Урок по калмыцкой литературе 'Баатр йовдлыг баатр күцәдг' (6 класс)

Элст балһсна 4-гч тойгта дунд школ

Кичәлин тѳр: «Баатр йовдлыг баатр күцәдг»

Белдснь:

хальмг келнә болн утх-зокъялын багш

Настаева Клавдия Борисовна

Кичәлин тѳр: Баатр йовдлыг баатр күцәдг.

Кичәлин күцл:

1. Сурһулин күцл: «Һурвн зург» түүкин аһулһ батлуллһн. Боря үүриннь тѳлә әмән эс әрвлсинь медүлх. Борян әрүн цаһан седкл, гүн уха, җирһлиннь күцл медүлх. Сурһульчнр Боряһас үлгүр авдг сурһмҗ ѳгх.

2. Көгҗлтин күцл: амн үгин келлһ ѳргжүлһн, күүкдин үгин кѳрң байҗуллһн.

3. Сурһмҗин күцл: Тѳрскнч седклтә үрдүд болҗ ѳсх. Ѳр-ѳвч заңта, цаһан саната болх, әмтнд туста болх.

Кичәлин дѳңцлмүд: «Һурвн зург» түүк, цаасн, харанда, шир, компьютерн презентац.

Кичәлин йовуд:

I . Кичәлд белдлһнә агчм.

1. Фонозарядк

2. Келлһ ѳргҗүллһн. Теңгрин бәәдлин туск күүндвр тогталһн.

Күцл: эргндк йиртмҗ шинҗллһн.

а) багш-сурһульч

б) сурһульч-сурһульч

II. Герин даалһвр шалһлһн.

1. Хойр-һурвн сурһульчнрт багш «Зургударнь тань» гидг онц даалһвр ѳгнә.

а) Ѳмсҗ йовсн күлтнь ут болсн учрар, хормань һазрт күрчәнә. Белкүсәрнь бүс бүслҗ. Барун һартан хусм модн тайг бәрҗ. (Боря)

б) Узловой станцин партийн комитетин сегләтр. Икл мектә күн. Күүнлә күүндхләрн, эс медгдсәр сурврмуд ѳгә бәәҗ, дотр бәәсн седклиг цугтаһинь келүләд авчкна. (Ермотик)

в) Перрон деер, дала улс дунд зогсчасн күүкн шүлсән дару-дарунь зальгад бәәнә. (Орс күүкн)

г) Тѳмр хаалһин стрелкс арчдгар орад һурвн сардан кѳдлҗәнә. (Бадм)

2. Түүкин умшсн әңгсин учр-утхар күүндх.

3 слайд.

- Боря станцур яахар ирдг бәәҗ? (эцкән күләнә)

- Борян экнь яһҗ? (гемтә бәәҗ)

4 слайд.

- Көвүн экән яһҗ асрна? (экән шулуһар эдгәхин төлә Боря станцд салдсмудт ду дуулҗ, би бииләд хот-хол олна. Салдсмуд көвүнд өдмг, колбас, заһсн, консерв, шикр өгнә. Тер өгсн хотар экән асрдг бәәҗ.)

- Михаил Александрович, Ермотик, Бадм һурвн хама кѳдлҗәлә? Эдн ямаран үүл даала? (Бадма - станцин улан шуһун зурач. Михаил Александрович - станцин ахлач. Ермотик - узловой станцин партийн комитетин ахлач)

5 слайд.

- Михаил Александрович, Ермотик, Феня Боряг яһҗ хәәрлнә? (Станцин толһач Михаил Александрович Борян шуурха һосынь үзчкәд, эврнәннь күүкнә бүтн һос автха гиҗ Бадмд келв. Парткомин селәтр Ермотик бас кѳвүн нѳкд болна, Феня орс гергн герүрн авч одад, ус халулад, бийнь уһаһад, киртә хувцинь савңгта уснд хаяд. Хальста боднцгар гесинь цадхв).

6 слайд.

- Салдсмуд Боряг яһҗ өкәрлнә? (Салдсмуд кѳвүг селгәдәр сүүһәснь авч ѳрглдәд, вагон талан дахулҗ одад, вещмешокасн цаһан шикр, хатасн ѳдмгин тасрхас ѳгцхәв. Кѳвүг дәкн-дәкн теврлдәд, ѳрчдән шахад, халхаснь үмслдәд кѳл-кѳдлцхәв. Нег офицер банкта тушенк ѳгв).

7 слайд.

- Бадм тѳрскн теегтән дуртань юунас медгднә? ( Би бичкндән теегәр йовҗ бамб цецг цуглулхдан дурта биләв. Тадн бамб цецг теегт яһҗ цецглдгиг үзлт? Терүнәс ѳвәрц сәәхн юмн бәәхий?!.)

8 слайд.

- Кенлә Боря станцд таньлдв? (севгр шар үстә орс бичкн күүкнлә)

9 слайд

- Боря бичкн шар үстә күүкнд яһҗ зовҗана? (түрҗәсн күүкнд олврасн ѳгнә)

- Бичкн күүкнә зовлңгинь яһҗ хувалцҗана? (- Бичә ууль. Мә, ѳдмг, мә … Эн шикр ав. - Боря дорваһан уудлв).

10 слайд.

- Борян иргчин туск Бадмин ухаллһ олҗ умштн. (31 халх. - Бичкн үүрән герүрн хәрҗ одсна ард би сандг биләв: «Ѳсхләрн эн кен болҗ һархмн?.. Зурач, артист, гүн номт, инженер, эмч, багш, паровозин машинист, зоотехник, агроном… кен, кен, кен болх?» Дәкәд сандг биләв: «Мини үр оря кен болҗ һардг болвчн, тер кезәдчн әмтнд байр үүдәдг, халун зүрктә, гүн ухата күн болҗ һарх. Эн мини бат ицл билә…»

- Боря ах үүриннь Бадмин ямаран зовлң хувалцна? (Миңһн йисн зүн дөчн хойрдгч җилин зуна сариг саннав, мини экд ирсн бичкн дөрвлҗн цаасиг: бичәтә үгмүдинь ода күртл мархшв. «Тана залутн баатр кевәр…»)

- Бадмд зовҗасан яһҗ медүлнә? (Бичә ууль - гиҗ Боря мини һариг илнә. Кѳвүнә бийиннь нүдн бас, хурт норсн харч и мет, гилр-гилр гиһәд бәәнә. Болв тер нанла әдл уульҗ бәәхмн уга. Би Боряг бийиннь үүрт тоолнав, тер зәрмдән нанла насарн цацу болҗ медгдна. Боря мини толһаг илнә. Терүнә бичкнһар мини экин һарла әдл җѳѳлн болҗ медгднә).

III. Шин тѳрлә таньлдлһн.

11 слайд

1. Цәәлһх үгмүд:

Нульмсн цальгрв - нульмсн асхрв

Ѳңгәлт - нәәлвр, нәәлх

Зүркм кирд гиһәд, кѳл талм унад йовҗ одв - зүркм менрв (генткн ик әәмшг үзгдхлә, зүркн зогссн болна)

2. Текстин учр-утхла таньлдлһн.

а) 17-гч әңг урдаснь белдсн сурһульчнрар умшулх.

б) 18-гч әңгиг нүүрәр умшсиг магнитофоһар соңсх.

в) 19-гч әңгиг багш умшх.

3. Сурврмудар күүндвр тогталһн.

12 слайд

- «Боря поезд дәвргдҗ» гисн зәңг Бадмиг яһҗ әәлһв, зовав? ( 33 халх. - Нарта ѳдр харңһурҗ одв. Бәәсн чидләрн станцур гүүҗ йовнав. Һазр әрв авч ѳгхш. Кѳл тушгдсн болҗ медгднә… чееҗм харңһурч одҗ)

- Боря икәр зовҗасн цагтан кениг ухална, кениг дуудна? ( Баава бааҗа хойран, дәкәд Бадмиг)

- Боря ямаран учр деерәс дәвргдҗ? (Поезд кѳндрәд һарад йовхла, орс күүкн тѳмр хаалһ деер зогсҗаҗ. Боря тер күүкиг түлкәд, әәмшг уга һазрур һарһв. Зуг бийнь чадсн уга).

- Боря эцкдән ю герәслнә? (Һурвн зург)

4. Багар кѳдллһн. Текстин тасрхас умшад, һурвн зург зурх.

1 баг: Түрүн зургнь иим: Тег. Бамб цецг. Толһан цаад бийәс ик шар нарн мандлад һарчана. Теңгрт хан һәрд халяд нисчәнә.

2 баг: Наадк нег зургтнь салдс зурата. Нааһаснь бичкн кѳвүн тосад гүүҗ йовна. Теднә цаад бийд, ѳндр гер деер, улан туг делсчәнә.

3 баг: Һурвдгч зургнь иим: ик толһата күн алцаһад зогсчана. Һартнь кисть бәрүлҗ. Ѳорнь бичкн кѳвүн бас кисть бәрсн зогсчана….

VI. Кичәлин ашлвр

- Борян үкләс гетлгсн күүкнә тускар Бадм юн гиҗ ухалҗана? Текстәс олх.(37 халх - Борян харсад әмд үлдсн күүкн ода институт чиләсн чигн болх. Тер күүкн кен болҗ һарсн? Инженер, дууч, эмч, багш кен болхув Терүнд тѳр уга . Хамгин ачта юмн: җирһл цаарандан утдҗана, делгрҗәнә. Күүкн әмд үлдлә. Тер күүкн цуг билг-эрдмән, сурһуль-медрлән, чидл-күчән олн-әмтнә тѳә ѳгх зѳвтә. Юңгад гихлә Боря бичкн болвчн, оньдин әмтнд тусан хальдахао седдг билә, җирһлд дурта билә. Эврә дууһан, бииһан, билг-эрдмән әмтнд белглдг билә.)

- Борян баатр йовдлын, үклин тускар Бадм юн гиҗ ухалҗана? (Боря бичкн билә. Күүкнд әәмшг үзгдхлә, тер әәмшгиг медә бәәҗ, Боря үклүр орв гиҗ би цәәлһҗ чадшгов.)

- Боря ямаран кѳвүн бәәҗ? (билгтә, ѳр-ѳвч седклтә, ухата, цаһан саната, чаңһ-чиирг, зѳргтә, күүнд әәмшг харһхла, әмән әрвлдго)

- Юңгад зѳргтә гинәвидн? (37 халх)

- Ямаран үлгүрмүд Борян дүрлә ирлцнә? («Арһта кѳвүн болхла, аавиннь нериг дуудулдг», «Олн әмтнд туслхла алдр нерн делгрдг» , «Алдр күн үкв чигн нернь мартгддг уга», «Баатр йовдлыг баатр күцәдг»)

- Таднд Боря таасгдв? Юуһарн? (йир таасгдв, зөргәрн таасгдв)

- Мана цагт Боряһас үлгүр авч болхмн? ( Болхмн).

Багш: Боря бичкн болвчн, оньдин әмтнд тусан хальдахар седдг билә, җирһлд дурта билә. Эврә дууһан, бииһән, билг-эрдмән әмтнд белглдг билә. Боряд ачллһн керг уга. Боря арв күрәд уга насндан баатр кевәр үклә.

Тадн, күүкд, бас әмтнд тусан күргҗ, сән нерән дуудулҗ йовтн!

IV. Темдг тәвлһн.

V. Герин даалһвр. Борян туск Бадмин ухаллһ чееҗәр дасх.