Открытый урок Бора-Шээлей

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг ниити өөредилгениң албан чери

Теве-Хая ниити өөредилгениң ортумак школазыны

6-гы класска төрээн чогаалга ажык кичээл.

Екатерина Туктуг-ооловна Танова «Бора-Шээлей»

Тыва дыл, чогаал башкызы Идам-Сюрюн

Орланмаа Овусовна

2015

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг ниити

өөредилгениң албан чери

Теве-Хая ниити

өөредилгениң ортумак школазының

тыва дыл, чогаал башкызы Идам-Сюрюн

Орланмаа Овусовна

6-гы класска төрээн чогаалга ажык кичээл.

Кичээлдиң темазы: Екатерина Туктуг-ооловна Танова «Бора-Шээлей»

Сорулгазы: 1. «Мен шыдаптар мен», «Меңээ херек», «Мен ону билип алыксап тур мен» деп бодалдарга, түңнелдерге уругларны эккээри-биле оларны кичээлче хаара тудуп, бүгү-ле таарымчалыг байдалдарны тургузар, боданыр аргазын идепкейжидер, шүлүктүң утказын ханы билиндирер,аянныг медерелдиг уран номчулгазын чедип алыр. Чогаалчының намдарын каксы өөредир.

2.Уругларны чараш чуулге, күш-ажылга, дидим чорукка, келир уеде чедиишкинниг кижилер болурунга кижизидер;

3. Уругларның сөс курлавырын, дыл домаан байлакшыдар;

Педагогтуг технология: Медээ-коммуникативтиг технология, кадыкшылды камгалаарының, оюннарлыг технология,өөреникчилерниң иштики сагыш-сеткилин ажыдарынче угланган технологиялар.

Кичээлдиң хевири: чаа тема тайылбыры.

Ажыглаан арга, методтар: Индукция, анализ, синтез, деңнелге, башкының сөзү, беседа, хайгаарал, өөреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы, көргүзүп тайылбырлаарының методу, дилеп тыварының методу.

Дерилгези: ноутбук, проектор, презентация, чогаалчының хөрек чуруу, ырының фонограммазы.

Кичээлдиң чорудуу:

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

Уругларның иштики сагыш-сеткилин, сеткил-хөөнүн кичээлге белеткээри.

-Эки хүннүң мендизи-биле!

Экии-ле бе, чарашпайлар!

Кады демниг ажылдааштын

Кайгамчыктыг бештер алыыл!

Бодун уруглар-биле таныштырары.

-Алыс чуртуң кайыл дизе?

Айлыг-бестиг Чыргакы боор.

Аал-чуртуң кайыл дизе?

Теве-Хая башкызы мен.

Адым-шолам Идам-Сюрюн Орланмаа Овусовна.

Уруглар, бɵгүн бис тыва чогаал кичээлинге класстан дашкаар номчулга кылыр бис. Шупту кичээлге эки харыылаар, идепкейлиг ажылдаар силер. Ындыг-дыр аа, дугуржуп алдывыс бе? Мен силерни дыка эки кады демниг ажылдаптар боор бис деп идегеп тур мен. Силерге идегеп болур бе, уруглар? Мен силерге бүзүрээр мен, силер шыдаар силер.

2.Бажыңга онаалга хыналдазы .

- Эрткен кичээлге чүнү ɵɵренген силер ?Кым харыылаптарыл?

-Орланның эрес-дидимин, тывынгыр-сагынгырын автор канчаар көргүскен-дир?

-«Оорнуң оруу муңгаш» деп үлегер домакты бо чечен чугаага хамаарыштыр канчаар тайылбырлап болурул?

- Бир эвес силерниң мурнуңарга аар өртектиг телефон чыткан-дыр, силер канчаар силер?

3. Чаа тема тайылбыры.

1)Оюн «Аялганы тып»

-Оюн ойнаар бис, уруглар. Телевизорда 1-ги каналда «Аялганы тып» деп Валдис Пельштиң эрттирип турары оюнну ойнап көрээлиңерем. Чүү деп ырынын аялгазы куттула берди? Силер бо ырынын авторун билир силер бе?

Е.Танованың сөзүнге бижээни «Бора-Шээлей» деп ырызынын аялгазы чангыланы бээр. Уруглар тывар.

-Шын-дыр, эр-хейлер, уруглар! «Бора- Шээлей» деп ырыны билбес кижи ховар. Ынчангаш бөгүн өөренир темавыстын ады Е.Т.Танованын шүлүү «Бора-Шээлей». Кыдырааштарынарга бижип алынар.

2) Е.Т.Танова- уруглар чогаалчызы. (Допчу намдары-биле каксы таныштырылга)

-Эр-хейлер! Е.Т.Танованың дугайында кым чүнү билирил? Кандыг чогаалдарын номчаан силер?

Екатерина Танованын дугайында

• Чогаалчы 1930 чылдын март 27-де Сут-Хол кожууннун Кара-Чыраага торуттунген.

• Кызылдын ийи дугаар школазын, Кызылда куруненин педагогика институдун,Абаканнын башкы институдун, Москвада Партиянын дээди школазынын журналистика салбырын, Москванын М.Ломоносов аттыг куруне университединин журналистика факультединге аспирантураны дооскан.

• Бирги шулуу «Кара-баарзык» 1952 чылда «Сылдысчыгаш» солунга парлаттынган.

• Шулуктеринин «Дамырак» деп баштайгы чыындызы 1964чылда унген.

Ол хой номнарнын, шиилернин автору, төөгү эртемнеринин кандидады, ССРЭ-нин Чогаалчылар эвилелинин кежигуну, Тыванын алдарлыг чогаалчызы. Екатерина Танова сураглыг уруглар чогаалчылары С.Маршактын, С.Михалковтун чогаалдарын дээш оон-даа өске чогаалчыларнын чогаалдарын орус дылдан очулдурган.

3)Шүлүктүң аянныг номчулгазын кылыр. С.Т.Танова «Бора-Шээлей».

1) Башкы чижек номчулганы кылыр.

2) Уругларга номчудар.

4) Словарь-биле ажыл.- Билдинмес сөстерни тыптынарам.

Хүлүк-Бора- аъттын шола ады.

Хүлүк- эки;

Ижин- «ажыл-иш» деп сөс;

Хылыш- селеме;

Игил- хөгжүм херексели.

4. Быжыглаашкын.

1) «Мээже шавар халдаашкын».Айтырыг-харыы.

- Бора-Шээлей кандыг тыва тоолдун маадырыл? Ол тоолду кым номчааныл? Ол тоолду тып номунар.

-Адалгаларны тып көрүңерем, уруглар. Ырынын припевинде Бора-Шээлей деп ат катаптаттынып турар. (тыва дыл эртеми-биле холбаазы).

-Бора-Шээлейнин овур-хевири кандыг кижи-дир? Силер анаа дөмей болуксаар силер бе?

-Тоолчургу эвес, амгы тыва амыдыралда алдаржаан тыва херээженнерни: дайыннын болгаш күш-ажылдын хоочуннарын, ажылчыннарын, спортчуларын, артистерин билир силер бе?

-Лариса Ооржак - алдарлыг спортчу, Олимп оюннарынын киржикчизи

-Байлак Вера- дайыннын хоочуну

-Надежда Куулар- алдарлыг артист

-Барыкаан Донгак- баштайгы шүлүкчү

-Ажыкмаа Рушева- баштайгы тыва балерина, чурукчу Надежда Рушеванын авазы

-Чодураа Тумат -«Тыва кызы» деп бөлүлүктүң артизи.

2) Дыштанылга минутазы.

5. Түңнели. Рефлексия.

1. Арга «Микрофон»

Кижи бүрүзүнде микрофон бар деп бодап алыр, чүнү чугаалаксаарыл хостуг. Эжин үзе кирбес, өске кижилерни дыңнап өөренир херек. Мээң айтырыгларымга болгаш боттарыңарның чугаалаксаан чүүлдериңерни хол көдүргеш, чугаалап болур.

Кичээл сагыш-сеткилиңерге таарышты бе?

Чогаалчы бисти бодунуң чогаалы-биле чүү чүвеге, кандыг болурунга өөредип турарыл?

Чогаалчы боду кандыг кижи-дир?

Кандыг бергедээшкиннерге таварыштыңар, чүге, бергелерни ажып эртип шыдадыңар бе?

Дараазында бодалдарны уламчылаңар:

- Меңээ солун болган чүүл…

- Мен моон соңгаар...

2. Ырлажыылы. Ыры «Бора-Шээлей»

6.Онаалга.

Шилилгелиг онаалга

1. Чурук чуруур «Бора-Шээлей- маадыр кыс»

2. Чогаадыг «Тыва алдарлыг кыс улус»

Ниити кылыр онаалга. «Бокту-Кириш, Бора-Шээлей» деп маадырлыг тыва тоолдар

-Кичээл төнген. Четтирдим, байырлыг, уруглар!

-