емес, оның замандастарының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер беретін құжаттар мен материалдарға тола бастады. Бұл ақпарат ақының өмірі мен шығармашылығын терең түсінуге ықпалын тигізді. Павлодарлықтар Үй-мұражайды «васильевтік қорық» деп атайды, сонымен бірге, мұражайда поэзия сүйетіндерге арнап әдеби-музыкалық кештер, танымал әдебиетшілермен кездсулер, П.Васильев атындағы Әдеби қоғам отырыстары өтеді. Үй-мұражайда АҚШ, Франция, Польша, Белоруссия, Ресей және Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтар болды. П.Васильев туындылары көптеген әлем тілдеріне аударылды.

• Г. Н. Шафер Үйі

«Шафер Үйі» - Қазақстандағы жалғыз грампластинкалар мұражайы. Ол 2001 жылы 21 ақпанда Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры, музыкатанушы, И.О.Дунаевский шығармашылығын зерттеуші, сазгер Наум Григорьевич Шафердің бірегей коллекциясы негізінде ашылды. Коллекцияда 25000 грампластинка, 1500 магнитофон жазбасының бобинасы, 1500 аудиокассета бар. Картотекада (сазгерлер мен орындаушылар бойынша жүйеленген) 500 мыңнан астам карточка саналады. Жұма күндері (әр апта сайын) павлодарлық жазушылар, музыканттар, әртістер қатысуымен «Шафер Үйінің» концерттік залында дыбыс жазу кештері мен әдеби-музыкалық кештер өтеді.

Сонымен бірге облыста төмендегідей мұражайлар орналасқан:

• Тарихи-өлкетанулық мұражай, Екібастұз қ.

• Тарихи-өлкетанулық мұражай, Ақсу қ.

• Қ.Сәтбаев атындағы мемориалды мұражай. Баянауыл а.

• Ақын С.Торайғыров атындағы мұражай, Торайғыр а.

• Шарбақты аудандық тарихи-өлкетанулық мұражай, Шарбақты а.

• Успен тарихи-өлкетанулық мұражай. Константиновка а.

Театрлар[өңдеу]

Ж. Аймаутов атындағы облыстық драма театры

А.П.Чехов атындағы драма театры

• А. П. Чехов атындағы драма театры

А. П. Чехов атындағы драма театры - Павлодардың ең ірі театры. Театр қойылымдарының арасында У.Шекспирдің «Он екінші түні», А.П.Чеховтың «Чайкасы», Дж.Патриктің «Оғаш мінезді миссис Сэвиджі», Н.Коляданың «Ақымақтар кемесі» және тағы басқалары. Театрдың директоры-шығармашылық жетекшісі Қазақстан Республикасы еңбегі сіңген қайраткері, Қазақстан Республикасының театр қайраткерлері Одағының басқарма мүшесі, педагогикалық ғылымдар кандидаты Виктор Аввакумов болып табылады.

• Ж.Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры

1990 жылы 1 сәуірде ашылды. Директоры, шығармашылық жетекшісі - ҚазССР еңбегі сіңген әртісі, М.С.Щелкин атындағы Мәскеу театр училищесін бітірген Манап Мұхтархан Сәдуақасұлы. Театрдың ағымдағы репертуары 78 спектакльден тұрады, 2007-2011 жылдар арасында 35 жаңа қойылым жүзеге асты. Театр жылына 7 премьера қояды.

• «Промень» Жастар театры

«Промень» театрының тарихы Павлодар қаласының Католик шіркеуінде 2000 жылдан бастап монахинялар, 2003 жылдан бастап Деркульская Ольга мен Аверьянов Денис жетекшілігіндегі театр үйірмесінен басталады. 2009 жылдың 5 қаңтарында «Промень» Жастар Қоғамдық Бірлестігі Мәдени-Бос уақыт Студиясы Естай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайының ғимаратына көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан.

Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер[өңдеу]

• «Астана» мұз сарайы

«Астана» мұз сарайы - 1800 шаршы метр жерді алып жатқан бірегей ғимарат. Басты орынды жасанды мұздан жасалған 250 конькишіге арналған мұз айдыны иеленеді. Оның ерекшелігі сонда - жасанды мұз бетін ерекше полимер партофлормен жапса, мұз айдыны баскетболдан, волейболдан және т.б. жарыс өткізетін спорт залына айналады. Залдың сыйымдылығы 2800 адам, бірақ оны 3000 адам сыятындай етіп кеңейтуге болады. Тоңазытқыш қондырғылар тәулік бойы жұмыс істейді, олар ғимарат ауасына ерекше тазалық беріп тұрады. Мұзды тазалау және түзетуге арналған арнайы машина бар. Сонымен қатар, жаңа заманғы жаттықтырғыштар және душ кабиналарымен жабдықталған ерлер және әйелдер жаттығу залдары бар. Онда тәжірибелі жаттықтырушы мамандардан кеңес алуға болады. Әйелдер фитнес клубы, бассейні бар сауна, 6 теннис үстелі, буфет, спорт киімі дүкені бар. Ұтымды бағамен спортпен және дене шынықтырумен айналысуға және белсенді мәдени демалуға барлық мүмкіндік жасалған /сағатына 200 теңге/. Үлкен холлда боулинг-клубын ашу көзделеді. Қазіргі кезде хоккей және конькимен мәнерлеп тебу секциялары жұмыс істейді. Қазақстан және Ресейдің хоккей клубтары арасында кездесу жарыстары өткізіледі. ^[3]

• «Достық Үйі» мәдени-бос уақыт орталығы

2008 жылдың күзінде Павлодар қаласында облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени құрамалары аңсаған Достық үйі ашылды. Оның ашылуына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Бұл орталықта қала мен облыстың барлық этномәдени бірлестіктерінің ошақтары орналасқан.

• «Шаңырақ» мәдени-бос уақыт орталығы

Павлодар облысының мәдениет департаментіне қарасты халық шығармашылығының облыстық орталығы.

• Астай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайы

• «Достық» концерттік залы

• «Колос» балалар мәдени-бос уақыт орталығы

Кинотеатрлар[өңдеу]

• «Шакен Айманов атындағы 3D» кинотеатры

Strong (АҚШ) проекциялық жүйемен және DOLBY DIGITAL дыбыс жүйесімен жабдықталған үш залды кинотеатр. Фильмдерді 3D форматында көрсету.

• «Ertis-Cinema 3D» кинотеатры

Әлемдік премьералар мен ең кассалық фильмдер. Зал - 346 орын, ыңғайлы орындықтар мен үлкен экран (16м/6м). Кинотеатр ойын автоматтарымен (би алаңы, ату, жарыстар, балықтар, үлкен және кішкентай аэрохоккей) жабдықталған.

• «Cinema Star» кинотеатры

Dolby Digital Surround форматының сандық сапасы фильмнің әр алуан дыбысталуымен тамсануға мүмкіндік береді. 90 орындық зал мен 20 орындық VIP-алаң.

• «Қазақстан» кинотеары, Екібастұз қ.

Фиьмдерді дыбыстық сүйемелдеу Mono/Dolby-A/Dolby-SR/Dolby-Digital/Surround EX форматтарында жүзеге асырылады. Көпканалды көлемді дыбыс пен жоғары сапалы бейне экрандағы әрекетке қосылу сезімін тудырады. 2004 жылғы қыркүйекте болған қалпына келтіруден кейін 344 орындық кинозал, сонымен бірге 14 орындық VIP-алаңы бар.

Көрікті орындар[өңдеу]

Павлодар облысы назар аударарлық орындарға толы. Павлодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдениетінің ескерткіштерін ерекше құрметтейді. Олардың көбі Қазақстандағы ең ірі өзен Ертіс жағалауындағы облыс орталығы Павлодар қаласында орналасқан. Қаланың кең көшелері, көлеңкелі саябақтары мен аллеялары, гүлбақшалары мен фонтандары көз тартарлық әдемі. Қала өз тазалығымен, жайлылығымен ерекшеленеді. Аумақтың назар аударарлық орындарына табиғи, тарихи, архитектуралық және діни құрылыстарды атқызуға болады. Павлодар өңірі археологиялық ескерткіштерге де (өңірде көптеген тұрақтар, қорымдар, обалар, қоныстар бар), мәдени демалыс орындарына да бай. Бұл бөлімдеаумақтың негізгі назар аударарлық орындары, ғимараттар мен құрылыстар, ескерткіштер, мемориалдар, мүсін объектілері мен діни құрылыстар туралы ақпарат беріледі.

Табиғи ескерткіштер[өңдеу]

• Баянауыл Ұлттық табиғи саябағы

Баянауыл - қырдың ортасындағы табиғаттың көрікті аймағы. Тау қыраттары мен далалы аймақтарөсімдік түрлерінің сан алуандығымен көзге түседі. Баянауыл тауларында бір болған адам табиғаттың көріктігі мен денсаулыққа жағымдығы орынды үйлесетін табиғи баққа үнемі қайта орылғысы келеді. Туристік жолдар, өңірдің халқы - барлығы сізді Қазақстанның айрықша сұлу табиғи бағымен жақынырақ таныстырады. Баянауыл өңірінің атауын қазақтың сұлу қызы, танымал лирикалық поэмаға негіз болған қазақ Джульеттасының есімімен байланыстырады. 21 мың шаршы километр жер бойжеткеннің атымен аталады. Алайда, Баянауыл жерінің аталуы туралы бақа да пікірлер бар. Шоқан Уәлихановтың айтуынша, Баянауыл (Баян-Ола) сөзі баянды өлке, бақыт пен сәттілікті білдіреді. Баянауыл микроклиматы ең қаһарлы қыс кезінде де малдың қыстаудан аман-есен шығуына мүмкіндік береді.

• Павлодар облысының геологиялық объектілері

Облыс территориясында мемлекеттік табиғи-қорықтық қорға кіретін, республикалық және халқаралық маңызы бар геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық объектілер бар. Олар ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылыққа ие және ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қатарына енгізіген. Республикалық маңызы бар объектілерге Драверта, Кувшин, Әулие және Қоңырәулие үңгірлері, Әулиебұлақ және Телеубұлақ бұлақтары, Айманбұлақ, Рахай және Үшсала шатқалдары жатады.

• Мемлекеттік қаумал - Қызылтау

Мемлекеттік қаумал - Қызылтау - Баянауыл ауданының оңтүстік-батысында, Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан. Жалпы аумағы 60 000 га. Сирек кездесетін жануарлар ме олардың мекенін қорғау мен жануарлардың түрлерін шығару мақсатында ұйымдастырылған. Табиғи аумақ жүйесіндегі орны - бірқалыпты белдеудің далалық ландшафттық аймағы, бетегелі даланың оңтүстік аумақшасы, Қазақ платосы және ұсақ шоқылар жері, Баянауыл-Қарқаралы округы, Баянауыл ауданы.

• Зоологиялық қаумал - Ертіс жағалауы

«Ертіс жағалауы» мемлекеттік зоологиялық қаумалы сол жақ жағалаудың 1-ден 10-12 км-ге дейінгі жерін, ал оң жақ жағалаудың 4-тен 6 км-ге дейінгі жерін алады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 27 маусымынан №877 «Мемлекеттік қорықшалар мен республикалық маңызы бар табиғат ескерткіштері туралы» қаулысымен «Ертіс жағалауы» қаумалы (кешенді) бекітілді. Ертіс жағалауы Павлодар облысының территориясында, Батыс-Сібір ойпатының оңтүстігінде орналасқан. Жазықты оң жақ жағалаудағы Объ-Ертіс өзенаралығы (Құлынды) мен сол жақ жағалаудағы Ертіс маңындағы далаларға бөледі. «Ертіс жағалауы» қаумалының аумағы 377133 га. жер болса, қорғалған аумағы жоқ. Өзен жағалауы Батыс Сібірдің орманды аумағының оңтүстігін және далалық жерін толықтай қамтиды. Бұл 3 мың км жерге дейін жетеді. Ертістің қазіргі жағалауы биіктігі 7-8 метрге жететін алқапты құрайды, Павлодар облысының батыс шекарасына қарай 87 метрге жетеді, шығыс шекара аумағында - 112 м. Рельефтің дамуы бойынша Ертіс жағалауы көптеген протоколдарға, ескі арналарға, құмды аумақтарға толы.

• Шарбақты ауданындағы Маралды көлінің жерасты байлықтары

Павлодар облысы халықаралық курорт дәрежесіне сай келе алатын аймақтардың көптігімен ерекшеленеді. Тұзды Маралды көлінің сазы мен шипалы суы көптеген ауруларды емдей алады. Ертеректе Павлода облысының территориясында көптеген санаторийлер мен профилакторийлер болған. Павлодар облысының кейбір көлдері тек жергілікті халықтың ғана емес, шет жерлердегі қонақтардың да әулие орындарына айналған. Ең көп назарға Ямышевское, Маралды және Мойылды көлдері ие. Маралды көлінің жерасты сазының қасиеттері әлі де соңына дейін зерттелмеген. Оларың әсер ету спектрі өте кең. Маралды көлінің шипалы сазы жыл сайын көптеген бас июшілерін табады. Көлдің түбіндегі температура су бетіндегі температурадан 10-15 градусқа жоғары. Маралды көлінің сазы рвматизм мен буын ауруларын емдей алады, және, болжамдарға сәйкес, шипалы саз қоры 100 мың метр кубке жетеді. Одан басқа, көл түбінде көгілдір косметикалық саздың бар екендігі анықталған.

• Шалдай орманы

Шалдай орманы - Павлодар өңірінің басты назар аударарлық орындарының бірі. Бұл табиғи ескерткіштің масштабы тек Павлодар өңірімен шектелмейді, оның масштабы планеталық деуге де болады - ғарыштан жасалған фотосуреттерде орманның созылыңқы таспасы (жүздеген километр) Объ пен Ертіс өзенаралығында өте әсерлі көрінеді. Осындай орман таспалары бесеу, бірақ олардың арасында тек екеуі ғана ресей-қазақстандың шекараны кесіп өтіп, Ертіске қарай созылады: біреуі кішірігім ғана, Семей қаласының маңында, екіншісі - Павлодар облысында. Кейбір пікірлер бойынша, таспалы ормандар көне мұздық солтүстік-шығысқа қарай қозғалып, ормансыз далаға ағаштардың тұқымын әкелген. Шалдай таспалы орманында жергілікті тиіндердің түрі - телеутка - тиінімен танымал. Бұл тиін түрі өте кең таралған, кішкене көгілдірленген терісін кеңестік кезде Италияға дейін жіберген.

• «Қаз қайтуы» табиғи ескерткіші

Ескерткіш Павлодар облысында, Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Павлодар қаласының солтүстігінде, темір жол көпірінен 500 м оңтүстікке қарай орналасқан. Ескерткіш 1928 жылы мәскеулік палеонтолог Ю.А. Орловпен ашылғаннан кейін, бұл жерде 1929-1930 жылдары палеонтологиялық қазбалар жүргізілген. Қазба нәтижесінде бірнеше мың сүйек қалдықтары табылған, бұл сүйектер плиоцен-миоцен кезеңіндегі жануарларға (қазіргі африкалық фаунаның ата тегі) тән болатын. Палеонтологиялық институт шағын ғана жерге қазба жүргізген кезде бұғының 20 түрі, керіктің 40 түрі, мүйізтұмсықтың 130 түрі, гиппариондардың 200 түрі және т.б. тапқан. Палеонтологиялық жаңалық «Қаз қайтуы» ескерткішіне палеозоолог мамандардың үлкен назарын аудартты. Өкінішке орай, табылған барлық палеоматериал ғалымдармен бірге олардың зерттеу институттарына кетіп қалды, себебі, біріншіден, Павлодарда ол кзедері өлкетанулық мұражай болмады, ал екіншіден, палеонтологиялық қалдықтарды сақтауды қамтамасыз ететін ғылыми ұйым болмады. Орловтың бастамасын 1960 жылы ҚазССР ҒА Зоология институтының палеобиология бөлімінің экспелициясы жалғастырды. Електен ортаңғы және төменг қабаттарды жуып-шаю кезінде омыртқалылардың үлкен коллекциясы табылды. Олардың арасында қояндар, шақылдақтар, қосаяқтаржәне кішкентай құстар болды. Ескерткіш қала аумағында болғандықтан, «Қаз қайтуы» ескерткішіне павлодарлықтардың да, қала қонақтарының да тарапынан келушілер саны өте көп. «Қаз қайтуы» неоген дәуірі жануарларының ең танымал және эталонды жерлену орны болып саналады. «Қаз қайтуы» бойынша әлемдегі барлық осы дәуір жерленулері салыстырылады. Қазіргі күні қазба жұмыстары жерінде ашық аспан астындағы мұражай кейпіндегі саябақ кешені жоспарануда, кез келген адам қазба жұмыстарының өту үрдісін бақылай алатын болады.

Ғимараттар[өңдеу]

Павлодар қаласы:

• Ұлы Отан Соғысында қаза болған жауынгерлерге Ескерткіш

Қалалық мәдениет және демалыс бағынан кең аллеяда болаттан жасалған 16-метрлік ескерткіш көрінеді. Бұл ескерткіш ҰОС қайтпаған жауынгерлерге Жеңістің 25 жылдығына орай ұрпақтардан ағыс ретінде 1970 жылы 8 мамырда ашылды. Монумент көптеген күміс жіптерден құралған стела кейпінде бейнеленген. Оның алдыңғы жағында - алқагүл мен алғыс жазуы бар тақта бекітілген.

• Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіш.

2000 жылы ақын С.Торайғыровқа ескеткіш Павлодар қаласының көркемөнер мұражайының алдында орнатылып, алдыңғы жағымен Торайғыров көшесіне қаратылған еді. 2009 жылы ескерткіш Ак.Сәтбаев көшесі бойына, фонтандарға қарай 150 м жерге орнын ауыстырды. Мүсінші - Е.Сергебаев.

• Тұғырдағы Т-34 танкі.

Павлодарлықтардың 1941-1945жж. Ұлы Отан соғысындағы көрсеткен әскери және еңбек ерліктеріне мемориал

• Ішкі әскер жауынгерлеріне даңқ ескерткіші

• В.И.Ленинге Павлодар облысындағы бірінші ескерткіш 1928 жлы Павлодар қаласында орнатылған (Ленпарк).

• Даңқ мемориалы Павлодар қаласында 1975 жылы орнатылған (1 Мамыр саябағы).

• Кеңес Одағының батыры К.Камзинге ескерткіш 1979 жылы Павлодар қаласында, Камзин - Толстой көшелерінің қиылысында орнатылды.

• Павел Васильевке ескерткіш

Танымал еуразиялық ақын Павел Васильев (1910-1937) ескерткіші мен оның атындағы саябақ Павлодарда 2011 жылдың 23 қыркүйегінде ашылды. Павел Васильев мүсіні П.Васильев үй мұражайының ауласында орналасқан. Мүсінші Е.Мергенов, сәулетші К.Монтахаев.

• Қ.И.Сәтбаевқа ескерткіш

2012 жылдың 12 сәуірінде академик, Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевқа ескерткіш Павлодар қаласының орталығында, қала әкімдігінің жанынан орнатылды. Мүсін мен тұғырнаманың ортақ биіктігі - 8,5 метр. Ескерткіш авторы - мүсінші, ТМД және Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлық лауреаты, Қазақстан Республикасы көркемөнер академиясының академигі Ольга Прокопьева. Тұғырнама авторы - еліміздің еңбегі сіңген сәулетшісі Кацев.

• Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы

Павлодарда 2011 жылдың қарашасында Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы ашылды. Орталық Кутузов көшесінде оналасқан аллея бойында ұлттардың таныма символдары орналасқан. Олар Павлодар облысындағы басқа этностардың рухани мәдениетін сипаттайды. Барлығы аллеяда он сегіз кішігірім мүсін орналасқан.[39]

• Аштық құрбандарына ескерткіш

Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы аштық құрбандарына ескерткіш Павлодар қаласында 2012 жылдың 31 мамырында ашылды. Ескерткіш қала кіреберісінде, аштық кезінде қаза болғандарды жаппай жерлеу өткен ескі мұсылман зиратының жанынан көтерген.

• Ағартушылар мен академиктардың мүсін аллеясы

• Орталық почтамт ғимаратының сағат мұнарасы.

Сағат мұнара Павлодар қаласының символы болып саналады. Осы сағатпен барлық павлодарлықтар сағатын салыстырады. Сағат «Қазпошта» АҚ Павлодар филиалының ғимаратында 1983 жылы орнатылды.

• Павлодар қаласының орталық жағалауы

Павлодарлықтар мен қала қонақтарының сүйікті дмалыс орны болып Ертіс өзенінің жағалауы саналады. Жағалау рельефке сәйкес террасалық қағидаға сәйкес оратылған. Жоғарғы терраса - саябақ, негізгі терраса - барлық аллеяларды біріктіретін орталық аллея. Төменгі терраса - жағажай.

• «Ескі қала»

Ленин атындағы көшені «ескі қала» деп атайды, себебі бұл жерде ескі ғимараттар сақталған. Көпес Сорокин Үйі; Халықтық Үй; Майра атындағы ән шығармашылығы үй мұражайы; Владимирлік училище; Педтехникум; Көпес А.Деровтың сауда үйі; Ленин көшесіндегі сауда қатарлары; А.П.Чехов атындағы орыс драма театрының ғимараты; Көпес Охапкин үйі; Д.П.Багаев мемориалды үй мұражайы. [41]

• «Астана» мұз сарайы

«Астана» мұз сарайын салтанатты түрде Қазақстан Республикасының Презиенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылдың 16 қазанында ашты. «Астана» МС басты назар аударары - мұз айдыны, оның жалпы ауданы 1830 шаршы км. Бұл айдында шайбалы хоккей мен мәнерлеп сырғанаудан сайыстар, мұз шоуларын жоғары деңгейде өткізу мүмкіндігін береді. Трибуналар 3 мыңға дейін көрөрменге арналған.[42]

• Достық үйі.

2008 жылдың күзінде Павлодар облысындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени қауымдары аңсаған Достық үйі ашылды.

• Қазақстан Республикасының туы бар колоннада

Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлау қарсаңында 40 метр биіктіктегі тутұғыры бар колоннада жоспарланды. Мерейтойлық объект Қазақстан Республикасы Конституация күнін тойлау кезінде салтанатты түрде ашылып, қала тұрғындарының сүйікті демалыс орнына айналды. Павлодар облысының геоақпараттық жүйесі. Аудандар мен облыс қалалары:

• С. Мүткенова (1913-1944 гг.) мүсіні - Кеңес Одағының батыры С.Мүткенов мүсіні 1965 жылы Ақтоғай ауданының Мүткенов ауылында орнатылған.

• Ж. Тіленшин мүсіні - ағартушы Ж.Тіленшин мүсіні 1967 жылы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылында орнатылған.

• С. И. Царев (1882-1918) мүсіні - Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Ақсу қаласының саябағында орнатылды.

• К. Камзин, Кеңес Одағының батыры (1913-1944) мүсіні 1966 жылы Ақсу ауданының Жолқұдық ауылында орнатылған.

• И. В. Бабин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1965 жылы Железинка ауданының Железинка ауылында орнатылды.

• А. Н. Елгин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1964 жылы Қашыр аудынының Қашыр ауылында орнатылған.

• С. И. Царев, Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Екібастұз қаласында оның атымен аталған көшеде орнатылды.

• Бұхар жырау ескерткіші. 1993 жылы ақын, ойшыл және мемлекет қайраткерінің ескерткіші Баянауыл ауылының орталығында Бұхар жыраудың туғанына 325 жылдығына орай орнатылды.

• Иса Байзақов ескерткіші. 1979 жылы ақын, әнші, сазер әрі актер Иса Байзақов ескерткіші Ертіс ауылында, Мәдениет үйінің саябағында орнатылды. Мүсінші Е.Ершов, сәулетші Б.Мұстафин.

• Жаяу Мұса Байжанұлының ескерткіші. 2008 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға ескерткіш орнатылды. Жасыбай көлінің солтүстік жағалауында, Баянауыл ауылынан 12 км жерде орналасқан. Мүсінші М.Е.Сергебаев.

• Жаяу Мұса Байжанұлының мүсіні. 1972 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға Жаңатілек ауылының орталығында, саябақта мүсін орнатылды.

• Құдайберген Әлсейітұлының мүсіні. Железинка ауылында Мәдениет үйінің алдындағы алаңда аақын әрі сазгер Құдайберген Әлсейітұлына мүсін орнатылды. [40]

• Саяси репрессиялар құрбандарына ескерткіш Екібастұз қаласында орнатылды.

Биіктігі 5 метр композиция «Кебін» деп аталатын стильде орындалған. Бұл нақты келбеті мен дене пішіні көрінбейтін фигуралар, ал бес күлді жұлдыз фонында жақындарын жоқтаған әйел мен баланың фигуралары.

• Гиннестің рекордтар кітабына еген Екібастұздық ГРЭС-2

Станцияның биіктігі 420 метр айрықша тұрбасы Гиннестің рекордтар кітабына енген. ГРЭС-2 бірінші блогының жұмысы 1990 жылдың желтоқсанында, ал екінші энергоблок жұмысы 1993 жылдың 22 желтоқсанында басталды. ГРЭС-2 энергиясы Қазақстанның солтүстігін энергиямен қамтамасыз етуге бағытталған және республиканың энергия тұтынуның 15% қамтиды. Энергия тұтынушылары қатарына тек қазақстандық емес, соынмен бірге ресейлік компаниялар да кіреді. Олардың арасында «Қазақстан Темір Жолы» АҚ, «Байқоңыр» ғарыш айлағы, Ертіс-Қарағанды каналы.

Діни ғимараттар[өңдеу]

• Павлодар қаласындағы басты мешіт

Машхүр Жүсіп Копеев атындағы орталық мешіт.

Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Бас мешіттің жобасын «Алматыгипрогор» АҚ жобалау институты әзірледі. Мешіт құрылысының басты мердігері «Иртыштрансстрой» ассоциациясының «Путь» ЖШС болды, «Иртыштрансстрой» ассоциациясының басшы-төрағасы М.А. Зыков. Мешіт ғимараты 48*48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48*48 метр, мұнараларының биіктігі - 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі - 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан.

Благовещенск кафедралы соборы.

Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған.^[3]

• Благовещенск кафедралы соборы

1999 жылдың 23 қазаны Ертістің Павлодар өңірі үшін маңызды есте қаларлық күн болды. Бұл күні Павлодарда Благовещенски кафедралы соборы ашылды. Павлодарлық архитекторлар Ресейдің қалаларына барып, храмның әр түрлерін көріп, Мәскеудегі бір соборға тоқтады. Бұл тек негіз ғана болды. Мәскеулік храм кішірек және қарапайымдау еді. Павлодарлықтар өз соборын жобалағанда қала тұрғындарын таң қалдырарлық жаңалықтар енгізді. Благовещенск соборының қоңыраулары Мәскеуден әкелінді. Олар паникадило АҚКЗ-да құйылған және шіркеулік бұйымдар Мәскеу жанындағы Софринодан жеткізілді, онда мәскеулік патриархияның зауыты бар. Православиенің заңдарына сәйкес онда тоғыз қоңырау қойылған. Ең үлкен қоңыраудың салмағы - 1024 кг, ең кішкентайының салмағы - 4 кг. ^[3]

Белгілі адамдар[өңдеу]

Исиналиев, Михаил Иванович - қазақстандық мемлекеттік және партия қайраткері, дипломат. Қазақ ССР-дің сыртқы істер Министрі.

Павлодарлықтар - Кеңес Одағының Батырлары[өңдеу]

1. Кривенко, Иван Илларионович - танкист, Ұлы Отан соғысына қатысушы, Кеңес Одағының Батыры (1945), Павлодар қаласының құрметті азаматы

2. Елгин, Андрей Николавеич - автоматшылар бөлімшесінің командирі, Азаматтық және Ұлы Отан соғысына қатысушы, Кеңес Одағының Батыры (1945) қайтыс болғаннан кейін.

Павлодарлықтар - Социалистік Еңбек Ерлері[өңдеу]

Павлодарлықтар - КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері[өңдеу]

Ғалымдар[өңдеу]

1. Ақышев Кемел Ақышұлы - т.ғ.д. (1924-2003)

2. Арғынбаев Халел Арғынбайұлы - т.ғ.д., профессор (1924-1998)

3. Бейсембаев Серікбай Бейсембайұлы - тарих ғ.д., академик (1912-1990)

4. Бекжанов Ғинаят Рахметоллаұлы - г-м.ғ.д., академик (1927)

5. Ермұхан Бекмаханұлы - тарих ғ.д. профессор (1915-1966)

6. Бектұров Әбікен Бектұрұлы - техн.ғ.д., академик (1901-1985)

7. Ержанов Жақан Сүлейменұлы - техн.ғ.д., академик (1922-2003)

8. Әбділдин Жабайхан Мүбәракұлы - филол.ғ.д., академик (1933)

9. Әбділдин Мейірхан Мүбәракұлы - ф-м.ғ.д., профессор (1938)

10. Жұматов Хамза Жұматұлы - мед.ғ.д., академик (1912-1972)

11. Каюпов Арықтай Каюпұлы - г-м.ғ.д., академик (1914-1993)

12. Қасымов Қамар - ҚазКСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1893-1966)

13. Марғұлан Әлкей Хақанұлы - филол.ғ.д., академик (1904-1985)

14. Онаев Ибрагим Әбілғазыұлы - техн.ғ.д., академик (1913-1994)

15. Потанин Григорий - орыс географ, этнограф, көсемсөзші, фольклортануш, ботаник

16. Сағынов Әбілқас Сағынұлы - техн.ғ.д., академик (1915)

17. Сәтбаев Қаныш Имантайұлы - г-м.ғ.д., ҒА бірінші президенті (1899-1964)

18. Цефт Адриан Лукоянович - техн.ғ.д., академик (1904-1971)

19. Шөкин Шафық Шөкіұлы - техн.ғ.д., академик (1912-2003)

Шығармашылық адамдар[өңдеу]

1. Абилев Дихан - қазақ советтік ақын

2. Айманов Шәкен - актер, алғашқы қазақ кинорежиссер (1914-1970)

3. Аймауытов Жүсіпбек - драматург, жазушы (1889-1931)

4. Ақышев Зейтін - жазушы, драматург (1911-1991)

5. Байжанов Жаяу Мұса - ақын, композитор (1835-1929)

6. Байжанов Қали - ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі (1877-1966)

7. Байзақов Иса - ақын, әнші (1900-1946)

8. Бекқожин, Қайыржан Нұрғожаұлы - журналист, қазақ баспасының тарихшысы, тарих ғылымдарының докторы (1965), профессор (1976]). КСРО] журналистер Одағының мүшесі.

9. Қалижан Нұрғожаұлы Бекхожин - ақын, драматург, аудармашы.

10. Бұқар жырау - қазақ ақын, жырау.

11. Әбілев Дихан - ақын, жазушы (1907)

12. Әбілев Шахимардан - опералық әнші, педагог, Қазақстан Республикасы еңбек сіңірген әртісі (1994).

13. Әбусейітов Қуат - кинорежиссер, актер (1925)

14. Әбусейітов Суат - әртіс (1929-1992)

15. Әлімбаев Мұзафар - Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі.

16. Естай Беркімбаев - қазақтың көрнекті әншісі, ақын-сазгері, ҚазССР-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939).

17. Жаманбалинов Мүбәрак - ақын, жазушы (1924)

18. Иманжүсіп Құтпанұлы - суырып салма ақын (1863-1929)

19. Исабаев Қалмұқан - жазушы, өлкетанушы (1925)

20. Каржасов, Қабдыл-Ғалым Насырұлы - сүретші, кескіндемеші

21. Кемеңгеров Қошмұхамбет - драматург, әдебиеттанушы (1898-1937)

22. Кенжетаев Кәукен - ҚазКСР халық әртісі (1916)

23. Көпеев Мәшхүр-Жүсіп - ақын, фольклор жинаушы (1857-1931)

24. Прокофьев, Владислав Юрьевич - атайы әнші, мәдениеттің қайраткері.

25. Торайғыров Сұлтанмахмұт - ақын, демократ (1893-1920)

26. Шамсутдинова Майра - әнші, композитор (1890-1927)

27. Шанин Жұмат - режиссер, драматург (1892-1938)

28. Шашкин Зейін - жазушы, драматург (1912-1966)

Спортшылар[өңдеу]

1. Аширов Ахат Сенорович- дзюдодан халықаралық класстағы спорт шебері (1997)

2. Жыланбаев Марат Төлегенұлы - Гиннесстің рекордының кітабының жеті рет рекордсмені. Марат Жыланбаев ғаламшардың ең ірі шөлдерді Азияның, Африканың, Австралияның және Американың жалғыз зу ету бірден-бір адамымен болып табылатын. Марафоншы, халықаралық сыныптың спортының шебері. Қазақстанның мәртебелі азаматы.

3. Қонақбаев Серік Керімбекұлы - Күміс жүлдегер ХХII 1980 граммның жаздғы олимпиадалық ойындарының, Европаның(1979, 1981 гг) чемпионы, әлем(1982 г) чемпионатының күміс жүлдегері, әлемнің(1979, 1981 гг.) кубогының жеңімпазы, СССР 3-еселік чемпионы, СССР спортының еңбек сіңірген шебері.

4. Прокашева, Людмила - спортсмен - конькимен жүгіру. Әлемнің чемпионатының күміс жүлдегері 1995 жылдың классикалық көпсайыста, қысқы азиялық ойынның екі рет чемпионы 1996 жылдың.

^[3]

Cуреттер жинағы[өңдеу]

Павлодардағы В. И. Ленин ескерткіші .

Соғыс және еңбек ерлігінің Даңқ мемориалы

Женіс саябағының Мәңгілік алаудың қасындағы Абырой ескерткіші

Павлодар облысының әкімшілік ғимараты

«Иртыш» қонақ үйі

«Ер Төстік» - ескерткіш

«Иртыш» кинотеатыры

Орталық поштамт ғимараты

Қазақ тілі 5 - сынып

Сабақтың тақырыбы: Мен және менің досым.

Сабақ мақсаты: 1) Модуль бойынша алған білімдерін бақылау; 2) Қисынды ойлау дағдыларын дамыту. Теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана алу икем, дағдыларын дамыту; 3) Достыққа, татулыққа тәрбиелеу. Қазақ тіліне қызығушылықтарын арттыру.

Сабақтың түрі: Білімді жүйелеу, жинақтау.

Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, ойын, топтық жарыс.

Сабақтың барысы:



І. Ұйымдастыру.

а) Психологиялық дайындық: шаттық шеңберіне тұрып, өлең сөздерімен бір - біріне жақсы тілектер айту.

Қайырлы таң достым!

Қайырлы күн құрбым!

Сенбінің сәті

Сәттілікке толсын!

Бүгінгі алған бағаң

Кілең бестік болсын!

ІІ. Үй жұмысын тексеру. «Достық» тақырыбына мақал - мәтелдер жаттап келу. «Орамал тастау» ұлттық ойыны арқылы бір оқушы мақалдың басын бастап, екіншісі жалғастырады.



ІІІ. Жаңа сабақ. Сабақтың тақырыбы, мақсаты, міндеттері айтылады.

Бүгінгі сабақ жарыс түрінде өтеді. Сынып екі топқа бөлініп өз білімдерін сынап көреді. Алдымен, топтардың атын белгілейік. Ол үшін екі топтан бір оқушыдан шығып, үстелдегі қағаздарды алады. Онда топтардың атаулары жазылған. «Достық», «Сәттілік»

Топтардың атауы анықталған соң топ басшылары сайланады.

1. «Мақал - сөздің көркі» «Достық» тақырыбына мақал - мәтелдер жарысы. Кеспе қағаздарда жазылған мақалдардың жалғасын айту. Дұрыс табылған мақалға бір ұпайдан беріледі. Көп ұпай жинаған топ жеңіске жетеді.

Адам досымен....

Жолдасы көптің -....

Татулық -....

Досы жоқ адам -....



2. «Сөздер тізбегі» Сөздің соңғы дыбысына байланысты жаңа сөз айту. Мысалы: сабақ, қасқыр, т.б. «Достық» тобына «Адам», «Сәттілік» тобына «Дос» сөзі берілді. Әрі қарай оқушылар өздері жалғастырып әкетеді. Ең көп сөз айтқан топ жеңіске жетеді, әр сөзге бір ұпайдан беріледі.



3. «Аудармашы» жарысы.. Орысша жазылған сөздері бар кеспелер беріледі. Әр топ ойыншысы бір - бір сөзден аударып келесі оқушыға береді. Тапсырманы тез және дұрыс орындаған топ жеңеді. Дұрыс аударылған әрбір сөзге 1 ұпайдан беріледі. (Модуль бойынша өткен сөздікті тексеру)

«Достық»

1. Моя подруга

2. Добрый

3. Рост

4. Младший

5. Рост

6. Хобби

7. Красивый



«Сәттілік»

1. Мой друг

2. Волосы

3. Характер

4. Глаз

5. Заболтивый

6. Высокий

7. Советоваться



4. «Кімнің күні жарқырайды?» Топ басшылары сайысы. Әр топтың басшылары шығып, өзінің досына сипаттама береді. Әр дұрыс құрылған сөйлем бойынша тақтада күн және оның шуақтары жасалады. Әрбір күншуаққа 1 ұпай беріледі. Кімнің күншуағы және ұпай саны көп болса, сол жеңеді.

Сергіту. «Қаражорға» биінің элементтері бойынша жаттығу жасалады.

5. Грамматикадан алған білімдерін тексеру. Көптік жалғау. Тақтаға көптік жалғау түрлерін дұрыс және тез жазу.



IV. Бекіту: «Фоторобот жасау» жағдаяттық ойыны арқылы досын суреттеуге байланысты меңгерген сөздік қорды тексеру.

Шарты: Екі топтан екі оқушы шығып, полиция бөліміне келеді. Оқушылардың бірі өздерінің жоғалған досы немесе туыстарын іздестіру туралы өтініштерін айтады, ал екіншісі сол суреттеме бойынша фоторобот жасайды.

«Достық» Мен сіңлімді іздеймін. Ол 4 - сыныпта оқиды. Оның бойы қысқа, шашы ұзын. Көзі қара. Киімі: ақ жейде, қара юбка, аяғында қара туфлиі бар.

«Сәттілік» Мен досымды іздеп жүрмін. Ол 11 жаста, 5 - сыныпта оқиды. Оның бойы ұзын, шашы қысқа. Киімдері: үстінде көк күртеше, қара джинсі шалбар, аяғында ақ кроссовкиі бар.

VI. Қорыту

VII. Үйге тапсырма:

VIII. Бағалау

Пән: Қазақ тілі

Сынып: 5

Сабақтың тақырыбы: «Мен және менің досым» көптік жалғау

Сабақтың типі: дәстүрлі

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: грамматикалық тақырып- көптік жалғауына байланысты әр түрлі тапсырмалар орындату арқылы білімдерін бекіту, дамыту және тереңдету

Дамытушылық: Сөйлемдер құрау, тапсырмалар орындату арқылы оқушылардың сөйлеу тілін, ойлау қабілетін, білімдерін көтеру және дамыту

Тәрбиелік: Бір- бірін сыйлауға, достың қадірін білуге, досына әділ баға бере білуге жол көрсету

Пән аралық байланыс: Қазақ тілі

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру

ІҮ. Қортындылау

Ү. Үйге тапсырма беру

ҮІ. Бағалау

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Дәсптерлерімізді ашып, бүгінгі күнді, жаңа сабақтың тақырыбын жазып қойындар.

1- Тапсырма. Сызба бойынша әңгіме құрандар.









Түбір Сөздің соңғы дыбысы (конечный звук слова)

Дауысты және үнді р,й,у Ұян з, ж және үнді л, м, н, ң Қатаң дауыссыздар және ұяң б,в,г,д

Жуан -лар

Бала-лар -дар

Адам-дар -тар

Дос-тар

Жіңішке -лер

Кісі- лер -дер

Көз-дер -тер

Мектеп-тер



2- Тапсырма. Көптік жалғауын жалғандар

Дос

Құрбы -лар

Бала -лер

Қыз -тар

Кітап -тер

Мұғалім -дар

Мектеп -дер

3- Тапсырма. Мәтінді оқып мазмұнын айтындар.

Менің Данияр деген досым бар. Ол - оқу озаты.Жақсы жлдас. Мінезі ашық, қайырымды. Сондықтан да оны сыныптастары, жолдастары , мұғалімдер - бәрі жақсы көреді. Ол барлық жұмысқа белсене қатысады. Сыныптастарына үнемі көмектеседі.

Ү. Үйге тапсырма беру:

1. Сөздік жаттау.

2. «Дос» туралы шығарма

Бағалау: Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау.



Нәтиже сабақ

1- тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Көптік жалғау денег не?

2. Көптік жалғауларын ата?

3. - лар, -лер жалғаулары қандай дыбыстырдан кейін жалғанады?

4. -дар, -дер жалғаулары қандай дыбыстардан кейін жалғанады?

5. -тар, -тер жалғаулары қандай дыбыстардан кейін жалғанады?

6. Өзің туралы айт

7. Досың туралы айт

8. Досыңмен бос уақытыңды қалай өткізесің?

9. Достық туралы қандай мақал-мәтел, өлең білесің?



2- Тапсырма. Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1. Сызбаны толтыр:



2. Дұрыс жауабын тап: Досымның көзі ... .

а) ұзын

ә) сыпайы

б) қара

3. -лер, -дер- тер, жалғаулары жуан ба?

а) иә

ә) жоқ

4. Мына сөздерден сөйлем құра: мейірімді, досым, менің.

5. Сөздерді аудар:

1. сверстник- шашы

2. характер - мейірімді

3. добрый - құрбы

4. волосы- мінез

ҮІ. Үйге тапсырма беру :

Көптік жалғауларды қолдана отырып «Досыммен кинотеатрға барған кезім» деген тақырыпта шығарма жазу.

Ү.Бағалау. Белгішелер бойынша бағалаймын.

I МОДУЛЬ

Лексикалық тақырыбы: МЕНІҢ ОТБАСЫМ

Грамматикалық тақырыбы: ФОНЕТИКА. ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ

Оқушы нені білуі тиіс:

• «Менің отбасым» тақырыбы бойынша әңгімелей білу;

• «Менің отбасым» тақырыбы бойынша өтетін сөздерді, сөз тіркестерін сөйлемдерде дұрыс қолдана білу.

Оқушы нені үйренуі қажет:

• «Менің отбасым» тақырыбы бойынша өтетін сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс айтуға, сауатты жазуға үйрену;

• дауысты, дауыссыз дыбыстарды айырып, дұрыс қолдануға үйрену.

Кіріспе бөлімі

Біздің отбасымыз

1-сабақ

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Модульдің құрылымы мен мақсатын таныстыру

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Грамматикалық тақырып. Мұғалім тақтада берілген сызбалар бойынша грамматикалық тақырыпты түсіндіреді. Оқушылар осы сызбаларды дәптерлеріне көшіріп жазады. Мұғалім грамматикалық тақырып бойынша сұрақтар қояды, оқушылар сұрақтарға жауап береді.

ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ

1. Буын үндестігі (слоговой сингармонизм)

2. Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)

а) қатаң; б, в, г, д + қатаң бас + тық

ә) ұяң (б, в, г, д әріптерінен басқа) - ұяң, үнді ауыл + ға

б) ... к г шелек + і -> шелегі

... п + дауысты б кітап + ы -> кітабы

... к ғ тарак - ы -> тарағы

V. Фонетикалық талдау жасау. Оқулықта берілген фонетикалық талдауды негізге ала отырып, оқушылар берілген сөздерге фонетикалық талдау жасайды. Әр топқа әр түрлі сөздер беріледі. Дайындыққа 4 минут уақыт. Содан кейін оқушылар жауап үлгісі бойынша бір-бірінің тапсырмаларын тексереді.

1-топ: мамандық; 2-топ: заңгер; 3-топ: шөбере.Жауап үлгісі

1-топ

Ма-ман-дық - үш буынды, 1- ашық, 2, 3 - бітеу буындар

м - дауыссыз, үнді;

а - дауысты, езулік, ашық, жуан;

н - дауыссыз, үнді;

д - дауыссыз, ұяң;

ы - дауысты, езулік, қысаң, жуан;

қ - дауыссыз, қатаң.

Жауап үлгісі

2-топ

Заңгер - екі буынды, 1,2- бітеу буындар

з - дауыссыз, ұяң;

а - дауысты, жуан, езулік, ашық;

ң - дауыссыз, үнді;

г - дауыссыз, ұяң;

е - дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

р - дауыссыз, үнді.

Жауап үлгісі

3-топ

Шө-бе-ре - үш буынды, 1,2,3 - ашық буындар

ш - дауыссыз, қатаң;

ө - дауысты, еріндік, ашық, жіңішке;

б - дауыссыз, ұяң;

е - дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

р - дауыссыз, үнді.

VI. Сөздік жұмыс.

онша - не очень немере - внук

жеке меншік - частный шөбере - правнук

балалар дәрігері - педиатр заңгер - юрист

1. Осы сөздердің мағыналарын түсіндіру, аудару.

2. Дұрыс айтуға дағдыландыру:

- мұғалім сөздерді мәнерлеп оқиды;

- оқушылар мұғалімнен кейін сөздерді дауыстап оқиды;

- тізбекпен оқиды.

3. Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

Онша үлкен емес, жеке меншік үй, балалар дәрігері болып істейді,...

4. Сөйлемдер құрау.

Менің отбасым онша үлкен емес.

5. Жаңа сөздерді сөздік дәптерге жазу.

VII. Сергіту жаттығу.

Аталар, Апалар,

Әжелер, Балалар -

Ағалар, Өр үйде

Әпкелер, Бар олар.

(Әли Ысқабай)

VIII. Лексикалық тақырып. Тақтада берілген сызба бойынша жаңа тақырыпты түсіндіру:

а) Оқушылар тақтадағы сызбаға қарап, жаңа тақырыпты мұқият тыңдайды. Сызбаны дәптерлеріне көшіріп жазады.

ә) Содан кейін оқулықта берілген мәтінді іштей бір рет оқиды.

б) Мәтін бойынша «Мені түсін» ойыны.

Ойынның шарты:

Оқушылар мәтінді оқып болғаннан соң, мұғалім оқушылардан кітаптарын жауып, осы мәтіннің негізгі мазмұнын қамтитын 10 сөзді дәптерлеріне жазуларын талап етеді. Содан кейін мұғалім өзі алдын ала дайындаған түйінді сөздермен салыстырады. Осы түпнұсқамен сөздері сәйкес келген болса, сол жеңімпаз деп танылады.

в) Мұғалімнің сұрақтарына жауап беру (2-тапсырма, 4-бет).

1. Сенің отбасың үлкен бе?

2. Отбасыңда қанша адам бар?

3. Сенің ата-анаң қай жерде жұмыс істейді?

4. Сенін әпкең, ағаң, інің, сіңлің (қарындасың) бар ма?

5. Олар неше жаста?

6. Олар не істейді?

IX. Бекіту. Сыныптағы оқушылар екі-екіден отырады. Әр оқушы өз тапсырмасын алады. Дайындыққа 5-7 минут уақыт беріледі. Содан соң оқушылар бір-бірінің тапсырмасын жауап үлгісі бойынша тексереді.

6-тапсырма. Жаңылтпашты жаттап, тез айтуға жаттығу.

7-тапсырма. «Ақанның ағасы» мәтінін түсініп оқып, мазмұның айту. Топтық жұмыс.

1) Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

2) Рөлге бөліп мәтінді оқу.

3) Сұрақтарды құрастырып, оларға жауап беру.

4) Мазмұның айтуға дайындау.

X. Үй тапсырмасы. Сөздерді жаттау. Сызба бойынша мәтінді әңгімелеу.

Сөйлесу бөлімі

2-сабақ

Байлық пен ақыл

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Сөздік жұмыс.

телефон шалу - звонить төлқұжат - доқумент

жаңалық - новость құшақтау - обнимать

көріскенше - до встречи есептелу - считаться

1. Осы сөздердің мағыналарын түсіндіру, аудару.

2. Дұрыс айтуға дағдыландыру:

- мұғалім сөздерді мәнерлеп оқиды;

- оқушылар мұғалімнен кейін сөздерді дауыстап оқиды;

- тізбекпен оқиды.

3. Жана сөздерден сөз тіркестерін құрау.

әжеге телефон шалу, әжені құшақтау, соңғы жаңалық,...

4. Сөйлемдер құрау.

Мен теледидардан соңғы жаңалықты тыңдадым.

5. Жаңа сөздерді сөздік дәптерге жазу.

V. «Менің атам мен әжем» мәтінмен жұмыс.

а) Мәтін бойынша «Даналық ағашы» ойыны.

Ойынның шарты:

Оқушылар мәтінді жылдам, бірақ мұқият оқып шығуы тиіс. Енді әрқайсысы мәтін бойынша бір сұрақ құрап, қағазға жазады. Жүргізушінің қолында сандықша болуы тиіс, соған оқушылар кезегімен өз сұрақтарын салады. Мәтінді тағы бір рет жылдам оқып шығу керек. Әр оқушы сандықшадан сұрақ жазылған қағаз алып, дауыстап неғұрлым толық жауап беруі тиіс.

ә) Мәтін бойынша «Шеңбер бойымен әңгімелеу» ойыны.

Ойынның шарты:

Оқушылар мәтінді тағы бір рет мұқият оқып шығады. Шеңбер бойымен отырады. Ортада жүргізуші көзін жұмып, кез келген ойыншыны нұсқайды. Мәтінді ойдан жаңғыртуды сол бастайды. Бұдан әрі сағат тілінің бағытымен әрқайсысы мәтіннің бір сөйлемін айта береді. Соңына дейін солай жүреді.

VI. Сергіту жаттығу.

Менің әжем

Менің әжем, ақ әжем,

Ұл мен қыздың бағы әжем.

Ертегі айтып бер десең,

Айтып берер тағы әжем.

Менің әжем, гүл әжем,

Алтын әжем, күн әжем.

Адам үшін, мен үшін

Нағыз ана тілі - әжем.

(Д. Мырза Әли)

VII. Оқулықпен жұмыс (7-тапсырма, 10-бет). Сыныпты 3 топқа бөлу. Әр топ өз тапсырмасын орындайды. Дайындыққа 4-5 минут уақыт беріледі. Содан кейін әр топтан бір оқушының жауабын тыңдап, бағалау.

I топ: Аты кім? Кім неше жаста?

II топ: Кім қай сыныпта оқиды?

III топ: Кім қайда тұрады?

Мысалы:

I топ: Менің атым - Айман. Мен бір мың тоғыз жүз тоқсан тоғызыншы жылы тудым. Он екі жастамын.

II топ: Былтыр бесінші сыныпта оқыдым. Биыл алтыншы сыныпта оқып жүрмін. Келесі жылы жетінші сыныпта оқимын.

III топ: Мен Алматы қаласы Абай даңғылы №35 үйде, №56 пәтерде тұрамын.

VIII. Диалог құрастыру. Оқулықта берілген сызба бойынша сұрақтарды оқып, жауап беріледі (9-бет). Дайындыққа 7 минут уақыт беріледі. Бірнеше жұпты тыңдау.

IX. «Байлық пен ақыл» мәтінімен оқу мыс:

а) 1-тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқып, жаңа сөздермен танысу; ә) 2-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап беру.

X. 8-тпапсырма. «Балаға неге құлақ береді?» деген сұраққа жұптық жұмыс негізінде жауап беру. Өзара сөйлесу.

XI. Үй тапсырмасы. 5-тапсырма.

3-сабақ

Жазғы демалыста

І. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Сөздік жұмыс.

Ыстықкөл - Иссык-Куль қорған, бекініс - замок

жағажай - пляж құм - песок

күнге қыздырыну - загорать түгел - все

1. Осы сөздердің мағыналарын түсіндіру, аудару.

2. Дұрыс айтуға дағдыландыру:

- мұғалім сөздерді мәнерлеп оқиды;

- оқушылар мұғалімнен кейін сөздерді дауыстап оқиды;

- тізбекпен оқиды.

3. Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

Ыстықкөлде демалу, құмнан қамал жасау,....

4. Сөйлемдер құрау.

Биыл жазда мен Ыстықкөлде демалдым.

5. Жаңа сөздерді сөздік дәптерге жазу.

V. Оқулықпен жұмыс (2-тапсырма, 12-бет). Оқулықта берілген диалогті оқып, өзара диалог құрастырады. Дайындыққа 7 минут уақыт беріледі Бірнеше жұпты тыңдау.

VI. Суретпен жұмыс (12-6ет).

1. Суреттер бойынша сөздерді айту.

2. Осы сөздерден сөз тіркестерін құрау.

3. Сөз тіркестерінен сөйлемдер құрау.

4. Оқулықта берілген сұрақтарға жауап беру.

1. Суретте... отбасы бейнеленген.

2. Олар Ыстықкөлде демалып жатыр.

3. Күн қандай ыстық!

4. Қанаттың отбасы демалуға түгел келді. Олар

Қанаттың әкесі, анасы, қарындасы және өзі.

5. Қанат пен әкесі қайықпен серуендеп жүр.

6. Шешесі күнге қыздырынып жатыр.

7. Қарындасы құмнан қамал жасап отыр.

5. Сурет бойынша әңгіме құрау. Дайындыққа 3-4 минут уақыт беріледі.

VII. Сергіту жаттығу.

VIII. Жазба жұмысы. Оқулықта берілген 13-беттегі 4-тапсырманы орындау. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып жазу. Тапсырманы орындауға 5-6 минут уақыт беріледі. Содан кейін оқушылар бір-бірінің тапсырмасын жауап үлгісі бойынша тексереді.Жауап үлгісі

1. Әр демалысты біз отбасымызбен бірге өткіземіз.

2. Әкем мен шешем кезекті демалысқа шықты.

3. Біз отбасымызбен жылда демалуға барамыз.

4. Былтыр жазда отбасымызбен Бурабайға бардық.

5. Биылғы жазғы демалысты Ыстықкөлде өткіздік.

6. Әр жексенбі сайын Медеуге, Шымбұлаққа, тағы да басқа демалыс орындарына барамыз.

IX. Сызба бойынша жұмыс. 5-тапсырманы орындау.

X. Үй тапсырмасы. 7-тапсырма. «Менің әжем» өлеңін жаттау.

4-сабақ

Шие тергенде

І. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын барысын айту.

IV. Сөздік жұмыс.

аялдама - остановка менен гөрі үлкендеу -

көп ұзамай - вскоре постарше меня

бірден - сразу ұсыну - предложить

алдыңғы есік - передняя кішіпейіл - скромный

дверь бос - свободно

отырыңыз - садитесь қалай жетуге болады -

как можно доехать

1. Осы сөздердің мағыналарын түсіндіру, аудару.

2. Дұрыс айтуға дағдыландыру:

- мұғалім сөздерді мәнерлеп оқиды;

- оқушылар мұғалімнен кейін сөздерді дауыстап оқиды;

- тізбекпен оқиды.

3. Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

Келесі аялдама, бірден жауап беру, кішіпейіл бала,....

4. Сөйлемдер құрау.

Оқушы мұғалімнің сұрағына бірден жауап берді.

5. Жаңа сөздерді сөздік дәптерге жазу.

V. Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма. «Шие тергенде» мәтінімен жұмыс.

Мәтін бойынша «Даналық ағашы» ойыны.

Ойынның шарты:

Оқушылар мәтінді жылдам, бірақ мұқият оқып шығуы тиіс. Енді әрқайсысы мәтін бойынша бір сұрақ құрап, қағазға жазады. Жүргізушінің қолында сандықша болуы тиіс, соған оқушылар кезегімен өз сұрақтарын салады. Мәтінді тағы бір рет жылдам оқып шығу керек. Әр оқушы сандықшадан сұрақ жазылған қағаз алып, дауыстап неғұрлым толық жауап беруі тиіс.

VI. Сергіту жаттығу.

Анаға сәлем

Әні Е. Хасаңғалиев

Сөзі Ө.Иманәлиев

Қайырмасы: Мереке күніңмен, Көргенше алаңмын,

Қарсы алам өзіңді. Аңсаймын толғанам.

Сәбилік үніммен, Қабыл ал, балаңның

Арнаймын сөзімді. Сәлемін жолдаған.

VII. 2-тапсырма. Жұптық жұмыс. Сөз тіркестерді дұрыс құрастыру.

Мере- ке кү-нің- мен,

Қар-сы а-лам ө-зің-ді.

Сә-би-лік ү-нім-мен,

Ар-най-мын сө-зім-ді.

Жауап үлгісі

Қайырмасы:

Көр-ген-ше а-лаң-мын,

Аң-сай-мын тол-ға-нам.

Қа-был ал, ба-лаң-ның

Сә-ле-мін жол-да-ған.

VIII. Аударма жұмыс. 16-беттегі 4-тапсырманы орындау. Сыныпты екі топқа бөлу. Әр топ өз тапсырмасын орындайды. Диалогті аударып, өз сұхбаттарын құрастырады. Дайындыққа 8-10 минут уақыт беріледі. Бірнеше жауапты тыңдау.

I топ «В автобусе» диалогін аударады.

II топ «На остановке» диалогін аударады.

IX. 3-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жаз. Мұғалім жауап үлгісін дайындайды. Оқушылар жұпта орындап болғаннан кейін жауап үлгісі бойынша бірін-бірі тексеріп, бағалайды.

X. Үй тапсырмасы. Жаңа сөздерді жаттау.

5-сабақ

Тақырыбы: Көшеде

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Үш деңгейлі тапсырманы орындау.

Ойынның жүру барысы.

Әр оқушының алдында үстелде барлық үш күрделілік деңгейіндегі сұрақтары бар парақтар жатыр (әр парақта 2-3 тапсырмадан). Оқушылар өз даярлық деңгейіне қарай тапсырмалар таңдай алады.

Оқушылар деңгейді таңдайды:

• III деңгей тақырып бойынша алынған ақпаратты қолданып, жеткізе білуді талап етеді.

• II деңгей сұрақтары бұл ақпаратты талдай білуін талап етеді.

• I деңгей (едәуір күрделі деңгей) сұрақтары шығармашылық сипаттағы тапсырмалардан тұрады, мұнда оқушылар ақпаратты бағалап, ол туралы өз пікірін білдіріп, оны негіздеп, дәлелдей білуі тиіс.

Әрбір сұраққа немесе тапсырмаға дайындалу үшін оқушыларға 5-7 немесе 10 минут уақыт беріледі. Оқушылар жұп-жұбымен отырады. Содан соң өзара дәптерлерін алмастырып, бірін-бірі жауап үлгісі бойынша тексеріп, бағалайды. Деңгейлік тапсырмалар оқулықта берілген.

V. Сергіту жаттығу.

Ағам талай ат тағалады,

Ағам қалай ат тағалады.

Қалай ат тағалағанын

Білсем, мақтана аламын,

Білмесем, ұятқа қаламын.

VI. Үш деңгейлі тапсырманы жалғастыру.

VII. «Көшеде» мәтінімен жұмыс. 3-тапсырма. Жұптық жұмыс. Мәтін бойынша сұрақтар дайындап жауап беру.

VIII. 5-тапсырма. Топтық жұмыс. Мәтінмен танысып, топта пікір алысу. «Жолды неге кесуге болмайды?» дегенді қалай түсінетінін айтып әр топ сөз алады.

IX. Үй тапсырмасы Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

Қорытынды бөлім

6-сабақ

Нәтиже сабақ

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

III. Тест жазу.

1. Сызбаны толтырыңдар.

2. Сөздердің аудармасын табындар.

1) жаңалық а) внук

2) немере ә) считаться

3) ояну б) новость

4) есептелу в) просыпаться

3. Сөйлемді дұрыс құраңдар.

1 2 3 4 5

Бардық, жазда, отбасымызбен, Бурабайға, былтыр.

4. Мына талдау дұрыс па?

Әкем - 1 буын, 1 - ашық буын.

а) иә

ә) жоқ

5. Өлеңді аяқтаңдар.

Менің әжем,...,

Ұл мен қыздың бағы ....

6. Сенің жасың нешеде?

а) он екі

ә) он екінші

б) он екіде

7. Сен нешінші сыныпта оқисың?

а) алтау ә) алты

б) алтыншы

8. Еріндік дауыстыларды белгілеңдер.

а) а, ә, е, э, ы, і, и

ә) о, ө, у, ұ, ү

б) а, о, ө, ү, ұ

IV. Шығарма жазу.

II МОДУЛЬ

Лексикалық тақырыбы: МЕНІҢ ДОСТАРЫМ

Грамматикалық тақырыбы: СӨЗДІҢ ТУРА ЖӘНЕ АУЫСПАЛЫ МАҒЫНАСЫ

Бөлімі

Сабақ саны

Модуль мазмұны

Уақыты

Кіріспе

1-сабақ

1. Модульге кіру

2. Грамматикалық тақырып

3. Сөздік жұмысы

4. Лексикалық тақырып

5. Бекіту

2 минут

10 минут

8 минут

15 минут

10 минут

Сөйлесу

2-сабақ

1. Сөздік диктант

2. «Екі ДОС» мәтінімен жұмыс

5 минут

20 минут

3-сабақ

1. Фонетикалық талдау

2. «Досымның отбасы»

(сөйлесу құру)

3. Сурет бойынша жұмыс

10 минут

20 минут

20 минут

4-сабақ

1. Сөздік диктант

2. «Достастыру» мәтінімен жұмыс

3. Мақал-мәтелдермен жұмыс

4. «Ізетті бала» өлеңімен жұмыс

8 минут

12 минут

15 минут

10 минут

5-сабақ

Бекіту (үш деңгейлі кеспелермен жұмыс)

45 минут

Қорытынды

6-сабақ

1. Тест

2. Ауызша сынақ

10 минут

35 минут

Оқушы нені білуі тиіс:

• «Менің достарым» тақырыбы бойынша әңгімелей білу;

• «Менің достарым» тақырыбы бойынша өтетін сөздерді, сөз тіркестерін сөйлемдерде дұрыс қолдана білу.

Оқушы нені үйренуі қажет:

• «Менің достарым» тақырыбы бойынша өтетін сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс айту, сауатты жазу.

Кіріспе бөлім

1-сабақ

Менің достарым

І. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Модульдің құрамын түсіндіру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Грамматикалық тақырып. Мұғалім тақтада берілген сызбалар бойынша грамматикалық тақырыпты түсіндіреді. Оқушылар осы сызбаларды дәптерлеріне көшіріп жазады. Мұғалім грамматикалық тақырып бойынша сұрақтар қояды, оқушылар сұрақтарға жауап береді.

V. Сөздік жұмыс.

іс - дело

жолдастық - дружба

мінезі жұмсақ - мягкий характер

қадір-қасиет - уважение

оқу озаты - отличник учебы

мінезі шапшаң - шустрый

қатты сөзге келмеу - не грубить

1. Осы сөздердің мағыналарын түсіндіру, аудару.

2. Дұрыс айтуға дағдыландыру:

- мұғалім сөздерді мәнерлеп оқиды;

- оқушылар мұғалімнен кейін сөздерді дауыстап оқиды;

- тізбекпен оқиды.

3. Жаңа сөздерден сөз тіркестерін құрау.

Жақсы іс, оның мінезі жұмсақ.....

4. Сөйлемдер құрау.

Менің досымның мінезі жұмсақ.

5. Жана сөздерді сөздік дәптерге жазу.

VI. Лексикалық тақырып. Тақтада берілген сызба бойынша жаңа тақырыпты түсіндіру.

а) Оқушылар тақтадағы сызбаға қарап, жаңа тақырыпты мұқият тыңдайды. Сызбаны дәптерлеріне көшіріп жазады. ә) Мәтін бойынша «Қазымыр оқушы» ойыны.

Ойынның шарты:

I бөлім. Оқушылар мәтінді жылдам және мұқият оқып шығады, сосын сұрақтар кұрады. Кім көп сұрақ құраса, сол жеңіске жетеді.

ІІ бөлім. Оқушылар кезегімен басқаларына сұрақтар қояды, ал олар қысқа жауап қайтарады. Жауап берушіні жүргізуші көрсетеді. Сонан соң ең «Қазымыр оқушыны» анықтаймыз.

VII. Сергіту жаттығу.

Аталар, Апалар,

Әжелер, Балалар -

Ағалар, Әр үйде

Әпкелер, Бар олар.

(Әли Ысқабай)

б) Мәтінде берілген мақал-мәтелдерді аударып, жатка айту (1-тапсырма).

Дайындыққа 5 минут уақыт беріледі.

VIII. Оқулықпен жұмыс. 3-тапсырманы жазбаша орындау.

Берілген көп мағыналы сөздерден сөз тіркестерін құрау. Дайындыққа 5 минут уақыт беріледі.

Үлгі: ашық күн, күн нұры.

Күн, ай, жүз, қара, бас, жаз, жас, мақта, ара, сыр.

IX. Бекіту. Сыныптағы оқушылар екі-екіден отырады. Әр оқушы өз тапсырмасын алады. Дайындыққа 5-7 минут уақыт беріледі. Содан соң оқушылар бір-бірінің тапсырмасын жауап үлгісі бойынша тексереді.

X. Үй тапсырмасы. Сөздерді жаттау. Сызба бойынша мәтінді әңгімелеу.

2-сабақ

Екі дос

І. Ұйы

7---- сыынып

I МОДУЛЬ

Лексикалық тақырыбы: Менің отбасы мүшелерім

Грамматикалық тақырыбы: Сұраулы сөйлем.

Құрмалас сөйлем. ШылауларБөлімі

Сабақ саны

Модуль мазмұны

Уақыты

Кіріспе

1-сабақ

Модульге кіру

Грамматикалық

тақырып

Лексикалық тақырып

Бекіту

45

минут

Сөйлесу

2-сабақ

«Мінездің ұнамды белгілері» мәтінімен жұмыс

Жаттығуларды орындау

45

минут

3-сабақ

Тіл дамыту

«Мен кешірдім»

диалогі

Тірек сызбамен

жұмыс

45

минут

4-сабақ

«Менің туыстарым» мәтінімен жұмыс Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс

Жаттығуларды орындау

45

минут

Қорытынды

5-сабақ

1. Тест

45

минут

2. Бақылау сұрақтары

Кіріспе бөлімі

1-сабақ

Менің отбасым

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Модульдің құрылымы мен мақсатын таныстыру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Грамматикалық тақырыпты тірек сызба негізінде түсіндіру.

Құрмалас сөйлем

1. Сұраулы сөйлем бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылатын сөйлем. Сөйлем соңында сұрау белгісі (?) қойылады.

Сұраулы сөйлемнің жасалу жолдары:

1) сұрау есімдіктері арқылы (кім? не? қанша? т.б.);

2) сұраулық шылаулар арқылы (ма, ме, ба, бе, па, пе, ше);

Мысалы: Сенің отбасыңда қанша адам бар?

2. Құрмалас сөйлем екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіретін сөйлем.

Мысалы: Жазда мен ауылға бардым, бір ай жақсы

демалып қайттым.

3. Шылау - сөздер мен сөйлемдерді байланыстыратын және өзі тіркескен сөзге қосымша мағына беретін сөз табы. Шылау сөздер: септеулік, жалғаулық, демеулік.

1) Септеулік шылау белгілі бір септікте тұрған сөзбен ғана тіркесіп қолданылады. Септеулік шылаулар: туралы, үшін, дейін, кейін, соң, бірге, қатар, т.б.

Мысалы: Мен ана туралы өлең оқыдым.

2) Демеулік шылау өзі тіркескен сөзге қосымша мағына үстейді.

Демеулік шылаулар: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше; -ақ, -ау, -ай, да, де, та, те, ғана, тек, т.б.

Мысалы: Сен үйге барасың ба?

3) Жалғаулық шылау сөздер мен сөйлемдерді салыстыра, тең дәрежеде байланыстырады.

Жалғаулық шылаулар: және, әрі, да, де, немесе, өйткені, себебі, т.б.

Мысалы: Мен кешке кітап оқимын немесе кино көремін.

Оқушылар оқулықта берілген сызбаларды қарап, ережелерді оқып шығады.

V. Сөздік жұмысы.

1. Сөздер мен сөз тіркестерінің мағыналарын түсіндіру, сөздік дәптерлеріне жазу.

2. Сөздерді дұрыс айтуға дағдыландыру: а) мұғалімнің мәнерлеп оқуы; ә) оқушылардың дауыстап қайталауы; б) оқушылардың тізбектеп оқуы.

3. Сөздерден сөз тіркестерін құрау.

4. Сөйлем құрау.

VI. Бекіту.

1. 1-тапсырма. Жұмбақтарды шешу.

2. 2-тапсырма. Ы. Алтынсариннің өлеңін түсініп, жаттау.

3. 3-тапсырма. «Әженің таңдануы» мәтінін рөлге бөліп оқу.

4. 6-тапсырманы орындау.

VII. Сабақты қорытындылау.

VІІІ. Үй тапсырмасы. Ы. Алтынсариннің өлеңін жаттау.

Сөйлесу бөлімі

2-сабақ

Мінездің ұнамды белгілері

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Бекіту.

1. Сөздік жұмысы.

Сөздік

келбет - внешность

жан дүниесі - внутренний мир

көркі - вид

үңілу - заглянуть

құдай сақтасын! - боже упаси!

ештеңемен - ничем

жуып кетіре алмау - не смыть

2. 1-тапсырма. А. П. Чеховтың айтқан сөзін қалай түсінесіңдер? Өз пікірлерін ортаға салу. Мәтіндегі жалғаулық шылаулары бар сөйлемдерді жазып алу.

3. 2-тапсырма. «Мінездің ұнамды белгілері» мәтіні бойынша үш деңгейлі тапсырмаларды орындау.

Жеке-топтық жұмыс формасы

Құрал-жабдығы:

1. Бағалау парағы.

2. Оқулықтағы үш күрделілік деңгейдегі тапсырмалар.

3. Жауап үлгілерін мұғалімнің өзі дайындайды. Жетон дар.

Ойынның жүру барысы

I нұсқа:

Бұл сабақта оқушылар өз білім деңгейіне қарай тапсырмалар таңдай алады. Үстелде әр оқушының алдында үш деңгейлі барлық сұрақтар бар парақтар жатады (әр парақта 2-3 тапсырмадан).

Оқушылар деңгейді таңдайды:

• III деңгей тақырып бойынша алынған ақпаратты қолданып, жеткізе білуді талап етеді.

• II деңгей сұрақтары бұл ақпаратты талдай білуін талап етеді.

• I деңгей (едеуір күрделі деңгей) сұрақтары шығармашылық сипаттағы тапсырмалардан тұрады, мұнда оқушылар ақпаратты бағалап, ол туралы өз пікірін білдіріп, оны негіздеп, дәлелдей білуі тиіс.

Жауаптар әр деңгейдің ішінде бес балдық жүйемен бағаланады.

Оқушыларға өздеріне тиісті деңгейді тандап алуға уақыт беріледі (2-3 минут). I деңгейді тандап алған балалар бөлек отырады (оларға көбірек уақыт беріледі). Әрбір сұраққа немесе тапсырмаға дайындалу үшін оқушыларға 5-7-10 минут уақыт беріледі. Оқушылар екі-екіден отырады. II және III деңгей тапсырмаларын тандап алғандар бір-біріне бірінші сұрақ бойынша жауап береді. Сосын мұғалімнен жауап үлгілерін алып, сыныптастарының жауабын салыстырады да, бағалау парағына бір-біріне баға қояды.

Мұғалім дайындық барысында оқушыларға көмек бере алады. I күрделілік деңгейінің тапсырмасын алған оқушылардың жауабын мұғалім өзі тексеріп, бағалайды. Бұдан әрі 2, 3-сұрақтардың жауаптары да осы үлгімен дайындалады.

Жұмыс аяқталған соң, II және III деңгей тапсырмаларымен жұмыс істеген оқушылар әр сұраққа қойылған бағалары негізінде өз сыныптастарына бір ортақ баға шығарып, оны да бағалау парағына енгізіп, мұғалімге өткізеді.

I деңгей тапсырмаларымен жұмыс істеген оқушылардың бағалау парағын мұғалім өзі толтырады.

4. 3-тапсырма. «Уәде берсең қайтпа, қолыңнан келмесе айтпа» деген ата-бабаларымыздың айтқанын қалай түсінесіңдер? Осы тақырып бойынша шағын әңгіме дайындау.

V. Сабақты қорытындылау.

VI. Үй тапсырмасы. Ережелерді жаттап келу.

8-сынып

I МОДУЛЬ

Лексикалық тақырыбы: Отбасы

Грамматикалық тақырыбы: Құрмалас сөйлемдер.

Ырықсыз, ортақ етістер

Кіріспе бөлімі 1 - сабақ Аналарды ардақтаңдар

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Модульдің құрылымы мен мақсатын таныстыру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Грамматикалық тақырыпты тірек сызба негізінде түсіндіру.

Құрмалас сөйлем бірнеше жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіреді.

Салалас құрмалас сөйлемнің құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысады.

Сабақтас құрмалас сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысады.

Түрлері

Құрамына қарай

Белгісі

Мысалы

Салалас

құрмалас

Кемінде

екі жай сөйлемнен құралады.

Өзара тең

дәрежеде байланысады. Баяндауыштары тиянақты болады.

Бала қатты

ауырды, анасы күні-түні күзетумен болды.

Сабақтас құрмалас

Кемінде екі жай сөйлемнен құралады.

Бірі екіншісіне бағынады.

Бірінші сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз болады.

Бала далаға шықса, есік алдында күтіп тұр екен.

Аралас құрмалас

Кемінде үш жай сөйлемнен құралады.

Өзара салаласа,

сабақтаса байланысады.

Олар келді де, күн жылынғандықтан, тысқа шығып кетті.

Орындаушының іс-қимылға қатысы қандай екенін білдіретін етістіктің түрі етіс деп аталады. Мысалы: ілінді, айтысты, т.б.

Етістің төрт түрі бар: өздік, өзгелік, ырықсыз, ортақ. Іс-әрекеттің, орындаушысының ырқынан тыс орындалатынын білдіретін етістіктің түрі ырықсыз етіс деп аталады. Жалғанатын жұрнақтары: -л, -ыл, -іл: жинал, -н, -ын, -ін: алын.

Іс-әрекетті, қимылды орындаушылар ортақтасып, бірлесіп орындайтын етістің түрі ортақ етіс деп аталады. Жалғанатын жұрнақтары: -с, -ыс, -іс: жинас, сөйлес, т.б.

Оқушылар оқулықта берілген сызбаларды, ережелерді оқып шығады.

V. Сөздік жұмысы.

1. Сөздер мен сөз тіркестерінің мағыналарын түсіндіру, сөздік дәптерлеріне жазу.

2. Сөздерді дұрыс айтуға дағдыландыру: а) мұғалімнің мәнерлеп оқуы; ә) оқушылардың дауыстап қайталауы; б) оқушылардың тізбектеп оқуы.

3. Сөздерден сөз тіркестерін құрау.

4. Сөйлем құрау.

Сөздік

тілегі - мечта

айналу-толғану - здесь: лелеять

жақын - близкий

тырмысып жабысу - здесь: прильнуть

іздеу - искать

қымбат - дорогой

толқу - волноваться

тасу - кипеть

сезім - чувство

VI. Бекіту.

1-тапсырма. Мәтінді оқып шығу. Ананың тілі, ананың махаббаты, ананың тілегі дегенді қалай түсінетіндері туралы пікірлесу.

2-тапсырма. Мәтін бойынша үш деңгейлік тапсырмаларды орындау. Мәтін бойынша деңгейлік тапсырмаларды жеке топтық оқыта үйрету ойыны арқылы да жүргізуге болады.

Жеке - топтық жұмыс формасы

Құрал-жабдығы:

1. Бағалау парағы.

2. Оқулықтағы үш деңгейлік тапсырмалар.

3. Жауап үлгілерін мұғалімнің өзі дайындайды. Жетондар

Ойынның жүру барысы

Бұл сабақта оқушылар өз даярлық деңгейіне қарай тапсырмалар таңдай алады. Әр оқушының алдында үстелде үш деңгейлік сұрақтар бар парақтар жатыр (әр парақта 2-3 тапсырмадан).

Оқушылар деңгейді таңдайды:

• III деңгей тақырып бойынша алынған ақпаратты қолданып, жеткізе білуді талап етеді.

• II деңгей сұрақтары бұл ақпаратты талдай білуін талап етеді.

• I деңгей (едәуір күрделі деңгей) сұрақтары шығармашылық сипаттағы тапсырмалардан тұрады, мұнда оқушылар ақпаратты бағалап, ол туралы өз пікірін білдіріп, оны негіздеп, дәлелдей білуі тиіс. Жауаптар әр деңгейдің ішінде бес балдық жүйемен бағаланады.

Оқушыларға өздеріне тиісті деңгейді таңдап алуға уақыт бөлінеді (2-3 минут). I деңгейді таңдап алған оқушылар бөлек отырады (оларға көбірек уақыт беріледі). Әрбір сұраққа немесе тапсырмаға дайындалу үшін оқушыларға 5-7-10 минут уақыт беріледі. Оқушылар екі-екіден отырады. II және III деңгей тапсырмаларын таңдап алғандар бір-біріне бірінші сұрақ бойынша жауап береді. Сосын мұғалімнен жауап үлгілерін алып, сыныптастарының жауабын салыстырады да, бағалау парағына бір-біріне баға қояды.

Мұғалім дайындық барысында оқушыларға көмек бере алады. I деңгей тапсырмасын алған оқушылардың жауабын мұғалім өзі тексеріп, бағалайды. Бұдан әрі 2, 3-сұрақтардың жауаптары да осы үлгімен дайындалады.

Жұмыс аяқталған соң, II және III деңгей тапсырмаларымен жұмыс істеген оқушылар әр сұраққа қойылған бағалары негізінде өз сыныптастарына бір ортақ баға шығарып, оны да бағалау парағына енгізіп, мұғалімге өткізеді.

I деңгей тапсырмаларымен жұмыс істеген оқушылардың бағалау парағын мұғалім өзі толтырады.

4-тапсырма. Берілген сөйлемдерді құрмалас сөйлем түрінде тиісті сөздермен аяқтау.

Жауап үлгісі:

1. Ананың махаббаты, ананың тілегі шексіз жатқан бір теңіз, анамызды әрқашанда ардақтайық.

2. Ана деген сөздің өзі ыстық, сондықтан біз бар жақсылықты соған арнамақпыз.

3. Аналарымызды ардақтауымыз, жан-жақты қамқорлық жасауымыз керек, сол себепті барлық күшімізді салайық.

5-тапсырма. Мақалдарды түсініп оқып, құрмалас сөйлемдердің түрлерін анықтау.

Жауап үлгісі:

1. Өзің жебір көрсең де, кісіге қиянат жасама. - Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем.

2. Балам абзал болсын десең, өзің адал бол. - Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем.

3. Жігіт өз үйіне сыйлы болмай, елге қадірлі болмайды. - Қимылсын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем.

VII. Сабақты қорытындылау.

VIII. Үй тапсырмасы. 6-тапсырма. «Анамды құрметтеймін» деген тақырыпқа шығарма жазу.

Сөйлесу бөлімі

2-сабақ

Әкені сыйла

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Сабақтың мақсатын, барысын айту.

IV. Бекіту. Сөздік жұмысы.

Сөздік

мазақ қылу - дразнить

тыйып қою - утихомирить, успокоить

күлу - смеяться

уәде - обещание

өмір сүргім келмейді - не хочу жить

қартайғанша - до старости

қорқу - бояться

ұялу - стесняться

қызару - покраснеть

келемеж қылу - здесь: смеяться

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, үш деңгейлік тапсырмаларды орындау. Тапсырмаларды топтық оқыта үйрету ойыны арқылы да жүргізуге болады.

Сынып 3 адамнан топтарға бөлінеді. Тақырып материалы бірнеше блоктарға бөлініп, әрқайсысына үш нұсқадағы тапсырма дайындалады. Бір сабақта әр оқушыға 4 тапсырмадан болса, жеткілікті. Тапсырмаларды бөрі орындайды, бір-біріне көмектеседі (мұғалімнен кеңес алуға болады). Өр тапсырма бағаланып, нәтижесі бағалау парағына жазылып отырылады. Сабақ соңына барлық тапсырмаларға берген жауаптарын қорыта келе, әр оқушыға ортақ баға қойылады.

2-тапсырма. Өлеңді түсініп, мәнерлеп оқу. Кімдерге арналғанын айту.

Қарағым

Қарағым, оқу оқы, босқа жүрме!

Ойынға, құр қаларсың, көңіл бөлме.

Оқымай ойын қуған балаларға

Жолама, шақырса да, қасына ерме!

Кідірме, аялдама, алға ұмтыл,

Алам деп көктен жұлдыз қолың серме.

«Қарманған қарап қалмас» деген рас,

Тоқтамай істей білсең батып терге;

Жасынан оқу оқып, өнер қуған,

Жан жетпес көңілі жүйрік кемеңгерге...

(М. Жұмабаев)

3-тапсырма. Сөйлемдерге талдау жасау, тұрлаулы мүшелерінің астын сызу.

4-тапсырма. Берілген сызбалар бойынша сөйлем құрау.

5-тапсырма. Аударма сөздігін пайдалана отырып, мәтінді түсіндіру. Төменде берілген сұрақтарға жауап беру немесе «Сұрақ-жауап» оқыта үйрету ойыны арқылы жүргізуге де болады.

«Сұрақтар мен жауаптар» ойыны

Ойынды материалды өз бетінше игерудің бірінші кезеңінде, яғни сөйлеу бөлімінің бірінші сабақтарында өткізуге болады.

I тур

Оқушылар, әдеттегідей, қатармен партада отырады. Барлығы 6 қатар.1 қатар

2 қатар

3 қатар

4 қатар

5 қатар

6 қатар

Мұғалім екі-екі балаға барлық игеріліп жатқан тақырып бойынша 10 сұрақ жазылған қағаздарды таратады (немесе тақтаға жазады), 20 минут ішінде әр жұп оқулықтардан жауап іздеумен айналысады.

II тур

2 және 3-қатарда отырған оқушылар орын ауыстырады, 4 және 5-ңатарлар да солай істейді, яғни жаңа жұптар пайда болады.

1 қатар + 3 қатар

4 қатар + 6 қатар

2 қатар + 5 қатар

Енді қатар отырған оқушылар кезекпен бір-біріне сұрақтарды қоя бастайды (сұрақтардың бұрынғы тізімі бойынша).

Әр оқушыда жауаптарды бағалау үшін жеке бланк болады.

Осылайша оқушы тек жұп (немесе тақ) сұрақтарға ғана жауап береді. Әр жауаптың уақыты - 2 минут. Бағаны екіншісі қояды.

III тур

II турдағы жұмыс біткеннен кейін қатарлар қайтадан алмасады.

Енді кездесетіндер:

1 қатар + 6 қатар

2 қатар + 3 қатар

4 қатар + 5 қатар

(қатарлардың нөмірлері ойын басынан сақталады). Басында берілген сұрақтардың тізімі бойынша оқушылар бір-бірін қайтадан тексереді. Егер II турда оқушылар жұп нөмірлері сұрақтарға жауап берсе, онда III турда тақ нөмірлері сұрақтарға жауап береді.

Сұрақтар:

1. Ауыл ақсақалдары киіз үйдің төрінде не істеп отырған?

2. Әкесі не істеп отырды?

3. Әкесі баласын шақырып не айтты?

4. Әкесінің сөзінен кейін бала не істеді?

5. Бала сыртта біраз тұрып, үйге қайта кіргенде не деді?

6. Ақсақалдар не істеді?

7. Әкесі әдепті бала қандай болу керек екендігін айтты?

8. Қалай ойлайсыңдар, үлкендерді сыйлау неден басталады?

6-тапсырма. М. Әуезовтің шығармасынан үзіндіні оқып, түсінгендерін айтып беру.

V. Сабақты қорытындылау.

VI. Үй тапсырмасы. Ережелерді жаттап келу.

Дос және достық (презентациясымен)

Достық дегенді қалай түсінесіңдер?

*Достық - аспандағы жарық жұлдыз, теңіздегі гауһар тас.

Жұлдызды да, гауһар тасты да ешкім кірлете алмайды.

Достық адамды асқақтатады.

*Достық - адамдардың бір - бірін жаны қалап, жақсы көріп, тілектес болуы.

*Достық - адамдардың бір - біріне деген адалдығы. Адал дос әрқашан сеніммен қарайды, кешіре біледі. Үнемі қасыңнан табылып, көмектесуге дайын тұрады. Бұл - нағыз достық.

*Тамаша достықтың үлгісі ретінде, қазақ ғалымы Ш. Уәлиханов пен орыс жазушысы Достоевскийдің, ақын М. Шаханов пен қырғыз жазушысы Ш. Айтматовтың достығын айтуға болады.

*Нағыз достық адамға шабыт беріп отырады. Олар бір - бірінің қуанышында да. сәтсіздігінде де ортақтасып отырады.

*Жалған достықтың - ғұмыры қысқа болады. Олар бір - біріне шынайы болмайды. Бір - бірінің кемшіліктерін түземейді.



Даналар деген екен…

Ертеректе ел ішінде Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бірде замандастары шешеннен:

- Достық нешеу?- деп сұрапты.

Әйтімбет:

- Достықтың 2түрі болады. Бірі - амал достық, екіншісі - адал достық - дейді.

- Дұрыс - ақ енді оларды қалай ажырата аламыз?

Шешен:

- Адал достық - өмірлік нұсқа, амал достықтың өрісі қысқа - деп жауап беріпті

Осы дана сөзді қалай түсінесіңдер?



- Дос деген кім?

Шарты: Бір сөйлеммен айту.

Дос - мені өте жақсы түсінетін адам.

Дос қандай болу керек?



Шығармашылық тапсырма:

І топ: 5жолды өлең құрау.

ІІ топ: "Жүректен шыққан"

4 жол өлең құра.

----------- тірегім,

----------- тіледім.

----------- қасымда

----------- сүремін.

ІІІ топ: РАФТ жазу.

Кел, ойланайық!

*Саған досың өкпелі. Неге екенін білмейсің. 2күн болды сені көрсе қашқақтайды. Сен не істейсің?

*Сенің досың өзінен кіші баланың телефонын тартып алды. Сынып жиналысында оны талқылап жатыр. Ол сенен көмек күтіп отыр. Сен не айтар едің?

*Сенің жаңа досың бұрынғы досыңды тастауыңды өтінді. Өзімен ғана дос болғаныңды қалады. Не істейсің?

Қорытынды

Достықты қадірлей біліңдер

Досыңның кемшілігін кешіре біл.

100 сом ақшаң болғанша 100 досың болсын дегенді ұмытпа!

Қазақ тілі және әдебиет мұғалімі:

Сабақ тақырыбы: ЕКІ ДОС. КӨП МАҒЫНАЛЫ СӨЗДЕРДІ бекіту.

Сабақтың мақсаты: тақырыптың негізгі идеясын ашу, тақырыпқа байланысты сөйлеу дағдыларын дамыту.

Сабақтың міндеттері:

1. Білімділік: өткенді еске түсіру, жаңа материалды меңгеру, сұрақтарға жауап беру, көрген, естіген, оқығандарын практикада қолдана білуге дағдыландыру.

2. Дамытушылық: ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту, коммуникативтік құзыреттіліктерін дамыту, шығармашылық жұмыс істеуге жұмылдыру, ой-өрістерін кеңейту.

3. Тәрбиелік: білім алуға ынталандыру, оқушыларды достасуға, құрдастарын қадір тұтуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: бекіту сабағы.

Сабақтың типі: білімді жүйелеу сабағы .

Сабақтың әдісі: интерактивтік оқыту әдісі, мәтінмен жұмыс, қайталау, сұрақ-жауап, сөйлемдер құрастыру, талдау, топпен «Сен маған, мен саған ойынын» өткізу, өзін-өзі тексеру, бірін-бірі тексеру.

Көрнекілігі: интерактивті тақта,суреттер, мәтіндер.

I.Ұйымдастыру кезеңі:

-Cәлеметсіздер ме, балалар?

-Балалар бүгінгі сабағымызға қонақтар келіп отыр. «Қонақ аз отырып көп сынайды» - деген қазақтың мақалы бар. Бүгінгі сабақта білімімізді көрсетеміз.

-Сыныпта кім кезекші?

-Кім жоқ?

-Бүгін нешесі?

-Аптаның қай күні?

- Үй жұмысын тексеру(22-бет, ереже; 23-бет, 7-тапсырма, жаттау.).

Сурет бойынша мұғалімнің сұрақтарына жауап беру арқылы жаңа сабақ тақырыбына шығу.

Флипчарт 1 ( «Екі дос » суреті)

• Балалар, суретте кімдер бейнеленген?

• Олар не істеп отыр?

• Олар бір - біріне кім болып келеді?

• Неліктен солай ойлайсыңдар?

- Сабақтың тақырыбы қандай деп ойлайсыңдар?

- Дұрыс, «Екі дос» және «Көп мағыналы сөздерді» бекіту. Флипчарт 2.( «Екі дос» , сурет )

II. Сабақтың барасы:

1 кезең. Сөздікпен жұмыс. Алдымен сөздікті өзім мәнерлеп оқып шығамын, ал балалар мұқият тыңдап, хормен қайталайды.

түйдей құрдас- ровесники

жұбын жазбау- не расставаться

қабақ шытыспау- не обижаться

қадір тұту -ценить

мойындау- сознаться

- Жаңа сөздерді бекіту мақсатымен жаңа сөздермен сөйлемдер құрастыру.

2 кезең. Мәтінмен жұмыс.

• Мәтінмен жұмыс істеу үшін алдымен не істеуіміз керек? Дұрыс, алдымен мәтінді іштей оқимыз.

Екі дос

Назым мен Бейсенгүл - түйдей құрдас, тату дос. Қашан көрсең де, жұбын жазбайды. Ойынды да бірге ойнайды, сыныпта да партада бірге отырады. Екеуі қабақ шытысып көрген емес. Сабақты да жақсы оқиды. Оларды мұғалімдер де, балалар да сыйлайды, қадірлейді. Әрі кішіпейіл, әрі достықты қадір тұтатын екеуінің мінезі мен ісі басқаларға ұнайды. Тентек Мәліктің өзі де:

-Назым мен Бейсенгүл жақсы жолдасымыз, -деп мойындайды. Оқушылар жиынында бұл екеуін оқушылар кеңесінің мүшелігіне басқалардан бұрын ұсынған да осы Мәлік.

(С. Сарғасқаев)

3 кезең. -Енді, балалар, «Сен маған, мен саған» ойыны арқылы мәтінмен жұмыс жасаймыз.

Ойынның шарты: Оқушылар мәтінді іштей оқып шығып бір\ бір сұрақ параққа жазады. Әр топтың сұрақтары сандықшыларға жиналып, ауыстырылады. Ол сұрақтарға қарсы топтың оқушылары жауап береді.

- Осы жұмыс арқылы нені білдік? Неге үйрендік?

4 кезең. Сергіту сәті.

Ортақ бізге жер шары,

Төбемізде бір аспан.

Барлық ұлттың баласы, 2 рет

Достығымыз жарасқан.

5 кезең. Берілген көп мағыналы сөздермен сөз тіркестерін құраңдар.(дәптермен жұмыс).

ҮЛГІ: ашық күн, күн нұры.

Күн, ай, жүз, қара, бас, жаз, жас, мақта, ара, сыр.

- Осы жұмыс арқылы нені білдік? Неге үйрендік?

6 кезең. Интербелсенді тақтадағы керекті сөздерді пайдаланып сөйлемдерді жалғастырыңдар. Флипчарт 4

1. Назым мен Бейсенгүл ................................. .

2. Олар ешқашан ................................... .

3. ................ ойнайды, сыныпта ................................................ отырады.

4. Оларды мұғалімдер де, балалар да .......................... .

5. Олар әрі.................., әрі достықты ............................... .

6. Оқушылар жиынында ........................... мүшелікке ұсынған Мәлік.

Керекті сөздер: екеуін, кішіпейіл, қадірлейді, сыйлайды, бірге, бір партада, жұбын жазбайды, тату дос, түйдей құрдас.

- Осы жұмыс арқылы нені үйрендік?

- Осы жұмысты не үшін, не мақсатпен орындадық?

7 кезең. Рефлексия. Сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Сенің досың бар ма?

2. Оның аты кім?

3. Досың неше жаста?

4. Нешінші сыныпта оқиды?

5. Ол қалай оқиды?

6. Оның мінезі қандай?

7. Ол қандай дос?

8. Сөздің неше мағынасы бар?

9. Сөздің тура мағынасына мысал келтіріңдер.

10. Сөздің ауыспалы мағынасына мысал келтіріңдер.

- Сабақтың мақсаты қандай болды? Балалар, қалай ойлайсыңдар, тақырыптың мақсатына жеттік пе?

8 кезең. Үй жұмысы. 24 бет, 4,5- тапсырма. Флипчарт 5

8 кезең. Бағалау. Оқушылар өздерінің бағалау парағы арқылы бағаланады.

Бала тілі -бал

• gulsim86

• 8 мам 2013

• 3017

• 0

• 0

Мақсаты: Балалардың шапшаң, тез ойлау қабілеттерін дамыту. Балаларға тест сұрақтары арқылы логикалық ойлау қабілетін дамытумен қатар, еркін сөйлеуге дағдыландыру.

Әдіс - тәсілдер: Сұрақ - жауап

Көрнекілігі: Теледидар, бейнесюжет

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру бөлімі: Амандасу

Қымбатты әріптестер, қонақтар және біздің кішкентай бүлдіршіндеріміз! «Бала тілі - бал» атты сайысымызға қош келіпсіздер! Сайысымызға үш топ қатысқалы отыр. «Білімді мыңды жығар, білікті бірді жығар»- дегендей ортаға үш сайыскер тобымызды шақырып алсақ.

1 - ші «Барыс»тобын ортаға шақырамыз,

2 - ші «Құлагер»тобы,

3 - ші «Сұңқар»тобын қошеметтеп ортаға шақырайық.

Сайысты бастамас бұрын сендерге баға беретін әділқазылармен таныс болайық. Төрт құбыламыз тең болған сияқты, олай болса сайысымызды бастайық.

Балақайлар ең алдымен сайыс ережесімен таныстырайын:

Сайыс 4 бөлімнен тұрады:

1. Ширату,

2. Ойлан тап,

3. Бұл қай кейіпкер?,

4. Ертегілер елінде, - деп аталады.

Ендеше 1 - ші бөлімге кезек берейік. «Ширату»

Ойынның шарты: Мен сендерге суретті тест сұрақтарын жасырамын. Ол сұрақтар сендердің өткен оқу іс - әрекеттеріңдегі тақырыптарға байланысты болмақ. Сұраққа бірінші жауап беру үшін, алдарыңызда тұрған әуенді ойыншықтын тетігін басасыңдар. Дұрыс жауапқа үш ұпай, жауап бермеген жағдайда ұпай берілмейді.

1сұрақ: Не ұшады?

1) Кеме

2) Қарға

3) Машина

2 сұрақ: Не жүзеді?

1) Ұшақ

2) мысық

3) Қайық

3 сұрақ: Доп қай геометриялық пішінге ұқсайды?

1) ұшбұрыш

2) шаршы

3) шеңбер

4 сұрақ: Қазақстан Республикасының туының түсі қандай?

1) көк

2) қызы

3) сары

5 сұрақ: Үй жануарын тап?

1) қасқыр

2) сиыр

3) қоян

6 сұрақ: Жабайы жануарды тап?

1) Аю

2) жылқы

3) қой

Бірінші бөлімнің ұпай сандарына кезек берсек....

Кезекті «Ойлан тап»бөліміне берсек. Балақайлар мен сендерге ойынның ережесін түсіндіріп өтейін. Сендерге теледидардан кішкентай бүлдіршіндер бір зат атаулысын суреттеп, сипаттап айтып береді сендер соның қандай зат екенін табуларын керек. Ойынның шарты түсініктіме?

1 - ші бейне сұрақ: Ол бәріміздің үйімізде бар. Ол төртбұрышты. Түсі қара. Оның басқаратын тетігі болады. Біз одан көптеген бағдарламалар, мультфильм, кино қараймыз. (Теледидар )

2 - ші сұрақ: Ол қазір көптеген үйлерде бар. Ол төртбұрышты. Теледидарға ұқсайды. Біз одан көптеген мәліметтер аламыз. Ойындар ойнаймыз. Ол арқылы ғаламторға шығамыз. Оның тышқан деп аталатын құрылғысы бар.(Компьютер)

3 - ші сұрақ: Ол байланыс қызметі. Бәріміздің үйімізде бар. Ол шырылдаса көтереміз. Онымен ағайындармен, достармен сөйлесеміз.(Телефон)

4 - ші сұрақ: Ол жүреді. Оны біздің папаларымыз жүргізеді. Ол жанармай арқылы жүреді. Оның төрт дөңгелегі бар. Түстері әртүрлі. Бір жерге барсақ соған мініп барамыз.(Машина )

Ұпай санарын қорытындыласақ. Балақйлар көзді ашып жұмғанша 3 - ші бөлімге де келіп жеттік. Үшінші бөлім: «Бұл қай кеіпкер?»

Ойынның шарты мынадай: Мен сендерге ертегі кейіпкерлеріне байланысты сұрақтар қоямын. Соған жауап берулерің керек.

1сұрақ: Бауырсақ ертегісіндегі кейіпкерді тап?

1) қарға

2) түлкі

3) ит

2 - ші сұрақ: Мақтақыз бен мысық ертегісіне қай кейіпкер қатыспайды?

1) Қоян

2) сиыр

3) терек

3сұрақ: Жеті лақ ертегісіндегі жағымсыз кейіпкерді тап?

1) ешкі

2) лақ

3) қасқыр

Үшінші бөлімді де аяқтадық, енді ұпай сандарымен таныс болайық. Балақайлар соңғы, әрі ақтық бөлімге де жетіп қалыппыз. Олай болса 4 - ші айналым «Ертегілер елінде»

Ойынның шартын түсіндірейін: Менің қолымда «алақай» мини - компьютері бар, сол компьютерге бір ертегінің карточкасын салып, ертегіден үзінді тыңдатамын сендер оның қай ертегі екенін табасыңдар. Ойынның шартын түсіндіңдер ме?

1ші ертегі: «Қарға мен түлкі»

2ші ертегі: «Түлкі мен ешкі»

3ші ертегі: «Қу әтеш»

Жарайсыңдар балақайлар, қандай тапқыр едіңдер! Төрт бөлімде де өздеріңді жақсы көрсетіп шықтыңдар! Осымен «Бала тілі - бал» атты интеллектуалды сайысымыз өз мәресіне жетті. Жарыс болған соң жеңімпаз болуы тиіс. Сөз кезегін әділқазыларға береміз.

Балаларды мадақтау, марапаттау.

Соңы.

Тақырыбы: Қалада

Сабақтың мақсаты:

1) Білімділік: «Қала» модулі бойынша алған білімдерін пысықтау және тереңдету.

2) дамытушылық: әңгіме, мақал-мәтелдер, диалог арқылы оқушылардың тіл байлығын, ой-өрісін дамыту.

3) тәрбелік: туған жерге, қалаға сүйіспеншілігін арттыру.

Сабақтың түрі: саяхат сабағы

Сабақтың әдіс-тәсілдері: іздену, сұрақ-жауап, әңгімелеу.

Сабақтың көрнекілігі:интерактивтік тақта,фотолар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезңі

2. Тілдік ортасына кіру

- Біз қай Республикада тұрамыз?

- Қай қалада тұрамыз?

- Бүгін нешесі?

- Аптаның қай күні?

- Балалар, бізге қонақтар келіп отыр, сондықтан сендер өз білімдеріңді «Қала» модулі бойынша жақсылар көрсетуге тырысыңдар.

Бүгін нәтиже саба, туған жеріміз, туған өлкеміз туралы әңгімелесіп, өткен тақырыптарды қайталаймыз. Сол үшін сабағымызды саяхат ретінде өткіземіз. /слайд/

Алдымен біз автобусқа отырайық

Автобус жүру үшін біз сөзжұмбақты шешеуіміз керек /слайд/

1. 1 -река

2. 2- парк

3. 3- памятник

4. 4- Иртыш

5. 5- музей

6. 6- улица

7. 7- магазин

По вертикали получилось ключевое слово ӨСКЕМЕН

Өскемен қаласында не бар?

«Өскемен» деген сөз қандай ассоциацияларды туғызады

/ Ассоциативная карта/ слайд

1-аялдама «Спорт сарайы» /слайд/

Диалог

- Сен қайда тұрасың?

- Мен Өскеменде тұрамын.

- Сен қай көшеде тұрасың?

- Мен --------------------көшесінде тұрамын.

2-аялдама «Металлургтер сарайы» /слайд/

Отан туралы мақал-мәтелдерді аяқтаңдар

Отансыз адам......

Отан ...........

Туған жердей жер болмас...........

3- аялдама «Театр» /слайд/

Сұрақтарға жауап беріңдер

-Өскемен қаласында театр бар ма?

- Сен театрға бардың ба?

- Сен қандай қойылым көрдің?

- Саған қойылым ұнады ма?

Сергету сәтті

4- аялдама «Базар» /слайд/

Тізім бойынша жеміс-көкөніс сатып алу керек

Алма

Қызанақ

Пияз

Қияр

Пияз

Өрік

5- аялдама «Республика алаңы» /слайд/

Әр қаланың өз туы,елтаңбасы болады. Біз Өскемен қаласының туын мен елтаңбасын құрастыру керек.

Осы алаңда қалалық шаралар өтеді.көптеген адамдар келеді.

Жақында қандай мереке тойланады?

Дұрыс,Наурыз мейрамы.

Өскемен қаласында нелер бар? /слайд/

Синквеин қала

абақтың нәтижесі. Осымен біздің саяхат сабағымыз аяқталды.

Жүктеу үшін астындағы жарнаманы басыңы

Сабақтың тақырыбы: Менің мекен - жайым.

Сабақтың мақсаты: а) білімдік: тақырып бойынша жан-жақты мәлімет бере отырып,

түсіндіру, сауатты жазуға және сөйлеуге үйрету;

ә) дамытушылық: ауызша және жазбаша тілді дамыту,

қызығушылығын арттыра отырып, танымдық көзқарастарын

қалыптастыру;

б) тәрбиелік: өз елін, жерін, Отанын сүюге, мемлекеттік тілді

құрметтеуге, қоғамдық ортада өзін-өзі ұстауға тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: пысықтау сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, хат жазу

Сабақтың көрнекілігі: кітап, сөздік, суреттер

Пәнаралық байланыс: орыс тілі

Күтілетін нәтиже: тасымалды меңгеру, мекен - жай жөнінде өз пікірін айта білу;

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

- Оқушылармен амандасу - Кезекшінің мәліметі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

«Өзім туралы» тақырыбына жазған әңгімелерін тексеру.

ІІІ. Жаңа сабақ

1-тапсырма. «Менің мекен - жайым» тақырыбындағы сөйлесуді жалғастырыңдар.

- Сен қай Республикада тұрасың?

- ... .

- Сен қай облыста тұрасың?

- ... .

- Сен қай ауданда тұрасың?

- ... .

2 - тапсырма. Бірінші бағандағы сөздерді екінші бағандағы сөздермен мағынасына қарай

сәйкестендіріңдер.

3 - тапсырма. Үлгі бойынша досыңа немесе алыстағы туысқаныңа ,т.б. хат жазыңдар.

Конверттің сыртын үлгі бойынша толтырыңдар.

Үлгі: Кімге? М.А.Досжановаға Кімнен? М.Красиковтан

Шығыс Қазақстан облысы Батыс Қазақстан облысы

Аягөз ауданы Зеленов ауданы

Сандықтас ауылы Калинин ауылы

Д.Бабатайұлы көшесі, 2 үй. Торговая көшесі, 7 үй.

ІV. Бекіту бөлімі

Сұрақтар қою арқылы бекіту.

V. Үйге тапсырма

Сөйлемдер құрап, буынға бөліп жазу.

VІ. Бағалау бөлімі

Сабаққа қатысы бойынша бағалау.

VІІ. Сабақты қорытындылау

Тақырыбы: Асхана. Асханадағы кезекшілік.

Мақсаты: Оқушыларға асханада отыру ережелері мен қағидалары, кезекшілік туралы білімін жетілдіру.

Міндеттері:

Білімділік: баяндау-сипаттау сөйлесімдік арқылы оқушылардың алған білімдерін жаңдандыру;

Дамытушылық: оқушылардың сөздік қорын, тіл байлықтарын, сөйлеу тілін дамыту ;

Тәрбиелік: оқушыларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Әдістері: баяндау, сипаттау.

Көрнелік: оқулық, сурет, сөзжұмбақ, тірек-сызба, кесте.



Сабақтың жоспары



№ Сабақтың құрылымы тиімді педагогикалық технология элементтері негізінде Жұмыс түрлері уақыты

1 Пропедевтикалық практика Өткенді пысықтау 7 мин

2 Бағыттау Оқушыларға сабақ жоспарын жариялау 1 мин

3 Пайымдау Жаңа тақырыпты түсіндіру. 5 мин

4 Іс-жүзіндегі практика Жаттықтыру 6 мин

5 Меңгеру практикасы Іс-жүзінде тақырыпты меңгеру 6 мин

6 Сергіту жаттығулары Жаттығулар өткізу 2 мин

7 Өзіндік жұмыс практикасы Өз бетімен жұмыс 8 мин

8 Дербес үй жұмысы практикасы Тақырыпты нақты бекіту, қайталау 8 мин

9 Бағалау Оқушыларға баға қою 2 мин



Сабақтың барысы



Жұмыс түрі Мұғалімнің қызметі Оқушының қызметі

Сабақ ұйымдастыру кезеңі.

1. сұрақ шашу



9. Баға қою Оқушылардың дайындығын тексеру.



Оқушыларға үкі сұрақ шашады.

Сен қай мектепте оқисың?



Сенің мектебің қай көшеде орналасқан?



Сенің мектебін неше қабатты?

Ол қандай?

Сен нешінші сыныпта оқисын?





Оқушыларға суреттер көрсету, олар суретте не көріп тұрғанын айтып береді.



Қане, балалар! Сөзжұмбақ шешейік.



а яблоко

с морковь

х письмо

а нож

н хлеб

а Груша





Дұрыс балалар! Бұл асхана, асханадағы кезекшілік деп аталады бүгінгі тақырыбымыз.



Оқушыларға мәтінді оқу, олар орыс тіліне аударады.



Мектепте асхана бар. Ол бірінші қабатта. Асханада көп үстел және орындықтар бар. Үстелдер үш қатарда тұр. Асхананың үлкен төрт терезесі бар. Терезеде әдемі перде ілулі тұр. Асхана таза.



Мәтін бойынша сұраққа жауап береді.

Мектепте не бар? Ол нешінші қабатта? Асханада нелер бар? Үстелдер неше қатарға қойылған? Асхананың неше терезелері бар? Терезеде не ілулі тұр? Асхана қандай?



Мен бардым

асханаға

Сен бардың



Мен алдым.

шай, бутерброд

Сен алдың.



Борщ -орамжапырақ салынған сорпа. Борщқа орамжапырақ, сәбіз, қызылша, картоп салады. Борщтың дәмі қышқыл болады. Мен борщты ұнатамын.



Орнымыздан тұрайық

1,2 деп бастайық, топ-топ басайық

Сәл дем алып болған соң

Орнымызға отырайық.



Кім кіммен асханаға барды?

кім? кіммен?





Валя Айгүл... асханаға барды

Вася Антон...

Айбек Санжар...



Оқушыларға сөздерден сөйлемдер құрап жазу тапсырылады.





«Асхана» және «Аспаз» сөздерің септеу тапсырылады.

А.с. - кім? Аспаз. не? асхана

І.с.- кімнің? Аспаздың. ненің? асхананың.

Б.с.-кімге? Аспазға. неге? асханаға.

Т.с.- кімді? Аспазды. нені? асхананы.

Ж.с. -кімде? Аспазда. неде? асханада.

Ш.с.- кімнен? Аспаздан. неден? асханадан.

К.с.- кіммен? Аспазбен. немен? асханамен.





Оқушыларды еңбегі бойынша бағалау. Оқушылар дайын екенің көрсетеді.





Оқушылар сұраққа жауап береді.





Мен № 2 мектеп-гиназиясында оқимын.

Менің мектебім Курченко көшесінде орналасқан.



Менің мектебім үш қабатты.

Ол үлкен, әдемі, кең.

Мен үшінші сыныпта оқимын.





Оқушылар берілген тапсырманы ұқыпты орындайды.

Біз асхананы, аспазшыны, оқушылар асханада тамақ ішіп отырғанын көріп тұрмыз.



1. Алма

2. Сәбіз

3. Хат

4. Пышақ

5. Нан

6. Алмұрт



Оқушылар тапсырманы дұрыс орындайды.



В школе есть столовая. Он на первом этаже. В столовой много столов и стульев. Столы стоят в три ряда. В столовой есть четыре большие окна. На окнах висят красивые шторы. Столовая чистая.

Оқушылар сұраққа жауап береді.



Оқушылар сөйлемдерді оқиды және сөйлем құрап үйренеді.



1.Борщ.

2.Борщ алдың.

3.Сен борщ алдың.

4.Сен қышқыл борщ алдың.



1. Сорпа.

2. Сорпа алдым.

3. Мен сорпа алдым.

4. Мен ыстық сора алдым.



Оқушылар сергіту жаттығуын жасайды .



Оқушылар кесте бойынша кім кіммен асханаға баратын айтады.

қушылар тапсырманы орындайды.



1. Мынау ас үй.

2. Мен ыдыс жудым.

3. Шешем тамақ пісірді.

4. Тамақ дәмді болды.



Оқушылар тапсырманы жазбаша орындайды.



Оқушылар күнделіктеріне баға қойдырады.



Сабақтың жоспары



----------------------------------------------------------------------------------------

Пәні: қазақ тілі орыс мектебіне Класы: 3«а» Күні: _______________2014ж

Тақырыбы: Асханада.

Мақсаты: Оқушыларға асханада отыру ережелері мен қағидалары, кезекшілік туралы білімін жетілдіру.

Міндеттері:

Білімділік: баяндау-сипаттау сөйлесімдік арқылы оқушылардың алған білімдерін жаңдандыру;

Дамытушылық: оқушылардың сөздік қорын, тіл байлықтарын, сөйлеу тілін дамыту ;

Тәрбиелік: оқушыларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Әдістері: баяндау, сипаттау.

Көрнелік: оқулық, сурет, сөзжұмбақ, тірек-сызба, кесте.



Сабақтың жоспары



№ Сабақтың құрылымы тиімді педагогикалық технология элементтері негізінде Жұмыс түрлері уақыты

1 Пропедевтикалық практика Өткенді пысықтау 7 мин

2 Бағыттау Оқушыларға сабақ жоспарын жариялау 1 мин

3 Пайымдау Жаңа тақырыпты түсіндіру. 5 мин

4 Іс-жүзіндегі практика Жаттықтыру 6 мин

5 Меңгеру практикасы Іс-жүзінде тақырыпты меңгеру 6 мин

6 Сергіту жаттығулары Жаттығулар өткізу 2 мин

7 Өзіндік жұмыс практикасы Өз бетімен жұмыс 8 мин

8 Дербес үй жұмысы практикасы Тақырыпты нақты бекіту, қайталау 8 мин

9 Бағалау Оқушыларға баға қою 2 мин



Сабақтың барысы



Жұмыс түрі Мұғалімнің қызметі Оқушының қызметі

Сабақ ұйымдастыру кезеңі.

1. сынақхат



2. не және қалай?



3.Өз бетімен меңгеру



4. орнын тап.



5.Жаттығулар өткізу



6.Ізденіс әдісі.



7. Өзіндік жұмыс



8.Сырттан тыс шығу.



9. Баға қою Оқушылардың дайындығын тексеру.



үкі оқушыларға сынақхат оқиды.

Асханада.

Мынау-асхана. Асханада үстел мен орындықтар бар. Үстелдердің үстінде пышақтар, қасықтар, шанышқылар жатыр. Біз асханаға келдік. Тамақ іштік.

Мәтін бойынша сұрақтар қою.

Бұл не? Асханада не бар? Үстелдің үстінде нелер жатыр? Біз қайда келдік? Не істедік?

Сұрақтар қандай септікке жататын айтып береді.



Оқушылар суретке қарап не және қалай қолдану қажет екенің айтып береді.



Оқушылар сөйлемдерге сұрақ құрастырады.



Оқушыларға келесі тапсырмада сөйлемдерді дұрыс құрастырып, орынын тауып жазу тапсырылады.



Асханаға досыммен бардым мен. Қол ас жудық ішер алдында біз. Кисель, біз бутерброд алдық. Екеуміз үстелде тамақ отырып іштік.



Он қолынды көтер,

Сол қолынды көтер.

Онға қара, солға қара.

Он қолынды түсір,

Сол қолынды түсір.

Аяғымен топ-топ басайық.

Бір тынығып алайық.



Асхана сөзіне фонетикалық талдау жасау тапсырылады.

Асхана-6әріп, 6дыбыс, 3буын-ас-тұйық, ха,на-ашық.

а-д/ы, жіңішке, ашық, езулік.

с-д/з, қатаң.

х-д/з, қатаң.

а-д/ы, жіңішке, ашық, езулік

н-д/з, үнді.

а-д/ы, жіңішке, ашық, езулік



сорпа сөзін жіктеу.

Менің...

Сенің...

Сіздің...

Оның...



Оқушыларға төменгі сөз тіркесін жасап жазу тапсырылады.

5 пышақ, 10 қасық, 15 шанышқы, 6 тәрелкі, 7 кесе, 12 бокал, 20 үстел, 45 орындық.



Асхана туралы шағын шығарма жазу тапсырылады. Оқушылар дайын екенің көрсетеді.



Оқушылар сынақхатты дәптерлеріне әдемі, дұрыс, сауатты жазады.



Сұрақтарға жауап береді.

Не? Нелер? сұрақтары атау септік.

Қайда? Жатыс септік.



Оқушылар суретке қарап асхана құралдарын атап өтеді: пышақ, шанышқы, қасық, үстелдер мен орындықтар. Оларды қалай қолданатын туралы әңгімелеп береді.



Оқушылар дәптерлеріне орындайды.

Мен не алдым?

Сен не жедің және іштің?

Ол не сатып алды?



Оқушылар тапсырманы дұрыс орындайды және оқып береді.



Мен досыммен асханаға бардым. Біз ас ішер алдында қол жудық. Біз кисель, бутерброд алдық.Үстелде екеуміз отырып тамақ іштік.



Оқушылар сергіту жаттығуын жасайды .



Оқушылар тапсырманы жазбаша орындайды.

Менің сорпам.

Сенің сорпаң.

Сіздің сорпаңыз.

Оның сорпасы.

Оқушылар ұқыпты орындайды және оқып береді.

Оқушылар күнделіктеріне баға қойдырады, үй тапсырмасын жазады.

Сабақтың тақырыбы: Мектептің асханасы

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушыларға мектептің асханасы туралы білу, асханада тапсырыс беруді үйрену, жаңа сөздермен сөйлемдерді дұрыс құрастыра білуді үйрету.

ә) Тапсырмалар арқылы оқушылардың тапқырлық, ізденпаздық қасиеттерін қалыптастыру, сөздерді дұрыс байланыстырып, ойды жүйелеп айтуға дағдылану.

б) Оқушылардың адамгершілікке, тазалыққа, дұрыс тамақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ- жауап, әңгімелесу, практикалық

Жұмыс формалары: жекелей, жұптық

Сабақтың көрнекілігі:

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, орыс тілі.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру бөлімі:

а) Сәлемдесу.

ә) Балаларды түгендеу.

б) Тіл дамыту сұрақтары.

II. Үй тапсырмасын тексеру: қайталау

ІІІ. Кіріспе:

Жаңа тақырыпты бастамас бұрын мұғалім мәтінді оқиды. Сол мәтінді талқылап, сабақтың тақырыбына шығу. Тыңдалым.

Мен 34-мектепте оқимын. Біздің мектепте асхана бірінші қабатта орналасқан. Асханамыз үлкен, таза және әдемі. Аспаздар әр түрлі дәмді тамақ дайындайды. Асханада шырын, шай, кофе сатылады. Біз ас мәзірі бойынша тапсырыс береміз. Асханада тұшпара, манты, сорпа т.б. тағамдар сатылады. Түрлі салаттар дайындайды. Аспазшылар қызметі бізге өте ұнайды.

- Мынау мәтін не туралы?

- Нешінші мектепттің асханасы туралы?

- Асхана нешінші қабатта?

- Сонымен біз бүгін не туралы сөйлесеміз? Ендеше тақырыбымыз қандай? Тақырыбымыз - Мектептің асханасы.

Сабақтың тақырыбын айтып, мақсатын ашу.

- Балалар, біз бүгін сабаққа қандай мақсат қоямыз?

- Мақсаты - асханада тапсырыс беруді үйрену, жаңа сөздермен сөйлемдерді дұрыс құрастыра білу, диалог құрастыру.

V Сөздік жұмысы:

- Жаңа сөздермен танысайық. Сөздерді оқып, сөйлем құрастыру. Айтылым.

ас мәзірі - меню шырын - сок

тапсырыс - заказ тамақ - блюдо

ботқа - каша ыстық тамақ - второе блюдо

ас қасық - столовая ложка тұшпара - пельмени

аспаз - повар шанышқы - вилка тоқаш - булочка

Жаңа тақырыпты бекіту:

- Ал біздің мектептің асханамыз туралы тағы не білесіңдер?

- Асханада не бар?

1-тапсырма. Сурет бойынша сөйлем құрастырыңдар. (ауызша) Айтылым.

2-тапсырма. Сөйлемді орын тәртібімен дұрыс құраңдар.

1) Тамақтың, қолды, алдында, жуу керек.

2) Мектеп, бірінші, орналасқан, қабатта, асханасы.

3) Мен, жеймін, ботқа..

4) Дастарқанда, болады, бауырсақ, тұшпара.

Сергіту сәті: «Қара жорға»

3-тапсырма. Жазылым. Диалогты толықтырып, өзара сөйлесіңдер.

- Мектепте тамақтанасың ба?

- Асханада оқушылар неше рет тамақтанады?

- Сен қандай тамақ ішесің?

• 4-тапсырма. Дұрыс аудармасын табыңдар?

Таңғы ас готовить еду

Дәмді тағам ужин

Жіңішкелеп кесу вкусное блюдо

Асты дайындау завтрак

Кешкі ас мелко резать

VІ Қорытынды:

Сонымен біз бүгін қандай тақырыппен таныстық? Мақсатқа жеттік пе?

5 жолды өлен

1 Асхана Не туралы сөйлестік?

2 әдемі, үлкен Біздің асханамыз қандай?

3 тамақтанамыз, тапсырыс береміз, ішеміз Біз асханада не істейміз?

4 Маған мектеп асхананың тағамдары ұнайды.

5 Дәмхана



V ІІ Бағалау:

VІІІ Үй жұмысы: 3 мақал-мәтел жаттау

Сабақтың тақырыбы: Таңғы, түскі, кешкі тамақ. Дауыссыз дыбыстар.

Сабақтың мақсаты: а) білімдік: тақырып бойынша жан-жақты мәлімет бере отырып,

дауыссыз дыбыстарды түсіндіру, сауатты жазуға және

сөйлеуге үйрету;

ә) дамытушылық: ауызша және жазбаша тілді дамыту,

қызығушылығын арттыра отырып, танымдық көзқарастарын

қалыптастыру;

б) тәрбиелік: өз елін, жерін, Отанын сүюге, мемлекеттік тілді

құрметтеуге, қоғамдық ортада өзін-өзі ұстауға тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: пысықтау сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап

Сабақтың көрнекілігі: кітап, сөздік

Пәнаралық байланыс: орыс тілі

Күтілетін нәтиже: дауыссыз дыбыстарды меңгеру, таңғы, түскі, кешкі тамақ жөнінде

өз пікірін айта білу;

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

- Оқушылармен амандасу - Кезекшінің мәліметі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

«Денсаулықты қалай күту керек?» тақырыбына әңгіме жазу.

ІІІ. Жаңа сабақ

1-тапсырма. Үлгі бойынша ас мәзірін дайындау.

Ас мәзірі (меню)

1. Таңғы тамақ - ботқа, нан, сүт қосылған шай, май.

2. Түскі тамақ - бесбармақ, палау, салат, компот

3. Кешкі тамақ - макарон, шай, май,

2 - тапсырма. «Таңғы, түскі және кешкі тамақ» мәтінін оқып, мәтінге жоспар құрыңдар,

мазмұндаңдар.

3 - тапсырма. Берілген сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар.

Тамақ - та-мақ 1 буын - ашық буын, 2 буын - бітеу буын.

Т - дауыссыз, қатаң

А - дауысты, жуан, ашық, езулік

М - дауыссыз, үнд

А - дауысты, жуан, ашы, езулік

Қ - дауыссыз, қатаң. 5 әріп, 5 дыбыс бар.

Ережемен жұмыс

Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдың қатысына қарай үш түрге бөлінеді:

1. Қатаң дауыссыздар: п,т,с,ч,ц,ф,х,ш,щ,к,қ -11

2. Ұяң дауыссыздар: б,в,г,ғ,д,ж,з,һ - 8 3. Үнді дауыссыздар: р,л,м, н ,ң, й ,у - 7

ІV. Бекіту бөлімі

Сұрақтар қою арқылы бекіту.

V. Үйге тапсырма

2-тапсырма (мәтінді мазмұндау) 3 - тапсырма (сөздерге фон. талдау жасау)

VІ. Бағалау бөлімі

Сабаққа қатысы бойынша бағалау.

VІІ. Сабақты қорытындылау

Қазақ тілі сабағы (5 сынып)

Тақырыбы: Фонетика елінде

Мақсаты: лексика ғылымын қайталай отырып, дыбыстарды тиянақтау, оларды ажыратқызу, буын түрлерін білгізу, балалардың сөз байлығын дамыту, сауаттылыққа үйрету.

Оқу құралдар: тақтада үлкен әріптермен жазылған «Фонетика» деген сөз, аудандардың аттары, қалалардың, ауылдардың аттары,карточкалар.

Барысы: 1 Ұйымдастыру кезеңі.

2 Сабақтың тақырыбымен және мақсаттарымен таныстыру:

- Балалар, біз бүгін «Фонетика» еліне қонаққа барамыз. Бірақ өткен айда біз «Лексика» елінде қонақта болдық. .Айтыңдаршы, лексика-не деген ел?

-Қандай сөздер осы елде тұрады?

-Сендердің алдарында карточкалар жатыр. Тапсырмаларды орындайық және «Лексика» елін еске алайық..(балалар ережелерді айтып береді)

- Тақтада сөздер жазулы. Осы сөздерге синоним келтіріңдер.

Сөздер:Әдемі, жақсы, тез, амандасу, салмақты, түр.

- Енді антоним келтіріңдер.

Сөздер:Ал, суық, жылы, ескі, қатты, жомарт, күшті.

- Ал,енді қонаққа барайық.. Алдымыздан «Фонетика» елдің ханшайымы шығады:

-Қош келіңіздер, құрметті қонақтар!

-Сәлеметсіз бе , ханшайым! Біз сіздің еліңізге қонаққа келдік.

-Сендер мен туралы білесіңдер ме?

-Әрине.Балалар, фонетика- ол не?

-Фонетика елінде нелер тұрады?

-Барлық дыбыстар қандай екі топқа бөлінеді?

-Қандай дыбыстар дауысты деп аталайды?

-Дауыссыз ше?

- Тапсырма орындаңдар:Мен сөз айтамын, сендер қай дыбыстан басталатынын айтасыңдар, дыбысты талдайсыңдар.

Сөздер:Күәгер, ай, жастық, сурет, ит, балық, ақыл, ойна.

- Міне, балалар, біздің алдарымызда жаңа аудан. Кәнеки, «Дауысты» ауданына кірейік.

-Осы ауданда қандай дыбыстар тұрады екен?(жуан, жіңішке). (ереже айту).

1 тапсырма: 1 нұсқа: бес жіңішке сөз жазыңдар.

2 нұсқа : бес жуан сөз жазыңдар.

-Біздің алдарымызда ауылдар. Олардың аттары «Ашық», «Қысаң» екен. Осы сөздерді қайда естідіңдер? Тағы қандай екі топқа дауыстылар бөлінеді?(ашық, қысаң). (ережелерді еске алу)

(2 тапсырма: бір бала тақтаға шығып, карточкадан сөйлем оқып дауыстыларды талдайды.)

1. Кеше мектепке дәрігер келді.

2 .Бәрімізді шешіндіріп қарады.

3 .Менің бір жолдасым бар.

- Ауданның ендігі қалалардың аттары: «Еріндік», «Езулік»

-Осы дауыстылар туралы не білесіңдер?

Тапсырма: Тақтаның үстіндегі сөздерге нүктенің орнына дыбыс қойып, талдау.

Сөздер: ...лан, қ...дық, т...йреугіш, мең...реу, ау...ру, мей...рім, қ...дырет, б...гін, қау...п.

- «Дауыссыз» ауданында кімдер тұрады екен? (қатаң, ұяң, үнді дыбыстар) (ережелерді айтып беру)

Тапсырма:1 қатар- үнді дыбыстардан басталатын бес сөз жазыңдар.

2 қатар- ұяң дыбыстан басталатын

3 қатар - қатаң дыбыстан басталатын.

Конкурс :Кім тез фонетикалық талдау жасайды. Тақтаға үш оқушы шығады.

Сөздер: 1 қатар: бүгін

2 қатар: ерекше

3 қатар: сәбіз

- «Буын» ауданына кіріп демалайық :

-Буын- ол не?

-Буын түрлерін атаңдар.(ережелер)

-Мен сендерге сөз көрсетемін. Сендер сөзді буынға бөліп, талдайсыңдар.

Сөздер:Тал, ат, қала, адам, жазда, өріс, доссыз, жау, ата, бірде, іздесе.

-Ал, енді біздің саяхатымыз аяқталды.

-Сендерге не ұнады?

-Қандай тақырыптарды бүгін қайталадық?

Баға қою.

Үй жұмысы: ережелер, №308 б. 127

ӘДЕПТІЛІК ЕЛІНЕ САЯХАТ

Сабақтың мақсаты:

Балалардың өмірге қажетті білік дағдыларын терендете отырып, сыйластық, үлкенге құрмет көрсету, кішіге қамқор болуға тәрбиелеу. Әдептілік қағидаларын меңгерту арқылы имандылыққа, инабаттылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі:

Нақыл сөздер, бетперде (маска) қоржын, карта (сурет) ребус.

Бір күні Алпамыс, Махаббат екеуі Ботақанды туған күнімен құттықтауға іздеп шықты.

Алайда достар ботаны үйінен емес, ауыл үстіндегі төбе іргесінен тапты. Ботақанның әлдебір ойға қатты шалғаны сондай , достарының келгенін аңғармай қалды.

Алпамыс.

- Не істеп отырсың? - деп сұрады одан Алпамыс.

Бота.

- Бір ойға батып отырғаным, - деп жауап берді.

- Менің әжем ше, Үлкен Інгенді айтам.

Сол әжем маған атамның көне қоржының сыйлады. Алыс сапарларға арналған жол сөмкесін. Бұл қоржын біздің тұқымда ұрпақтан - ұрпаққа беріліп келеді. Осының ішінен не тапқанымды қараңдаршы: бір уыс жусан, мөлдір таза су, қалтаға салынған құм, бейнеленген сурет.

Махаббат:

- Бір бас жақсы-ау, ал үшеу одан да тамаша!

- Иә, күрделі мәселе! Бәлкім, әжей саған жусанды мынаңдай ниетпен, айталық жүйрік болсын деп сыйлаған шығар!

Ал мына су сенің жан дүниеңді әрдайым бұлақ сияқты таза болсын дегені.

Калтадағы құмның мәнісі: осында құмның қанша қиыршығы болса, жер бетінде сенің сонша досың болсын деген.

Бота:

- Ал онда сурет не үшін керек?

Алпамыс:

- Мынау жәй ғана сурет емес!

- Мұнда біздің (мектептің) картасы.

Махаббат:

- Дұрыс! Бұл сурет кәдімгі картаға өте ұқсайды. Тек ол қай елді бейнеленген десеңші? Осыны қалай білсек екен?

Бота:

- Балалар сендер білесіңдер ме?

- Әрине, бұл біздің мектептегі әдептілік әлемі.

Оқушы:

- Қош келдіңдер, Әдептілік әлеміне!

Әр аялдамада сыйлық ретінде (әдеп) қоржындарына әдеп сөздері сыйлыққа беріледі.

Ребус:

Ребустын шешуін тауып, бас торкөздерге жазыңдар.

Достық

тан

басталады

Сынып аялдамасы. (қоржынға «Сәлеметсізбе!» деген сөз салынады)

1. Әдептілік - сәлемдесуден басталады.

2. Мектепте өзінен жасы үлкен кісілер кездессе, оларды таныса да, танымаса да сәлем беру.

3. Сәлемдесу салты «Сәлеметсіз бе!», «Ассалаумағалейкум» деген сөзден басталады.

Бұл сөз араб тіліндегі «Сізге тыныштық тілеймін» деген жақсы тілекті білдіреді.

3. Алыстан алты жасар бала келсе, ауылдағы алпыс жасар қария сәлем береді деген өнегелі өсиет бар. Сәлем беру имандылық, әдептілік, көргенділік болады. Үлкенге сәлем беру кіші адамның міндеті. Кіші адам үлкен адамға сәлем бермей кетсе ол әдепсіздік көргенсіздік болады.

Көршілерді көргенде

Сыйлап сәлем беремін

Әдепсіз деп сөкпесін

Анама айтып өкпесін.

Кітапхана аялдамасы.

Бала: Сәлеметсіз бе, апай.

Кітапханашы: Сәлеметсіздер ме балалар!

Ертегілердегі кейіпкерлерді тыңдап көрейік

Көрініс : «Аулақ бол жаман әдеттен».

Музафар Әлімбаев.

1.Бабалардан қалған сөз, (автор, аю, балта, қошқар

Дей көрмендер: «Жалған сөз!» ешкі, бұқа, түйе) 8 кейіпкер.

2.Баршаға бар пайдасы,

Балалар құп алған сөз!

1.Қаншама рет ескертті Аю Қоянға:

- Бүйіріңді таянба!

2.Балта ұқтырды Араға:

Балта: - Сақта сөзімді есте

Өсіп тұрған далада

Жалғыз ағашты кеспе!

1. Қошқар айтты Қошақанға бүгін де:

- Үйді айнала жүгірме!

2. Ұқтырды ешкі лаққа:

- Жөнін білмей лақпа;

Таңдайыңды қақпа!

1. Бұзауға бұқа ұрысты,

Ұрысқаны дұрыс-ты!

Бұқа: Иығыңды бас па, тас па

Отты шашпа, күлді баспа!

2. Жайылып жүрген жотада

Ескертті Бура Ботаға:

Түйе: Үлгілі сөзді ұмытпа,

Түкіре көрме құдыққа!

Қоржынға «Рахмет » деген сөз салынды .

Асхана аялдамасы:

1. Тамақтану алдында және соңында қол жуылады.

2. Тамақты әркім өз алдынан жеу керек.

3. Дастарқанға алдымен нан қойылады.

4. Нанды бір қолмен сындыруға болмайды.

5. Ас ішіп болған соң, «тойдым» деуге болмайды, «қанағат» деген жөн.

6. Тамақтану соңында ас қайырылып , бата беріледі.

Ботаның қоржынына «Рақмет». «Ас дәмді болсын!» деген әдеп сөздері салынды .

Қоржынға « Ас дәмді болсын » деген сөз салынды.

Үзіліс: (қоңырау соғылады).

Класта біз қазақпыз.

М.Әлімбаев.

1.Класта біз қазақпыз, 2. Шыға сала сабақтан,

Бар сабақты ұғамыз. Шүлдірлейміз орысша,

Үзілісте азатпыз - Кімбіз сонда расқа! -

Басқа болып шығамыз. Айтып біреу болысса! ...

3. Қазақ - ақпыз класта, 4. Мектеп - қазақ мектебі,

Дәлдің-дәлдүң дәлізде. Қазақ - ақпыз бәріміз...

Сонда кімбіз расқа? Қазақ қайда беттеді,

Ал, жауабын кәне ізде! Кім боламыз әлі біз?!

5. Трамвайдың ішінде,

Дәлдің-дәлдүң үйде де ...

Өңім бе, әлде түсім бе -

Ұшырадық күйге не?!

Қоржынға «Кешіріңіз ! Мархабат !» деген сөздер салынды.

Бота:- Әже, мен бүгін достарыммен бірге Әдептілік әлеміне барып келдім.

Қоржыным толған әдеп сөздер, әдеп сөздерді біледі екен!

- Сәлеметсізбе!

- Рақмет!

- Ас дәмді болсын!

Кешіріңіз! Мархабат!

Музыка кабинеті аялдамасы

1. Домбыра. Күй . 2. Ән: «Дос болайық бәріміз!»

Сөзін жазған: Х.Талғаров.

Әнін жазған: Ү.Нүсіпбаев

Әрқашан дос, біргеміз,

Ажырамас іргеміз.

Ілгері жүріңдер, Қ-сы:

Достық жырын біліңдер. Дос болайық бәріміз,

Ту ғып ұстап бірлікті, Тыныштықты сақтаймыз,

Еңбекті сүйіңдер! Атсын күліп таңымыз.

Қорытыңды :

1.Бала тәрбиесі бесіктен

2.Әдепті бала - арлы бала, әдепсіз бала - сорлы бала.

3.Өзіңді - өзің сыйламасаң, өзгеден сый дәметпе.

4.Тәрбиелі адам - тағалы атпен тең.

1. Жақсылық еккен алғыс орады.

Тыс шықан балаға шайнап берген ас болмас.

2. Үлкенді сен сыйласан кіші сені сыйлайды.

1.Әдепсіз өскен адамнан, тәртіппен өскен тал артық.

2.Адам әдебімен көрікті

3.Әдеп басы- тіл

4.Әдепті дегенше, әдемі десейші.

Cабақтың тақырыбы: «Нан дастарханға қалай келеді»

Сабақтың мақсаты: Балаларды айналадағы дүниемен таныстыру. Балаларға нанның адам еңбегімен келетінін, оған көп күш жұмсалатынын түсіндіру. Сондықтан нанды қастерлеу, жерге тастамау керектігін білдіру.

Еңбек адамын құрметтеуге баулу.

Сабақтың әдіс - тәсілі: Сұрақ - жауап, сурет арқылы баяндау, мәнерлеп оқу.

Сөздіктер: Диірменші, қырманшы, элеватор, наубайхана, наубайханашы, алтын астық, алтын дән, диқаншы

Көрнекіліктер: Фото - сурет, «Егін орағы», «Көктемгі егіс алқабы» «Нан өмір тірегі», «Тұқым себу»«Колхоз даласында», «Элеватор», «Наубайхана»



Сабақ барысы: 1. КІРІСПЕ БӨЛІМ. Әңгіме - сұрақтар

а) Бүгін аптаның қай күні, балалар?

- Жұма

ә) Жылдың қай мезгілі?

- Күз мезгілі

б) Күзде қандай өзгерістер болады?

- Жапырақтар сарғайып жерге түседі, жеміс пен көкөністер піседі, жауын - шашын басталады, күн салқындайды

в) Нанды қайдан аламыз?

- Дүкеннен

«Дастархан» әні орындайтын Аманат пен Асылай

Тәрбиеші: Балалар қараңдаршы нанның бірнеше түрі бар екенін: ақ бөлке, қызыл күрең тоқаш та, сап - сары бауырсақ та, батон да бар екен. Ал осы нандарды неден пісіреді?

Балалар:- ұннан

Тәрбиеші:- Енді сол ұн қайдан шығады соны білесіңдер ме? Бүгінгі сабақта біз ұнның қайдан шығатынын, нанның дастарханға қалай келетіндігін білетін боламыз.

Айнұр: Нан анасы - бидаймын

Елге астық сыйлаймын

Дәнім толып піскенде

Қауызыма сыймаймын.

Медина: Күміс мұртты арпамын

Ырыс - құтты арпамын

Еңбек етіп, баптаған

Еліме сый тартамын.

Асылай: Ақ, қарамын, сарымын

Мен өнімді тарымын

Халқым еңбек сіңірсе

Қайтарамын қарымын

Мансур: Мен сұлумын ұланның

Тұлпарына ұнадым

Баптаған әр диқанға,

Басымды иіп тұрамын.



«Қамажай» биі -

Тәрбиеші: Мынау бидай масағы, мынау бидайдың ұзын сабағы, ал мынау мұртшалары. Егер мына бидайдың сыртындағы қауызын аршитын болсақ ішінен мынадай бидай шығады. Ол дәнді

ұнтақтаса ұн пайда болады. Балалар нан туралы қандай ырымдар білесіңдер.

Манас: Нанды шашуға, жерге тастауға, басуға, рәсуа етуге болмайды. Нан - дәм басы, онсыз өмір жоқ. Сондықтан да дастарханға алдымен нан қойылады. Жерде жатқан нан болса алып, адам баспайтын жерге қою керек.

Мадина: Таңертең нан ауыз тимей үйден шығуға болмайды."Асығыспын нан ауыз тиейін», «Ең құрыса нан ауыз ти» - деген сөздер бекер айтылмаған.

Аманат: Нанды төңкеріп қоюға болмайды. Нан - қасиетті дәм, онымен ойнауға болмайды. Нанды бір қолымен сындыруға болмайды. Кемтар адам ғана нанды бір қолмен сындырады.



2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

а) фото - сурет «Көктемгі егіс алқабы»

Тәрбиеші: Бұл суретте не көріп тұрсыңдар. Жылдың қандай мезгілі?

Балалар: Көктем мезгілі. Көктемгі егіс алқабы.

«Ақ бидай»әні орындайтын Мадина мен Жетіс



Тәрбиеші:- Балалар нанның қалай жасалатын жолын мына суретке қарап айтайықшы. Көктемде диқаншылар егін саласына сепкен тұқымы жаздай өсіп, масақ бастары дәнге толып күзде

сары алтындай жайқалған алқапқа айналады. Сол кезде егіс даласына комбайндар шығады. Комбайн егін орады, жинайды, бастырады. Бастырылған дән комбайнның жанына жүк машинасы келеді. Арнаулы тетік комбайн өңеші арқылы қауызынан аршылған дән машина қорабына құйылады. Машина астықты тиеп алып, қырманға әкетеді, қырманда астықты тазалап, кептіреді. Содан соң барып элеваторға жөнелтеді. Элеватордан астықты қажет кезінде диірменге жібереді, диірменшілер оны тазартып, ұн жасайды. Ұнды нан пісіру үшін наубайханаларға жібереді. Наубайханадан наубайханашылар нан пісіреді де, оны дүкендерге жібереді екен.



Жанетта: Көктемде егін егетін,

Күзде жинап беретін.

Біздің дала бай дала,

Алтын астық айнала.

Жетіс: Ел егінді жинайды

Қырманға дән сыймайды

Біздің дала бай дала

Алтын астық айнала

Шыңғыс: Астық - дала сәулетті

Астық - Отан дәулетті

Біздің дала бай дала

Алтын астық айнала«Айгөлек»биі - Мадина - Асылай - Медина

Балалар жаттығу жасайды:

- Жау, жау жаңбыр жау жаңбыр,

Егінге сән жауған нұр.

Тоқаш, бөлке көп болар

Тәттіге жұрт тоқ болар.



3. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ. Пысықтау

- Балалар біз есімізге түсірейікші ақ бауырсақ, тәтті тоқаш, батондар біздің дастарханға келу үшін қандай жолдардан өтеді екен?

- Балалар өз әңгімелерімен өз ойларын айтады.

- Сол үшін қаншама адам жұмыс істеп, тер төкті, қане есімізге түсіріп атап кетейікші

Тракторшылар, комбайншылар, шоферлер, қырманшылар, наубайшы, дүкеншілер

- Сондықтан қаншама адам күні - түні еңбек етіп, тер төккен қасиетті нанды біз қадірлеуіміз, қасиеттеуіміз керек.

Рустем: Нан қоқымын шашпаңдар,

Жерде жатса баспаңдар.

Теріп алып қастерлеп,

Торғайларға тастаңдар.

Айша: Нанда өмірдің иісі мен дәмі бар,

Нанда адамның еңбегі мен ары бар.



Нан өмірдің ана сүті арқауы,

Нансыз жерде қай өмірдің сәні бар

Тәрбиеші: Біздің еліміз - Қазақстан Республикасы ең бай, ең құдіретті ел.

Онда сан ұлт өмір сүреді. Соның бірі біздің қазақ халқы. Нан бейбітшілік бақытты өмірдің символы. Нан тіршіліктің, өмірдің алтын қызығы. Нан - береке, нан байлық. Бұл - бидай масақтары біздің мемлекеттік елтаңбамызда да бейнеленген.

«Қара жорға»- барлық балалар билейді.

Содан соң «Менің Қазақстаным» әні - хормен.

Сабақтың тақырыбы «Ас атасы-нан»

Сабақтың мақсаты: нанның дастарханға келетін жолы мен оған деген еңбегі туралы білулеріңе әрекет жасау.Еңбек адамдарын сыйлай білуге,қасиетті тағамымыз-нанды қастерлеуге үйрету.

Міндеттер:

1. «Нан» туралы мақал-мәтел,нақыл сөздердің мағыналарын түсінуге көмектесу.

2. Зат есіммен фонетиканы пысықтау.

3. Оқушылардың сөйлеу қабілетін дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайд-шоу, шығармашылық дәптерлер, ұлттық нан түрлері.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдістері: түсіндіру, сұрақ-жауап, қайталау, проблемалық сұрақ, деңгейлік тапсырмалар, ой қозғау, жұптық жұмыс.

Пәнаралық байланыс: этнопедагогика, дүниетану, ана тілі.

Сабақтың барысы

І.Ұйымдастыру кезеңі.

-Сәлеметсіңдерме,балалар?

-Отырыңдар.

-Қазір бізде қандай сабақ?

-Қазақ тілі сабағына не әкелеміз?

-Қазір жылдың қай мезгілі?

-Күзде не жинаймыз?

-Егін жинаймыз.

-Адам өміріңе ең қажетті тағам не?

-Иә, нан

-Нан-тіршілік нәрі,нан дастарханға оңайлықпен келмейді.

-Бүгінгі сабақта нан туралы,оның біздің дастарханға келетіні туралы әңгімелесеміз.Нансыз біздің таңғы асымыз да,күнделікті тамақтануымызда,қонаққа арналған мерекелік дастарханымыз да жасалмайды.

ІІ.Слайд-шоу. Нан дастарханға қалай келеді?

Тракторшы жер жыртады, бидай тұқымын себеді. Диқаншы оны суарады. Комбайншы піскен егінді жинайды. Жүргізуші бидайды диірменге тасиды. Диірменші ұн тартады. Ұнды нан зауытына апарады. Наубайшы ұннан нан пісіреді. Нан дүкенге түседі. Сатушы нанды халыққа сатады.

ІІІ.Жаңа сабақ.

-Балалар, сендер нанның қандай еңбекпен келетінін көрдіңдер.

-«Нан дүкенінде» қандай нан түрлері сатылады?

-Қара нан, ақ нан, батон, тоқаш, құймақ.

-Балалар, қандай қазақтың ұлттық нан өнімдерін білесіңдер?

-Бауырсақ, шелпек, ши бауырсақ, таба нан.

-Үйде жаттап келген нан туралы мақал-мәтел, өлеңдерді айтыңдар.

Ас атасы-нан.

Нан болса, ән де болады.

Нан тамақтың атасы,

Ынтымақ-көптің батасы.

Шығармашылық дәптерлерін көрсету.

ІҮ.Мәтінменжұмыс.

а) Сөздік жұмысы

Бекер айтпаған-не зря говорят

Дастархан-стол

Қою керек - надо поставить

Тоқтық - сытость

Байлық - богатство

ә) Мәтінмен жұмыс

«Ас атасы-нан», -деп бекер айтпаған. Сондықтан да дастарханға алдымен нан қою керек. Нанды шашуға,жерге тастауға болмайды.

Нан - тоқтық, нан - байлық.

б) Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру.

-Нан туралы қандай мақал бар?

-Дастарханға алдымен не қояды?

-Нан нені білдіреді?

-Нан туралы тыйым сөздерді айт.

Ү.Деңгейлік тапсырмалар. Дәптермен жұмыс.

1-деңгей. Мына сөздерден сөз тіркестерін құрастыр. Нан, ас,дәмді,тәтті.

2-деңгей. Фонетикалық талдау. «Нан»

3-деңгей. Тірек сөздерді пайдаланып,әңгіме құрастыру. Ас, қою керек, нан, тоқтық, байлық, дастархан.

ҮІ.Сергіту сәті.

Нан қиқымын шашпаңдар!

Жерде жатса,баспаңдар!

Теріп алып,қастерлеп,

Торғайларға тастаңдар!

ҮІІ.Сөзжұмбақ.

Сөзжұмбақта нанды біздің дастарханға қою үшін еңбек ететін адамдардың мамандықтары жасырылған.

-Нанды біздің дастарханға әкелу үшін кімдер еңбек етеді? Оны біз ұлттық тағамымыз бауырсақтан табайық.

1.Пекарь.(наубайшы)

2.Тракторист.(тракторшы)

3.Водитель.(жүргізуші)

4.Комбайнер.(комбайншы)

5.Мельник.(диірменші)

6.Продавец.(сатушы)

7.Хлебороб.(диқаншы)

8.Кладовщик.(қоймашы)

ҮІІІ.Рефлексия.

-Қандай жаңа сабақ өттік?

-Нанның қандай түрлерін білесіңдер?

-Нанды дастарханға әкелу үшін кімдер еңбек етеді?

-Қазақтың ұлттық нан өнімдерін атаңдар.

Проблемалық сұрақ.

-Балалар,нанға не істемеу керек?

-Нан -дәм басы.Нанды төңкеріп қоюға,шашуға,жерге тастауға болмайды.

ІХ.Үйге тапсырма.

«Нан» туралы әңгіме жазып келу.

Х.Бағалау.Нан дастарханға қалай келеді? Етістік.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: осы тақырып аясында жаңа сөздер үйрету. Сөйлесім әрекеттері арқылы оқушылардың сөйлеу қабілетін жетілдіру. Ол әрекеттерді жүйелі түрде қолдану. Практикалық жұмыстарға мейлінше көп көңіл бөліп, тілдесім әрекетіне жетелеу.

Етістікті меңгерту.

Дамытушылығы: оқушылардың байланыстырып сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Берілген материалдарды өмірдегі жағдайлармен салыстыра, байланыстыра отырып, тілдесім әрекетін жандандыру. Ойлау, есте сақтау қабілеттерін күшейте түсу. Грамматикалық тақырыптарға көп көңіл бөлу.

Тәрбиелігі: оқушыларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ -жауап, түсіндірмелі талдау, әңгімелеу, аудирование.

Пәнаралық байланыс: орыс тілі

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, суреттер, кесте.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

-Сәлеметсіңдер ме, балалар!

-Отырыңдар.

-Сыныпта кім кезекші?

-Сабақта кім жоқ?

-Сынып сабаққа дайын ба?

-Көңіл-күйлерің қалай?

II. Үй тапсырмасын тексеру:

- Үйге қандай тапсырма берілді?

-Үй тапсырмасын барлығымыз орындадық па? (үй тапсырмасын жалпылай сұрақтар арқылы және жекелеп тексеріп шығу)

Сабақтың мақсатымен, барысымен таныстыру.

III. Жаңа сабаққа даярлау:

-Сендер қандай ұн тағамдарын білесіңдер?

-Нанның қалай дайындалатынын кім біледі?

-Араларыңда нан тағамдарын жемейтіндерің бар ма?

IY. Жаңа тақырып:

-Дәптерлеріңді ашып, бүгінгі күнді, тақырыпты жазып қойыңдар.

Етістік.

Заттың қимылын, әрекетін білдіретін сөздерді етістік деп атайды.

Етістік не істеді? не қылды? қайтті? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Нан пісірді. Дастарқан жайды. Наубайханаға кетті. Етістік сөйлемде баяндауыш болады.

1. Мәтінге дейінгі жұмыс:

Сөздікпен жұмыс: (берілген сөздер интерактивті тақтадан көрсетіліп, үнтаспадан тыңдатылады)

а) берілген сөздердің оқылуымен, аудармасымен, қолданылу аясымен таныстыру

ә) сөздерді хормен, жекелеп оқытып шығу

б) сол сөздерді қатыстыра отырып, сөз тіркестерін, сөйлемдер құрату

шашылу - рассыпаться

қызығу - любоваться

қай жақтан? - откуда?

нан жабу - выпекать хлеб

диірмен - мельница

қастерлеу - ценить

расстилаться

қарап тұру (көзін сап) - глядеть на него жан -жақтан - со всех сторон

тарту - молоть

өсіру - вырастить

арғы тегім - предки

жеп көру - попробовать

байқау - заметить

көсілу - растянуться,

расстилаться

2. Мәтінмен жұмыс: (берілген мәтін интерактивті тақтадан көрсетіліп, үнтаспадан тыңдатылады)

-берілген мәтінді мәнерлеп, дауыстап оқып шығу

-оқушыларға жекелеп, кезекпе-кезек оқытып шығу

-мәтінді жаңа сөздердің көмегімен аударту

Нан дастарханға қалай келеді?

Диқандар көктемде жер жыртып, егін егеді. Содан кейін күзде піскен егінді комбайнмен жинайды. Машинамен элеваторға тасиды, себебі элеваторда астық жақсы сақталады. Элеваторда бидайдан ұн тартылады. Содан соң ұн элеватордан наубайханаға түседі. Онда наубайшылар тәтті тоқаштар, дәмді нандар пісіреді. Наубайханадан нан дүкенге түседі. Дүкеннен қалаған нанымызды сатып аламыз.

Нан дастарқанға көп еңбекпен келеді. Сондықтан нанды қастерлеу керек.

3. Мәтіннен кейінгі жұмыс:

-Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру.

1. Қашан жер жыртып, не егеді?

2. Қашан не піседі?

3. Қашан не жинайды?

4. Нені қайда немен тасиды?

5. Нені қайдан қайда әкеледі?

6. Не қайдан қайда түседі?

-Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, сұрақ қою.

Y. Сабақты бекіту:

-Бүгін сабақта не істедік?

-Қандай жаңа сөздер үйрендік?

-Қандай мәтін оқыдық?

-Мәтін не туралы?

-Етістік қандай сұрақтарға жауап береді?

YI. Үйге тапсырма:

-Үлгі бойынша сөйлем құраңдар. Қазақ тіліне тән дыбыстардың астын сызыңдар.

Үлгі: Мен нан сатып алдым.

Керекті сөздер: Мен алдым, Айман пісірді, диқандар жыртты, күзде жинайды, машинамен тасиды, элеваторда сақталады.

-Мақалдарды жаттау.

1. Дастарқанда наны жоқтың.

Тамағының сәні жоқ.

2. Еңбектің наны - тәтті,

Жалқаудың жаны - тәтті.

3. Ас атасы - нан.

YII. Бағалау:

YIII. Сабақ соңы.

Әке - ана!

Әке орны өмірде ерек екен,

Тәрбиесі әкенің керек екен.

Ана деген жайқалған бақша болса,

Әке болса көлеңкелер терек екен.

Әкем менің баяғыда жырақтаған,

Басқа әлемде орнына тұрақтаған.

Іздемеймін,мен үшін бұл өмірде,

Бір-ақ жан бақытымнан құлатпаған.

Ол әрине анам ғой айта берем,

Жан жоқ шығар бақытты қайта менен.

Бұл дүниенің қызығы таусылсада,

Анам үшін жалғанға қайта келем.

Әкені ардақтай біл,бағалағын,

Ұрыссада жамандыққа санамағын.

Анаң үшін отқа түс, десе дағы,

Суға түс, жанды қи, қарамағын.

Денім сау болсын десеңіз

ПАЙДАЛЫ КЕҢЕСТЕР

Ата-бабаларымыз «Дені саудың жаны сау» деп бекер айтпаса керек. Денсаулық мықты болса, адам баласы әр кез сымбатты көрініп, көтеріңкі көңіл-күйде жүретін болады.

Дұрыс тыныс алу. Терең демалу. Қазіргі таңда таза ауаға шығып, табиғат аясында демалуға көп мүмкіндік бола бермейді. Сондықтан да ауасы тарылған ортада тыныс алуды үйренген жөн. Күнделікті таңертең оянған бойда төсектен тұрмастан 20 рет терең тыныстау керек, кейін 30-40 минут таза ауада жаяу жүріп, сергіген абзал. Мүмкін болса, таңертең жылы душ қабылдаса игі. Сондай-ақ, таңғы жаттығуларды жасауды ұмытпаңыз.

Белсенділік танытыңыз. Жаман әдеттерден сақ болып, салауатты өмір салтын ұстаныңыз. Шеңбер айналдырып, көп уақытты физикалық қимыл-әрекеттерге бөліңіз. Тіпті, жұмыс уақытында ара-тұра үзілістер жасап, далаға шығып, таза ауада 10-15 минут серуендеңіз.

Дұрыс тамақтаныңыз. Жартылай фабрикаттар, қатты қуырылған тамақтардан, газды сусындардан, фаст-фуд тамақтарынан аулақ жүріңіз! Бұл тамақтардың орнын жеміс-жидектер мен көп шөппен алмастырыңыз.

Дәрумендерді пайдаланыңыз. А, В, С, Е т.с.с. дәрумендер адам ағзасына өте қажет. Бұл дәрумендерді дәріханалардан сатып алуға болады. Алайда, олардың азық-түлік құрамында да болатынын естен шығармаңыз. Мысалы, А дәрумені қауын, мандарин, сәбіз, жұмыртқа, балық, көп шөпте т.б. көптеп кездеседі. Цитрус жемістерінде кездесетін С дәрумені ағзадағы зиянды қалдықтарды шығарып, иммунитет пен қан айналымын жақсартады. Е дәрумені жаңғақтар мен өсімдік майларында кездеседі.

Бу ваннасын қабылдаңыз. Түймедақ, ақжелкен, аскөк, балдыркөк, қымыздық, зире т.с.с. өсімдіктерді араластырып не жеке-жеке алып жарты литр суға салып, қайнатыңыз. Содан кейін ыстық буға бетіңізді тосып, 5-10 минут ем қабылдаңыз. Кейін суыған соң, жылы сумен бетіңізді шайып жіберіңіз. Ыстық бу бетті тазартып, теріні нәрлендіреді.

Табиғи косметиканы пайдаланыңыз. Дүкен сөресіндегі көзін жауын алатын косметикалық бұйымдарды сатып алғанша, пайдасы мол табиғи косметикаға зер салыңыз. Табиғи өнімдермен ауқаттанып қана қоймай, одан маска жасап, теріңізді нәрлендіріңіз. Зияны көп сабындардың орнына, емдік қасиетке бай сабындарды пайдаланыңыз.

Начало формы

Конец формы

Үй ішінде қажет пайдалы шағын кеңестер

25 Қаңтар 2012, 12:24

Сүтке батырылған шүберекпен жаңа тиген сия дақтарын кетіруге, айнаны, сурет рамасын, музыка аспаптарының пернелерін тазартуға болады.

***

Көктемгі жаңбырға дейін қолшатырыңызды алып қойыңыз. Бірақ алдымен оны ашып, қатты аққан судың астына ұстаңыз, кір жуатын ұнтақтың ерітіндісіне батырылған жұмсақ шүберекпен ысқылаңыз. Жартылай ашылған күйінде кептіріңіз.

***

Үйдің ішін жинастырғанда, бөлме өсімдіктерінің тазалығын да міндетті түрде ойластыру қажет. Легенге жылы су құйып, сабын, губка немесе жұмсақ шүберек, жұмсақ щетка (тіс тазалайтын щетка да болады) дайындаңыз. Қабықты, әсіресе, қатпарлы жапырақты өсімдіктерден алдымен шаңды құрғақ щеткамен тазартыңыз (кактусты щеткамен тазарту керек). Құмыраны легенге қойып, жылы сумен өсімдікті жуыңыз. Содан соң таза суық сумен шайыңыз. Сабынды көбіктің топыраққа түсуіне жол бермеңіз, өсімдіктердің тамыры сабынды көтере алмайды.

***

Егер серванттың немесе шкафтың жылжымалы әйнегі тұтылып қалса, төменгі қырына вазелин жағыңыз.

***

Егер үстелдің тартпасын суыру қиындаса, оған сулы сабын жағыңыз.

***

Сіз бір құты зеленканы немесе сияны жылтыратылған ақшыл үстелге аударып алдыңыз делік. Оны дереу сорғызып алыңыз да, қалып қойған дақты қарындаш өшіретін кәдімгі өшіргішпен өшіріңіз, ол үстелдің жылтырын бүлдірмейді. Сия өшіретін өшіргіш бұған жарамайды, он тек эмальданған заттардан кетіру үшін қолдануға болады.

***

Егер кермаикалық вазадан су аға бастаса, оның түбіне кез келген лакты аздап құйыңыз да, кисточкамен қабырғаларына жаңығыз. Су өтпейтін тығыз қабыршақ пайда болады.

***

Шай демдейтін құманға қайнаған су құймай тұрып, бір шақпақ қант салсаңыз, шайыңыз хош иісті әрі қою болады.

***

Егер ұн тұрған шкафта ылғал барын байқасаңыз, бірнеше құрғақ лавр жапырағын салыңыз. Олар ылғалды жақсы сорып алады.

***

Ыдыстың түбінде пайда болатын шай мен кофе дақтары сірке суы қосылған сода ерітіндісімен суланған шүберекпен оңай тазартылады. Ыдыс айнадай жарқырап шыға келеді.

***

Ұзақ уақыт пайдаланылған пышақтар, қасықтар мен шанышқылар қарайып кетсе, оларды картоп пісірілген суға салып, бірнеше минутқа қалдырыңыз. Сүрткеннен кейін, бұрынғысындай жалтырап шыға келеді.

***

Пышақтарды жарты сағат тұз ерітіндісінде ұстасаңыз (1 стақан суға 1 қасық тұз), олар әлдеқайда жақсы қайралады.

***

Үй жөндеу кезінде бетіңіз бен қолыңызға тиген бояуды жуудан бұрын, теріңізге қандай да болсын бір май жағып, біраздан соң ыстық сумен сабындап жууға болады.

***

Әйнек көп буланбасын десеңіз, оны глицерин (1 бөлік) мен спирттің (20 бөлік) қоспасымен ысқылаңыз.

***

Қауырсын және мамық жастықтарды көлеңкеде желдеткен жөн, тік түсетін күннің көзінен қауырсын сынғыш болады.

***

Фарфор ыдыс тұзды суда жуған жақсы (1 литрге 3 ас қасық).

***

Фарфор ыдыс қою шай дағынан содамен тазартылады.

***

Гүлдерді таңертең ерте немесе қараңғы кеште қиып алады.

***

Ваннаны көпке дейін бастапқы қалпында сақтау үшін таза ұстаумен қатар, бірден аса ыстық не өте салқын су ағызбай, жылы ғана суды пайдаланыңыз. Әйтпесе, ваннада сызат пайда болып, оған кір, дақ жиналып, сарғайып кетеді.

***

Ет жуған су үйде өсетін гүлдерге жақсы тыңайтқыш болады.

***

Қыстың аязында терезеге мұз тұрмасын десеңіз, жұмсақ шүберекті тұзды суға малып, әйнегін екі жағынан да сүрту керек.

***

Ашып-жапқанда шиқылдайтын есіктің топсасына вазелин не сұйық май жағып қойыңыз.

***

Қабырғаға жапсырылған түсқағаз оңайлықпен алынбайды. Оны жеңілдету үшін, үтіктің ыссы буын басып жүргізсе, тез алынады.

***

Дастарханның қайрылған жерін сынбасын десеңіз, іш жағына лейкопластыр жапсырып қою керек.

***

Әйнекке тиген майлы дақты мүсәтір спирті қосылған сумен жуып тазартады.

***

Тоңазытқыштың мұзын ерітіп, суын төккеннен кейін жылы суға ас содасын қосып жуып, іші әбден құрғағанша бір-екі сағат ашып қойған жөн. Сонда оған қойған тағамдар иістенбейді.

Тақырыбы : Жаңа жыл туралы

Жаңа жыл - әлемдегі қуанышқа толы ең ғажайып мерекелердің бірі. Жаңа жыл сиқырлы, әрі қайталанбас таңғажайып мереке. Бәріміз келе жатқан жаңа жылдан жарқын ертегі, жаңа бақыт күтеміз.

Қазақтар үшін 'Жаңа жыл мерекесін наурыздың 22-сінде, күн мен түн теңелген қасиетті мезгілде басталған. Түрлі тарихи басылымдарда Жаңа жылды әшекейлі шыршамен қарсы алу дәстүрін Ресейде 1700 жылы қаңтардың 1-інде I Петрдің енгізгені, дәл осы жылы Ресейде жаңаша жыл санау басталғаны, I Петрдің өзі басқарған Мәскеудегі мейрамның таңға дейін созылғаны жазылып жүргенімен, бірқатар этнограф-тарихшылар қыпшақтардың шырша мерекесі болғанын, Жаңа жылдың - көшпелілердің де байырғы мейрамы екенін жазады.

Тарихы

Мұрат Әджінің «Қыпшақтар» атты кітабында «Шыршалар мерекесі» деген тарау бар. Оның жазуынша, мереке ең басында құдайлар мен аруақтар мекені - жер шарының тура кіндігінде тіршілік еткен Жер - Судың (Иерсу) құрметіне арналыпты. Жер - Судың жанында ақ сақалды Үлкен (Ульген) есімді шал жүрсе керек. Түркілер оны үнемі әдемі қызыл шекпен киіп жүрген қалпында көріпті. Мұрат Әд-жінің дәлелдеуінше, ежел-гі алтайлықтар шыршалар мерекесін 25 желтоқсан-да, Күннің Түнді «жеңген» кезінен бастап, түркілер Күннің қайта оралғанына қуанып, Үлкенге (Ульген) алғыстарын жаудырыпты, оған тәу етіпті. Дұғаларымыз Тәңірінің құлағына шалынса деген үміт-арманмен Үлкеннің сүйікті ағашы - шыршаны үйлеріне әкеліпті. Бұтақтарына неше түрлі әсем шүберектер байлапты. Сонан соң дөңгелене қол ұстасқан қалпы шыршаны айналып: «Түн кетіп, Күн келсін», деп ән салған. Осылайша Мұрат Әджі бауырымыз Жаңа жыл түніндегі «үлде мен бүлдеге» бөленген шырша мерекесінің І Петр патшадан да әріде болғанын баяндап, ол түркілер дәуірінде сол халықта тойланған деп дәлелдейді.

Белгілі этнограф - тарихшы Ақселеу Сейдімбек Жаңа жылдың көшпелілер мейрамы екендігі туралы былай дейді: «Өмір - тіршілікте шарттылықтар өте көп. Сол шарттылықтардың ең ғажабы, адам баласының уақытты межелеуіне қатысты. Мәселен, осы күндері бү-кілхалықтық қуаныш ретінде тойланып жатқан Жаңа жыл мейрамын алайықшы. Қалыптасқан ұғым бойынша, Жаңа жыл, яғни1-қаңтар, Иса пайғамбардың туған күні. Бүкіл христиан әлемі осылай деп түсінеді, осындай деп тойлайды. Ол тойына «Рождество Христова» деп ат берген. Орыстар православ сенімінде болғандықтан, бұрынғы Юлиан күнтізбесінің межесі бойынша, желтоқсан-ның 25-і Исаның туған күні деп тойлайды. Тарихи дерек бойынша, 532 жылға дейін бүкіл Еуропа Диоклитан календарын тұтынған. Ол христиан дініне қарсы адам. Сол кезде христиан дінін басқарушы кординалдардың бір бас-қосуында жыл басын Исустың туған күнімен бастау жөнінде қарар қабыл-данады. Бір қызығы, сол басқосуға қатыс қандардың ішінде Исустың туған күнін ешкім білмейтін болып шығады. Сонда босаға жақта отырған скифтен шық-қан есепші-жұлдызшы кішкене Диониси деген кісі: «Жарықтық, Иса пайғам-бардың туған күнін мен білуші едім. Ол осыдан аттай 532 жыл бұрын дүниеге келген», - дейді. Оған ешкім де дау айта алмайды. Өйткені, Иса пайғамбардың туған жылын айғақтайтын ешқандай тарихи дерек болмайтын. Ал кішкене Дионисидің аузынан шыққан 532 деген сан көшпелілер үшін киелі сан болатын. Яғни, көшпелілер табынатын аспан денелері - Ай 19 жылда бір рет дөңгелегін жаңғыртып отырады. Осы Айдың дөңгелегінің саны 19 бен Күннің дөңгелегінің саны 28-дің көбейтіндісі - 532.

Демек, Жаңа жылды тойлағанда бұл мерекенің де көшпелілер пайымымен байланысты екендігін ескерген жөн. Өкінішке орай, бұл деректер бүкіл халықтың жадының игілігі бола алмай келе жатыр. Дегенмен, В.В.Цибульскийдің «Луно-солнечный календарь стран Восточный Азий», М.Ысқақовтың «Халық календары», Х. Әбішевтің «Аспан сыры» атты кітаптарында осы деректер қызықты баяндалады.

Қысқасы, сол деректерге ден қойғанда, Жаңа жыл таза көшпелілердің мейрамы екенін мойындауға тура келеді. Бірақ Еуропаға бұл мейрам жерсінді. Бұған Аяз ата, шырша, шырақ жағу деген сияқты Еуропа елдері өздерінің этнографиялық реңктерін беріп, байытты. Содан бүгінгі күні мүлдем танымастай өзгеріп, Еуропалық мейрам болып шыға келді. Діни күнтізбе бойынша, Исаның туған күні қаңтардың 1-і емес, одан 6 күн бұрын аталып өтеді».

Жаңа жылды қай халық қалай қарсы алады?

Болгарияда сағат тілі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. Сол кезде әркім көңілі қалаған адамымен 3 минут бойы сүйседі екен. Дастарқанға міндетті түрде самса қойылады екен.

Венгрияда дастарқанға үйрек пен тауық еті қойылмайды. Себебі венгрлер құстардың барлығын "Бақыт құсының" туыстары деп есептейді екен.

Итальяндықтар ескі жылдың соңғы сағаттарында ешкіммен ренжіспеуге және ешкіммен қарыз ақша алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде үйлеріндегі сынған ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен.

Оңтүстік Америкада

Оңтүстік Америкадағы Эквадор елінің халқы Жаңа жылда сабаннан жасалған қарақшыны ескі жылдың символы ретінде далада жағылған отқа өртеп жібереді.

Францияда адамдар Жаңа жыл кешінде жомарт болуға құмар келеді екен. Бұл күні мейрамханалар адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай кетерінде сыйлықтар береді екен.

Үндістанда Жаңа жыл - Дивали жарық пен оттар мерекесі деп аталады екен. Айтса айтқандай осы күні қалалар мен ауылдардың барлығы оттың ішінде тұрғандай жарқырап кететін көрінеді. Жарығы сөніп тұран бірден-бір терезені көре алмайды екенсің. Әйел адамдар көшеге шығып жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға ұн, топырақ сеуіп, шырақтар жағып көркемдейтін көрінеді.

Еврейлер Дивали мерекесі еврейлердің Жаңа жыл - Рош Хошан қазан, қараша айларында тойланады. Бұл күні адамдар алма мен нанға бал жағып жейді. Бұл жаңа жылда өміріміз балдай тәтті болсын дегені. Жаңа жыл таңы діндарлардың қойдың мүйізінен жасалған труба арқылы адамдарды синагогқа құдайдың алдында өткен жылда жасаған кемшіліктері, күнәлары болса кешірім сұрауға шақырудан басталады. Осыдан кейін Жаңа жылды күнәдан тазарып, жаңадан бастауға мүмкіндік туады.

Голландияда Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға жүзім салып пісірген нан тағамы қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді

Финляндияда Жаңа жыл кешінде тұрмыс құрмаған бойжеткендер кебістерін иықтарынан асыра лақтырады, кебіс есікке тұмсығымен тисе, сол жылы жолы болып, сол жылда тұрмысқа шығады деп есептеген.

Бирмада Жаңа жылда да күн ыстық болып тұратындықтан, адамдар бір-бірінің үстеріне су шашып құттықтайды екен. Сондықтан осы күні үсті-басы су болған адамдарды жиі ұшаратуға болады.

Гвинеяда көшеге піл жетектеп шығады екен. Жұрт осы пілдерді айнала би билеп, ән салатын көрінеді.

Кубада сағат 12-ні соққан кезде, әркім 12 түйір жүзім жейді екен.

Қазақстанда жыл басы мерекесі наурыз айында тойланады. Бұл қазіргі күн есебі бойынша наурыздың 22-ші жұлдызына сәйкес келеді. Бұл күні адамдар жұмыс істемейді, сапарға шықпайды ,кір жумайды, ешкімді ренжітпейді. Барлық үйде мерекелік дастарқан жайылады. Бұл күні күн мен түн тенеседі.

Қытайда Жаңа жыл мерекесі көшеде барабандар, темір тәрелкелер соғылып, фейерверктер атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар шеруі бастайды екен. Дастарқанға туралған нарцис гүлін қою дәстүрге айналған. Жаңа жыл мерекесі он бес күнге созылады. Бұл қаңтардың аяғы мен ақпан айының басына келеді.

Ұлыбритания алғаш ашық хаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр жанұясы таныстарын ашық хат арқылы құттықтағанды ұнатады.

Жаңа жылға арналған тілектер, құттықтаулар

Жарияланды 16-12-2013, 19:56 Категориясы: Ұстаздарға

Жаңа Жыл! Жаңа күн! Жаңа өмір! Бұл күн болмыстағы бояудың барлығын үміттен, қуаныштан, махаббаттан алып, айналаға нұр болып шашылып, әр шаңыраққа шуақ болып тарайды. Қай - қайсымыз болсақ та осы мерекелік кештен келесі Жаңа Жылға дейін жүрегімізге есте қалатындай бір сезімді себелейміз, ол сезім бізді келесі Жылға дейін үмітпен жетелеп отырады. Жаңа Жыл әрбір шаңыраққа құт, береке, ырыс алып келсін!



Ескі Жылдың қайғы - мұңын, өкпе - наздың барлығын артқа тастап, кіріп келе жатқан Жаңа Жылды көтеріңкі көңіл - күймен, таза, тың ойлармен қарсы алу керек. Әрбір кірген жаңа Жылдың өзінің дайындап отырған қуанышы, бақыты, сыйы болады. Достар, біз де өкпе - назымызды, өкініш - мұңымызды, қиындық сезінген сәттерімізді бір сәт естен шығарып, ескі Жылға қалдырып, Жаңа Жыл табалдырығын махаббатпен, мейіріммен аттайық, бізді алда тек қана қуаныш пен бақыт күтіп тұр деп сенейік. Жаңа Жылда үйлеріңіз нұрға, құшақтарыңыз гүлге толсын!



Достар, мен мына қолдарыңдағы жүзім шарабы құйылған бокалды біз тағатсыздана күтіп отырған, есік қағып кіргелі тұрған Жаңа Жыл үшін көтерулеріңізді сұраймын. Лайым Жаңа Жыл барлығыңа тек қана жаңа қуаныш, жаңа бақыт, жаңа табыс алып келсін! Ортамыз ойсырамай, Алла тағала Жылдан Жылға аман - есен жеткізе берсін! Бәріңе мықты денсаулық, берекелі байлық тілеп, жаңа бастаған істерің оңынан шешіліп, соңынан тойлап жүре беріңдер демекпін! Жаңа Жыл құтты болсын!



Жаңа Жыл Сіздер үшін зор жетістіктерге қол жететін, ой - мақсаттар жүзеге асатын, арман - үміттер ақталатын Жыл болсын. Сіздерге зор денсаулық, молшылық пен бақыт тілеймін.

Келді, міне, Жаңа Жыл ортамызға,

Құт - береке әкелсін баршаңызға.

Аңсаған арманыңыз орындалып,

Өміріңіз бақыт пен толсын нұрға.



Жаңа Жыл құтты болсын! Бақ - береке, мол ырыс - дәулет әкелсін! Ертегіге елітер осы ғажайып кезеңде барлық асыл армандарыңыз орындалсын! Жаңа Жыл түні өзінің сиқырлы әсерімен Сізді қуанышқа бөлеп, алдағы Жылыңызға шат - шадыман сәттер, жаңа мүмкіндіктер сыйласын!



Жаңа Жыл тың шығармашылық ойлар, биік кәсіби жетістіктер, керемет оң өзгерістер, жарқын кездесулер мен қуанышты оқиғалар, тамаша бастамалар мен оң шешімдер Жылы болсын!



Жаңа Жыл - жаңа үміттер мен жаңа жоспарлар. Сіздерге жаңа жетістіктер мен кәсіби табыстар тілеймін. Бұл Жыл жақсы өзгерістерге, қуанышты кездесулерге, бақытты оқиғаларға толы болсын. Жаңа Жыл әрбір шаңыраққа бейбіт өмір, тыныштық және мол жақсылықтар әкелсін.



Жаңа Жыл құтты болсын! Адам баласы жаңа Жылдан көп жақсылық күтеді, жаңа Жылға көп үміт артады. Армандарыңыз бен тілектеріңізге қосылып, біз Сізге алдағы Жылда денсаулығыңыз мықты, бақытыңыз үстем болып, күш - қуатыңыз таусылмасын, қанатыңыз талмасын деп тілейміз. Өткенге риза болып, жаңа Жылға бәріміз таза ниетпен, нық қадаммен аттайық. Жаңа Жылға елмен бірге жаңа табыстарға жете берейік!



Сіздерге зор денсаулық, мол бақыт, жанұяларыңызға аманшылық пен бақ - дәулет, еңбектеріңіз жемісті, өмір жолдарыңыз сәттіліктер мен табыстарға толы болсын. Қағып тұр Жаңа Жыл кеп есігіңді, Болмайды той - думанның кеші мұңды. Жаратқан түгел қылып берсін сеніңБақыт пен ырысыңды, несібіңді! Ашылып ғасырдың бір ақ парағы, Өзіңе Қыдыр дарып, бақ қарады. Жаңа Жыл берекелі Жыл боп кірсін, Табысқа бастап сені асқаралы!



Сізді келе жатқан Жаңа 2014 Жылмен кіршіксіз көңіл, ыстық ықыласпен құттықтаймын. Жаңа Жыл - қашанда әр адамның жүрегіне жаңа үміттер мен аппақ армандар ұялататын, ғажайып қиялдарға қол создыратын ең сүйікті мерекеміз. Барша адамзат бұл күні өткенді ой елегінен өткізіп, саралап, Жаңа Жылға таза ниетпен, болашаққа деген мол сеніммен, нық қадаммен аттағанды қалайды. Келер Жылда отбасыңызға құт - береке, қызметіңізге өрлеу тілеймін. Денсаулығыңыз күйлі - қуатты, бақытыңыз баянды, көңіл - күйіңіз тамаша болсын. Алдағы Жыл Сізді тек оң өзгерістерімен, ұмытылмас сәттерімен, қызықты кездесулерімен қуантсын. Ортақ шаңырағымыздың жарқын келешегі үшін еңбектеніп жүрген барша қазақстандықтарымызға бейбіт өмір, тыныштық, мол жақсылық тілеймін.



Бұл Жыл Сіздің жақсы тілектесіңіз болып, үлкен жетістіктерге жетелесін, барлық бастамаларыңызға табыс әкелсін.



Сізге және Сіздің ұжымыңызға зор денсаулық, шығармашылық табыстар, бақыт және бақ-береке тілеймін.Сіз үшін ......... Жыл - барлық тілек пен үміттер орындалатын қуатты Жыл болсын.



Жаңа Жыл баршаңызға бақытты болашаққа үміт, жаңа мүмкіндіктерге сенім ұялатып, жемісті бастамаларға жарқын келешек сыйлайды. Осы жаңа Жыл күткенімізді ақтап, барлығымызға бейбітшілік, амандық және өркендік әкелсін.Сізге және Сіздің жақындарыңызға мықты денсаулық, таусылмас қуат, шығармашылық табыстар мен сәттілік тілеуге рұқсат етіңіз.



Шаңырақтарыңызда ырыс-береке, мемлекетімізде бейбітшілік пен келісім болсын. Сіздерге шын ниетпен зор денсаулық, жарқын болашаққа сенімділік тілейміз. Үміттеріңіз бен тілектеріңіз орындалып, барлық бастауларыңыз сәтті нәтижелер берсін



Сізді Жаңа 2014 жылыңызбен шын жүректен құттықтаймыз. Баршамыз жаңа 2014 жылмен бірге ізгі жаңалықтардың келуін күтеміз. Келер жаңа 2014 жыл Сіздің барлық істеріңіз бен бастамаларыңызға ақ жол ашып, мол табыстар ала келсін, жетістіктерге толы болсын. Сізге зор денсаулық, қуаныш пен шаттыққа толы ұзақ ғұмыр, отбасыңызға бақ-береке, ашық аспан, шуақты күндер тілейміз.

Құрметті достар!

Сіздерді Жаңа 2014 жылмен шын жүректен құттықтаймын! Жаңа 2014 жылда жағымды жаңалықтар мен телегей табыс мол болсын! Әрбір игі істер мен жаңа бастамаларыңызға сәттілік серік болып, отбасыңызға баянды бақыт пен бақ-береке келсін! Жаңа 2014 жыл мерекелі, берекелі болып, мерейіңіз үстем, беделіңіз биік, абыройыңыз асқақ болуына тілектеспін! Ізгі ниетпен, кандас бауырларың!

Жаңа 2014 жыл! Жаңа күн! Жаңа өмір! Бұл күн болмастағы боядың барлығын үміттен, қуаныштан, махаббаттан алып, айналаға нұр болып шашылады, Осы шашылған нұр әрбіріміздің шаңырағымызға шуақ болып турайды. Қай -қайсымыз болсақта осы мерекелік кештен келесі Жаңа 2014 жылға дейін жүрегімізге есте қалатындай бір сезімді себелейміз, ол сезім бізді келесі жылға дейін үмітпен жетелеп отырады. Жаңа 2014 жыл әрбір шаңыраққа құт, береке, ырыс алып келсін!

Барша қазақстандықтарды жаңа 2014 жылдарымен құттықтаймын! Жаңа 2014 жылда жаңа бақыт, жаңа табыс әкелсін! Еліміз тыныш, жұртымыз аман болсын, ауыз біршілігіміз берік болып, жарқын болашаққа деген сенім нық болсын!

Жаңа Жыл - бірлік пен татулықтың жылы болсын! Әр отбасы үшін ырыс пен береке жылы болсын. Мен барша Қазақстандықтарды Жаңа Жылмен құттықтаймын. Аспандарымыз ашық, денсаулықтарымыз мықты болсын!

Қуант бізді Жаңа жыл! (ертеңгілік)

Жарияланды 11-06-2013, 09:09 Категориясы: Бала-бақша</<font color="#000000">

Балалар көңілді әуенмен залға ұстаса жүгіріп кіріп, әуенмен әртүрлі қимылдар жасап билейді. Әуен тоқтап қалғанда шыршаның екі жағына тұрады.



1 - тәрбиеші: Ортада таңдандырып талайды,

Шыршамыз жасарып жайнайды.

Құбылып, құлпырып айнала,

Сиқырлы сәулелер тарайды.



2 - тәрбиеші: Жасыл шырша төгілген алдымызда,

Қош келдіңіз көрермен шыршамызға.

Аман болсын отбасыңыз деп алайын,

Ізгі тілек тілейміз баршаңызға.

Хор: «Жаңа Жыл!»

Мыстан кемпір келеді, қолында үлкен айнасы бар.



Мыстан кемпір: Маса, мынау шырша ғой, қазір шыршаны құртпай бүлдірем. мына шырша неге әдемі, киімдері де әдемі емеспін? Қалай осылар секілді әдемі болам мен? Мыстан шыршаны құлатқысы келеді, балаларды қорқытады.

Тәрбиеші: мыстан әже біз шырша тойын тойлағалы отырмыз. Қазір Аяз Ата мен Ақшақарды шақырамыз. Аяз Ата сиқырлы таяғымен саған көмектесер.

Аяз ата мен Ақшақарды шақыру.

Аяз Ата, Ақшақар,

Шыршамызға кел, кел!

Тақпақ айтып береміз,

Бізге сыйлық бер, бер!

Аяз Ата келеді, Ақша қар жоқ. Құттықтады.

Тәрбиеші: Балалар байқадыңдар ма? Аяз Ата қасында Ақшақар жок, қайда ол?

Аяз Ата: Соны өзім де білмедім. Жаңа қасымда келе жатқан, аяқ асты жоғалып кетті.

Мыстан кемпір: Ендеше, мен болам, Ақшақар мен болам, мені сиқырлы таяғынмен Ақшақарға айналдыршы.

Жылтыр матаның ішіне мыстан мен Ақшақар тығылады. Аяз Ата сиқырлы таяғымен матаны түртіп:

Көңілді балалар,

Шыршаны айналып.

Жалмауыз кемпір,

Ақшақарға айналсын - дейді.

Мата астынан көрінбей мыстан кетіп қалады да, мата астынан Ақшақар шығады.

Ақшақар құттықтауы.

Тәрбиеші: Аяз Ата, Ақшақар біздің шыршамыз әдемі болғанымен көңілсіз. Неге оның шамы жанбайды?



Ол үшін біз Сабинаны шақырамыз.



Сабина: Шырша, шырша

Шамдарыңды жарқырат.

Би билейміз, айнала,

Балаларды таңырқат.

Шам жанады.

Жеке ән: «Жаңа жыл келді.» (Аянат, Қызғалдақ, Еркеназ)

Хор: «Аяз Ата»

«Ақшақарлар биі»

Тақпақтар:

Еркеназ:

Жасыл желек жамылған,

Асыл моншақ тағынған.

Міне сұлу шыршамыз,

Көктен күтіп сағынған.

Кел балалар, келіңдер.

Шырша тойын көріңдер.



Жансая: Тақпақ, өлең жаттады,

Би үйрендік көрсін деп.

Аяз Ата шаттанып,

Бізге риза болсын деп.



Санжар: Тамаша ғой қыс деген,

Қуанады бар бала.

Шырша тойын тойлайды,

Аяз Атамен қосыла.



Аймереке: Біздің балабақшада,

Шырша тойы болады.

Аяз Ата, Ақшақар,

Біздермен мәз болады.



Ақмаржан: Жаңа жылмен шаттанып,

Жаңарады бар дала.

Шырша тойын тойлайды,

Дөңгеленіп бар бала.

Би: «Сығандар»

(Айзия, Ақмаржан, Еркеназ, Айназ)

Толғанай: Жаңадан тақпақ,

Аламыз жаттап.

Жаңа жыл келді,

Жаңа жыл аппақ.



Еркенұр: Сапалы аппақ күмістей,

Тістері аппақ күріштей.

Қызыл ала шапанды,

Сағындым Аяз атаны.



Алихан: Жүзімізде күлкі ойнап,

Шаттанады жанымыз.

Жаңа жылды біз тойлап,

Шаттанамыз бәріміз.



Ерназар: Тауда туып, тауда өскен,

Шырша келді ортаға.

Аяз Ата, Ақшақарды

Шақырайын ортаға.



Алдияр: Өлең де әзір, ән де әзір,

Ойын да әзір, бәрі әзір.

Кел Жаңа - жыл біздерге,

Кел Жаңа - Жыл, Жаңа - жыл!



Жеке ән:«Біз шадыман баламыз»

(Арайлым, Жансая)

Ойын:

Би:«Чунга - чанга»



Айзия: Жаңа жылмен, Жаңа жылмен,

Құттықтаймыз әрине.

Папамызды, мамамызды,

Қонақтарды бәрін де.



Аман: Алақай, алақай,

Қар жауып тұр балақай.

Жүр шанаңды алып шық,

Киіп алып малақай.

Гауһар: Аша қарға малынып,

Аппақ тонын жамылып.

Сақалы мен мұртына,

Күміс моншақ тағылып.

Аяз Ата келдің бе?

Балаларды сағынып.

Диас: Құтты болсын Жаңа жыл,

Құтты болсын Жаңа жыр.

Жасыл шырша жанында,

Билеп барлық бала жүр.



Дәурен: Аю, қасқыр, қоян, түлкі,

Ортада би билеп.

Балалар жүр мәз болып,

Би билейді дөңгелеп.

Әділ: Орманның бар аңдары,

Бүгін бізде қонақта.

Балалармен би билеп,

Қуанады шаттана.

Аңдар (қояндар) биі.

Дәурен, Әди, Аман



Ернар: Далада қар борайды,

Ақ мамыққа орайды.

Мұз болады, қатады,

Жып - жылтыр боп жатады.



Аянат: Ән айтамыз, би билейміз,

Біз көңілді баламыз.

Шаршауды біз білмейміз,

Тақпақ айтып, би билеп.

Аяз Атадан сыйлық аламын.



Айназ: Қуантып енді,

Жаңа жыл келді.

Өсетін болдым,

Бір жасқа енді.

Арай: Шыршаны айнала,

Қоршаған қуыршақ.

Кел биле, кел биле,

Қоян, лақ, құлыншақ.

Болат, Назерке:

Жаңа жылда бақшамыз,

Гүлдей болып жайнасын.

Аман болсын барлық бала,

Шат - шадыман ойнасын.

Жаңа Жыл келеді.

Қызғалдақ: Аспан жерге төгеді,

Ақ күмісін уыстап.

Ұлу жылы келеді,

Бізге қарай жылыстап.



Хор: «Шырша әні»

Аяз Ата сыйлық таратады.