ӘДебиеттік оқу 2 класс

Қостанай облысы

Рудный қаласы

№19 орта мектебінің

Бастауыш сынып мұғалімі

Дадыбаева Фатима Бекназаровна

Әдебиеттік оқу пәнінен 2-сыныпқа арналған сабақ жоспарлары

Сабақтың тақырыбы: Ыбырай Алтынсарин.«Кел,балалар,оқылық »

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға Ы.Алтынсариннің өмірін үлгі ете отырып,оқудың пайдасы туралы әңгімелеу.Өлеңді түсініп оқуға,талдауға үйрету.

2. Оқушылардың оқуға деген ниет-ынтасын дамыту.

3. Оқушыларды білімді болуға, ата-ананы құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер, мультимедиялық оқулық

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу,түгендеу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Оқушылардан мектепке алғаш рет қалай келгендеріңді еске алыңдар.Мектепке кіммен келдің? Алғашқы оқулығың туралы не айта аласың? Қазақ хрестоматиясы туралы естідің бе?

ІІ.Мақсат қою кезеңі:сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

ІІІ. Жаңа сабақ

а/ Ы.Алтынсарин туралы түсінік.

Ы.Алтынсарин 1841-1889 Қостанай облысында туған. Ол - қазақтан шыққан тұңғыш ұстаз. «Қазақ хрестоматиясы» деген оқулық жазды.

ә/ өлеңді мәнерлеп оқу,іштей оқу,тізбектей оқу,жеке-жеке оқу.

А) І-деңгей(міндетті) сұрақ-тапсырмалары:

1. Өлең не туралы? Неше бөлімнен тұрады?

2.Білім не үшін керек?

3.Ы.Алтынсарин оқудың пайдасы туралы не айтты?

Ә) ІІ деңгей(алгоритмдік) сұрақ-тапсырмалары:

1.Өзіңнің мектепке алғаш келген кезіңді есіңе түсіріп әңгімеле.

2.Оқу білім туралы қандай мақал-мәтел білесің?

Б)ІІІ деңгей (эвристикалық) сұрақ-тапсырмалар:

1.Өлеңнінің әр бөлігін берілген атаулардың бірімен ата.Неге солай аталғанына мән бер. (Білім керек бәріне:ата-ана:оқудың пайдасы:сауысқанның тамағы:оқудың зияны)

2. Олай болса Ыбырай ата қалай оқыды деп ойлайсың?

б/ Дәптермен жұмыс

Ыбырай Алтынсаринның өсиетін дәптерге түсір.

сөздік жұмыс жүргізу.

Ыбырай атамыздың өсиет сөзін жазғызу.

ІҮ. Түсінгендерін тексеру:

Ыбырай атамыз қандай өсиет айтты?

Өлеңнің бірінші шумағынан не түсіндіңдер?

Оқудың пайдасы жөнінде не айтты?

Тауып оқу

Ү. Қорыту: Ыбырай Алтынсарин туралы мәлімет жинау

Өнер, білім туралы мақал-мәтелдер айту.

ҮІ. Үйге тапсырма:Өлеңді жаттау.Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: «Малды пайдаға жарату »

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға Ы.Алтынсариннің өмірін үлгі ете отырып,қанағат туралы әңгімелеу.Әңгімені түсініп оқуға,талдауға үйрету.

2. Оқушылардың жақсы, адамгершілік ниет дамыту.

3. Оқушыларды білімді болуға, ата-ананы құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер, мультимедиялық оқулық

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу,түгендеу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Оқушылардан өткен сабақтағы өлеңді жатқа айтқызу

«Ата-енең қартайса-

Тіреу болар бұл оқу» өлең жолдарындағы ақын ойын қалай түсіндің?

ІІ.Мақсат қою кезеңі:сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

ІІІ. Жаңа сабақ

«Малды пайдаға жарату» мәтінді мәнерлеп, түсініп оқып, мазмұнын ұғындыру

*Мәтін кейіпкерлерін ата.

Үйшінің сөздерінен не түсіндің?

Үйші тапқан малын қайда жұмсайды екен?

*СЫЗБАНЫ ТОЛЫҚТЫРУ

Үйшінің қарт Үйшінің балаларын

әке-шешесіне оқытып, асырауға кететін

беретін ақшасы қаражаты

«Борыш» сөзін басқаша қалай атауға болады?

«Асырау» сөзінің мағынасын қалай түсінесің?

Үйші балаларын оқытып, асырап бағуға беретін ақшасын неге «өсім» деп атайды екен?

Сен ата-анаңның еңбегін қалай ақтар едің?

Әңгімені басқаша қалай атауға болады?

Бұл әңгіменің алдыңғы өлеңмен байланысы неде?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: әңгімені оқып, мазмұнын іңгімелеп айту

Сабақтың тықырыбы: Өтебай Тұрманжанов «Мектеп біздің анамыз»

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға Өтебай Тұрманжановтың өмірімен таныстыра отырып,оның шығармашылығы туралы айту.Өлеңнің негізгі идеясы-білім,білім көзі мектеп,кітап екендігін ұғындыру,білім алуға ынталандыру.Өлеңді түсініп оқуға,талдауға үйрету.

2. Оқушылардың ойлау қабілеттерін,сөйлеу тілін дамыту.

3. Оқушыларды білімді болуға, мектеп ережелерін және мектепті өз үйіндей таза ұстауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психалогиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Ы.Алтынсарин туралы не білеміз?

Қандай өсиет қалдырды?

Өлеңді жатқа сұрау.

ІІІ.Мақсат қою кезеңі:сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

ІҮ. Жаңа сабақ

а/ Ө.Тұрманжанов туралы түсінік.

Ө.Тұрманжанов 15 желтоқсан 1905, Оңтүстік Қазақстан облысы Бөген ауданы Жалғызағаш ауылына дүниеге келген.Оның шығармалары өте көп.Балаларға арнап ертегі,әңгімелер жазды.

ә/ өлеңді мәнерлеп оқу,іштей оқу,тізбектей оқу,жеке-жеке оқу.

А) І-деңгей(міндетті) сұрақ-тапсырмалары:

1. Өлең не туралы? Сурет пен өлеңді салыстырып көр.

2.Суретте жылдың қай мезгілі бейнеленген??

3.Балалардың көңіл-күйі қандай?

4.оқудың алғашқы күні екенін неден аңғардың?

Ә) ІІ деңгей(алгоритмдік) сұрақ-тапсырмалары:

1.Өзіңнің мектепке алғаш келген кезіңді есіңе түсіріп әңгімеле.

2.Оқу білім туралы қандай мақал-мәтел білесің?

Б)ІІІ деңгей (эвристикалық) сұрақ-тапсырмалар:

1.Өлеңді оқып ақын қолданылған сөздерді пайдаланып,сурет бойынша әңгіме құрастыр.

б/ Дәптермен жұмыс

сөздік жұмыс жүргізу.

ІҮ. Түсінгендерін тексеру:

1.Ө.Тұрманжанов туралы не білдік?

2.Күз мезгіліндеігі алғашқы күн қандай мереке?

Ү. Қорыту: Өнер, білім туралы мақал-мәтелдер айту.

ҮІ. Үйге тапсырма:Өлеңді мәнерлеп оқып кел.Бағалау.

Сабақтың тықырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы «Мен қалай оқуға бардым?»

Сабақтың мақсаты: Мәтінді түсініп оқи білуге дағдыландыру, мәтінді өз сөздерімен әңгімелеу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психалогиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІҮ. Жаңа сабақ Ахмет Байтұрсынұлы «Мен қалай оқуға бардым?»

А)Мақалды оқу, мағынасын ашу

Білімдіге дүние жарық,

Білімсіздің күні кәріп.

*Сөздік жұмыс: кәріп-бейшара, дәрменсіз

Ә)автор туралы мәлімет Байтұрсынұлы Ахмет (5 қыркүйек 1872 жыл, қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылы - 8 желтоқсан 1937, Алматы қаласы) - қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері.Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі. Атасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Әкесінің інісі [Ерғазы] Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы Ақтөбе, Қостанай,Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. Ол өте кемеңгер ,білімді тұлғаның бірі болған.Байтұрсыновтың саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұс келеді. 1905 жылы Қоянды жәрмеңкесінде жазылып, 14500 адам қол қойған Қарқаралы петициясы (арыз-тілегі) авторларының бірі Байтұрсынұлы болды. Қарқаралы петициясында жергілікті басқару, сот, халыққа білім беру істеріне қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, цензурасыз газет шығару және баспахана ашуға рұқсат беру, күні өткен Дала ережесін қазақ елінің мүддесіне сай заңмен ауыстыру мәселелері көтерілді. Онда қазақ даласына орыс шаруаларын қоныс аударуды үзілді-кесілді тоқтату талап етілген болатын. Сол кезеңнен бастап жандармдық бақылауға алынған Байтұрсынұлы 1909 жылы 1 шілдеде губернатор Тройницкийдің бұйрығымен тұтқындалып, Семей түрмесіне жабылды.Ресей ІІМ-нің Ерекше Кеңесі 1910 жылы 19 ақпанда Байтұрсыновты қазақ облыстарынан тыс жерге жер аудару жөнінде шешім қабылдады. Осы шешімге сәйкес Байтұрсынұлы Орынборға 1910 жылы 9 наурызда келіп, 1917 жылдың соңына дейін сонда тұрды. Байтұрсынұлы өмірінің Орынбор кезеңі оның қоғамдық-саяси қызметінің аса құнарлы шағы болды. Ол осы қалада 1913-1918 жылы өзінің ең жақын сенімді достары Ә.Бөкейханов, М.Дулатовпен бірігіп, сондай-ақ қалың қазақ зиялыларының қолдауына сүйеніп, тұңғыш жалпыұлттық «Қазақ» газетін шығарып тұрды. Газет қазақ халқын өнер, білімді игеруге шақырды.Байтұрсыновтың Орынбордағы өмірі мен қызметі Ресей үкіметінің қатаң жандармдық бақылауында болды. Ол «Қазаққа» жабылған негізсіз жала салдарынан абақтыға отырып шықты. Байтұрсынов 1917 жылы рев. өзгерістер арнасында өмірге келіп, қазақ тарихында терең із қалдырған Қазақ съездері мен Қазақ к-ттері сияқты тарихи құбылыстың қалың ортасында жүрді, оларға тікелей араласып, «Қазақ газеті» арқылы саяси теориялық бағыт-бағдар беріп отырды.Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаған шағын топтың құрамында болды. Байтұрсынов пен Дулатов қазақ арасында бұрыннан келе жатқан ру - жүзаралық алауыздыққа байланысты Алаш Орда үкіметінің құрамына саналы түрде енбей қалды, бірақ олардың қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғандығын замандастары жақсы біліп, мойындады.Алаш Орда құрамын бекіткен 2-жалпықазақ съезі Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы етіп Байтұрсыновты бекітті. 1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды. Байтұрсынұлы 1919 жылы наурызда Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды, осы жылғы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-рев. к-ті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.Байтұрсыновтың ықпалымен сәуірде Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды. Бүкілресейлік ОАК-нің 1919 ж. 27 тамызда Қостанай уезін Челябинск облысына қосу туралы шешіміне қарсы Б-тың жазған саяси наразылығы Қостанай уезін Қазақстан құрамына қайтаруға негіз болды. Ол 1920 ж. тамызда құрылған Қазақ АКСР-і үкіметінің құрамына еніп, 1920-1921 жылы Қазақ АКСР-і халық ағарту комиссары қызметінде болды.1922 жылы Өлкелік халық комиссариаты жанындағы Академиялық орталықтың, 1922-1925 жылы Халық ағарту комиссариаты ғылыми-әдеби комиссиясының, Қазақ өлкесін зерттеу қоғамының төрағасы болып қызмет атқарды. Байтұрсынұлы түрлі мемлекеттік қызметке ат салыса жүріп, сонымен бір мезгілде өзінің жаны сүйген оқытушылық-ұстаздық жұмысынан да қол үзбеген.1921-1925 жылы Орынбордағы, 1926-1928 жылы Ташкенттегі Қазақ халық ағарту институттарында қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениет тарихы пәндерінен сабақ берді. 1928 жылы Алматыда Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтының ашылуына байланысты ректордың шақыруымен осы оқу орнына профессор қызметіне ауысты. 1929 жылы 2 маусымда 43 Алаш қозғалысы қайраткерлерімен бірге ол Алматыда тұтқынға алынып, осы жылдың соңына қарай тергеу үшін Мәскеудегі Бутырка абақтысына жөнелтілді. КСРО Халық комиссарлар кеңесі жанындағы ОГПУ «үштігінің» 1930 ж. 4 сәуірдегі шешіміне сәйкес Байтұрсынұлы ату жазасына кесілді. Бұл шешім бірнеше рет өзгерістерге ұшырады: 1931 жылы қаңтарда 10 жылға концлагерьге ауыстырылса, 1932 ж. қарашада 3 жылға Архангельскіге жер аударылсын деп ұйғарылды.

1926 ж. Бакуде болып өткен "Бірінші Түркологиялық Құрылтайдың" президиумы мүшесі - Ахмет Байтұрсынұлы1933 жылы мамырда денсаулығы нашарлап кетуіне байланысты қалған мерзімді Батыс Сібірде айдауда жүрген отбасымен (әйелі мен қызы) бірге өткізуге рұқсат беріледі. 1934 жылы М.Горькийдің жұбайы Е.П.Пешкованың көмегімен Байтұрсынұлы отбасымен мерзімінен бұрын босатылып, Алматыға оралады. Бұл жерде тұрақты жұмысқа қабылданбай, түрлі мекемелерде қысқа мерзімдік қызметтер атқарады. 1937 жылы 8 тамыза тағы да қамауға алынып, екі айдан соң, яғни 8 желтоқсанда атылды. Тұтас буынның төл басы болған Байтұрсыновтың алғашқы кітабы - «Қырық мысал» 1909 жылы жарық көрді. Ол бұл еңбегінде Ресей отаршыларының зорлық-зомбылығын, елдің тұралаған халін жұмбақтап, тұспалдап жеткізді. Байтұрсынұлы мысал жанрының қызықты формасы, ұғымды идеясы, уытты тілі арқылы әлеум. сананың оянуына ықпал етті. Ақынның азаматтық арман-мақсаты, ой-толғамдары кестеленген өлеңдері «Маса» деген атпен жеке кітап болып жарық көрді (1911). «Масаның» негізгі идеялық қазығы - жұртшылықты оқуға, өнер-білімге шақыру, мәдениетті уағыздау, еңбек етуге үндеу. Ақын халықты қараңғылық, енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерден арылуға шақырды. Абайдың ағартушылық, сыншылдық дәстүрін жаңарта отырып, Байтұрсынұлы 20 ғ. басындағы қазақ әдебиетін төңкерісшіл-демократтық дәрежеге көтерді. Сондай-ақ Байтұрсынұлы қазақ тіліне А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, Ф.Вольтер, С.Я.Надсон өлеңдерін аударды. Бұл аудармалар Байтұрсыновтың тақырыпты, идеялық-көркемдік деңгейі жоғары туындылар. Ел тағдырының келешегіне алаңдаулы ақын көп қырлы ісімен, даналық саясатымен қазақ жастарының рухани көсемі болды.Байтұрсыновтың «Қазақтың бас ақыны» деген көлемді мақаласы - әдебиеттану ғылымындағы алғашқы зерттеу еңбектердің бірі. Мақалада ұлы ақын Абайдың тарихи миссиясы, рухани болмысы, өлеңдерінің ұлттық сөз өнеріндегі маңызы, көркемдік-эстетик. сипаты баяндалды. Ол Абай өлеңдерінің даралығын, «сөзі аз, мағынасы көп, тереңдігін», сыншылдығын ұғындырды. Байтұрсыновтың Абайдың ақындық шеберлігі, поэзияға деген көзқарасы туралы ғылыми тұжырымдары қазақ әдебиеттану ғылымында жалғасын тапты. Оның «Әдебиет танытқыш» деген зерттеуі (1926) қазақ тіліндегі тұңғыш іргелі ғылыми-теориялық еңбек. Байтұрсынұлы әдебиет тарихына, теориясы мен сынына, методологиясына тұңғыш рет тиянақты анықтама беріп, қазақ әдебиеттану ғылымының жүйесін жасады. Халық тілінің бай қоры көзінен мағынасы терең, ұғымдық аясы кең сөздерді термин етіп алып, соның негізінде қазақ әдебиетінің барлық жанрлық формаларын топтап, жіктеп берді. Мысалы, сөз өнері, шығарма, ауыз әдебиеті, толғау, т.б. ғылыми-теориялық еңбекке қазақ әдебиетінің ең бейнелі, мазмұны мен мағынасы терең шығармаларын мысал ретінде пайдаланды. Сөз өнері жайында жазылған әлемдік ғылымның ең үздік үлгілерін пайдалана отырып, әдебиеттанудағы ұғым, термин, категориялардың соны ұлттық үлгілерін жасады. Мысалы, меңзеу, теңеу, ауыстыру, кейіптеу, әсірелеу, алмастыру, шендестіру, үдету, түйдектеу, кекесіндеу, т.б. «Әдебиет танытқышта» ақындық дарын табиғаты, шығарм. психологиясы, шабыт стихиясына ғылыми тұжырым берілді. Өлеңге жан-жақты зерттеу жасап, шумақ, тармақ, бунақ, буын, ұйқас, т.б. ұғымдарға анықтама берді.Байтұрсынұлы қазақ әдебиетінің даму кезеңдерін ғылыми негізде топтап берген. «Әдебиет танытқыш» - сан-салалы әдебиет табиғатын жан-жақты ашып, талдап-түсіндірген ғылыми- зерттеді. Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқышымен» қазақ әдебиеттану ғылымының негізін салды. Сондай-ақ ол - әдебиет тарихының мұрасын, ауыз әдебиеті үлгілерін жинаған зерттеуші ғалым. Көркемдігі айрықша «Ер Сайын» жыры (1923) мен қазақ тарихының төрт жүз жылын қамтитын «23 жоқтау» жинағын (1926) кітап етіп шығарды. Халық мұрасына үлкен жанашырлықпен қараған Ахмет Байтұрсынұлы «әдебиет тіліне негіз етіп ел аузындағы тіл алынбаса, оның адасып кететіндігін» айтты. Байтұрсынұлы - қазақ кәсіби журналистикасын қалыптастырған ірі қайраткер. Ол қазақ халқына, зиялы қауымға газеттің қоғамдық қызметін ұғындырып, баспасөздің өркениетті, тәуелсіз елге аса қажет нәрсе екенін жанкешті іс-әрекетімен көрсетті. Байтұрсынұлы ұйымдастырып, бас редактор болған «Қазақ» газеті қоғамдық ойға ірі қозғалыс, рухани санаға сілкініс әкелді. «Қазақ» газеті халықтың рухын сергіткен ірі құбылысқа айналды. Байтұрсынұлы - әлеум. мәселелерге, қоғамдық ой-пікірге ықпал жасаған публицист. Оның мақалалары ғылыми байыптауымен, өткір ойларымен сол кезеңнің шындығынан хабар береді. Абайдың қоғам өмірінің демокр. құрылысы туралы ойларын дамытып, саяси-әлеум. жағдай, оқу-ағарту, халықтың тұрмыс-тіршілігі туралы мәселелерді қозғады. Қазақ зиялыларының жан-жақты білімдар әрі саяси күресте шыңдалған легін қалыптастыруда Байтұрсыновтың публицист, баспасөз ұйымдастырушы ретіндегі еңбегі ұшантеңіз. Ол - қазақ ғылымы тарихында ұлттық әліпби жасап, жаңа үлгі ұсынған реформатор.Байтұрсынұлы әліпбиі қазақ тілінің табиғатына бейімделген араб жазуы негізінде жасалды. Ол Қазақ білімпаздарының тұңғыш съезінде (Орынбор, 1924), құрылтайында (Баку, 1926) араб жазуындағы әліпбидің қажеттілігін, құндылығын жан-жақты тұжырыммен дәлелдеген ғылыми баяндама жасады. Бұл әліпби ұлттық жазудың қалыптасуындағы ірі мәдени жетістік болып табылады. Ол халыққа ғылым-білімнің қажеттілігін түсіндірумен ғана шектелмей, білім беру ісін жолға қоюға күш салды. Орыс, татар мектептерінен оқып шыққан ұлт мамандарының өз тілін қолданудағы кемшіліктерін көріп: «[[Әр жұрттың түрінде, тұтынған жолында, мінезінде қандай басқалық болса, тілінде де сондай басқалық болады. Біздің жасынан не орысша, не ноғайша оқыған бауырларымыз сөздің жүйесін, қисынын нағыз қазақша келтіріп жаза алмайды не жазса да қиындықпен жазады, себебі, жасынан қазақша жазып дағдыланбағандық» деп жазды. Байтұрсыновтың «Оқу құралы» (1912) - қазақша жазылған тұңғыш әліппелердің бірі. Бұл әліппе оқытудың жаңа әдістері тұрғысынан өңделіп, 1925 жылға дейін бірнеше рет қайта басылды. «Оқу құралы» қазіргі әдістеме тұрғысынан әлі күнге дейін маңызды оқулық ретінде бағаланады. Байтұрсынұлы қазақ тілінің тазалығын сақтау үшін қам қылды. Өзі жазған «Өмірбаянында» (1929): «...Орынборға келгеннен кейін, ең алдымен, қазақ тілінің дыбыстық жүйесі мен грамматикалық құрылысын зерттеуге кірістім; одан кейін қазақ әліпбиі мен емлесін ретке салып, жеңілдету жолында жұмыс істедім, үшіншіден, қазақтың жазба тілін бөтен тілдерден келген қажетсіз сөздерден арылтуға, синтаксистік құрылысын өзге тілдердің жат әсерінен тазартуға әрекеттендім; төртіншіден, қазақ прозасын жасанды кітаби сипаттан арылтып, халықтық сөйлеу тәжірибесіне ыңғайластыру үшін ғылыми терминдерді қалыптастырумен айналыстым» деген. Б. қазақ мектептерінің мұқтаждығын өтеу мақсатында қазақ тілін пән ретінде үйрететін тұңғыш оқулықтар жазды. Оның үш бөлімнен тұратын «Тіл - құрал» атты оқулығының фонетикаға арналған бөлімі 1915 жылы, морфологияға арналған бөлімі 1914 ж., синтаксис бөлімі 1916 жылдан бастап жарық көрді. «Тіл - құрал» - қазақ тілінің тұңғыш оқулығы. Оқулық қазіргі қазақ тілі оқулықтарының негізі болып қаланды. «Тіл - құрал» қазақ тіл білімінің тарау-тарау салаларының құрылымын жүйелеп, ғылыми негізін салған зерттеу. Оның тілдік ұғымдарға берген анықтамаларының ғылыми тереңдігі, дәлдігі қазіргі ғылым үшін өте маңызды. Ол тұңғыш төл граммат. терминдерді қалыптастырды. Мысалы, зат есім, сын есім, етістік, есімдік, одағай, үстеу, бастауыш, баяндауыш, пысықтауыш, шылау, сөз таптары, сөйлем, құрмалас сөйлем, қаратпа сөз, т.б. жүздеген ұлттық терминдерді түзді. Сондай-ақ Байтұрсынұлы практикалық құрал ретінде «Тіл жұмсар», мұғалімдерге арналған «Баяншы» деген әдістемелік кітаптар жазды. Ол - қазақ тілін оқыту әдістемесінің іргетасын қалаған ғалым-ағартушы. Байтұрсынұлы оқулығындағы тілдік категорияларды ұғындыру мақсатында енгізген «сынау», «дағдыландыру» деген арнайы бөлімдер қазіргі заманғы әдістеме ғылымы үшін де өз маңызын жойған жоқ. Байтұрсыновтың ақын, аудармашы, ғалым-тілші, әдебиеттанушы ретіндегі ұлан-ғайыр еңбегі өз дәуірінде зор бағаға ие болды. 1923 жылы Байтұрсыновтың 50 жасқа толғаны Орынбор, Ташкент 1922 жылы қалаларында салтанатты түрде аталды. С.Сәдуақасов, С.Сейфуллин, М.Әуезов, М.Дулатов, Е.Омаров сияқты замандастары баспасөзде мақалалар жариялап, Байтұрсыновтың қазақ халқына сіңірген еңбегін өте жоғары бағалады. Өмірі мен қызметіне, шығармашылығына ғылыми пікір-тұжырымдар айтылды. Әуезов Ахмет туралы «Ақаңның елу жылдық тойы» деген мақаласында «...Кешегі күндерге дейін бәріміз жетегінде келгенбіз. Қаламынан туған өсиеті, үлгісі әлі есімізден кеткен жоқ. Патша заманындағы хүкіметтік өр зорлыққа қарсы салған ұраны, ойымызға салған пікірі ... әлі күнге дейін үйреніп қалған бесігіміздей көзімізге жылы ұшырайды, құлағымызға жайлы тиеді» деп жазды. 1929 ж. шыққан «Әдебиет энциклопедиясында]]»Байтұрсынұлы тұлғасына «аса көрнекті қазақ ақыны, журналисі және педагогы. Ол қазақ тілі емлесінің реформаторы және қазақ әдебиеті теориясының негізін салушы» деген ғылыми әділ баға берілді. 1933 жылы шыққан М.Баталов пен М.С.Сильченко|Сильченконың «Қазақ фольклоры мен қазақ әдебиетінің очерктері» деген кітапшасында: «оның негізгі бағыты қазақ халқының қоғамдық-мәдени оянуына ықпал ету болды» деп Б-тың қоғамдық қызметін қорытындылады. Кейінгі коммунистік идеология Б. есімін ауызға алуға көп жылдар бойы тыйым салып, ол туралы сыңаржақ пікірлер айтылды. Саяси қысымның қаупіне қарамастан белгілі түркітанушы, академиг А.Н.Кононов «Отандық түркітанушылардың биобиблиографиялық сөздігі» деген еңбегінде (1974) Байтұрсыновтың толық өмірбаянын беріп, әлеум.-қоғамдық қызметін, басты еңбектерін нақты айтты. Оның қазақ әліппесінің авторы екендігі, қазақ тілінің фонетикасы, синтаксисі, этимологиясы, әдебиет теориясы мен мәдениет тарихы оқулықтарын жазғандығы көрсетілді. 1988 жылдан кейін Қазақстандағы көптеген көше, мектептерге Байтұрсын есімі берілді. Тіл білімі институты, Қостанай университеті Байтұрсыновтың есімімен аталды. 1998 жылы оның туғанына 125 жыл толған мерейтойы салтанатпен атап өтіліп Алматы қаласынданда республика ғылыми конференция өткізілді, Байтұрсыновтың мұражай-үйі мен ескерткіші ашылды.

Б)Мәтінді оқу, мазмұнын әігімелеу

В)Мәтінді аяқтау

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ:Мәтінді өз сөздерімен әігімелеу

Сабақтың тықырыбы: І.Жансүгіров. «Күн шыққанда.»

Сабақтың мақсаты: Өлеңді түсініп оқи білуге дағдыландыру, өлеңді өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге үйрету. Табиғатты қастерлеп сүйе білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психалогиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Мен қалай мектепке бардым? Мәтінді өз сөздерімен әңгімелеу

ІҮ. Жаңа сабақ Ілияс Жансүгіров. «Күн шыққанда.»

А)автор туралы мәлімет

Қарағаш ауылында жәдитше бастауыш мектепті бітіреді. Болашақ ақынның бұдан соңғы біраз уақыты ауылда өтеді.

1919 жылы. Ташкенттегі екі жылдық мұғалімдік курсқа түседі. Оны бітірген соң өз ауылында мұғалім болып, кейін «Тілші» газетінде қызмет атқарады.

1922 жылыВерныйдағы (Алматыдағы) Қазақ ағарту институтының меңгерушілігіне тағайындалады.1925 жылы Мәскеудегі Журналистика институтына оқуға түсіп;1928 жылы бітіріп шыққан соң, «Еңбекші қазақ» газетіне қызметке жіберіледі. Жансүгіров шығармалық жұмыспен қатар Қазақстан Жазушылар одағынұйымдастыру ісіне де белсене қатысқан. Бұрынғы ҚазАПП (1926) таратылған соң;1932 жылы Жазушылар одағын ұйымдастыру комиссиясының төрағасы болып сайланып;1934 жылы өткен 1-съезге дейін қызмет істейді. Съезде Қазақстан Жазушылар одағының алғашқы төрағасы болып сайланды.1934-1937 жылдары Қазақ саяси баспасының редакторы, сонымен бір мезгілде;1933-1936 жылдары Қазақ АКСР-і ОАК-нің мүшесі болды.1937 жылы жалған саяси айыппен тұтқындалып;1938 жылы ату жазасына кесілген.1958 жылы ақталды

Еңбектері

Жансүгіров өлең жазуды 1912 жылы бастаған. Оның «Балдырған», «Қызыл жалау» атты өлең дәптерлері кейін, 1957 жылы Ұлттық кітапханадан табылды. Жансүгіровтың баспа бетін көрген алғашқы туындылары - «Сарыарқаға», «Тілек» деген өлеңдері. Бұлар 1917 жылы Семейде шығып тұрған «Сарыарқа» газетінде жарияланған. 1923 жылы «Сана» журналында «Мерген Бөкен» әңгімесі басылып шықты. Осыдан соң Жансүгіров өлеңдері «Тілші», «Ақжол», «Кедей еркі» газеттерінде жиі жарияланып жүрді. Осыдан былай қарай Жансүгіров халқына қаламы ұшталған, терең ойлы, талантты ақын ретінде мәшhүр болды. Жансүгіров шығармаларының бастау алар арнасы - қазақ халқының бай ауыз әдебиеті, Абай поэзиясы, орыс және дүние жүзі әдебиетінің озық үлгілері. Оның шығармалары сан салалы, көп қырлы. Жансүгіров халықтың бай фольклорын жинасуға, оның озық үлгілерін халық игілігіне айналдыруға, басылып кітап болып шығуына үлкен үлес қосқан. Олардың озық үлгілерін өзі жазған мектеп оқулықтары мен хрестоматияларына енгізіп, мектеп оқушыларының халықтық тарихынан, өткен өмірінен хабардар болуына зер салған. Жансүгіров әдебиет сынына да араласып, әдеби көркем сын жанрының дамуына ат салысты. Ол А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың, Н.А Некрасовтың, М.Горькийдің, Г.Гейне мен В.Гюгоның, Ғ.Тоқайдың, К.Лахутидің шығармаларын қазақ тіліне аударып, қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысын кеңейтті. 1936 жылы А.С.Пушкиннің 100-жылдығына Ілияс Жансүгіров «Евгений Онегин» романын аударып өзінің кітабына еңгізген. Бірақ соғыс жылдары ол роман басқа кісінің атымен шығыпты. Ілияс Ж. ақталғаннан кейін оның туыстары соттасып сол романды Ілияс Ж. аударғаның дәлелдеді. Республикада бірнеше мектеп, көше, аудан, шаруашылыққа, Талдықорған қаласындағы Жетісу Мемлекеттік университетіне оның есімі берілген. Сол қалада ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған әдеби-мемориалдық мұражай жұмыс істейді.

Қазақ әдебиетіндегі орны .Ілияс Жансүгіров қазақ әдебиетінің барлық жанрларында қалам тартып, елеулі туындылар берген әмбебап дарын. Әсіресе ол өзінің аса қуатты суреткерлік талантын поэзия жанрында көрсетіп, күллі қазақ әдебиетінің мақтанышына айналған туындылар берді.Ілияс әдебиетке халық фольклоры дәстүрінен, аз оқуымен және біршама кештеу - 20-жылдардың басында келді. Бірақ ол сол кездің өзінде халық өмірін жетік білетін, қазақ тілінің байлығын тамаша меңгерген бозбала еді. Өте қабілеттілігі мен ізденгіштігінің, жігерлілігінің және жаңадан құрылып жатқан қоғамның қоңыртөбел ортадан шыққан талапты жастың оқып, білім алуына жылы қабақ танытуының арқасында, ол біршама қысқа уақыттың ішінде тез жетіліп, аршындап алға озды. Алматы, Ташкент, Мәскеу оқу орындарында жақсы мағынасындағы қомағайлықпен білім алды, өз бетімен де көп оқыды, орыс және әлем классикалық әдебиетін зерттей оқып, үздік туындыларын орыс тілінен қазақшаға аударды. Осы аралықта жазуға да төселіп, қоғамдық жұмыстарға, әдебиет ісіне белсене қатысты. Алғашқы жинағы 1928 жылы 34 жасында жарық көрген Ілияс 5-6 жылдың ішінде қатарынан арындап алға озып, Абайдан кейінгі дәуірдің аса көрнекті ақынына айналды. Прозалық, драматургиялық талантты кесек туындыларын айтпағанда, "Күй", "Күйші", "Құлагер" сияқты классикалық шығармалар тудырды. Ілияс поэзиясы - ойға - қанат, сезімге нәр беретін, ешқашан ескірмейтін, мәңгі жас поэзия.Қазақтың Абайдан кейінгі замандағы аса дарынды да арынды ақыны Ілияс Жансүгіровті, әдетте, өзі шалқар шабыт, керемет құштарлықпен көсіле жырлаған Ақан серінің Құлагеріне ұқсастырады. Айтты-айтпады, екеуінің дүлдүлдігінде ғана емес, тағдыр-талайында, қайғылы өлімдерінде де ұқсастық бар. Бәйгенің алдын бермейтін қас жүйріктерге ғана тән намыскерлікпен жанын сала зымырап бара жатқан Көктұйғынды омыраулап, кең тыныспен жүйткіп келе жатқан Құла пырақ межелі жер -Жыландысайға еңкейісте, үстіндегі баланың тізгінін босатып, тақымын сәл қымтып қалуы мұң екен, жұлдыздай аға жөнеледі. Сол сәтте қалтарыстан тап берген қарақшы кер құланы маңдайдан айбалтамен періп өтеді де, қайран тұлпар қара жер қақ айырылғандай гүрс етіп құлап қала береді. Кемеліне келіп, ақындық бәйгесінде арындап алға шыққан шағында Ілияс та тоталитарлық жүйенің құрбаны болып, мұрттай ұшты. Әйтсе де әмбебап дарын айналасы 10 жылда проза мен драматургияда, әсіресе поэзияда әдебиетіміздің алтын қорына жататын айтулы туындылар беріп, артына аса мол көркем мұра қалдырды.

Ә) «Күн шыққанда» өлеңді мәнерлеп оқып мазмұнын әңгімелеп айту

*Сөздікпен жұмыс: МАСАЙРАП-рақаттанып

Кергіш-жіпті екі ағаштың арасына тартып байлау

Б)МАҚАЛ ҚҰРАСТЫРУ

Бұлақтың ...(суы) таусылмайды

Кітаптың ...(берер білімі) таусылмайды

В) «Ілияс ата» ағашын толықтыру

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өлеңді мәнерлеп оқып, сурет салу

Сабақтың тықырыбы: Несіпбек Айтов. «Оқулық»

Сабақтың мақсаты:

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айтуға дағдыландыру

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психалогиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Күн шыққанда өлеңін өз сөздерімен әңгімелеу

ІҮ. Жаңа сабақ Несіпбек Айтов. «Оқулық»

А) автор туралы мәлімет

Несіпбек Айтұлы - 1950 жылы 22 қыркүйекте Шығыс Түркістанның Тарбағатай аймағы, Шәуешек ауданына қарасты Теректі ауылының Апиынды бұлақ деген жерінде дүниеге келген. 1962 жылы ата-анасымен атамекенге оралып, орта мектепті бұрынғы Семей облысы, Шұбартау ауданы, Баршатас ауылында бітірген. Еңбек жолын Шұбартау аудандық «Жаңа өмір» газетінде бастаған. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген.1974-1984 жж. «Балдырған» журналы поэзия бөлімінің меңгерушісі, «Жалын» баспасында редактор, 1984-1994 жж. Қазақстан Жазушылар одағында әдеби кеңесші, 1995-1996 жж. «Ақын» қауымдастығының директоры, 1997 - 2001 жж. «Қазақ әдебиеті» газетінде сын бөлімінің, «Жұлдыз» журналында поэзия бөлімінің меңгерушісі болып, 2001 жылдан бері Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде, Президенттік Мәдениет орталығында қызмет істеген. Қазір «Алтын тамыр» журналының бас редакторы.Алғашқы «Балалық» деген өлеңі 1965 жылы Шұбартау аудандық «Жаңа өмір» газетінде, алғашқы топтамасы 1972 жылы Мұқағали Мақатаевтың сәт сапар тілеуімен «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінде, алғашқы кітабы 1974 жылы «Қозыкөш» деген атпен жарық көрді. «Жүректегі жаңғырықтар», «Әке туралы сыр», «Жаңбыр әні», «Түнделеп ұшқан тырналар », « Рухымның падишасы », «Мұқағали-Желтоқсан», «Бәйтерек»; балаларға арналған «Бала-бақшаға барар жолда», «Желкілдеп өскен құрақтай», «Күміс күйме» («Серебряный сундучок») «Қартаймайды күн неге?» атты кітаптары, «Ескендір қорғаны» (Ә.Науан), «Игорь жорығы туралы жыр», т.б. аударма кітаптары шыққан. Түріктің VII ғасырда өмір сүрген ұлы ақыны Жүніс Еміренің, қытайдың көне дәуір ақыны Бо Цызюдың, француз ақыны ДЖ. Родаридың, сондай-ақ М.Исаковский, A.Барто, С.Михалков, С.Баруздин, B.Берестов, Т.Сыдықов, С.Жусуев өлеңдерін тәржімалаған.«Бас сүйектері» (1976), «Жасвін-ның сынығы» (1977), «Найзағай» (1978), «Жүректегі жаңғырықтар» (1979) поэмалары кезінде «Жалын» альманахы жариялаған республикалық конкурстардың жүлделерін, «Мұхтар мен Абыз» толғауы М.Әуезовтің 100 жылдығына арналған мүшәйраның бас жүлдесін алған. «Мұқағали-Желтоқсан» поэмасы 2001 жылы республикалық әдеби конкурстық жүлдесіне ие болса, «Бәйтерек» поэмасы әдеби қауым тарапынан жоғары бағаланды. 2004 жылы Мәдениет министрлігі жариялаған Республикалық патриоттық әндер конкурсының Бас жүлдегері.«Көз жасым» (2006), «Бөрі тостаған» (2007), «Қүланойнақ» (2009) атты кітаптары және «Бөгенбай», «Бердіқожа», «Шақантай», «Қара-өткел қырғыны» т.б. поэмалары жарық көрген.Қазақстан Жазушылар одағының Мұқағали Мақатаев және Халықаралық Жамбыл атындағы сыйлықтардың лауреаты. «Парасат» орденінің иегері.

Ә)КІТАППЕН ЖҰМЫС

Жұмбақты оқып, шешу. (қарындаш)

*Кітап туралы мақал-мәтел айту

**Оқулықтың аты:

Оқулық авторларының аты-жөні:

Қандай баспадан шыққан?

Редакторы кім?

Б) Несіпбек Айтов «Оқулық»

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеп айту

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өлеңді жатқа айту

Сабақтың тықырыбы: Жүсіпбек Аймауытов «Кітап оқу»

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айтуға дағдыландыру

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психалогиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Оқулық өлеңін жатқа айту

ІҮ. Жаңа сабақ Жүсіпбек Аймауытов «Кітап оқу»

А)автор туралы мәлімет

Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) - қазақтың көрнекті жазушысы, драматург, публицист, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.

Туып өскен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер екен.Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат табады.1911-1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.

1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы.Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922-1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924-1926), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926-1929) қызметтерін атқарады.1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған. Шымкенттегі педагогика техникумының директорлығы - міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын, өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. басталған зобалаң кезінде қармаққа ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған. Астан-кестең ауыр, бірақ ерекше қуатты да қызық, әлеуметтік төңкерістер, ұлы революциялар заманында өмір сүрген Аймауытов өзінің осы қысқа ғұмырында артына аса бай, бағалы әдеби, ғылыми мұра қалдырып үлгірді. Ол В. Шекспир, В. Гюго, Г. Мопассан, А. С. Пушкин, Н. В. Гоголь, Л. Н. Толстой шығармаларын, «Интернационалды», бірқатар ғылыми еңбектерді аударды, педагогика, психология, методика, эстетик. тәрбие туралы зерттеулер тудырды; әдебиет, эстетика, сын саласына араласты; сан алуан публицистик. мақалалар жазды; «Қартқожа», «Күнекейдің жазығы», «Шернияз», «Ел қорғаны», «Мансапқорлар» пьесалары, «Комплексті оқыту жолдары», «Жан жүйесі», «Өнер таңдау», «Мағжанның ақындығы туралы» еңбектері - күрделі таланттың қазақ әдебиеті тарихындағы өлмейтін орны бар шығармалар. 1918-19 ж. Семей қаласындағы М. Әуезовпен бірлесіп «Абай» журналын шығарды. Осы журналда «Екеу» деген бүркеншік атпен, Әуезовпен бірлесіп, «Абайдың өмірі және қызметі» (1918, № 2), «Абайдан кейінгі ақындар» («Абай», 1918, № 3) деген мақалалар жазды. Бұл мақалаларда Абай өмірінің бірталай қыры сөз болып, оның поэтик, мұрасының аса құндылығы көрсетіліп, кейінгі ақындардың ұлы ұстаздан үйренуі шарт екендігі нұсқалды, Пушкин орыс әдебиетінде қандай тарихи қызмет атқарса, Абай да қазақ әдебиеті үшін сондай тарихи іс тындырғаны орнықты дәлелденген. Қазақ әдеби тілінің қалыптасуына, оның поэтикалық мәдениетінің ержетуіне Абай шығармаларының қаншалықты әсері барлығын көрсеткен. Абай поэзиясының ұлттық дәстүрмен қоса Шығыс, Батыс әдебиеттерімен байланысы қарастырылған. Аймауытов - қазақ әдебиетінде Абайдың шығармашылық мұраттарын ілгері жалғастырған ең ірі тұлғалардың бірі.

Ә)КІТАППЕН ЖҰМЫС: 14-15-16-беттер

«Аласың білім кітаптан» деген сөзді кім айтқан?

Сызба бойынша әңгімелеу. «КІТАП ОҚУ» мәтінін мәнерлеп, түсіндіріп оқып, мазмұнын әңгімелеп айту.

*С/Ж

Роман-көлемді, күрделі шығарма.

ҚАНДАЙ? ....дала

Аспандағы бұлттар ҚАНДАЙ?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: «Кітап оқу» мазмұнын айту

ҚОСЫМША: Әдебиеттік оқу хрестоматиясынан

1. «Тарту»-13-бет

2. «Оқығанның көзі ашық»-14-бет

Сабақтың тықырыбы: Сапарғали Бегалин. Зеректік.

Сабақтың мақсаты:

Шоқан Уәлихановтың балалық шағын, өмір сүрген ортасын тарихи деректермен байланыстыра отырып, тереңірек түсінік беру. Өткен тақырып бойынша оқушылардың алған білімдерін тексеру. Оқушының ой еркіндігін ояту, шығармашылық белсенділіктерін шыңдау, сөйлеу мәдениетін қалыптастырып, өздігінен білім алуға жетелеу.

Шоқан өмірін үлгі ете отырып, оқушыларды адамгершілікке, саналылыққа тәрбиелеу. Оқушыларды патриоттыққа баулу және этнографиялық білім беру

Сабақтың түрі: жаңа сабақ .

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Шоқан Уәлихановтың портреті

Пәнаралық байланыс: дүниетану, қазақ тілі.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Кітап оқу әңгімесін өз сөздерімен әңгімелеп айту

ІҮ. Жаңа сабақ

А)автор туралы мәлімет

Сапарғали Ысқақұлы Бегалин 1895-1983)24 қарашада Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Дегелең ауылында туған. Қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. 1915 жылы Семей қаласындағы орыс-қырғыз (қазақ) училищесін бітірген. 1929 - 1935 жылдары Дегелең облыстық атқару комитетінің төрағасы, Қарқаралы уездік атқару комитетінің мүшесі. Бөлім меңгерушісінің орынбасары, аудандық халық судьясы болды. Қазақ егіншілік халық комиссариатында, Түріксіб басқармасына жауапты жұмыстар атқарды. 1935-1956 жылдары «Теміржолшы» газетінде, Қазақ КСР ҒА-ның Тіл және әдебиет институтында (қазіргі Әдебиет және өнер институты), Қазақстан Жазушылар одағында қызмет етті.[2] Еңбегі

Алғашқы өлеңі - «Қазақ боз-балаларына» 1914 жылы «Айқап» журналының N2 9 санында басылды. «Қыран кегі» (1943), «Цимлян теңізі» (1953), «Таңдамалы» (1956), «Сырлы қайнар» (1963), тағы басқа өлеңдер мен поэмалар, «Көксегеннің көргендері» (1948), «Ермектің алмасы» (1955, 1985), «Сәтжан» (1947,1973,1978), «Жас бұтақ» (1953), «Жеткіншектер» (1960), «Мектеп түлектері» (1961), «Шоқан асулары» (1971), «Қыран туралы аңыз» (1976), «Екі томдық шығармалар» (1976), тағы басқа әңгіме, повестер жинақтары, «Замана белестері» (1975) романы жарық көрді.

Аудармалары

Пушкиннің,Лермонтовтың, Шевченконың жекелеген туындыларын, Д. Н. Мамин-Сибиряктың, Л. В. Соловьевтің кейбір әңгімелері мен повестерін қазақ тіліне аударған. Бегалин Абай шығармаларын насихаттауға мол еңбек сіңірген. Ақынның өнегелі өмірі, мұрасы, замандастары жайлы тың деректер беретін «Қияспай» (Пионер, 1956, №4), «Сауық кеш» (Қазақ әдебиеті, 1971, 10 желтоқсан), «Назипа Құлжанова» (Қазақстан әйелдері, 1973, № 10) тағы басқа мақалаларын жариялаған. Абай рухына арналған «Ұрпақтарға» («Совхоз туы», 1964, 5 май) атты өлең жазған. Абайдың туғанына 70 жыл толуына орай 1915 жылы 13 ақпанда Семейдің приказчиктер клубында еткен әдеби кешті ұйымдастыруға қатысқан.[3]

Халық ақындарының шығармаларын сұрыптал жинақ етіп шығарды (« Халық

ақындары », 1953; «Өмір жыры», 1953), өнер саңлақтары жөнінде («Сахара сандуғаштары», 1976), жыр алыбы Ж.Жабаев туралы монография жазды. Көптеген туындылары шетел тілдеріне тәржімеленді.

Жетістіктері

Халықтар Достығы, «Құрмет Белгісі» (2 рет) ордендерімен және медальдармен марапатталған.

Ә)КІТАППЕН ЖҰМЫС: Зеректік мәтінді мәнерлеп оқып беріп мазмұнын әңгімелеп айту

*С/Ж Бажайлап-мән беріп

Б) Ш/ТАПСЫРМА

Шоқанды оқытқан кім?

Мәтіннен Шоқанның күнделігіне жазған сөзді тауып оқы

Мәтін қалай аталады? Бұл қасиет қай кейіпкерге қатысты айтылған?

**ЕГЕР СЕН АСҚАН БІЛІМДІ БОЛСАҢ, НЕ ІСТЕР ЕДІҢ?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Зеректік (оқу) Шоқан Уәлиханов туралы мәлімет жазу

Сабақтың тықырыбы: Сапарғали Бегалин. Зеректік.

Сабақтың мақсаты:

Шоқан Уәлихановтың балалық шағын, өмір сүрген ортасын тарихи деректермен байланыстыра отырып, тереңірек түсінік беру. Өткен тақырып бойынша оқушылардың алған білімдерін тексеру. Оқушының ой еркіндігін ояту, шығармашылық белсенділіктерін шыңдау, сөйлеу мәдениетін қалыптастырып, өздігінен білім алуға жетелеу.

Шоқан өмірін үлгі ете отырып, оқушыларды адамгершілікке, саналылыққа тәрбиелеу. Оқушыларды патриоттыққа баулу және этнографиялық білім беру

Сабақтың түрі: «саяхат» сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Шоқан Уәлихановтың портреті

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Зеректік мәтінін өз сөздерімен әңгімелеп айту

ІҮ. Жаңа сабақ

А)Сызба бойынша автор туралы мәліметті еске түсіру

Ә) Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (шын есімі Мұхаммед Қанафия; 1835 -1865) - қазақтың ұлы ғалымы, XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі, шығыстанушы, тарихшы, фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы. Әжесі бала күнінде «Шоқаным» деп еркелетіп айтуымен, «Шоқан» аталып кеткен. Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданындағы Күнтимес ордасында (қыстауында) атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы сол кезде Аманқарағай дуанының (орталығы Қараоба мекені) аға сұлтаны болған. Округ орталығы 1844 жылы Құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан аты Құсмұрын болып өзгертілді. Шоқанның өз атасы Уәли Орта жүздің ханы болған. Арғы атасы Қазақ Ордасының Ұлық ханы Абылай, Шоқан оның шөбересі. Шоқанның балалық шағы қыс кезінде Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, жазда Есілдің оң саласы Аққанбұрлық алабындағы ата жайлауда өткен. Әжесі Айғаным тұратын Сырымбеттегі хан ордасында да балдәурен күндерін өткізген.«Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, Күнтимес ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде хат таныған Шоқан сол мектепте ортағасырлық қыпшақ-шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады.Шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды. Шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды.Шоқанның ата-бабалары атақты сұлтандар әулетіне жатады. Оның арғы бабасы Абылай хан XVII ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды. Ал атасы Уәли хан патша үкіметі ресми түрде бекіткен қазақтың соңғы ханы еді. Шоқанның әкесі - Шыңғыс Уәлиханов білімді адам болған. Ол 1834 жылы Омбыда Сібірдің казак әскери училищесін бітіріп, орыс армиясында жоғары әскери шен - полковник атағын алды және Қазақстанды басқару аппаратында бірсыпыра жауапты қызметтер атқарды: Құсмұрын округінің аға сұлтаны, Сібір қырғыздарының облыстық басқармасының кеңесшісі, Көкшетау округінің аға сұлтаны болды. Россияның алдында сіңірген еңбегі үшін оған өмірлік мұра ретінде дворян атағы берілді. Шоқаннын анасы жағынан туыс нағашылары - Баянауыл өлкесіндегі атақты Шормановтар әулеті болатын. Шорманов Мұса орыс армиясының полковнигі, белгілі қазақ биі, Баянауыл сыртқы округының аға сұлтаны еді. 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. Мұнда жабық әскери оқу орны болғанымен, көптеген пәндер әскери сабақтарға қоса орыс, батыс әдебиеті, географиясы мен тарихы, философия, физика, математика негіздері, шетел тілдері оқытылып, орыстың озық ойлы интеллигенттерінің өкілдері сабақ берген. Оқытушылар құрамында білімді және прогресшіл ой-пікірлі адамдар көп болған.Кадет корпусына алғаш оқуға түскен кезде Шоқан орыс тілін білмесе де өзінің зеректігімен тілді тез үйренді. Шоқанның корпуста бірге оқыған Г.Н. Потанин: «Өзінің орыс жолдастарын басып озып, Шоқан тез жетілді… Оған талайлар-ақ назар аударды. Ол сондай қабілетті еді және оқу орнына түспей тұрып ақ сурет сала білетін», дейді.Оған әсіресе орыс тілі мен әдебиеті оқытушысы, шығыстанушы Костылецкий мен тарих пәнінің оқытушысы Гонсевский күшті ықпал етті. Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Герцен,Белинский т.б. орыс классиктерін және батыс әдебиетінен Диккенс, Теккерей, Руссо шығармаларын, «Современник» журналын үзбей оқып, әлеуметтік өмірдің және әдебиет ағымының қай бағытта, қалай дамып бара жатқандығын аңғара алатын, өз кезінің саналы азаматының бірі болған.

Сібір кадеті корпусында оқудың соңғы жылдарында-ақ, Шоқан саналы, терең ойлы, жан-жақты білімді, өзіндік қөзқарасы қалыптасқан, туған халқының қажет-мұқтаждарын пайымдап, түсіне алатын, оған барынша пайдалы қызмет етуге әзір екендігін танытты. Ол Косоплецкий, Тонеевский сияқты (орыс әдебиеті мен тілі, тарих пәні) оқытушыларының игі ықпалымен өзінің жоғары қабілеті мен дарындылығының арқасында орыс және дүние жүзі әдебиетінің озық үлгілерін оқып танысып, ғылыми пайымдау, тұжырымдар жасай білді. Оның зерттеушілік қабілеті де осы корпуста оқып жүргенде біртіндеп қалыптасып, дами түсті. Ол, әсіресе, жазғы демалыс кездерінде ел ішіндегі халық жырлары мен дастандарын жазып алып, аңыз-әңгімелерді жинауға қызықты. Мысалы, "Қозы Көрпеш-Баян сұлу жыры Шоқанның алғашқы жазған шығармаларының бірі болды. Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті үлгілері нұсқаларын, "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын көрнекті шығыс зерттеушісі, Петербург университетінің профессоры И.И.Березин бұл зерттеулерге назар аударып, жазып алған. Шоқанның зерттеушілік қабілетін байқаған ғалым оны өз тарапынан ескі жазу ескерткіштерін зерттеу ісіне тартқан.Шоқанның "Профессор И.Н.Березинге хат", "Профессор И.И.Березиннің "хан жорықтары" кітабына рецензия" т.б. алғашқы ғылыми жұмыстарының өзінен-ақ, оның болашағы зор ғалым, зерттеуші болатындығы аңғарылатын. Шоқанның біліміне мұғалімдері мен құрбылары ерекше қызыққан, сол кездің алдыңғы қатарлы ой-пікірлерімен таныстығын жолдастарының көбі үлгі тұтып, мойындаған. Шоқан олардың Еуропа мәдениетіне бет бұруына себепші болған. "Бізден жасы кіші болса да, өзімізбен салыстырғанда, ол үлкен сықылды еді де, біздер оған қарағанда бала тәрізді едік, өзінің бізден артық білетіндігін не біздерден білімі жағынан жоғарлылығын білдіруге тырыспаса да, жай әңгіменің өзінде-ақ, оның білімінің бізден артықтығы танылып қалатын. Жалпы жолдастарына, соның ішінде маған, ол еріксіз "Еуропаға ашқан терезе" сықылды болды", - деп жазады Г.И.Потанин. Мұның өзі Шоқанның жолдастары арасында беделі ерекше зор болып, оның биік тұрғанын көрсетеді.Қырағы да зейінді Шоқанға сурет салу өнері сол кездің өзінде-ақ; халық өмірін бейнелеудің тамаша бір құралы болып табылады. Туған жері Сырымбеттің жазғы жайлаулар мен мекен қоныстарының суретін салумен шұғылданады. 1847-1852 жылдарда салған суреттерін Шоқан "корпустан елге демалысқа барған кезде салған суреттер" - деп атайды. Г.Н.Потанин: "Кадет корпусының соңғы курстарында оқып жүрген кезімізде Шоқан өзінің әңгімелерімен менің дәптерімді толтырды. Біз қазақтардың сұңқар салып, саят құру салтын толық жазып алдық. Шоқан сұңқарды қалай баптап күтудің әдісін өте жақсы білетін. Дауылпаз бен сұңқардың т.б. суреттерін салып, ол менің жазбамды толықтыра түсетін", - деп жазды. Мұның өзі Шоқан өнерінің жан-жақты екенін, оған курстастарының қызығып, ерекше құрметпен қарағанын дәлелдей түседі. Шоқан кадет корпусында оқып жүргенде-ақ, саяхатшылардың өмірі мен ісі туралы жазылған еңбектерге аса қызығушылықпен қарап, танысты. Осы еңбектердің ықпал әсерінен ол саяхатшы болуды, Орта Азияны арлап жан-жақты танысуды армандады. Демек, саяхатшылар өмірі жайлы жазылған еңбектер болашақ саяхатшыға бастау көзі болып, жол нұсқады.

Қызмет жолы Кадет корпусын 1853 жылы он жеті жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылады. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты болып тағайындалады. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады. 1854 жылы кадет корпусындағы ұстазы Костылецкийдің өтініші бойынша көрнекті шығыстанушы, Қазан университетінің профессоры Н.И.Березиннің тапсырмаларын орындайды. Березин Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқалары, «Қозы Көрпеш Баян сұлу» жырымен таныс еді. Жас ғалым әйгілі профессор Березин бастырып шығарған "Тоқтамыс ханның жарлығы мен басқа да хан жарлықтары туралы еңбектерге тыңғылықты талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми зерттеулерінің бірі еді. Жастығына қарамай, оның білімдарлығын, әсіресе, шығыс әдебиеті мен тарихын жақсы білетіндігін сол кездегі орыс ғалымдары да жоғары бағалап, мойындай бастайды.Өсімдіктер әлемінің қолайлы жағдайды талап ететіні сияқты қоғам да өзінің кедергісіз дамуы үшін қолайлы жағдайды талап етеді. Алайда ғалым табиғат зандары мен қоғам арасындағы айырмашылықты ажыратып көрсетеді. Табиғаттың дамуы физикалық зандарға негізделсе, қоғамда олар әлеуметтік зандардың күшімен, яғни қоғамдық өмірдің әртұрлі жақтарымен, тайпалық организм өмірінің шарттарымен толығады.

Б)МӘТІНГЕ ЖОСПАР ҚҰРУ

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Мәтінді оқып әңгімелеу

Сабақтың тықырыбы: Ә.Дүйсенбиев. Ақылшым-мұғалім.

Сабақтың мақсаты:

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айту.Өлеңді жатқа айту.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Зеректік әңгімесін өз сөздерімен әңгімелеп айту. Шоқан туралы мәлімет әкелу

ІҮ. Жаңа сабақ

А) автор туралы мәлімет

Әнуарбек Дүйсенбиев - 1931 жылы 25 қазанда Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қарақыстақ ауылында туған. Қазақ мемлекеттік университетін және БЛКЖО Орталық комсомол мектебін бітірген. Ұзақ жылдар «Балдырған» журналының жауапты хатшысы, «Жалын» баспасында бөлім меңгерушісі, «Жазушы» баспасында аға редакторлық қызмет атқарған.

Шығармашылығы

Парадта. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1956;

Сыйлық. Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1956;

Не деу керек? Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1957;

Қызғалдақ. Өлеңдер. А., ҚМӘКБ, 1958;

Ана жүрегі. Өлеңдер. А., ҚМӘКБ, 1959;

Қайырлы таң, балалар. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1960

Гүлзар. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1962,

Аққулы айдын. Таңдамалы. Өлеңдер мен поэмалар. А., «Жазушы», 1976;

На веселой улице. Стихи и рассказы. М., «Детская литература», 1972;

Кто раңьше встает? Стихи и сказки. А., «Жазушы», 1973;

Если бы я был сильным. Стихи и сказки. А., «Жалын», 1979;

Ладошка. Стихи, поэма, сказка. М., «Детская литература

Ә) Ақылшым-мұғалім өлеңін мәнерлеп оқып, жаттау

Б)Шығармашылық тапсырма Мектеп кірпішін қалау МҰҒАЛІМ

В)Сөз құрау мұғалім

М- мейірімді

Ұ- ұқыпты

Ғ- ғалым

А-ақылды

Л-лезде ойлайтын

І-ізденгіш

М-мақтаныш ететін адам

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Ақылшым-мұғалім (жаттау)

Сабақтың тықырыбы: Абай Құнанбаев.Күз.

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды ұлы кемеңгер ақын Абайдың өмірбаянымен, әндерімен және қара сөздерімен таныстыру.

2. Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын молайту, ойлау, есте сақтау, сезіну қабілеттерін дамыту.

3. Абайдың шығармалары арқылы туған елге деген махаббатты қазақтың ән өнеріне қызығушылығын тәрбиелеу. Оқушыларды адамгершілікке, еңбекқорлыққа, адалдыққа баулу. Білімге деген құштарлығын арттыру.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Ақылшым-мұғалім өлеңін жатқа айту

ІҮ. Жаңа сабақ

А) Кіріспе. Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев атамыз 1845 жылы тамыздың 10 - шы жұлдызында қазіргі Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының баурайында Қарабұлақ деген жерде дүниеге келген.

*Қай өңірінде туған ? Қандай ақын? Шығармалары Әкесі...... Шешесі..... Әжесі......

"Күз" өлеңін мәнерлеп оқып беру, сұраққа жауап алу: Абайдың «Күзі» сендерге қандай көңіл күй туғызды? Неліктен? Осы өлеңінде бейнеленген түс қандай деп ойлайсың?

Сергіту сәті

Ормандағы аюдың

Бүлдіргені көп екен

Теріп-теріп алайық

Қалтамызға салайық

V. Дәптермен жұмыс: өлеңнен күз мезгіліне қатысты көркем сөздерді тауып жазу.

Жапырақтарынан айырылған ағаш

Сұр бұлт түсі

Дымқыл тұман

Жасыл шөп, бәйшешек жоқ

Оқулықпен жұмыс

Іштей оқыту, тізбектеп оқыту, қатар бойынша оқыту

Оқушыларға оқытып мазмұнын айтқызу.

Күздің суретін салғызу.

Абай - лирик ақын. Табиғат адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы. Абай атамыз табиғатты жырлаған.

Күз. Бұл мезгілде ешбір жыл мезгілінде қайталанбас байлық, молшылық болады. Аспанды бұлт торлап, төңіректің бәрі жазғы түрінен, әсем көркінен айырылады. Топ - топ болып құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Осы көріністі Абай атамыз былай деп жырға қосады:

Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан...

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын ашу.

Оқулықтағы сурет бойынша жұмыс.

Сөздік жұмыс.

Көркем сөзді тауып жазу.

... ағаш (жапырағынан айырылған)... шөп жоқ (жасыл)

... бұлт (сұр)... тұман (дымқыл)

Құлақтан кіріп бойды алар,

Әсем әнмен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең менше сүй - дей келе Абай әндерін ортаға салайық.

Ән «Көзімнің қарасы» (оқушының орындауында)

Абайдың 38 - ші қара сөзінен.

Адам баласын қорп қылатын үш нәрсе бар. Ол надандық, екінші еріншектік, үшінші залымдық.

Надандық - ғылым - білімнің жоқтығы.

Еріншектік - хайуандық.

Залымдық - адам баласының дұшпаны.

«Күз» эссе жазу. Оқушыларды бағалау. Мадақтау.

5. Сабақты қорытындылау.

Абай ата ағашы

6. Оқушыларды бағалау және мадақтау

7. Үйге тапсырма

а) Еңбек жайлы мақал - мәтел жазу, жаттау.

ә) Өлеңді мәнерлеп оқу, жаттау.

б) Жемістер, бақша өсімдіктерінің, дәнді дақылдардың суретін салу

Сабақтың тықырыбы: Ұнатам күзді мен.Жеңіс Қашқынов

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларға берекелі күз туралы,күз байлығын таныту;күздегі табиғат құбылыстары, адам, жан-жануарлар тіршілігі туралы көркем сөйлей алу дағдыларын жетілдіру.

2.Оқушылардың ой-өрісін,есте сақтау қабілетін дамыту;

3.Еңбек адамдарын құрметтей білуге,еңбекпен келген асты қадірлей білуге , еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Күз өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІҮ. Жаңа сабақ Ұнатам күзді мен.Жеңіс Қашқынов

А)автор туралы түсінік Жеңіс Қашқынов -Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында 1942 жылы туған. Оның балаларға арналған «Достар», «Соқпақтар» тб өлең жинақтары бар.

Жеңіс Қашқынов(1942-2005)- 4 наурызда Қарағанды облысының Ақтоғай ауданындағы «Қуаныш» деген колхозда туған. 1964 жылы ҚазМУ-дің тіл және әдебиет факультетін бітірген.Алғашқы кезде республикалық «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газетінде істеп, 1965- 1985 жылдары қазақ радиосында әдебиет редакциясын басқарады. Кейін Қазақ КСР Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитетінде, «Мектеп» баспасында жұмыс атқарады.Алғашқы өлеңдері 1959 жылы республикалық «Пионер» журналы мен «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде жарық көрді.Он шақты жыр жинағының авторы. Өлеңдері орыс, украин, өзбек, молдован,грузин, қырғыз, ұйғыр тілдеріне аударылған. Бірқатар бауырлас елдер ақындарының жырларын аударған.Бірнеше жыр мүшәйраларының жеңімпазы. Ақтоғай ауданының Құрметті азаматы.

Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты. «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен марапатталған.

Шығармалары

Кешкі күн. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1967;

Тұлпар. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1969;

Ленин ата. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1970;

Достар. Өлеңдер, ертегілер. А:, «Жазушы», 1971;

Қазыбек Нүржанов. Очерк. А., «Жазушы», 1972;

Соқпақтар. Өлеңдер, балладалар. А., «Жазушы», 1975;

Найзатас. Поэмалар, өлеңдер. А., «Жазушы», 1977;

Дихан мерейі. Поэмалар, өлеңдер. А., «Жазушы», 1988;

Қыраулы биіктік. Поэмалар, ертегілер, аңыздар. А., «Жалын», 1989;

Ақжолтай Ағыбай батыр. Очерк. А., «Балауса», 1996;

Алыптар мен арыстар. Өлеңдер мен дастандар. А., «Әуен», 2001;

Атыңнан айналайын, атамекен. Толғаулар, деректі әңгімелер, сапарнама, ой өрнектері. А., «Әуен», 2001.

Ә) «Ұнатам күзді мен» Мәтінмен жұмыс

1-деңгей

Өлеңді мәнерлеп оқу. Өлеңнен күзде табиғат қалай өзгеретіні туралы айтылған жолдарды тауып оқы. Ақынның күз мезгіліне деген көңіл күйі айтылған жолды табу.

2-деңгей (төмендегі сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлем құрау)

Алма албырап, қаптаған бұлт, суық жел, тізілген тырна

3-деңгей

Күз мезгілін бейнелеу үшін қандай бояуларды көбірек қолданар едің?

Күзде қандай еңбек түрлері атқарылады?

4-деңгей

Өлеңді қарасөзге айналдырып, әңгімелеу ( Албырап алма пісті. Бал құрақ сарғайды. Аспанды бұлт қаптаған)

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Ұнатам күзді мен

Сабақтың тықырыбы: Асқар Тоқмағамбетов Бидай мен қаңбақ

Сабақтың мақсаты:

1. Өлеңді мәнерлеп оқуға, мазмұнын жүйелі айта білуге, өлеңнің негізгі ойын тауып, өлеңнің қай түріне жататынын анықтай білуге үйрету.

2. Ой - өрісін дамыту, өз ойларын ашық айта білуге, дұрыс қорытынды жасай білуге үйрету.

3. Мақтаншақтық әдеттен аулақ болуға тәрбиелеу. Адамгершілік қасиеттерге баулу.

Сабақтың түрі: Аралас

Сабақ типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: Электронды оқулық, А. Тоқмағамбетовтің, бидай мен қаңбақтың суреті, сөзжұмбақ, суреттер мен сұрақтар жазылған слайдтар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Ұнатам күзді мен өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

Үлкенге де сіз

Кішіге де сіз

Бар адамды құрметтеп

Бас иеміз біз.

- Балалар дүниедегі ең ақылды, ең күшті кім? ( Адам )

Мен сендерге де ең күшті, ең ақылды адам болуларыңызды тілей отырып,

бәріңнің де бүгінгі сабаққа жақсы атсалысады деп ойлаймын.

Үйге берілген Жеңіс Қашқыновтың « Ұнатам күзді мен» өлеңін оқыта отырып өз ойларын айтқызу. Қосымша сұрақтар қою арқылы сұрақтар беру. 1. Даланың түсі қандай? 2. Алма қалай піседі? 3. Аспанды не қаптады? 4. Жел қандай? 5. Тырнасы қайткен? 6. «Күз» өлеңімен «Ұнатам күзді мен» өлеңінің ұқсастығы, ерекшелігі неде? 7. Күздің басқы және соңғы кездерін қай өлең - нен байқайсың? 8. Өлең сендерге қандай көңіл күй туғызды?

ІІІ. Жаңа сабақ 1. Тақырыпты сөзжұмбақ арқылы табу.

---е ң Б е к ---і л И я с -------Д у л а т о в

-----қ А ң б а қ ---Б а Й л ы қ

1. Адамдар әрқашан не істеу керек?

2. «Күн шыққанда» өлеңінің авторы кім?

3.«Байлық» мәтінінің авторы кім?

4. Ұшарын жел, қонарын сай білетін шөп?

5. Денсаулық зор... (байлық)

2. Бүгінгі өтетін өлеңіміздің шешуін жұмбақ шешу арқылы табайық.

1. Ұзын мұртты сарылар, Қойынында наны бар. ( Бидай )

2. Шеңбер жасап өседі, Желмен бірге көшеді. ( Қаңбақ )

3. А. Тоқмағамбетовтың «Бидай мен қаңбақ» мәтіні мысал өлең түрінде берілген. Бұл өлеңнің авторы өзіміздің жерлесіміз. Қызылорда облысы Тереңөзек ауданында дүниеге келген. Қазір Сырдария ауданы деп аталады.

Қаламызда бұл кісінің атында үлкен мәдениет үйі бар. Біздің облысымыздан көптеген ақын жазушылар шыққан. Олар З. Шүкіров, Ә. Қоңыратбаев, Ә. Тәжібаев т. б. (суреттерін слайдтан көрсету ) Асқар Тоқмағамбетов атамыз көптеген әңгімелер, өлеңдер, сықақтар, мысал өлеңдер жазған, соның бірі бүгін, біз өткелі тұрған «Бидай мен қаңбақ»

ІҮ. Оқулықпен жұмыс 1. Мысалды мәнерлеп оқып беру.

2. Оқушыларға рөлге бөліп оқыту. Оқыған оқушылардың басына кейіпкерлердің бет бейнесін кигізу.

3. Сұрақтармен жұмыс. Төменде берілген жолдар мысалдағы қай кейіпкерге қатысты екенін айтқызу: Бидайға ма, Қаңбаққа ма?

Онда қандай салмақ болсын!

«Уф» десе ұшасың,

«Суф» десе қонасың.

Ұшарыңды жел біліп,

Қонарыңды сай біліп,

Сайран салып жүргенің.

Көктемде шығып,

Күз болса бұғып.

Жиғанымыз дән,

Абырой да, даңқ та,

Ерлік те, жеңіс те -

Барлығы осы егісте.

- Қаңбақ бидайға не деп тіл қатты? - Қаңбақ бидайдан қандай жауап

алды? - Дұрысын айтқан бидай ма, қаңбақ па? - Бидай бізге не үшін керек? - Қаңбақ не?

Ү. Топпен жұмыс Тапсырма: Топ басшыларына.

І - топ: Өлеңнің мазмұнын айту.

ІІ - топ: Өлеңдегі негізгі ой не?

ІІІ - топ: Бидай қандай адамға ұқсас? Қаңбақ қандай адамға ұқсас?

ҮІ. Ой толғау

Бүгінгі сабақта білгендерін, бұрыннан білетіндерін жинақтау. Әр топқа парақтар таратылып беріледі. Маркердің көмегімен ассоциация құрады.

І - топ: Күз ІІ - топ: Бидай ІІІ - топ: Қаңбақ

ҮІІ. Дәптермен жұмыс

Жұмбақты жазып шешуін табу.

ҮІІІ. Қорытынды

Оқушы білімін бағалау.

ІХ. Үйге тапсырма

1. Әр топқа тапсырма беру. 1. Өлеңнің толық мазмұнын айту. 2. Нан қалай жасалатынын айту. 3. Өмірде Бидай мен Қаңбаққа (ұқсас адамдар болатынын айту) сипаттама жазу. 4. Нан қалай жасалатынын айту.

2. Өлеңді рөлге бөліп, мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тықырыбы: Ғылым таппай мақтанба Абай Құнанбаев

Сабақтың мақсаты: 1. А. Құнанбаев туралы толық мағлұмат алу, өлең мазмұнын түсіне отырып, негізгі ойды ашу.

2. Өлең мазмұнындағы адам бойындағы қасиеттердің ара - жігін ажырату,

Өлеңді мәнерлеп оқу машығын дамыту.

3. Топпен бірлесіп жасауға, ұйымшылдыққа, пікір алыса білуге, өз ойларын ашық айтуға, жоба қорғауда белсенділікке баулу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Сын тұрғысынан ойлауды дамыту, Дамыта оқыту

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Абай туралы толық деректер, үлестірме материалдар, ереже, нұсқаулар, сабақ тапсырмасы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

А) Бидай мен қаңбақ мысалын жатқа айту

Ә) Ашық хат тапсырмалары: Мысалдағы өлең жолдар қайсысына сәйкес екенін табу:

Бидай ---------------------------------------------- Қаңбақ

Онда қандай салмақ болсын! ------------- Ұшарыңды жел біліп,

------------------------------------------------------- Қонарыңды сай біліп.

Уф десе, ұшасың, ------------------------------ Сайран салып жүргенің.

Суф десе, қонасың.

------------------------------------------------------- Көктемде шығып

Абырой да даңқ та, -------------------------- Күз болса, бұғып.

Ерлік те жеңіс те ------------------------------ Жинағанымыз дән

Барлығы осы егісте. ------------------------- Айналамыз толған ән.

III. Сөз жұмбақ шешейік!

Ғарыш Тарақ Мақта Ыдыс ана ағаш Лақ парта қайық

Ырыс піл тақта Мысық алма артық Йод нан Бала Ат

ІІІ. Жаңа сабақ IV. Мақсат қою кезеңі: «Ғылым таппай мақтанба»

- Осы тақырып бойынша нені меңгеруге тиіспіз?

1. Автор туралы дерек білу.

2. Өлең мазмұнын түсіну

3. Жақсы және жаман қасиеттерді тану.

5. Мағынаны тану:

1. Топтық тапсырма:

А) Абай Құнанбаев туралы мәлімет

сызбада көрсету, қорғау, толықтыру

Ә) Өлеңді мәнерлеп тізбектеп оқу;

Б) Өлең мазмұнына талдау жасау:

- Әр топ жобамен қорғайды.

2. Топтық жұмыс:

1 - топ: ------------- 2 - топ:

Бес асыл іс ------------ Бес дұшпан

Талап ---------------- Өсек

Еңбек ----------------- өтірік

Терең ой --------------- мақтаншақ

Қанағат -------------- еріншек

Рақым ----------------- Бекер мал шашпақ

3. Сөз сиқырын ұғайық!

3 - топ 4 - топ:

Жақсы қасиеттер мағынасы Жаман қасиеттер мағынасы

4. «Мақал жалғастыр «ойыны:

Жақсыдан үйрен

(Жаманнан жирен)

Талап тұлпар

(Білім сұңқар)

Талант қартаймайды

(Білім ортаймайды)

Әріптен білім

(Әліппеден ғылым)

Ақыл азбайды,

(Білім тозбайды)

Өнерлі (өрге жүзеді)

V. Ой толғаныс: а) Салыстыр;

Адам бойындағы қасиет - мінез-құлық, іс - әрекет

Жақсы қасиет -------------------- Жаман қасиет

Білімді -------------------------------- Білімсіз

Ақылды -------------------------------- еріншек

Талапты ----------------------------------- қайырымсыз

Еңбекқор ----------------------------------- жалқау

Қайырымды ----------------------------------- өсекші

Ә) Дыбыстық талдау жаса:

Жұппен жұмыс:

Ғылым Еңбек Өнер Талап

VI. Біз не үйрендік?

Абай

↓

Ұлы ақын Семей өңірінде туған 1845 - 1904ж Ғылым таппай мақтанба

Ойшыл

VII. Бағалау: Абай туралы дерек білу

Өлеңді мәнерлеп оқу

Жоба қорғау

Бекіту тапсырмаларын орындау

VIII. Үйге тапсырма: Өлеңді жаттап келу.

Сабақтың тықырыбы: Білім керек бәріне Фариза Оңғарсынова

Сабақтың мақсаты: автор туралы мәлімет бере отырып, өлеңнің мазмұнын негізгі идеясын ұғынуына жағдай жасау ,өлеңді түсіне отырып оқу, талдау; хрестоматиядағы өлеңдермен салыстыра отырып, негізгі ойға қорытынды жасау.Жүйелі іс-әрекет нәтижесі:мақал-мәтелдердің мағынасын талдай отырып ойын,зейінін, есте сақтау қабілеттерін, сөз тіркестері арқылы сөйлеу тілдерін дамыту. «Кім болам?» деген ойларын ұштай отырып, мамандық иелерін құрметтей білуге, ата-анасының еңбегін бағалай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер мамандық иелерінің суреттері, білім,оқу туралы мақалдар кестесі

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

І.Қызығушылықты ояту.

-Күнбе-күн мектепке келуден жалықпадыңдар ма?

-Осы біздің мектепке келудегі мақсатымыз не?

-Менің мақсатым не? Сенің мақсатың не?

Жеке, жұпта, топта жұмыс істеп, талқылайды.

Оқушылардың қорытындысын тыңдау

-Ал оқу, білім туралы қандай мақалдар білеміз?

Кестемен жұмыс

Оқу, білім

-Білім сөзіне байланысты қандай сөз тіркестерін жазып алар едің?

-Оны қалай түсіндіресің?

Ал Фариза Оңғарсынова өз өлеңінде былай депті....(оқулықтағы өлеңге назар аудару)

ІІІ. Жаңа сабақ

Білім керек бәріне. Фариза Оңғарсынова

ІІ.Мағынаны тану

Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу.

Тізбектеп оқу кезінде «Түртіп алу» әдісі бойынша сөздік жұмысын жүргізу.

-Білім алу жолы қандай жол?-Неліктен?

-Білім алу үшін неше жыл кетеді деп ойлайсың?

-«Білгенің бір тоғыз,

Білмегенің- тоқсан тоғыз» демекші, адам өмір бойы оқу, білім алумен болады екен.

Сергіту сәті ретінде осы өлеңнің өзін дауыстап, мәнерлеп оқи отырып, қимыл-қозғалыспен көрсету

«Толықтыру» тесті:

Ғарыш кемесін-----------------------------

Көк жүзіне-----------------------------------

Мұхиттарды--------------------------------

Ғажап үйлер-------------------------------

Дәрі де ойлап -------------------------------

«Білегіңе сенбе, біліміңе сен» дегендей, адам арманына қолын білім арқылы жеткізеді.

ІІІ.Ойтолғау.

Дәптердегі «Білім деген байлық бар» атты өлеңді оқып, қалған тапсырмаларды ретімен орындайды.

-Өзіңе үлгі болған адамдарды атап жаз. Ол адам туралы әңгімелеп бер.

Жек, жұпта, топта талқыланады. Топ жұмыстарынан үздігін тыңдау.

Сабақты қорытындылау.

Үй жұмысы: Өлеңді қалай жалғастырар едің? Өз арманыңды қосып жаз.

Сен- теңіз де, мен- кемең…

Сағындым, Ұстаз, балауса балғын кезімді,

Өзіңе деген ықылас толы сезімді.

Сағындым, Ұстаз, «қоңыраулы» қоңыр үніңді,

Сақталған берік мәңгілік өшпес ізіңді.

Сабақтың тықырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест.

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптарды қайталап, пысықтау. Алған білімдерін кәдеге жаратуға дағдыландыру.

Сабақтың түрі: бекіту сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Ғылым таппай мақтанба өлеңін мәнерлеп жатқа оқу,Білім керек бәріне өлеңінің мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Бекіту сабағы Бөлімді қайталауға арналған тест.

а)Суреттермен жұмыс

ә)мәтіндерді атау, әңгімелеу

б)ТЕСТ

1.Қазақ даласына алғаш білім алп келген адам кім?

А)Ахмет Байтұрсынұлы Ә)Абай Құнанбаев Б)Ыбырай Алтынсарин

В)Шоқан Уәлиханов

2.Балаларды оқуға шақырған Ы.Алтынсариннің өлеңі қалай басталады?

А)Кел,балалар, оқылық Ә)бір Аллаға сиынып Б)Оқысаңыз, балалар

В)Оқығанды көңілге

3. «Ата-ана алдындағы борышың» деген тіркестегі «борышының» сөзін басқаша тағы қалай айтуға болады?

А)Қарызың Ә)Тәртібің Б)Білімің В)Қылығың

4.Өлең жазатын адамды қалай атайды?

А)Жыршы Ә)Суретші Б)Әнші В)Ақын

5.Тұңғыш «Әліппе» оқулығын жазған кім?

А)Ыбырай Алтынсарин Ә)Ахмет Байтұрсынұлы

Б)Абай Құнанбаев В)Жүсіпбек Аймауытов

6. «Аласың білім кітаптан» деген ақыл сөз кімнің шығармасындағы келтірілген?

А)Ілияс Жансүгіров Ә)Абай Құнанбаев

Б)Ахмет Байтұрсынов В)Жүсіпбек Аймауытов

7.Қартқожа қай жазушының кейіпкері?

А)Ыбырай Алтынсарин Ә)Ахмет Байтұрсынұлы

Б)Ілияс Жансүгіров В)Жүсіпбек Аймауытов

8.Қазақ халқының ұлы ғалымы Шоқан Уәлиханов туралы жазған жазушы кім?

А)Ыбырай Алтынсарин Ә)Жүсіпбек Аймауытов

Б)Сапарғали Бегалин В)Ахмет Байтұрсынұлы

9. Абайдың нақыл сөзін аяқта

«Адам баласының ең жаманы-........»

А)білімсіз Ә)Ақылсыз Б)Әдепсіз В)Талапсыз

10.Абай Құнанбаев «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде атаған бес жаман істі ата.

А)өсек, өтірік, талап, еңбек, білім

Ә) өсек, өтірік,қанағат, ұрлық, бірлік

Б) өсек, өтірік,мақтаншақ, еріншекғ бекер мал шашпақ

В) өсек, өтірік,ұрлық салақтық, әдепсіздік

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тықырыбы: Мазмұндама №1 «Достар»

Сабақтың мақсаты: Мәтінді оқып, мазмұнын өз сөздерімен жаза білуге дағдыландыру

Сабақтың түрі: қайталау сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Өткенді қайталап, пысықтау, мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Қайталау сабағы

А)достық деген не? Досың бар ма?

Ә)Адамның жануарлармен достығын білесің бе?

Б)Мәтінді оқу, түсіндіру, әңгімелеу

Достар

Зейін қар басқан бақта жүр. Бір-екі торғай ұстап алмақ. Оларды үйге апарып, қолға үйретпек. Бірақ жолы болмады. Мұны көрген ағасы қолға үйретудің басқа жолын айтты.

Ағасы екеуі ағаштың төменгі жағына жем шашатын тақтай орнатты. Ағасы айтқандай торғайлар оған үйреніп алды. Шашқан бидайды торғайлар тақтайдың үстіне қонып жей бастады. Кейін қорықпайтын болды.

Зейнел-Ғаби Иманбаев

Сұрақтар:

1)Зейін не ойлады?

2)Ағасы үйретудің нендей жолын айтты?

3)Торғайлар неқылды?

4)Сен болсаң не істер едің?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тықырыбы: Ертегілер түрлері. Аңқау арыстан.

Сабақтың мақсаты:

1. Ертегі түрлерімен таныстыра отырып, ертегіні түсініп оқу, ертегі кейіпкерлерінің іс - әрекетіне мінездеме беру, ертегідегі негізгі ойды ашып, қорытынды жасау;

2. Ертегіні түсініп, мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыра отырып, ой - пікірлерін қорытындылап айту шеберліктерін, сөйлеу әрекеттерін жетілдіре түсу, сөз байлықтарын дамыту;

3. «анық - қанығына бармай іс істеме, асықпа» деген қағиданы басшылыққа ала отырып, алдау арбау жаман қасиет екенін түсіндіру, адалдыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену, әңгімелеу, көрнекілік, түсіндірмелі, талдау - жинақтау, сипаттау, т. б.

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Қосымша материалдар: жұмбақтар, сөзжұмбақтар, кесте.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Өткенді қайталап оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

- Балалар, біз бүгін әдебиеттік оқу пәніміздің келесі тарауы «Атадан қалған тұяқ» деп аталатын бөлімін бастаймыз.

Өткен бөлімде де ұлы ақын аталарымыздан қалған асыл мұралар, яғни нақыл сөздерге бай шығармаларымен таныссақ, бүгінгі бөлімде халықтың ауыздан - ауызға жеткен ертегі, аңыздарымен т. б. шығармаларымен танысамыз.

- Қазақ халқының ауыз әдебиетінде көп кездесетін, «Ерте, ерте, ертеде...» деп басталатын қандай шығарма? Ертегі әр түрлі бағытқа құрылады. Мына сызбаға назар аударайық

Ертегі - халқымыздың ертеден бері келе жатқан мәдени мұраларының бірі, ауыз әдебиеті. Ертегіні мазмұнына қарай, әр алуан ерекшеліктеріне қарай бір неше түрге бөлуге болады.

- жануарлар жайында (суреті, немесе кітабын көрсету)

- қиял - ғажайып ертегілер

- шыншыл ертегілер

Ертегіден халқымыздың тұрмыс - салтын, әдеп - ғұрпын білеміз. Онда шындық оқиға мен қиял - ғажайып оқиға аралас келіп отырады.

3. Жаңа сабақ

4. Оқулықпен жұмыс:

- Адамдардың мінез - құлықтары да әр түрлі болады. Ақын - жазушылар адамдардың мінезін мысалға алып, қу адамды түлкіге, қорқақ адамды қоянға, ашқарақ, аңқау адамды қасқырға, ақылды адамдарды жақсы кейіпкерлерге, батыл, өжет адамдарды арыстанға, бүркітке т. б. теңеп көптеген ертегілер жазған екен. біздің бүгінгі сабағымыздың басты кейіпкерлерін табу үшін мына жұмбақтарды алдымен шешіп алайық: 1. Өзі ширақ өзі қу, Жүрген жері айқай - шу (Түлкі)

Түлкі - ит тұқымдасына жататын аң. Түсі жирен, сұрғылт сары. Жүні тығыз әрі жұмсақ. Орманда, өзен - көл жағалауларында, тау баурайларында мекендейді. Ол тауық, балық, тышқан және құстармен қоректенеді. Түлкі - қу, айлакер.

2. Бір аң бар қайраты көп болған күшті, Басынан өткізеді әрбір істі (Арыстан)

Аңдардың патшасы - арыстан. Арыстан - айбатты, жыртқыш аң. Көбінесе шөлді жерлерде кездеседі. 30 - 35 жыл өмір сүреді. Хайуанаттар бағында кездеседі.

3. Әр түрлі, орта бойлы, ұзын құлақ, Өзіне міндеттесе, қызмет қылмақ. (Есек)

Есек - жылқы туысына жататын сүтқоректі жануар. Түсі қоңыр, күңгірт азық талғамайтын, құрғақшылыққа төзімді көлік малы. Есек 18 - 20 жыл тіршілік етеді.

- Міне, біз бүгін «Аңқау арыстан» деген ертегісін өтеміз

(Ертегіні дауыс ырғағын келтіре оқушыларға оқып беру, сөздік жұмыс жүргізу) талдау жасау:

- Ертегі не жөнінде екен? Түлкі арыстанға неге келді деп ойлайсыңдар? Есектің адам өмірінде қандай пайдасы бар? Арыстан қандай аң екен? Есектің миы қайда кетті деп ойлайсыңдар?

3. Оқу түрлері:

а) Ертегіні оқушыларға іштей оқыту; Дауыстатып, бөліп оқыту

ә) Рөлге бөліп оқыту;

- Сонда осы ертегідегі ең ақылды аң қайсы? Неліктен?

5. Сергіту сәті: Аю салдым қорбаңдаған, Шортан салдым шошаңдаған.

Қоян салдым қорқып жүрген, Қасқыр салдым жортып жүрген

Мен бәрін де сала аламын, Жазуды да жаза аламын.

8. Дәптермен жұмыс:

Ертегі кейіпкерлеріне жеке - жеке сипаттама жазып, мінездеме беру

6. Бекіту: суреттермен жұмыс

- Суреттің бұл тақырыпқа қандай қатысы бар? Осы суреттегі арыстанның жағдайы қалай бейнеленген?

7. Қорытынды:

А. 35 беттегі сызбалармен жұмыс жүргізу

Б. 36 - беттегі жағдаятты шешу

- Сонымен біз бүгін қандай ертегімен таныстық? Өмірде түлкі мен есекке ұқсайтын адамдар бар ма?

Ребус шешу.

Бағалау.

Үйге тапсырма: ертегінің мазмұнын айтуға дайындалып келу, суретін салу;

Сабақтың тықырыбы: «Байлық пен ақыл» (ертегі)

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды халық ауыз әдебиеті үлгісі - ертегімен таныстыра отырып оларға адалдық, ойшылдық ақылдылық адамды бақытқа жеткізетінін түсіндіру. Оқушылардың сөздік қорын молайту. Мейірімділікке, еңбек кештікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ. Дамыта оқыту

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену, Топпен жұмыс, сахналау, шығармашылық.

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Енді бір - біріміздің қолымыздан ұстап алақан жылуы арқылы бір - бірімізге жылы лебіздер тілейік.

1 - бала. Еліме тыныштық тілеймін!

2 - бала. Аспанымыз ашық болсын!

3 - бала. Деніміз сау болсын!

4 - бала. Күніміз жарық болсын!

5 - бала. Көк туымыз биік болсын!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Ертегінің мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Енді ертегінің не екенін білесіңдер ма? Қандай ертегіні білесіңдер? Оқушылар жауабын тыңдау.

3. Ертегі сөзіне дыбыстық мінездеме.

Ертегі сөзінде қанша дыбыс бар? Нешеуі дауысты, нешеуі дауыссыз.

Берілгені: ертегі = ----------------

Сонымен балалар ертегіден халқымыздың тұрмыс - салтын, әдеп - ғұрпын білеміз. Онда шындық оқиға мен қиял - ғажайып оқиға аралас келіп отырады.

4. Жаңа тақырып. Байлық пен ақыл ертегісі. а) Ертегіні анық, мәнерлеп оқып мазмұнын түсіндіреді. Оқушылар тізбекпен оқиды. б) Сұрақ - жауап арқылы ертегі мазмұны түсіндіріледі. в) Ертегі рольге бөлініп оқылады.

Сергіту сәті.

а) Ертегіні анық, мәнерлеп оқып мазмұнын түсіндіреді. Оқушылар тізбекпен оқиды. б) Сұрақ - жауап арқылы ертегі мазмұны түсіндіріледі. в) Ертегі рольге бөлініп оқылады.

Байлыққа нені жатқызар едіңдер?

ақша үй машина

сәнді киім Байлық дүние -мүлік

мал денсаулық

Әрқайсысына жеке -жеке тоқталып, айтқызып отыру. -Ал ақыл дегеніміз не? Ақылға нені жатқызар едіңдер? Өз түсініктерің бойынша айтып көріңдерші.

жақсы сөз тәртіпті

Ақыл тіл алу үлкенді сыйлау

Оқушылардың ойларын тыңдау -Қане, балалар халық ауыз әдебиетіне нелер жатады? -Ертегінің неше түрі бар? -Ендеше біз бүгінгі сабақта « Байлық пен ақыл» атты ертегіні өтеміз.(мақсатын айтып өту) ІҮ. Жаңа сабақты меңгерту: Оқулықпен жұмыс 1.Мұғалімнің түсіндіруі 2.Мұғалімнің оқуы 3.Сөздік жұмысын жүргізу 4.Сұрақтарға жауап алу 5.Оқушыларға оқыту 6. Рольге бөліп оқыту( Сахналап көру)

Сергіту сәті Бәрін көзбен көрейік Дала гүлін терейік Күле жүріп күнгейге Дән маржанын себейік Дәптермен жұмыс жүргізу Сөздік жұмыс

Әшекей- өрнектелген сәнді киім Мұрагер- орын басушы,дүниеге ие болушы. -Қане, балалар сендерге қай ұлының жауабы ұнады? -Бай болу үшін, ақылды болу үшін не істеуіміз керек деп ойлайсыңдар? Еңбек ету керек -Ендеше қазір 3 топқа бөлініп тапсырмалар орындаймыз. Шығармашылық тапсырма: «Еңбек бәрін де жеңбек»

1 қатар: Еңбек құралдарының суретін салыңдар. 2 қатар: Еңбек туралы 2-3 мақал-мәтел жазыңдар. 3 қатар: Күзгі еңбек жайлы әңгіме жазыңдар (4-5 сөйлемнен тұратын) 3 қатардың орындаған тапсырмасын тексеріп бағаларын беріп өту -Қане, балалар еңбек жайлы қандай өлеңдер, тақпақтар білесіңдер? (өткен сыныптарда өткенді еске түсіру)

Бәрі бірге қосылып:

Кесте тіксең зерлеп, Мұның аты- еңбек. Гүл өсірсең терлеп, Мұның аты -

еңбек Сабағыңа жөндеп Дайындалсаң -еңбек.

Ендеше,сендердің қазіргі еңбектерің не екен? Сабақ оқу (жақсы оқу , білім алу)

Асыл тасты жүзік

Сәнді Байлық пен ақыл Әшекей білезік киім

Еңбек сүйгіш екі қолы

Сергіту сәті.

Дәптермен жұмыс.

Әшекей - өрнек, сәнді ою.

Мұрагер - орын басушы дүниеге ие болушы.

Қорытынды: Ертегі дегеніміз не?

Ой толғаныс.

Жаңа тақырыпты қорыту үшін тапсырма.

Тақырыбы: Байлық пен ақыл

Кейіпкерлері: әкесі, төрт ұлы.

Ертегі түрлері: Тұрмыс - салт, қиял - ғажайып т. б.

Сұрақ: Әкесіне соңғы ұлының жауабы неге ұнады?

Ол не деді?

Оқушылардың жауабы:

Тек еңбек сүйгіш екі қолым, қайрат жігерге толы жүрегім бар деді.

Еңбек туралы мақал - мәтел: Оқушылар +

Үйге: Өз бетінше. "Байлық пен ақыл" туралы мақал - мәтелдер жинастыру.

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тықырыбы: Қасқыр мен түлкі

Сабақтың мақсаты:

Ертегі мазмұнын айта білуге үйрету. Кейіпкерлердің іс-қимылдары туралы білім беру.,сөйлеу тілдерін дамыту. Мейірімділікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Жабайы аңдар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Байлық пен ақыл» ертегісінің мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ Қасқыр мен түлкі

Жұмбақ.

Өзі айлакер,өзі қу,

Жүрген жері айқай шу.

Барлың аң атаулысын алдап жүреді.

Міне қараңдаршы түлкіні өзі сондай сұлу аңдардың бірі,бірақ қулықты көп ойлайды,сол ісіне қарай еш аң онымен дос болғысы келмейді екен.

Мен сендерге «Қасқыр мен түлкі» ертегісін айтып берейін.

Бір күні жолбарыс сырқаттанып қалады. Әміршінің көңілін сұрау үшін оның үйіне барлық аңдар жиналады. Тек түлкі ғана келмейді. Мұны байқап қалған қасқыр жолбарысқа жүгіріп келіп, түлкінің сыртынан өсек айтады. Ашуланған жолбарыс күжілдеп, дереу түлкіні алып келуді бұйырады. Бұл хабарды естіген түлкі жолбарысқа өзі жүгіріп келеді. -О, құдіреті күштім! Сіздің мені көргіңіз келген екен, міне, алдыңызға келіп тұрмын!-дейді. -Әй, оңбаған, сұмырай!-деп күжілдейді жолбарыс. -Барлық аң келіп, менің көңілімді сұрады, ал сен?! -Е, құдіреттім!Сіздің науқас екеніңізді мен барлығынан бұрын білдім. Содан сізге дәрі іздеп кеттім,-дейді түлкі. -Ә, солай ма,-деп жолбарыс сабасына түседі. -Немене, таптың ба?-Иә, құдіреттім, сізді бірден жазатын дәрі сұр қасқырдың өкшесінде жасырулы тұр,-дейді түлкі. -Достым, қамқорлығың үшін үлкен рақмет!-дейді мейірім түскен жолбарыс. Ол қасқырды тез алып келуге бұйырады. ..Арада бірнеше күн өтеді. Түлкі тоғай ішінде келе жатса, қарсы алдынан үш аяғымен қиралаңдап, әрең келе жатқан қасқырды көреді. Осы жерде түлкі оған: -Достым, сөз тасып сыбырласудың керегі жоқ еді. Өсек айту жақсылыққа жеткізбейді.,-депті.

Балалар өсек айтуға болама? Қасқырдың істегені дұрыс па?

Сергіту сәті

Көлбең,көлбең көлеңкем,

Көлбеңдеген көлеңкем,

Түлкі қалай жреді ,

Кім көрсете біледі.

Түлкі былай-былай жүреді

Оны бәрі біледі.

Рефлексивті қорытындылау.

Қасқыр мен түлкі қайда өмір сүреді?

Түлкінің құйрығы қандай?

Ал қасқырдың түрі қандай?

Тістері қалай көрінеді? ( Ертегінің мазмұнын сұрау.)

• ДӘПТЕРМЕН ЖҰМЫС

Ертегідеі ақыл сөзді тауып, дәптерге жазу

Өсек айту жақсылыққа жеткізбейді.

• Дәптерге 41-беттегі суретті салу

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: «Қасқыр мен түлкі» ертегісін оқып, мазмұнын әңгімелеу

Сабақтың тықырыбы: «Ұр, тоқпақ»

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға ауыз әдебиетінің көлемді саласының бірі - ертегілер және оның түрлері туралы кеңінен түсінік беру.Ертегідегі негізгі ойды, идеяны ұғындыру.Оқушылардың сөйлеу тілін, сөздік қорын, шығармашылық қабілеттерін арттыра отырып, байланыстырып сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

Халқымыздың тұрмыс - салтын, әдет- ғұрпын, нанымын, дүние танушылық көзқарасын сақтауға, жат әдеттен аулақ болуға, адал еңбек етуге тәрбиелеу.

Ой - өрісін, сөздік қорын, дүниетанымын,танымдық- шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ, аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Пәнаралық байланыс : Дүниетану, математика, бейнелеу өнері, өзін -өзі тану.

Сабақта қолданылатын технология: Ойын арқылы оқыту.

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Оқушылармен амандасу; жалпы жан- жақты дайындығын тексеру.Сабаққа назарын аудару.

ІІ.Психологиялық дайындық

« Шаттық шеңберін » құрып, қол ұстасайық.Бір - бірімізге зор денсаулық, оқуда табыс, сенімді дос тілейік.

ІІІ.Үй тапсырмасын тексеру

Балалар үйге қандай тапсырма берілді?

1)« Қасқыр мен түлкі » ертегісін оқып түсінігін айту.

2)Үй тапсырмасына барлығымыз дайынбыз ба?

3)Ертегіні сахналау.

4) Ертегідегі кейіпкерлерге мінездеме беру.

« Венн диаграммасы »

Түлкі

Ортақ қасиеті

Қасқыр« Венн диаграммасы »

Пікірлесу сұрақтары.

ІІІ. Жаңа сабақ

Кіріспе сөз:

Қазір, балалар ,сіздерге бұлттың суреттері берілген. Бүгінгі сабағымызда өз мақсатымызға жету үшін мына бұлттардың қабағын ашайық. Ол үшін математикалық тапсырмаларға жауап берейік! Осы тапсырмалар арқылы сабағымыздың негізгі тақырыбын ашып алайық. Олай болса, 10 саны - қосудың ауыстырымдылық қасиетін айт. 20 саны - ең кіші бір таңбалы санды ата. 32 санында неше ондық,неше бірлік бар?

32

20

10

Жарайсыңдар оқушылар. Олай болса , сабағымыздың тақырыбы « Ұр, тоқпақ » ертегісі.

Ертегі- ауызша жеткен халық шығармаларының бірі.Ертегілер- бірнеше ғасырлардың жемісі.Өз халқымыздың тарихын, тұрмыс- салтын, әдет- ғұрпын , нанымын, дүние танушылық көзқарастарын білеміз десек, ертегілерді аттап өтуге болмайды. Ертегінің түрлеріне жеке- жеке тоқталу, түсінік беру.

Ертегі

Тұрмыс- салт

Қиял- ғажайып

Шын-шыл

Ү.Оқулықпен жұмыс

Ертегіні нақышына келтіре оқу; ертегідегі негізгі ойды ұғындыру; оқушыларға тізбектей оқыту; төмендегі кесте бойынша әңгімелеу. Топтық жұмыс.

1 - топ

2 - топ

3 - топ

4 - топ

5 - топ

Қаздың тұзаққа түсуі

Шалдың қазды іздеп шығуы

«Піс,қазаным, піс »

« Құс, есегім, құс»

« Ұр, тоқпағым, ұр»

Қаздың тұзаққа түсуі

Шалдың қазды іздеп шығуы

«Піс,қазаным, піс »

« Құс, есегім, құс»

« Ұр, тоқпағым, ұр»

ҮІ. Сергіту сәті

Біз қандаймыз, қандаймыз,

Жаңа жауған қардаймыз.

Ақпыз, сары, қарамыз,

Біз бақытты баламыз!

ҮІІ.Дәптермен жұмыс

Егер сендер де ертегідегі шал сияқты тұзақ құрған болсаңдар. Ол тұзақтарыңа қаз түссе не істер едіңдер? Бірден тұзақтан босатып, бауыздайсыңдар ма, әлде қаздың өтінішін орындап мұраттарыңа жетесіңдер ме? ( өз ойларын дәптерге жазады). Оқушылардың жауаптарын тыңдау, талдау.

ҮІІІ.Семантикалық карта

№

Тапсырма

Оқушының жауабы

1

Оқулықта берілген сурет ертегідегі қандай оқиғаға сәйкес келеді?

2

Шал мен кемпірдің жағдайлары қандай болған?

3

Қазбайдың жақсы үш нәрсесін ата.

№

Тапсырма

Оқушының жауабы

1

Шалдың тұзағына не түседі?

2

Ертегідегі балалардың әрекеті дұрыс деп ойлайсыңдар ма?

№ Тапсырма Оқушының жауабы

1 Оқулықта берілген сурет ертегідегі қандай оқиғаға сәйкес келеді?

2 Шал мен кемпірдің жағдайлары қандай болған?

3 Қазбайдың жақсы үш нәрсесін ата.

Тапсырма

Оқушының жауабы

Шалдың тұзағына не түседі?

Ертегідегі балалардың әрекеті дұрыс деп ойлайсыңдар ма?

ІХ..Қорытынды бөлімі.

Ойын: « Ұшқыр ойдан - ұтымды жауап » сұрақ - жауап

Х.Бағалау

Оқушыларды мадақтап бағалау.

ХІ.Үйге тапсырма

Ертегіні оқып, мазмұнын айту.

Сабақтың тақырыбы: « Ұр, тоқпақ » ертегі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ауыз әдебиетінің көлемді саласының бірі - ертегілер және оның түрлері туралы кеңінен түсінік беру.Ертегідегі негізгі ойды, идеяны ұғындыру.

Білімділік: Оқушылардың сөйлеу тілін, сөздік қорын, шығармашылық қабілеттерін арттыра отырып, байланыстырып сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

Тәрбиелік: Халқымыздың тұрмыс - салтын, әдет- ғұрпын, нанымын, дүние танушылық көзқарасын сақтауға, жат әдеттен аулақ болуға, адал еңбек етуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Ой - өрісін, сөздік қорын, дүниетанымын,танымдық- шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын әдістер: Түсіндіру, әңгіме, сұрақ- жауап, көрнекілік, топтау

Пәнаралық байланыс : Дүниетану, математика, бейнелеу өнері, өзін -өзі тану.

Сабақта қолданылатын көрнекіліктер : Тірек - сызбалар, топтастырулар, плакаттар,

Сабақта қолданылатын технология: Ойын арқылы оқыту.

Сабақтың барысы: І.Алғашқы ұйымдастыру бөлімі

Оқушылармен амандасу; жалпы жан- жақты дайындығын тексеру.Сабаққа назарын аудару.

ІІ.Психологиялық дайындық

« Шаттық шеңберін » құрып, қол ұстасайық.Бір - бірімізге зор денсаулық, оқуда табыс, сенімді дос тілейік.

ІІІ.Үй тапсырмасын тексеру

Балалар үйге қандай тапсырма берілді?

1)« Қасқыр мен түлкі » ертегісін оқып түсінігін айту.

2)Үй тапсырмасына барлығымыз дайынбыз ба?

3)Ертегіні сахналау.

4) Ертегідегі кейіпкерлерге мінездеме беру.

Түлкі

Ортақ қасиеті

Қасқыр« Венн диаграммасы »

Пікірлесу сұрақтары.

ІҮ.Жаңа тақырыпты түсіндіру

Кіріспе сөз:

Қазір, балалар ,сіздерге бұлттың суреттері берілген. Бүгінгі сабағымызда өз мақсатымызға жету үшін мына бұлттардың қабағын ашайық. Ол үшін математикалық тапсырмаларға жауап берейік! Осы тапсырмалар арқылы сабағымыздың негізгі тақырыбын ашып алайық. Олай болса, 10 саны - қосудың ауыстырымдылық қасиетін айт. 20 саны - ең кіші бір таңбалы санды ата. 32 санында неше ондық,неше бірлік бар?

10

20

32

Жарайсыңдар оқушылар. Олай болса , сабағымыздың тақырыбы « Ұр, тоқпақ » ертегісі.

Ертегі- ауызша жеткен халық шығармаларының бірі.Ертегілер- бірнеше ғасырлардың жемісі.Өз халқымыздың тарихын, тұрмыс- салтын, әдет- ғұрпын , нанымын, дүние танушылық көзқарастарын білеміз десек, ертегілерді аттап өтуге болмайды. Ертегінің түрлеріне жеке- жеке тоқталу, түсінік беру.

Хайуанаттар

Ертегі

Қиял- ғажайып

Тұрмыс- салт

Шын-шыл

Ү.Оқулықпен жұмыс

Ертегіні нақышына келтіре оқу; ертегідегі негізгі ойды ұғындыру; оқушыларға тізбектей оқыту; төмендегі кесте бойынша әңгімелеу. Топтық жұмыс.

1 - топ

2 - топ

3 - топ

4 - топ

5 - топ

Қаздың тұзаққа түсуі

Шалдың қазды іздеп шығуы

«Піс,қазаным, піс »

« Құс, есегім, құс»

« Ұр, тоқпағым, ұр»

ҮІ. Сергіту сәті

Біз қандаймыз, қандаймыз,

Жаңа жауған қардаймыз.

Ақпыз, сары, қарамыз,

Біз бақытты баламыз!

ҮІІ.Дәптермен жұмыс

Егер сендер де ертегідегі шал сияқты тұзақ құрған болсаңдар. Ол тұзақтарыңа қаз түссе не істер едіңдер? Бірден тұзақтан босатып, бауыздайсыңдар ма, әлде қаздың өтінішін орындап мұраттарыңа жетесіңдер ме? ( өз ойларын дәптерге жазады). Оқушылардың жауаптарын тыңдау, талдау.

ҮІІІ.Семантикалық карта

А)

№

Тапсырма

Оқушының жауабы

1

Оқулықта берілген сурет ертегідегі қандай оқиғаға сәйкес келеді?

2

Шал мен кемпірдің жағдайлары қандай болған?

3

Қазбайдың жақсы үш нәрсесін ата.

Б)

№

Тапсырма

Оқушының жауабы

1

Шалдың тұзағына не түседі?

2

Ертегідегі балалардың әрекеті дұрыс деп ойлайсыңдар ма?

ІХ..Қорытынды бөлімі. Ойын: « Ұшқыр ойдан - ұтымды жауап » сұрақ - жауап

Х.БағалауОқушыларды мадақтап бағалау.

ХІ.Үйге тапсырма Ертегіні оқып, мазмұнын айту.

Сабақтың тықырыбы: «Сақина» ертегісі

Сабақтың мақсаты:

Ертегіні оқып, мазмұнын түсіндіру. Ертегідегі негізгі ойды анықтап, өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге дағдыландыру.Бөлімдерге бөліп, әр бөлімге ат қоя білуге баулу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Ұр, тоқпақ!» ертегісін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

Жоспар бойынша әңгімелеп жаза білу

ІІІ. Жаңа сабақ

А)Ребус шешу

,,, ,,,, , ,, ,,,,,, ,,, ,,

сағат қалам лифт компьютер фонарь

РЕБУСТЫҢ ШЕШУІ: сақина

Ә)Ертегіні мәнерлеп оқып, мазмұнын түсіндіру

Тауықтың сыйы

Зергердің ойы

Шаруаның қуанышы

Еңбектің нәтижесі

Балаларының адалдығы

Б) СӨЗДІКПЕН ЖҰМЫС

Жиһаз-қымбат зат

Бітік-мол, қалың, көп

Арам пиғылды-жаман ойлы

Арамза-оңбаған, залым

В)***ЕРТЕГІНІҢ соңғы сөйлемін оқып түсіну

Г)ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМА

*Егер осы сақина сенің қолыңа түскен болса, не тілер едің?

*Осы ертегі бойынша қандай сурет салуға болады?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: «Сақина» ертегіні оқу, әңгімелеу

Сабақтың тықырыбы: « Сақина» ертегісі

Сабақтың мақсаты:

Ертегіні оқып, мазмұнын түсіндіру. Ертегідегі негізгі ойды анықтап, өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге дағдыландыру.Бөлімдерге бөліп, әр бөлімге ат қоя білуге баулу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Сақина» ертегісін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

« Сақина» ертегісі

а)***ЕРТЕГІНІҢ соңғы сөйлемін оқып түсіну

ә)ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМА

*Егер осы сақина сенің қолыңа түскен болса, не тілер едің?

*Осы ертегі бойынша қандай сурет салуға болады?

Б) ЕРТЕГІНІ ОҚЫП, жоспар түзу

1.Тауықтың сыйы

2.Зергердің ойы

3.Шаруаның қуанышы

4.Еңбектің нәтижесі

5.Балаларының адалдығы

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: «Сақина» ертегісін оқу, мазмұнын әңгімелеп айту

Сабақтың тықырыбы: Шибұт, Қылмойын, Қарынбас

Сабақтың мақсаты:

Ертегіні мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айтып, ондағы негізгі анықтау, ертегінің жақсы жағы мен жаман жағын таба білуге дағдыландыру. Жақсы әдетке тәрбиелеу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Сақина» ертегісін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Шибұт, Қылмойын, Қарынбас

І.Автор. Халық ауыз әдебиеті. Себебі, ертегі. Ертегі дегеніміз-шынайы және ойдан шығарылған ауызша тараған оқиғалар.Ертегінің төрт түрі бар: 1)шыншыл 2)хайуанаттар туралы 3)тұрмыс-салт 4)қиял-ғажайып

Бұл мәтін- шыншыл ертегіге жатады.

ІІ.Мәтін-өзара мағыналық байланыста айтылатын екі немесе одан да көп сөйлемнен құралады.

ІІІ.Мәтінге ат қою-ондағы негізгі ойды немесе тақырыпты деген сөз. Бұл мәтіннің атауы- Шибұт, Қылмойын, Қарынбас

Мәтін үш жолдас туралы айтылады.

ІҮ.Мәтіндегі негізгі ой-автордың айтайын деген ойының басты пікірі. Мәтіндегі негізгі оймен тақырып тығыз байланыста болады. Бұл мәтіндегі негізгі ой- жаман әдеттегі жолдастар туралы айтылған.

Ү.*сөздікпен жұмыс

Жан тапсыру-қайтыс болу

Мүрдем кету-өлу, өліп кету

ҮІ.Мәтіннің түрлері: әңгімелеу, Себебі, үш жолдас туралы, олардың іс-әрекеті туралы баяндалып тұр. Сипаттау мәтіні, себебі, үш жолдастың түрі сипатталып тұр.

ҮІІ.*Өз пікірім:....

ІХ. Мен мәтінді былай қорытындылаймын.

«Ұрлық түбі-қорлық»

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Ертегі кейіпкерлерінің аттары кім? Неге солай аталған?

ЕРТЕГІНІҢ ЖАҚСЫ ЖАҒЫ, ЖАМАН ЖАҒЫ?....

ЕРТЕГІЛЕРДІ ЖҮЙЕЛЕУ

1)шыншыл ертегі:

2)Жан-жануарлар:

3)қиял-ғажайып:

ҮЙГЕ: Шибұт, Қылмойын, Қарынбас (оқу)

Сабақтың тықырыбы: Төрт түлік туралы жырлар. Қой.

Сабақтың мақсаты:

Төрт түлі түрлеріне тоқталып,соның ішінде қой малының маңызы жөнінде түсінік беру. Төрт түлік түрлеріне анықтама беріп,қойдың сүтінен,жүнінен жасалатын заттар болатындығы,олардың пайдасы туралы мағлұмат беру. Төрт түлік малының адам өміріндегі маңызымен таныстыра отырып,қой малының ерекшелігіне оқушылардың көңілін аударту және сыни тұрғыдан ойлауға бейімдеу. Ата кәсіп туралы,олардың өмір салты туралы ұғым бере отырып қазақ халқының жан-жануарға деген қарым-қатынасының тәрбиелік жағына мән беру.

Оқытудың нәтижелері:

1. Берілген жырдың мағынасы мен мазмұнын түсіне отырып ,тереңірек ойлауға дағдыландыру.

2. АКТ-ны пайдалану арқылы жаңа түсініктер қалыптасады.

3. Сыни тұрғыдан ойлау модулі бойынша тапсырманы орындай отырып,сыни тұрғыдан ойлануға дағдыланады.

4. Оқушы өз ойын еркін айта отырып,өз идеяларын талдай алады.

5. Кейбір оқушылар топтық жұмыс көмегімен берілген тапсырманы орындай алады.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Төрт түлік туралы жыр.Қой

Қадамдар:

1. Үй тапсырмасын тексеру

2. Видеопроектрмен жұмыс

3. Топпен жұмыс

4. Рефлексия

Сабақ барысы:

Мұғалімнің іс-әрекеті:

1. Ұйымдастыру

2. Оқушының зейінін сабаққа аудару

3. Топқа бөлу

4. Мәтінді тарату.

5. Тапсырма тарату

Оқушының іс-әрекеті

I .Үй тапсырмасын тексеру

1. тапсырма Диалогтық оқыту

1-топ

1 Шибұтқа сипаттама бер

2Шибұттың бұты неге сынып кетті?

2-топ

1 Қылмойынның мойны неге қылдай?

2 Қылмойынның іс-әрекеті

3-топ

1 Қарынбасқа сипаттама бер.

2 Қарынбастың қарны неге жарылды?

4-топ

3 топты бағалайды.

Жаңа сабақтың мағынасын ашу.

тапсырма .Топтық жұмыс.

Жырды тарату.

тапсырма.

1-топ

Жырды пайдаланып қойды суретте .

2-топ

Мақал- мәтелді пайдаланып қойды суреттеу.

3-топ

3 топты бағалау

4-топ

Жұмбақты пайдаланып қойды сипаттау

тапсырма

Қойдың пайдасын сызбаға жазу.

1-топ

Қойдың жүнінен жасалатын заттар

2-топ

Қойдың терісінен жасалатын заттар

3-топ

Қойдың сүтінен жасалатын тағамдар

4-топ

Қойдың етінен жасалатын тағамдар

тапсырма сызбаны толтыру.

Рефлексия

Бағалау

Үйге тапсырма :Қойдың суретін салу,торы құлын оқу.

Сабақтың тақырыбы: ТОРЫ ҚҰЛЫН

Сабақтың мақсаты:

Төрт түлік түрлерімен таныстыру, пірлерін қалай атайтыны, пайдасы туралы әңгімелей отырып, өлеңді сауатты, мәнерлеп оқуға үйрету.

Тіл байлықтарын, байланыстырап сөйлеу дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін арттыру.

Ұлттық салт-дәстүрді қадірлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Қой» өлеңін мәнерлеп жатқа айту

Оқимыз, үйренеміз , жалықпаймыз,

Білімнің шыңына біз шарықтаймыз

ІІІ. Жаңа сабақ

Ребусты шеш: төрт түлік

Төрт тұлік түрлері: жылқы, қой, сиыр, түйе.

Жылқы қолтұқымы туралы мағлұмат беру:

Қолға үйретілген жылқының арғы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен түзат. Жабайы жылқылар тарихы дәуірлерде Еуразияның далалы, шөлейтті аймақтарында үйір-үйірмен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулау нәтижесінде жойылып кеткен. Жылқының алғашқы қолға үйретілген Қазақстан даласы деп саналады. Жылқы қазақ халқының ерекше қастерлеп, пір тұтатын жануары. Жылқының пірі - Қамбар ата. Дүние жүзінде жылқының 250-ден астам қолтұқымдары бар. Жылқы малын тек көлік ретінде ғана емес, оның дәмді еті, шипалы қымызы үшін де өсіреді. Қымыз халқымыздың кәделі сусыны. Қымыздың 40 жуық түрі бар, уыз қымыз, бал қымыз, бесті қымыз, дөнен қымыз т.б. Қымыздың шипалық қасиетіне шет елдерде көңіл бөле бастаған.

Оқулықпен жұмыс:

Өлеңді 1-қатар: тізбектей, 2-қатар: іштей, 3-қатар: мәнерлеп оқиды.

IV.Дәптермен жұмыс:

Жылқы төлдерін былай бөледі:

- Құлын (биенің жас төлі);

- Жабағы (6 айдан асқан құлын),

- Тай (1 жастан асқаны) деп атайды.

V.Сергіту сәті:

-Жақсы балалар, енді айта қойыңдаршы сендерді үйде апаларың, аналарың қалай еркелетеді?

-Ия, дәл осылай малдар да өз төлдерін еркелетеді екен,қалай екенін білгілерің келе ме?Олай болса Малдың төлдерін сүюін оқып көрелік

Кубизм стратегиясы.

Дәлелде:Жылқы,бота,қой сөздері неге жуан айтылатын сөздерге жатады.

Әңгімеле:Жылқының пайдасы туралы айт.

Бейнеле:Төрт түліктің бірін бейнеле.

Жарнама:

1-қатар: сиырды

2-қатар: түйені

3-қатар: жылқыны

VI.Бекіту:

Ұйқасын тап:

Менің атам бақты оны,

Үстінде бар ақ тоны.

Ол не?-төлдің бозымы,

Білемін ғой....

Ащыдан басқа жемейтін,

Ыстық шөлде отаны.

Шөлдесе "су" демейтін,

Кім біледі....

Өнері бар сан қилы

Тастан-тасқа қарғиды

Ол не?-шұнақ құлақты

Білемін ғой ...

Оқушылардың үйден дайындап келген жұмбақтарын бір-біріне жасыруы.

VII.Бағалау: балалар, бүгінгі сабаққа жақсы қатыстыңдар .....

VIII. Үй тапсырмасын беру: «Торы құлын» жаттау.

Ат әбзелдерін жазып келу.

Сабақтың тақырыбы: Сиыр. Түйе

Сабақтың мақсаты:

Төрт түліктің бірі түйе малына тоқталып,адамға пайдасы жөнінде түсінік беру. Сиыр туралы жырға тоқталып,пайдасы жөнінде түсінік беру. Сиыр туралы анықтама беріп ,олардың өнімінің денсаулыққа пайдасы жөнінде түсінік беру.Оқушыларға сиырды қалай шақыру керек,пірлерінің атаулары жөнінде түсінік бере отырып ,ойлау қабілеттерін жетілдіру.Оқушыларға төрт түлік малын ұрмауға ,күтіп-баптауға тәрбиелеу. Түйе туралы жырды түсініп оқып суреттеу,шудасы,төлі ,жүрісі туралы мағлұмат беру.

Оқушыларға мақал-мәтел,жұмбақ шешу арқылы сөздік қорын дамыту.

Оқушыларға түйенің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі жөнінде түсінік беру.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Торы құлын» өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

1-тапсырма.«Суретпен жұмыс»

2-тапсырма.Сөзжұмбақ шешу.

С

А

Ғ

А

Т

И

Т

М

Ы

С

Ы

Қ

К

І

Р

П

І

3-тапсырма .Жұмбақты шешу.

Иір-иір денесі

Сахараның кемесі

Ащы шөптер-тамағы

Шөлге шыдар бағады.

(Түйе)

Сиыр туралы не білеміз? Оның сүтінен қандай тағамдар әзірлейді? Оның етінен не әзірленеді? Терісінен ше?

Түйе туралы не білеміз? Оның төлі қалай аталады?

Оқулықпен жұмыс

ә/ өлеңді мәнерлеп оқу,іштей оқу,тізбектей оқу,жеке-жеке оқу.

А) І-деңгей(міндетті) сұрақ-тапсырмалары:

1. Өлең не туралы?

2. Түйенің төлін қалай атайды? Сүтін ше?

3.Түйенің жүрісі туралы не деуге болады?

Ә) ІІ деңгей(алгоритмдік) сұрақ-тапсырмалары:

1.Түйе қандай шөпті жақсы көреді?

2. Түйенің пайдасы қандай?

Б)ІІІ деңгей (эвристикалық) сұрақ-тапсырмалар:

б/ Дәптермен жұмыс

1.сызбаны толтыр

Түйе жүніне істелетін бұйымдар Түйе сүтінен істелетін тағамдар Түйе терісінен істелетін бұйымдар

Қызығушылығын ояту.Сиыр туралы жырды топқа тарату.Топ ішінде ортақ мәмілеге келу. Түйе туралы жырды тарату.Топ ішінде ортақ мәмілеге келу.СТО.Әдіс :«Кластер»,«Вен диаграмма»,«Семантикалық карта» 1-топ

Сиыр

Жылқы Сиыр

3-топ

Сиыр

Тамағы

Қимылы

Сүт

Тас

Шөп

Ұшады

Жүреді

4-топ 3 топты бағалау.Топтық бағалау.

СТО.Әдіс«Қабырға газеті»

1қадам Түрлі -түсті геометриялық фигуралар тарату.Алған білімдерін жазады.

2 қадам Қабырға газеті бөлме қабырғасына ілінеді.

СТО.Әдіс «Галереяға саяхат»

3қадам Белгі беріледі.Галереяға саяхат жасалады.

4 қадам Қабырға газеттеріне жазылған сұрақтарға жауап береді.

Қорыту: Тест арқылы бекіту.

Үйге тапсырма:Сиырдың суретін салу.Түйе оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Төрт түліктің кеңесі

Сабақтың мақсаты:

Төрт түліктің кеңесі туралы мәтінді рөлге бөліп, түсініп оқуға үйрету. Төрт түлік мал жайлы білімдерін тереңдету, жүйелеу. Бірлесіп жұмыс жасай отырып, оқушының өз пікірін білдіруге, ойын дәлелдеуге, өзгенің ойын тыңдай білуге баулу. Ой - өрісін, сөздік қорын байыту, мәнерлеп, түсініп оқуда білім-білік дағдыларын дамыту.Қазақ халқының өмірін төрт-түлік малмен байланыстыра отырып, оқушыларды төрт түлікті құрметтеуге, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың типі: жүйелеу,пысықтау

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Сиыр» «Түйе» өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

Түйе туралы не білеміз? Оның сүтінен қандай тағамдар әзірлейді? Оның етінен не әзірленеді? Терісінен ше?

ІІІ. Жаңа сабақ

Кіріспе

Балалар, қазір біз барлығымыз бірлесіп, бүгінгі сабағымыздың тақырыбын сөзжұмбақ арқылы шешіп, тауып алайық.

қ

а

й

т

а

л

а

у

1. Кішкене ғана бойы бар,

Айналдырып киген тоны бар.(қозы)

2. Ер қанаты не?

3. Төрт аяғын тең басқан. ( түйе)

4. Жабағыдан кейінгі не ? (тай)

5. Сиыр сүтінен алынатын сусын. (айран).

6. Ешкінің төлі. ( лақ)

7. Сүттің түсі қандай? (ақ)

8. Малдың төлдегендегі алғашқы сүті не деп

аталады? (уыз)

-Сонымен бірінші қатардағы ,торкөздегі әріптерді қосқанда қандай сөз шықты?

-Қайталау.

-Қандай ауыз әдебиетінің саласымен таныс едік?

Төрт түлік туралы жырлар.

Оқулықпен жұмыс

ә/ Жырды мәнерлеп рөлге бөліп оқу,іштей оқу,тізбектей оқу,жеке-жеке оқу.

А) І-деңгей(міндетті) сұрақ-тапсырмалары:

1. Өлең не туралы?

Ә) ІІ деңгей(алгоритмдік) сұрақ-тапсырмалары: Дәптермен жұмыс

Мәтіннен төмендегі сөздердің мағынасын ашатын тіркестерді дәптеріңе теріп жаз

Берілген сөздер Мәтіндегі осы сөздердің мәні

*Тұрмыс жағдайы төмен адам -Қоры үзілген қу

* Еңбекқор адам -Шаруа қуған

*Батыл, өжет адам -Найза ұстаған ер

*Шаруасы жақсы, бай адам -Ел ішіндегі зор

Б)ІІІ деңгей (эвристикалық) сұрақ-тапсырмалар:

59 беттегі суреттерге зер сал.Қай түлік қай жерді қалайтынын айт.Мәтіндегі сөз тіркесін пайдалан.

Қой 1 сурет: күнгейлі қара тас

Сиыр 2 сурет. Қалың қорыс ну

Жылқы 3 сурет: бетегелі бел

Түйе 4 сурет: жалмаң құлақты сор

ІҮ.жаңа білімді бекіту:

Сонымен,төрт түлік қандай жерді, қандай кісіні қалады екен?

Төрт түлікті бағып-күтуге байланысты еңбек түрлерін ата.

Ү. Қорыту: Сабақта не туралы білдік?

ҮІ. Үйге тапсырмасы. ІҮ деңгей топ бойынша мәтінді сахналауды ұйымдастыру

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Аңыздар туралы түсінік. Қожанасыр мен ашқарақ.

Сабақтың мақсаты:

Аңыздың не екенін ұғындыру, аңыздың мазмұнын түсіндіру. Аңыздың не екенін ұғындыру, аңыздыңмазмұнын салыстыру, негізгі ойды анықтату,

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Төрт түліктің кеңесі» мәтінін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ Аңыздар туралы түсінік. Қожанасыр мен ашқарақ.

А)Аңыз туралы мағлұмат

Аңыз-халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Аңыздар тарихта болған адамдардың іс-әрекетіне байланысты оқиғалар әңгімеленді.

«Қожанасыр мен ашқарақ» аңызын мәнерлеп оқып беріп, өз сөздерімен әңгімелеу

Ә)«Ойлан-Бірлік-Талқыла» әдісі.

1-топ Кейіпкерледі ата және суретін сал.

2-топ Ашқарақтың іс -әрекетін туралы не дер едің?

3-топ Қожанасырдың іс-әрекеті туралы не дер едің?

4-топ Сен ашқарақтың орнында болсаң не істер едің?

Б) «Қонақ туралы не білеміз»

1-топ «Қонақ күту» ережесін құру

2-топ «Қонақта өзіңді қалай ұстайсың» сол туралы ереже құру

3-топ «Келген қонақты қалай қарсы аласың» сол туралы ойыңды жаз

4-топ «Қонақтың түрлері» қалай болып бөлінеді

В)

Г) ТОППЕН ЖҰМЫС

«Қонақта», «Қонақ күту» ,«Қонаққа бару» тақырыптардың біріне ауызша әңгіме құрау

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Үйге: «Қожанасыр мен ашқарақ» аңызын өз сөздерімен әңгімелеу

Сабақтың тақырыбы: Қожанасыр мен Алдаркөсе. Үш сом.

Сабақтың мақсаты:

Аңыз бен ертегінің айырмашылығын ажырата білуге, аңыздың мазмұнын тыңдау арқылы түсінуге,мәтінді түсініп оқи білуге үйрету.

Аңыз бен ертегінің айырмашылығын ажырата білу

Мәтінді тыңдау арқылы түсінуге үйрету

Мәтіндегі негізгі ойды аша білу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Қожанасыр мен ашқарақ» аңызын мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Қожанасыр мен Алдаркөсе. Үш сом.

«Қожанасыр мен Алдаркөсе» аңызды мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеу

«Үш сом» аңызын мәнерлеп оқып өз сөздерімен әңгімелету

1-топ Алдаркөсе қойшыны қалай алдағаны туралы не дер едің?

2-топ Сен байдың орнында болсаң алданбау үшін не істер едің?

3-топ Аңыз кейіпкерлерін ата,суретін сал

4-топ Екі аңыздың ұқсастығы неде? Екі

кейіпкерге де қандай қасиет тән деп ойлайсың?

Осы аңызда олжалы болған кім? Ол қалай олжалы болды деп ойлайсың?

- Қожанасыр

- Алдаркөсе

- Қойшы

«Көршіме айтамын» әдісі

Алдаркөсенің олжалы болу себебі неде? Ол қандай айла тапты деп ойлайсың?

• Сараңдық көрсетті

• Ақшасын алмады

• Тапқырлық танытты

• Өзі де шығынға батты

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Үйге: Қожанасыр мен Алдаркөсе. Үш сом. (оқу)

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама №2 «Ат пен есек»

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді мәнерлеп түсініп оқып, өз сөздерімен әңгімелеуге үйрету. Сұраққа дұрыс әрі толық жауап беріп, жоспар бойынша мәтін құрап жазуға дағдыландыру. Ұқыпты әрі сауатты жазуға баулу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Қожанасыр мен Алдаркөсе», «Үш сом» аңыздарын мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

А)Жұмбақ шешу

Ә)Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын түсіндіру. Сұрақ беру, сұраққа толық жауап алу.

Ат пен есек

Бір кісі аты мен есегіне жүк артып, қалаға келе жатты. Есек жолда шаршап, атқа:-Жолдасым, менен азырақ жүк алшы. Мен көтере алмай өлейін деп келемін, - деді.

Бірақ ат жәрдем етпеді. Жолшыбай есектің халі бітіп, жығылып өлді. Сонан соң иесі есектің барлық жүгін және терісін сыпырып алып, атқа артты. Сонда ат: «Өз обалым өзіме, егер есектен азырақ жүк алсам, бұл оқиға болмас еді. Енді, міне, сорлап есектің барлық жүгін және терісін арқалап келе жатырмын», - деп ойлады.

Ы. Алтынсарин

Сұрақтар:

1. Есек аттан не деп көмек сұрады?

2. Есектің неге жүк көтеруге шамасы жетпеді?

3. Ат неге өкінді?

Жоспары:

1. Ат пен есекке жүк арту

2. Есектің аттан көмек сұрауы

3. Аттың өкініші

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Өтірік өлең.

Сабақтың мақсаты:

Өтірік өлеңді ажырата білуге, сурет бойынша өтірік өлең құрай білуге үйрету

Өтірік өлеңнің не екенін ұғындыру

Өтірік өлеңді ажырата білу

Оқушыны өз бетімен өтірік өлең құрай білуі

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Жаңа сабақ

Өтірік өлең туралы мағұлмат беремін.

Өтірік өлең ауызша тараған қазақ

халқының асыл мұраларының бірі.

Оқулықпен жұмыс

Өтірік өлеңді тізбектеп оқыту, мазмұнын қара сөзбен жеткізу.

1-тапсырма. « Сиқырлы қорапша»

Балалардың алдына шындық пен өтірік қиық сөйлем жазылған қорапша тастаймын.

Мен атқа міндім. Аян шегірткемен серуендеді. Астанаға инелікпен ұшып бардым. Әкем машина алды.

Формативті бағалау

Жақсы орындаған топты қол шапалақтау арқылы мадақтау.

2-тапсырма Сөздік жұмысы

Өтірік өлеңді тақтаға жазып қойып сөздік жұмысын жасау. Кейбір сөздерді сары түспен бояп сол сөздерді суретпен сәйкестендіру.

Формативті бағалау

Тез орындаған жұпты қол шапалақтау арқылы мадақтау.

Сергіту сәті

3-тапсырма.

АДүзелханов. Қырық өтірік атты суреттегі Тазша бала әрекетіне берілген тапсырмалар.

1-топ Тазша бала неге мініп ұшқан деп ойлайсың?

2-топ Киіз үйде қайда тіккен деп ойлайсың?

3-топ Неге мініп саяхатқа аттанған деп ойлайсың?

4-топ Жүгін неге артқан деп ойлайсың?

Формативті бағалау

(жұлдызшалар үлестіру арқылы)

4-тапсырма. «Мәселені болжау». Берілген суреттер бойынша өтірік өлең құрастыру

Түйме үй ши шие

Теңіз түйе күйме шие

5-тапсырма

Берілген сурет бойынша өтірік өлең құрастыру.

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: өтірік өлең құрастыру

Сабақтың тақырыбы: Үш арыстың үлгілері.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға халық ауыз әдебиетінің бір түрі шешендік сөздері туралы түсінік беру. Қара қылды қақ жарған қазақ билерімен таныстыру. Шешендік сөздердің идеялық мәнін ашу.Оқушылардың шығармашылық қиялын жетелеу арқылы сөйлеу мәдениетін жетілдіру. Негізгі идеяларды суреттей отырып, тіл байлығын дамыту, сөздік қорын молайту.

Ана тілін ардақтап бағалай білуге, сөз қадірін терең түсінуге және тіл шеберлігіне тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер үш би суреті

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Өздерінің құрастырған өтірік өлеңін» мәнерлеп оқу,

ІІІ. Жаңа сабақ Үш арыстың үлгілері.

Аутотренинг

«Мен бәрін орындай аламын»

Мен барлығын жақсы көремін, сол үшін

көздеріме рахмет.

Мен барлығын жақсы естимін, сол үшін

құлақтарыма рахмет.

Мен барлық жерге барамын, сол үшін

аяқтарыма рахмет.

Мен барлық жұмысты атқарамын, сол үшін

қолдарыма рахмет.

Мен барлығын білемін, сол үшін

басыма рахмет.

- Осындай табиғат сыйлаған дене мүшемізге саулық тілеп, сабағымызға сәттілік тілеймін.

- Балалар, қазір өтіп жатқан тарау қалай аталады?

- «Атадан қалған асыл мұра»

- «Мұра» деген сөзді қалай түсінесіңдер?

- Дұрыс, мұра дегеніміз - ата - бабадан қалған асыл сөз немесе зат

- Мұра атадан қалады.

- Енді «ата» сөзіне топтау жасап көрейікші.

(оқушылар айтады)

Аталардың осындай қасиеттерінен өнеге алайық дегім келеді.

Елдің туын ұстаған

Ел намысын ұштаған

Қалың қазақ пір тұтар

Қасиетті үш бабам, - деп осындай үлгі тұтар бабаларымызбен «Үш арыстың үлгілері» атты сабағымызда танысамыз.

Үш арыстың үлгілері

Дәптерімізді ашып күнді, сабағымыздың тақырыбын жазайық.

Алмағайып заманда қазақ көгіне үркердей болып шыққан Төле Әлібекұлы (1663 - 1756) Байбекұлы бытыраған халқының басын қосып, көшін түзеп, шешендік те көсемдік қасиет танытты. Ел аузындағы аңыздар мен әңгімелер, шешендік сөздер мен толғауларда олардың биік болмысы, асқан азаматтығы көрініп тұрды. Бүкіл ел - жұрттың қамын ойлап қайғысын жеуден туған ғажап құжат. «Жеті жарғы» да бай мен сұлтандар емес, сол данагөй кемеңгер билердің қатысуымен дүниеге келді.

Үш арыстың бірлік пен тірлік, ынтымақ пен татулыққа шақырған үндері құлағымызға жетіп тұрғандай.

Осы бабаларымыздың шешендік сөздерімен танысамыз. Оқулықтағы

65 бетке қараймыз

Енді барлығымыз тыныш отырып, ұғып тыңдайық. (мұғалімнің шешендік сөздері түсіріледі)

Балалар, осындай өсиетті, өнегелі сөздер қалдырған аталарымызды қандай адам деп айтуға болады?

*Ел қамын ойлаған, ел ішіндегі әділ қазы;

*Үлкенге ізет, кішіге құрмет көрсеткен данышпан;

*Шешен, данагөй, ақылды деуге болады.

*Өте керемет!

Оқулықпен жұмыс

Мұғалім түсіндіруі

Ендеше, осы бабалар сөздерін өзіміз түсініп бір мәрте іштей оқуға тапсырма беремін.

Уақыт болды, барлығымыз мәнерлеп тізбектей оқып шығамыз.

Жарайсыңдар!

Дәптермен жұмыс

Би дегеніміз кім екен балалар?

Би - ел билейтін тарихи тұлға.

Дәптерімізге жазып алайық.

Балалар, сәл тынығып алу үшін сергіту сәтін ұйымдастырамыз

Сергіту сәт

Бірнеше тапсырмалар беріледі.

Бұл тапсырмаларды орындау үшін 3 топқа бөлінеміз.

І топ: Мына қамшыны «Төле бидей төре бол!» деп «Төре» тобының басшысына беремін.

ІІ топ: Қаз дауысты Қазыбек бидей тапқырлық танытар деп, «Тапқыр» тобының басшысына беремін.

ІІІ топ: Әйтеке бидей әділ бол деп,«Әділ» тобының басшысына беремін.

Балалар сендерге беріліп отырған қамшының рөлі қандай?

Оқушылар өз ойларын айтады.

Өте жақсы!

Қамшы дегеніміз бүгінгі сабағымызда биліктің символы.

Тапсырманы орындауда мен сендердің жандарыңнан табыламын.

(І тапсырмасы) (Парақшалар тарату)

Олай болса, сендер де өз тапқырлықтарыңды көрсетіңдер.

( 2 - тапсырмасы)

Шешендік сөздерді жалғастыру

Жауаптардың өте керемет балалар!

Міне, бүгін сендер бабаларымыздың асыл сөздерін толық меңгердіңдер. Билерше сөйлеуге тырысып, тапқыр да, елге иелік ететін кемеңгер азамат болыңыздар!

Керемет, міне бүгін сендердің тапқырлықтарыңды, бірлікпен жұмыс жасағандарыңды көріп мен де сендерге риза боп тұрмын.

Балалар, бүгінгі сабақ сендерге ұнады ма?

Олай болса жазғы күнгі гүлдің хош иісін еске ала отырып, алдарыңдағы гүлге өз көңіл - күйлеріңді білдіретін сурет ала койыңдар.

V. Үйге тапсырма

Үш арыстың үлгілері /шешендік сөздерін жаттау/

65, 66 - бет

Қазақтың билері мәнжазба

IV. Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Үш арыстың үлгілері.

Сабақтың мақсаты:

Қазақтың билерімен танысу. -Мәнерлеп оқып білу,билерді ажыратып білу,

шешендік сөздердің мағынасын түсіне білу .Шешендік сөздердің мағынасын ұғыну, Мәнерлеп оқуға жаттығады.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Билердің суреттері,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: өлеңін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Үш арыстың үлгілері.

Сергіту сәті 1-тапсырма.

Мәтінмен танысу.

Түсініксіз сөздермен жұмыс. 2-тапсырма.

Қарасөзбен жеткізу.

3-тапсырма.

«Билердің бейнесін сомдау»

Сахналық қойылым. 4-тапсырма.

«Мәліметті толықтыр»

Кейінгі тапсырма Жаттап алу

Рефлексия «Жетістіктер ағашы»

Топқа бөлу. Мұғалім «Шаттық шеңберін» ұйымдастырады. Оқушылар шаттық шеңберіне тұрады.

Оқушыларды билердің атымен топқа бөлу.

1-топ. Төле бидің ауылы

2-топ.Қазыбек бидің ауылы

3-топ.Әйтеке бидің ауылы

4-топ. Хандар ауылы -Оқушылар топқа бөлінеді.

Өткен сабақты еске түсіру арқылы ойлау қабілетін дамыту. -Өткен сабақтың тақырыбы не?

-Өтірік өлең дегеніміз не?

Сахналық көрініс. Оқушылардың болжамды жауаптары:

-Өтірік өлең.

-………………………….

Оқушылар өтірік өлеңді әуенге салып орындайды.

Сыныптың білім деңгейін анықтау. -Қандай тарауды өтіп жатырмыз?

-Аңыз дегеніміз не?

-Жаңылтпаш дегеніміз не? Оқушылардың болжамды жауаптары:

Сабақ тақырыбын ашу.

Үш бидің суретін көрсету.

-Би деген сөзді естулеріңіз бар ма? Оқушылардың болжамды жауаптары:

-Төле,Қазыбек,Әйтеке билер.

-Естуіміз бар, ел басқарған, елдің қамын ойлаған, ақылшы, кемеңгер, дауды шешетін, төрелік айтатын адамдар.

Тұсаукесер Қызығушылығын ояту.

Сергіту сәті

Сабақтың басты сәттеріне тоқталу

Бағалау

Рефлексия

Үйге тапсырма 1-тапсырма.

Мәтінмен танысу.

Түсініксіз сөздермен жұмыс.

2-тапсырма.

Мұғалім топтарға билердің сөздерін қарасөзбен жеткізуге тапсырма береді.

Мұғалім оқушыларға «Киіз үй» сергіту сәтін ұйымдастырады.

3-тапсырма.

«Билердің бейнесін сомдау»

Сахналық қойылым.

4-тапсырма.

«Мәліметті толықтыр»

Мұғалім үш би туралы қосымша мәліметтер ұсынады.

-Сабақта кімдермен таныстық?

-Шешендік сөздер дегеніміз не?

-Қазіргі кезде билер бар ма?

-Әділдікті кімдер орнатады?

Мұғалім оқушыларды бағалайды.

«Жетістіктер ағашы»

«Үш арыстың үлгілері» Оқушылар мәтінмен танысады.

Түсініксіз сөздермен жұмыс жасайды.

-Жетім

-Сөз қадірі

Әр топтың мүшелері бидің сөздерін қарасөзбен жеткізеді, Хандар тобы әр топтың жауабын толықтырады.

Оқушылар сергиді.

Оқушылар сахналық қойылым көрсетеді.

Оқушылар үш би туралы мәліметтерді пайдалана отырып, постер қорғайды.

Оқушылар өзін-өзі, жақсы жұмыстанған топтарды бағалайды.

Оқушылар «жетістіктер ағашына» өз жетістіктерін іледі.

Оқушылар өлеңді жаттап алады.

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтау. Атадан қалған асыл мұра бөліміндегі ертегі, аңыз, шешендік сөздерді қайталау, өз сөздерімен әңгімелеу, жатқа айту.

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Қазыбек бидің сөзін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу, жатқа айту

ІІІ. Бекіту сабағы.

Бөлімді қайталауға арналған тест

1. «Көзі моншақтай,

Өзі жұп-жұмыр

Құйрығы шашақтай

Ерні жып-жымыр

деген жолдарда қай төл туралы айтылған?

А)лақ Ә)бұзау б)қозы В)құлын

2) Қойдың төлі қалай айтылады?

А)лақ Ә)бұзау Б)қозы В)құлын

3) «Мүйізі айдай иілген

Мұрнын көкке шүйірген» не?

А)жылқы Ә)сиыр Б)түйе В)қой

4) «маң-маң басқан, маң басқан

Шудаларын шаң басқан» не?

А)жылқы Ә)сиыр Б)түйе В)қой

5)Өмірде болған адамның басынан өткен әңгіме қалай аталады?

А)жұмбақ Ә)жаңылтпаш Б)аңыз В)мысал

6) «Еңбек байлыққа жеткізер» деген ойға құрылған ертегіні ата.

А)Қасқыр мен түлкі

Ә)Аңқау арыстан

Б)Ұр, тоқпақ»

В)Байлық пен ақыл

7)Жан-жануарлар, аңдар жөнінде әңгімеленген ертегіні ата.

А)Байлық пен ақыл

Ә)Аңқау арыстан

Б)Шибұт, Қылмойын, Қарынбас

В) Ұр, тоқпақ

8)Қиял-ғажайып ертегілері тобына жататын мәтінді ата.

А)Байлық пен ақыл

Ә)Аңқау арыстан

Б) Ұр, тоқпақ

В) Түлкі мен қасқыр

9)Шыншыл ертегілер тобына жататын мәтінді ата.

А)Байлық пен ақыл

Ә)Аңқау арыстан

Б) Ұр, тоқпақ

В) Қонжық пен көжек

10) «Жаңбыр жаумаса-жер жетім» деп басталатын шешендік сөзді айтқан кім?

А)Қазыбек би

Ә)Әйтеке би

Б)Төле би

В)Халық

11) «Алтын ұяң-Отан қымбат» деп басталатын шешендік сөзді айтқан кім?

А)Қазыбек би

Ә)Әйтеке би

Б)Төле би

В)Халық

12) «Бай болсаң, халқыңа пайдаң тисін...» деп бата берген кім?

А)Қазыбек би

Ә)Әйтеке би

Б)Төле би

В)Халық

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: ҚАЙТАЛАУ

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтау. Атадан қалған асыл мұра бөліміндегі ертегі, аңыз, шешендік сөздерді қайталау, өз сөздерімен әңгімелеу, жатқа айту.

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Өткендерді қайталап мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Бекіту сабағы ҚАЙТАЛАУ

А) Атадан қалған асыл мұра

1)Ертегі: Аңқау арыстан, Байлық пен ақыл, Қасқыр мен түлкі, Ұр, тоқпақ, Сақина, Шибұт, Қылмойын, Қарынбас

2)Төрт түлік туралы жырлар: Қой, торы құлын, сиыр, түйе, төрт түліктің кеңесі

3)Аңыздар: Қожанасыр мен ашқарақ, Қожанасыр мен Алдаркөсе, Үш сом

4)Өтірік өлең

5)Үш арыстың үлгілері: Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би

Ә) ТОППЕН ЖҰМЫС

Ертегілер:

І-топ Аңқау арыстан

ІІ-топ Байлық пен ақыл

ІІІ-топ Ұр, тоқпақ,

ЖЕКЕ ЖҰМЫС:

Қой,

оры құлын,

сиыр,

түйе

СЕРГІТУ СӘТІ

АҢЫЗДАР:

Қожанасыр мен ашқарақ,

Қожанасыр мен Алдаркөсе,

Үш сом

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫС:

Өтірік өлең құрастыру

І-топ бор

ІІ-топ қалам

ІІІ-топ өшіргіш

ТОППЕН ЖҰМЫС (билердің шешендік сөздерін жатқа айту, мағынасын ашу)

Төле би

Қазыбек би

Әйтеке би

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Ж.Аймауытов. Қартқожаның туған жері.

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларға жазушы Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі мен қызметі жайлы толығырақ мағлұмат беру.

2.Әңгіменің негізгі идеясы туған жерді сүю, қадірлеу екендігін ұғындыра отырып, оқушылардың өз Отанына деген мақтаныш сезімдерін туғызу.

3.Оқушыларды патриоттық рухта тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ,ауызша журнал беттері

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену, оқулықпен жұмыс,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер,Ж.Аймауытов портреті, қима сөздер жазылған беттер,сөзжұмбақ.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Әдебиеттік оқу хрестоматиясынан ертегілер оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ

Жүсіпбек Аймауытов «Қартқожаның туған жері».

*Сөзжұмбақ шешкізу.

1.Қалың ағаш өсетін нулы жер қалай аталады?

2.Отбасындағы әке атауы.

3.Ел сөзін басқаша тағы қалай атауға болады?

4.Мемлекеттік рәміздеріміздің бірі.

О

Т

А

Н

3.Жаңа тараумен таныстыру : « Неткен сұлу,неткен көркем,

Осы менің туған өлкем !»

*Ауыл бейнесі кескінделген суретпен жұмыс.

1.Суретке зер салып қара,суретте нелер бейнеленген?

2.Жылдың қай мезгілі деп ойлайсың?

3.Қысқаша әңгіме кім құрастырар екен?

Жазушы Ж.Аймауытов туралы оқушылардан сұрай отырып,

« Пікірлер ағашына» жаздыру.

А) Оқулықпен жұмыс. Көрнекті жазушы Жүсіпбек Аймауытовтың атақты «Қартқожа» романынан келтірілген үзіндіде бала Қартқожа өз ауылының бейнесі қалайша әсер еткенін бақылап отыру тапсырылып, оқулықтағы мәтінді мұғалім өзі оқиды.

Б) Мәтін оқылып біткеннен кейін сөздік жұмысы жүргізіледі.

Қотан - қой жататын үй маңы (Сөйлем құратылады: Қой қотанға келді.)

Үй басы - әр үй. ( Үй басы Наурызға әзірленуде.)

Ашамай - алдыңғы, артқы қастарының басы айқастырылып, балаға арналып жасалған ер (Ашамайға отырды.)

Ет бауыр жақын - өте жақын туыс.( Ет бауыр жақын адамы келді.)

Шерсіз - қайғы-мұңсыз. ( Жүрегі шерсіз,таза адам екен.)

Жетесіз - ақылсыз,ақымақ. ( Жеті атасын білмеген жетесіз.)

6.Мәтінмен жұмыс.

Оқушыларға тізбектей оқыту,сұрақтарға жауап алу.

Сұрақтар:

- Қартқожаға не нәрселер қатты әсер етті?

( кешкі ауыл көрінісі, ауыл адамдарының қарбалас жұмысы )

- Мәтіндегі қандай сөздер ерекше әсерлі болып көрінді? Көз алдыңа не елестеді?

( Әркімге өз мекені ыстық. Адам баласы ешқашан кіндік қаны тамған жерін ұмытпайды.)

Үш қатарға тапсырма беру:

І қатар: Мәтіннен жазушының туған жеріне деген сезімін білдіріп тұрған

жолдарды тап.

1-оқушы: Ыстық қой, шіркін, туған жер!

2-оқушы: Кім сүймесін өз жерін?

3-оқушы: Сүймесе зердесіз сүймес.

4-оқушы: Жүрегі шерсіз, тілеуі бөлек, жетесіз сүймес...

(Семей қаласындағы көпір суреті 4-ке бөлінген. Әр бөліктегі жауапты оқып, әр оқушы көпір суретін құрап шығады)

ІІ қатар: Мәтіндегі көркем сөздерді тап.

(Қоңырсыған сүт, қайнатқан қаймақ иісі, түтіннің иісі, күлімсі шуаш иісі)

ІІІ қатар: «Зердесіз», «шерсіз», «жетесіз» сөздеріне қарама-қарсы мәндегі қатарды тап.

Зердесіз - зерделі, ойлы

Шерсіз - қайғылы, мұңды

Жетесіз - текті, көргенді, әдепті.

7.Дәптермен жұмыс.Сөйлемдерді жаздыру.

8.Сабақты бекіту.

Қарамен жазылған сөздерді іштей оқы.Көп нүктенің орнына осы сөздерді қойып,дауыстап айт.

Отаным,туған жерім,атамекенім,туған өлкем,туған елім.

Менің ... - Қазақстан.

1. « Туған жерді сүю»дегенді қалай түсінесің?

2. Сен өз аулыңнан алыста жүрсің дейік.Көз алдыңа не елестер еді?

Бағалау.

Үйге тапсырма беру: мәтінді оқу,бөлікке бөлу,қаланың көрінісінен

сурет салу.

Сабақтың тақырыбы: Жақан Смақов. Отан.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға Отан туралы түсінік беру. Отан өзінің тұратын жері ретінде түсіндіру. Оқушылардың туған елі, Отаны туралы сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, сөздік қорын молайту, есте сақтау қабілеттерін арттыру. Оқушыларды Отанын сүйетін, патриот болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену, ой шақыру,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Сәлем саған алтын күн!

Сәлем саған көк аспан!

Сәлем саған жер ана!

Сәлем саған достарым!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Қартқожаның туған жері» мәтінін мәнерлеп оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

- Балалар үйге қандай тапсырма берілді? Қартқожаның туған жері

- Мәтін не туралы?

- Осы мәтіннен кешкі ауыл көріністерін айтып беріңдерші?

- Қартқожаға кешкі ауыл суреті қалай көрінді?

- Өрістен қайтқан мал туралы не делінген?

- ауыл адамдары қандай қарбалас үстінде?

- Қартқожаға нелер қатты әсер етті?

- Ол өз туған жерін жақсы көрді ме?

- Өз туған жерін сүймейтін қандай адам?

( санасыз, ақылсыз, ақымақ, жетесіз,, зердесіз адам)

- Біз Отанымызды, елімізді сүйеміз. Туған ел, туған жерсіз адамның күні жоқ.

- Балалар, «Туған жерсіз адамның күні жоқ» - дегенді қалай түсінесіңдер?

- Туған ел, туған жер деген сөздер адамның жүрегіне жылы әсер етеді.

- Туған елін, өскен жерін сүю әр адамның парызы.

- Әр адам туып өскен жерін аялайды, қастерлейді, қорғайды, мақтан тұтады

3. Ой шақыру

- Ал енді осы туып - өскен жерімізді тағы қалай атауға болады? Отан

- Отан деген не? ( оқушылардың пікірін тыңдау)

4. Топтастыру

Міне балалар осының барлығы әр адамның кішкене отаны. Осындай кішкене отандардан кең Отан шығады.

- Ендеше менің, сенің, біздің туған еліміз, туған жеріміз қалай аталады?

- Иә балалар. Біздің Отан анамыз Қазақстан республикасы

Біздің ата -*бабаларымыз, әкелеріміз Қазақстанда туып өсті. Бізде осында туып өстік. Өз ана тілімізде сөйлейміз. Мұндағының бәрі бізге етене жақын. Сондықтан оны біз Отанымыз дейміз. Отанымыз бізді нанымен, суымен асырады. Дүние жүзінде Қазақстаннан басқа мемлекеттер көп. бірақ ана әр адамда біреу - ақ. Ендеше Отан - ана да ол үшін біреу. Қазақстанның көп бөлігін далалы жерлер алып жатыр. Жеріміздің ұшы - қиыры жоқ байтақ даласы, жасыл ормандары, халық дастарханын ақ нанға толтырған егістігі, суы мөлдір өзендері, пайдалы қазбалары өте көп.

Қазақстанда басқа ұлттың өкілдері де көптеп тұрады. Олар бір - бірімен тату - тәтті.

- Ал енді осы Қазақстан қандай ел? (тәуелсіз, егеменді)

- Еліміз егемендігін қашан алды? (1991 ж 16 желтоқсан)

- Отанымыздың астанасы қай қала?

- Қазақ халқын басқа ел қайдан біледі?

( Елтаңба, әнұран, туымыз арқылы )

ІІІ. Жаңа сабақ

5. Картамен жұмыс

- Тақтадан не көріп тұрмыз балалар?

- Бұл Қазақстанның картасы

- Неше бөліктен тұрады?

- Астана қай жерде орналасқан? ( солтүстікте)

- Біздің тұрған жеріміз ше? (Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігіне орналасқан)

6. Сөзжұмбақ шешу

- Қазір бізге балалар сөзжұмбақ берілген. сол сөзжұмбақты шешу арқылы біз бүгінгі сабағымыздың тақырыбын білеміз

1. Ұлттар бірлігі, татулығы

2. Мемлекеттік рәміздеріміздің бірі

3. Ұлттың аты

4. Сені өмірге әкелген мейірімді жан

Қара түсті торкөздің ішіндегі сөзді бәріміз дауыстап оқиық. Отан

- Ендеше балалар бүгін біз сендермен белгілі балалар ақыны Жақан Смақовтың отан деген өлеңін өтеміз. Жазушы ағамыз өзінің Отанға деген ыстық сезімін өлеңмен жеткізеді

- ( Дәптерге күнді жазып, тақырыпты жаздыру)

(автор туралы түсінік беру)

Смақов Жақан (1932 - 1974)

Смақов Жақан 1932 жылы Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы, Ынталы ауылында туған. Сол жерде орта мектепті бітіргеннен кейін Қазақ мемлекеттік университеті филология факультетінің журналистика бөлімін бітірген. Алғашқы өлеңі де сонда оқып жүргенде жазылған. «Мені балалар тақырыбы әрдайым қызықтыратын» - деп жазыпты ол өзінің қысқа ғана өмірбаянында. 1953 жылы партия тың жерді игеру жұмысын қолға алғанда, «Пионер» журналында «Арам шөп пен бидай» деген алғашқы өлеңі шықты.

Жақан Смақовтың елуінші - алпысыншы жылдары «Сыйлық», «Қаз - қаз бас», «Жастық сыры», «Ойындар мен жұмбақтар», «Күлдірген», «Сылдырмақ», «Жүз бір жұмбақ», «Қарақат», «Тамшы» деген өлеңдер жинағы басылды. Бұлардан басқа «Біздің атай Түсекең, қартаймайтын кісі екен», «Менің бөпем», «Ғажайып бұлттар», «Саяхат» деп аталған сурет кітапшаларын бастырды.

Жақан Смақовтың нағыз балалар ақыны екенін оқырмандарына әбден танытқан кітабы - «Жалын» баспасы 1976 жылы шығарған «Жаңғырық» атты таңдамалы өлеңдер жинағы. «Талапай» - кітабы да (1984) қазақ балалар әдебиетіне қосқан жаңалық ретінде қабылданды.

Ақын поэзиясының айрықша бір саласы - жұмбақтары. Бұларда мәнді мазмұн, тапқырлық, көркемдік сырлары бар.

Осы тәрізді жұмбақтарын оқи бергің келеді. Ж. Смақовтың қазақ балалар әдебиетіне енгізген тағы бір жаңалығы - әсерлі, әрекетті ойындар. Бұл ретте халықтың «Соқыр теке», «Талапай» сияқты ойындарын да шебер жандандыра білген.

Ақын жұмбақ, жаңылтпаш, ойын өлеңдерінде балдырғандарға тіл үйрету жағын қатты қадағалаған, мақсатты мағына беріп жазған.

Жақан Смақовтың шығармаларын оқыған адам оның тумасынан бөлек жанын ұғып, тілін біліп, сырласуға жаралған дарынды ақын екеніне көңілі әбден сеніп, көзі әбден жетеді.

Қалам ұстағаннан балаларға, әсіресе балдырғандарға арнап өлең жазған ақын, өзіндік ерекшелігі танылған шағында, денсаулығы нашарлап, қырық екі жасында қайтыс болды

Сергіту сәті

Орнымыздан тұрайық,

Қанат қағып алайық.

Аққу болып ұшайық,

Ұшып - ұшып алайық.

Көлде жүзген балықтай,

Жүзіп - жүзіп алайық.

Шаянға ұқсап былпылдап,

Қане айнаға қарайық.

Оқулықпен жұмыс

А) мұғалімнің оқуы

Ә) оқушылардың оқуы

Б) осы өлеңді ақын қандай көңіл күнмен жазған деп ойлайсыңдар?

В) Ақын отанды неге теңейді?

Дәптермен жұмыс

Өлеңді пайдаланып Отанға, аспанға, тауға, гүлге қатысты көркем сөздерді тауып жазу

Отан - Ұлы Отан, мөп - мөлдір аспан, асқар тау, қауызын ашқан гүл.

Поэзия минуты

Қазақстан Отан туған жер туралы өлең тақпақтарын сұрау, жазған эсселерін оқу

«Жалғасын тап» ойыны

1. Отан үшін отқа түс..........

2. Отанды сүю -...................

3. Отансыз адам -................

4. Отан оттан да..................

Қорытынды

- Сонымен балалар бүгінгі сабақ сендерге ұнады ма?

- Несімен? - Отан деген не?

- қазір тақтаға күн шығады. Сол күннің сәулесіндегі теңеулерді барлығымыз бірге айтамыз.

Қонақжай

Баршамызға қымбат

Батыр

Кең пейіл

Көп ұлтты

Өнерлі

табиғаты тамаша

Қарқынды даму үстінде

- Бұл туы көкте желбіреп, шыңдары аспанмен таласқан біздің Отанымыз Қазақстан Республикасы

Өз Отандарыңның көркеюіне сендер қандай үлес қосудасыңдар?

- Мектепке келіп, сабақты жақсы оқып, тәрбиелі болу

Үйге тапсырма

Тақпақты жаттау. 8 тапсырманы үйде орындау

Бағалау

Сабақтың тақырыбы: М.Мақатаев Отан

Сабақтың мақсаты:

Қазақтың біртуар ақыны М. Мақатаев туралы, оның шығармасы жайлы түсінік беру. Шығармадағы негізгі ойды анықтау.Сөйлеу мәдениетін, сөздік қорларын, өлеңді мәнерлеп оқу, есте сақтау қабілеттерін көркем жазу дамыту Адамгершілікке, адалдыққа, елін, жерін сүюге, табиғатты қастерлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Әдісі: Түсіндіру, баяндау, сұрақ - жауап

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

• Оқушыларды тексеріп, олардың назарларын сабаққа аудару.

• Психологиялық тұрақтылық орнату.

Күндей жадырап,

Айдай арайлап,

Жұлдыздай жарқырап,

Судай таза көңілмен

Бүгінгі сабағымызды бастаймыз.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІ. Үй жұмысын тексеру.

• «Отан» Ж. Смақов жатқа айту

• «Менің - Отаным Қазақстан»- шығарма жазып келу.

• «Отан» тақырыбына альбом жасақтап келу.

Ой - қозғау:

1. Осы өлеңді ақын қандай көңіл - күймен жазған деп ойлайсың?

2. Ақын Отанды неге теңейді?

3. Отан несімен ыстық?

Оқушыларымның кішкентай жүректерін өз Отаны - Қазақстан үшін қуаныш сезімі кернейді. Олар өздері жазған, салған шығармаларында еліміздің әсем табиғаты, оның пайдалы қазбалары туралы сөз қозғайды. «Еліміздің асқар таулары, шалқар көлдері, ұлан - ғайыр далалары бар»- дейді. Отанымыздың тұңғыш президенті Н. Ә Назарбаев туралы, Жаңа астанасы - Астана қаласы туралы мақтанышпен жазған. Олардың ойларынан туған жерге, елге деген асқақ сезімді көремін және сол үшін қуанамын, риза боламын.

ІІІ. Жаңа сабақ

- Оқушылар, қазір біздер 2 топқа бөлініп жұмыс жасаймыз. Алдымен топтарды таныстырып өтейін: І топ - Жерұйық тобы, ІІ топ - Алтын бесік тобы. Осы екі топ сайысу арқылы бүгінгі сабағымыздың «Жеңімпаз топ» номинациясына ие болады. Әр топтағы оқушылардың жауабына берілетін ұпай алдарыңыздағы бағалау бетшесіне құйылады.

4 - слайд "Кім көп біледі?"

1. Мақал - мәтел

1. Туған жердің күні де ыстық,

Түні де ыстық.

Туған жер - адам өмірінде киелі орын алады. Нақты осы жер оны елімен, өткенмен және болашақпен байланыстырады. Міне, сондықтан да тіпті балалық шақтан бастап - ақ адамда отанға деген махаббат сезімі оянады. әрбіріміз үшін Отан ошақ басынан басталады: туған жер, туған көше, туған дала.

2. Отан оттан да ыстық.

Ал біздің халқымызда Отанын, атамекенін ардақтау сезімі өте терең. Халқымыздың басынан қандай қиын кезеңдер өткенде де ата - бабаларымыз елімізді сыртқы жаудан қорғай білген, өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. Халқымыздың осы қасиеті жанымызға ана сүтінен тарап, ана тілімен дарып, ақ нанымен бекуі тиіс. Өйткені Отан біз үшін оттан да ыстық

Оқушылар. Өзі өскен еліне, туған жеріне Отанына жыр арнамаған ақын жоқ. Бүгін біз осы өлеңдердің ұйқасын тауып, қисынын келтіріп Отан туралы жазған ақын Мұқағали Мақатаевтың"Отан туралы"

өлеңімен танысамыз

М. Мақатаев

• Автор туралы түсінік беру.

(1931 - 1976)

Шынайы поэзия өкілі, ғажайып ақындардың бірі Мұқағали Мақатаев қазіргі Алматы облысы, Райымбек ауданындағы Қарасаз аулында 1931 жылы 9 ақпанда дүниеге келді. Балалық шағы соғыспен тұспа - тұс келген Мұқағали өлеңді он - он бір жасынан жаза бастайды. Алғашқы өлеңдері аудандық газетте жарық көрген Мұқағали шығармалары 1960 - 1970 жылдары үздіксіз басылады, бұл жылдарды ақынның қазақ поэзиясының биік шыңына көтерілген уақыты деп санауға болады.

М. Мақатаев қаламынан "Қарлығашым, келдің бе?", "Дариға жүрек", "Аққулар ұйықтағанда", "Шуағым менің", "Өмір - дастан" т. б. жыр жинақтары туған. Қырық бес жасында қайтыс болған соң, Мұқағалидың екінші өмірі - өлмес ғұмыры басталды. Ақынның артында қалған мол мұрасы: "Соғады жүрек", "Шолпан", "Жырлайды жүрек", "Өмір - өзен" т. б. жыр кітаптары, "Қош, махаббат!" атты прозалық кітабы оқырманның қолдан - қолға түспей, іздеп жүріп оқитын шығармаларына айналды

Оқулықпен жұмыс

• Өлеңді мәнерлеп оқып беру.

• Әр топ өлеңді екі жолдан мәнерлеп оқу

Сергіту сәті

Орнымыздан тұрайық,

Қанат қағып алайық.

Аққу болып ұшайық,

Ұшып - ұшып алайық.

Көлде жүзген балықтай,

Жүзіп - жүзіп алайық.

Шаянға ұқсап былпылдап,

Қане айнаға қарайық.

"Менің Қазақстаным"

ІV. Жаңа сабақты бекіту.

Дәптермен жұмыс. 1. Ақын қолданған өзенге, тауға, тілге, үнге қатысты көркем сөздерді тауып дәптеріне жазып алу.

Кесте сызбамен жұмыс

2. Өткен сабақта оқылған мәтін мен осы өлеңді салыстыр:

Ақындар: Отанды неге теңейді?

Екі өлеңдегі ұқсастықтар

Екі өлеңдегі ерекшеліктер

Жақан Смақов

Мұқағали Мақатаев

V. Сабақты қорыту: Топтастыру стратегиясы " Отан дегеніміз не?"

VІ. Бағалау.

• Ұпай сандарын анықтап «Жеңімпаз топты» анықтау.

• Оқушыларды мадақтау, бағалау.

VІІ. Үйге тапсырма.

• Өлеңді жаттау.

Сабақтың тақырыбы: С.Жүнісов. Кімнің мекені жақсы?

Сабақтың мақсаты:

Мәтіннің мазмұнын ашу. Әр жәндіктер мен жануарлардың өз мекендерін қалай жақсы көретінін түсіндіру. Оқушылардың танымдық ойлау қабілеттерін дамыту. Оқушыларды жан - жақты тәрбиелеу. Оқушыларға тұған жерлерінен артық мекен жоғын түсіндіру.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Пәнаралық байланыс: дүниетану, сурет.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Үй тапсырмасын сұрау:

- Балалар, біз сабақта қай ақынның өлеңімен таныстық?

- Мұқағали Мақатаев.

- Мұқағали Мақатаев қай қалада дүниеге келген?

- Алматы қаласы, Райыбек ауданында, Қарасаз аулында 1931ж. 9 ақпанда

- Оның қандай өлеңдерін білеміз?

- Үш бақытын, Отан туралы.

- Мұқағали Мақатаев Отанды қалай сүйетінін жеткізді?

- Өлеңді жатқа сұрау.

ІІІ. Жаңа сабақ С.Жүнісов. Кімнің мекені жақсы?

І топ

Екі басы жұдырықтай,

Ортасы қылдырықтай (құмырсқа)

ІІ топ

Қос мекенді жануар (құрбақа)

ІІІ топ

Жыл басы қай жануар? (тышқан)

Үш топқа тапсырма

Әр топ топ жауаптарындағы жәндіктері туралы әңгімелеңдер

Жау мысық

иелуі еңбекқор көл жаңбырда көп

болады қосмекенді бидай

көл дән

қиқымдарды жинайды шөп шөп ін

терісі шырыш

шыбын шіркей

- Балалар, осы құмырсқа, құрбақа, тышқан үшеуі жолға шығады. Олар жолға неге шықты деп ойлайсындар? Оны білу үшін алдарыңдағы араласып кеткен сөздерді орнына қойсаңдар олардың жолға неге шыққандырын білесіңдер.

Кімнің мекені жақсы ?

Олардың саяхаты туралы белгілі жазушы Сәкен Жүнісов әңгімелейді

Автор туралы мағлұмат беру

Көкшетау облысы Қызылтау ауданында дүниеге келген

Жазушы 1934ж

«Кімнің ішкені жақсы» «Шәркей» т.б. кітабы

Оқулықпен жұмыс:

І топ 1-ші бөлім

ІІ топ 2-ші бөлім

ІІІ топ 3-ші бөлімді оқыту

1-ші топқа сұрақ

1. Қалай ойлайсың, құрбақа, тышқан, құмырсқа үшеуіне осы мекен ұнады ма?

2. Неге ұнамады деп ойлайсыңдар?

Сонымен балалар, құрбақа, тышқан, құмырсқа тағыда ілгері қарай жүре берді. Содан кейін не болады екен?

2-ші топқа сұрақ

1. Қандай жерге келді?

2. Құрбақа бұл жерге келгенде не деді?

3. Олараға бозторғай не деп жауап берді?

4. Олар тағы да ілгері қарай жүріп кележатқанда табиғатта қандай өзгеріс болды?

5. Тышқан қандай күйге түсті?

6. Құмырсқа бұл жерді не деді?

7. Жауынқұрттар қалай қуанды?

- Балалар бұдан әрі не болды? - деп ойлайсындар

- Ендеше балалар одан әрі не болғанын толық білу үшін

3 - ші топтың әңгімесін тыңдайық

1. Олар қайда оралды

2. Өз мекеніне келіп не істеді?

- Сонымен, балалар ең бір жақсы мекен, жайлы қоныс қай жер екен?

- Әркімнің өз мекені, өз жері екен

- Туған жер, отан туралы қандай мақал - мәтелдер білесіңдер?

1. Туған жердей жер болмас

Туған елдей ел болмас

2. Әркімнің өз жері - Мысыр шаһары

3. Бақа көлінде патша

Балық суында патша

Жігіт елінде патша

Мақалдарды түсіндіру, мағынасын ашу

-Балаларға «Туған жер - алтын бесік» эссе жаздыру

Бағалау: белсенділік танытқан оқушыларды бағалау

Үйге тапсырма: Мәтінді оқып, түсінік айту, «Туған жер» тақырыбында сурет салу

Сабақтың тақырыбы: Сәкен Жүнісов

Кімнің мекені жақсы?

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға мекен, қоныс туралы түсінік беру; әр адамға әркімнің өз мекені, жері жайлы қоныс екенін ұғындыру; оларға туған жерін құрметтеп, оны қадірлеуге тәрбиелеу; тіл байлығын арттыру.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Талаптанып,

Қанаттанып,

Өмір сырын ұғамыз.

Білім алып,

Тұлғаланып,

Азамат боп шығамыз.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Мәтінді оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеу

- « Кімнің мекені жақсы? » 4 - 5 оқушыдан сұрау;

- Сонымен бірге үйге « Менің туған жерім » әңгіме-эссе жазуға берілді. Оқиық. (4 - 5 балаға оқытамын. )

- Дұрыс-ақ.. Туған жер-әрбір адамның жарық дүниеге келген киелі мекені, ең алғаш жұтқан ауасы, аяғының ізі түскен жері, аялап өсірген алтын бесігі. Адам тағдыры (өмірі) туған жермен байланысты. Сондықтан әрбір адам өзі туып өскен мекенін құрметтеп, оған қамқоршы бола білуі керек. Өз туған жерінің әр тасын, әр құсын қызғыштай қорып, оған деген сезімін өз қамқорлығы арқылы көрсетіп отырған адамды ғана туған жерін құрметтейтін адам деуге болады.

ІІІ. Жаңа сабақ

Сәкен Жүнісов Кімнің мекені жақсы?

Осы мәтінді әрі қарай жалғастырамыз. 76-беттегі жаңылтпашты оқиық. (уақыт беріп, жаттағаннан кейін 3-4 баладан сұрау. )

Шалшық, балшық,

Балшық, шалшық,

Балшықтан ал шық.

- Шалшық дегеніміз - жиналып қалған су.

- Балшық - жаңбыр суы мен топырақтың араласқан қоймалжыңы.

- Ал шық - аяққа жабысқан балшықтан арылу, шық дегені.

- Осы жаңылтпаш оқыған мәтіннің қай кейіпкеріне қатысты?

- Көкқұтан жайлы не білесіңдер? (балалардың жауабы)

- Жақсы. Әрі қарай біздің үш кейіпкеріміз жүре берді. Содан кейін не болды екен? Тыңдайық (мұғалімнің суретті бейнемен баяндауы )

- Қазір енді мәтінді бір-бір сөйлемнен оқиық. Түсініксіз сөздерді белгілейміз, артынан мағынасын түсіндіремін. (әр оқушыға бір-бір сөйлемнен оқытамын.

Сөздікпен жұмыс:

- көз жеткісіз - шексіз созылып жатыр.

- таңдайы кепті - шөлдеді.

- көде - далалы жерде өсетін шөп.

- үйіріліп - аспанды жапты.

- жердің миы шығып - балшық.болды.

- деп қамықты - уайымдады.

- жарықшақ - жердің тілінген жерлері.

- Біздің кейіпкерлеріміз нелермен кездесті? (бозторғай, жауынқұрт)

- Бозторғайдың мекені қандай екен? (жазық дала, аптап тұрған ыстық )

- Ал жауынқұрттың ше? (жауыннан кейінгі батпақ жер)

- Ал сенлерге осы айтылған мекендер ұнады ма? Неге? ( балалардың жауабы. - Ендеше бүгінгі екі кейіпкердің бірі-бозторғайға арнап 5 жолды өлең құрайық.

Бозторғай

Ұсақ, қоңыр

Ұшады, қонады, қоректенеді

Даланың сәні - бозторғай

Құс.

( 6-7 оқушыны тыңдау. )

- Ребус шешу.

- Қазақстан - біздің …………………………………..(Отанымыз, туған жеріміз, атамекеніміз, туған өлкеміз. )

Ол - кең байтақ, табиғаты әсем де көркем, пайдалы қазбаға бай, көп ұлт өкілдері тұратын мемлекет. Қазақстанның қай жерінде тұрсақ та, біз сол жердің толыққанды мүшесіміз.

Бақытты, бейбіт елде туып, өмір сүріп жатырмыз. Биыл Қазақстанның тәуелсіздігіне - 23жыл. Біздің қосатын үлесіміз - сабақтан қалмай, сапалы да саналы білім алу.

- Ендеше Отан, туған жер туралы қандай мақал- мәтелдер білеміз? (оқушыларды тыңдау; 1 - 2 мақалдың мағынасын ашу. )

- Мақалдардың бәрі не туралы айтылған? ( Қазақстан картасын ілемін )

- Олай болса, Қазақстанға, туған жерімізге арнап тілек жазайық. (жазғандарын оқып, картаға іледі )

- Мінекей, балалар, мынау - сендердің кішкентай жүректеріңнен шыққан тілектер. Осы жазған тілектерің орындалсын. Ол үшін біз жақсы білім алып,оқуымыз керек. Бүгінгі сабағымызды «Атамекен» әнімен аяқтайық.

Атамекен.

Жасыл жайлау түкті кілем, көк кілем

Көк кілемде көп аунаймын көп күлем

Айдарымнан сипап өткен самалды

Қазағымның алақаны деп білем

Қайырмасы:

Қайда жүрсем атамекен

Көкейіңде жатады екен

Күннің өзі үясына,

Қимай оны батады екен.

Бағалау

Үйге тапсырма: 76 - 77 бет ( мазмұндау) 5жол өлең жауынқұртқа құрау

Сабақтың тақырыбы: Күләш Ахметова «Астана»

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға ақын Күләш Ахметованың өмірі, шығармашылығы туралы айта отырып,өлеңнің негізгі идеясы туған жерді сүю,қадірлеу екендігін ұғындыра отырып,оқушылардың өз Отанына деген мақтаныш сезімдерін туғызу,білім алуғаталаптандыру.Оқушылардың шығармашылық қиялын,жүйелі ойлау қабілетін,сөздік қорын молайтып,тіл байлығын дамыту. Оқушыларды патриоттық тәрбиеге баулу.Туған жерін,елін сүюге, табиғат әсемдігін таныта және қорғай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

-Балалар бүгінгі біздің әдебиеттік оқу сабағымыз ерекше болмақ.Өйткені бізге сабағымызға қонақтар келіп отыр.Қазақ халқы қонақтарын ерекше сыйлап, бар жақсысын алдарына тосқан.Олай болса біз де салтымызға сай азамат екенімізді көрсетейік.Олай болса:

Әрбір адам? Туысым,досым,жұрағат.

Әрбір сабақ? Үйрену, ұғу, ұлағат.

Әрбір ісің? Тірлік,тірек,адамдық.

Әрбір сөзің? Шындық,бірлік, адалдық.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

-Үйге қандай тапсырма берілді?

-«Кімнің мекені жақсы?» мәтінінің авторы кім?

-С.Жүнісов туралы кім айтып беремін дейді?

1.«Кімнің мекені жақсы?» мәтінін бөлімдер бойынша 3 қатарға берген болатын-

мын.Қане, кім бастап айтамын дейді?(3 баладан сұрау)

2.Қазір енді осы мәтіннің құрылымына құралған сахналық көріністі тамашалайық.

ІІІ. Жаңа сабақ Күләш Ахметова «Астана»

-Жақсы балалар үй жұмысына жақсы дайындалып келген екенсіңдер,«Кімнің мекені жақсы?» мәтінінде айтылып отырған негізгі ой не?(туған жер,туған ел)

-Ендеше біздің туған жеріміз,туған еліміз қалай аталады?(Қазақстан)

-Ал Қазақстан туралы не білеміз? Қазақстан қандай ел?(тәуелсіз,егеменді ел)

-Дұрыс айтасыңдар, Еліміз егемендігін қашан алды? (1991 жылы 16 желтоқсан)

- Қазақстан Республикасының Президенті кім?(Н.Ә.Назарбаев)

-Жақында қандай мереке келе жатыр?(1желтоқсан-алғашқы президент күні)

-Иә,Республикамызда әр түрлі ұлттар тату-тәтті өмір сүріп жатыр.

-Бүкіл әлем таныған «Лондон-2012»олимпиадасында Қазақстан нешінші орын алды? Неше алтын, неше күміс, неше қола алды?

-Осы Қазақстанымыздың бас қаласы қалай аталады?(Астана)

-Иә, Астана қаласы туралы толық мағлұмат алу үшін мына экранға көңіл аударайық.(Астана қаласы туралы видиофильм көрсету.Әрбір салынған зәулім де әдемі жерлері туралы айтып көрсету.)

- Олай болса, «Астана »өлеңімен танысайық.Бұл өлеңнің авторы Күләш Ахметова-1946 жылы 25 сәуірде Қырғызстан Республикасы, Талас ауданы, Киров ауылында дүниеге келген.Ақын, жазушы. Өлеңдері бірнеше тілге аударылған.

1.«Астана»өлеңін мәнерлеп мұғалімнің оқуы.

2.Оқушылардың шумақтап тізбектеп оқуы.

3.Өлеңмен жұмыс:

-4 тапсырмаға назар аударайық.

-Өлеңдегі ақын ойын сызбаға сүйеніп түсіндір.

А)Сарыарқа ә)Алатау б) Алматы

Алматы Астана

Есіл

Астана

Бәйтерек

А) Бұл жерде ақын ауызбірлікке,бейбітшілікке,егеменді ел болуға Отаныңды,еліңді қорғауға шақырып тұр.

ә) Алматы бас қала болған кезде де біз біраз жетістіктерге жеткенбіз.Ең бастысы тәуелсіздікке қол жеткізгенбіз.

б) Ақын өлеңдегі Алматы мен Астана сөздерін адамның көз жанарына теңеген,себебі Алматы мен Астана да Қазақстан Республикасының құтты мекені десек те артық айтқандық болмас.Алматы бұрыңғы тарихы бар астана болса,Астана қазіргі бас қала.Алматыда «Тәуелсіздік монументі» болса,Астанада 97 метр биіктікте орналасқан «Бәйтерек» монументі бар.

5.Өлеңнен осы сөздердің әрқайсысына қатысты жолдарды тауып, тұтастай оқы. М: Өз Астанаң өз қолымен соғылған.

6. Алматы мен Астана аттары неге қатар аталады деп ойлайсың? «Күн шұғыласы»ойыны. Алматы деген сөзді айтқанда көз алдыңа нені елестетесіңдер?

Тәуелсіздік монументі Алатау тауы

Алматы

апорт алмасы Алғашқы бас қала

Медеу мұзайдыны Мәдени орталығы

Сергіту сәті:Қазақ жері.Маржан Арапбаева

Дәптермен жұмыс:

Астана. Күләш Ахметова.

Шығармашылық жұмыс:

82-беттегі суретке зер салып қара.Сурет сенде қандай сезім туғызды?Ақынға ілесіп,суреттен алған сезіміңді өлеңмен жеткізіп көр.

Бәйтеректің басына сен шықтың ба?

...

-Жақсы,енді сабақ басталғаннан бері туған жер, туған ел деп жатырмыз.Кім осы туған жерге, туған елге байланысты қандай мақал-мәтелдер біледі екен? Қане айтайықшы.

Сабақты қорыту.

-Сонымен, балалар бүгін сабақта қандай жұмыстар жасадық?

-Ендеше,тәуелсіздігіміздің тірегі,еліміздің жүрегі-Астанамыз асқақтай берсін!

Үйге тапсырма.

- «Астана» өлеңін мәнерлеп оқу.

«Астана-бас қала» атты эссе жазып келу.

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Д.Әбілов. Туған тілім.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға өлеңді мәнерлеп оқытып, өлеңнің мазмұнын ашу.

Сабақтың міндеттері:

1. Мәнерлеп, түсініп оқу дағдысын қалыптастыру.

2. Сөздік қорын молайту, еркін өз пікірін ашық, еркін айта алатын тұлға дамыту.

3. Ұжыммен жұмыс жасай отырып, өзгенің пікірін құрметтеуге, тапқырлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

К. Ахметованың «Астана» өлеңді жатқа оқу,

Үй тапсырмасын бекіту: «Ой шақыру» стратегиясы

- Астана туралы кім не біледі?

Астана біздің Отанымыздың жүрегі. Ал енді Отан деген сөздің не екенін сендер жақсы білесіңдер.

ІІІ. Жаңа сабақ

III Қызығушылықты ояту.

М. Мақатаевтың «Отан» өлеңін еске түсірейік

- Осы өлеңдегі ақынның қасиетті тіл дегені қай тіл?

- Қазақ тілі.

- Қазақ тілі біздің қандай тіліміз болып есептеледі? (бала жауабы).

...... - ана тілім ..... - мемлекеттік тіл

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл қазақ тілі екендігін Қазақстан Республикасы Конституциясының 7 бабында бекіткен.Сондықтан әрбір қазақ азаматы қазақ тілін білуі керек.

« Тіл» деген ұғымды кім қалай түсінеді? әдебиет жүрегі

........байлығымыз мәдениетіміз.......

.......ұлттығымыз намысымыз......

......арымыз.

IV. Мағынаны тану.

Д. Әбілевтің «Туған тілім» өлеңімен танысамыз

Д. Әбілевтің өміріне тоқталу. (1907-2003)

Әдебиетіміздің ақсақалы Д. Әбілев 1907 жылы 26 желтоқсанда Павлодар облысы, Баянауыл ауданында дүниеге келген. 1926 ж «Қызыл әскер атты алғашқы өлеңі, 1928 ж «Сырлы шкафтың сыры» атты бірінші әңгімесі жарық көрген. 71 жыл бойы қазақ әдебиетінің өркенін өсіріп, мерейін биіктету жолында қаламымен қызмет етті, көптеген кітаптар дүниеге келді. Оның артта қалған мол мұрасы ұрпақтың рухани қазынасына айнала берері сөзсіз.

«Туған тілім» өлеңін мәнерлеп оқу.

Сөздік жұмысы (Түртіп алу стратегиясы)

Бабам - үлкен ата далам - туған жер

Оқушыларға оқыту. (Іштей, дауыстап топпен)

Сергіту сәті:

Ой толғаныс «Жинақтау тәсілі»

1 топ. Тіл туралы мақал-мәтел құрастыру

2 топ Тіл туралы өлең шығару

3 топ Эссе жазу

4 топ «Туған тіл» орнына «қазақ тілі» сөзін қойып, өлеңді мәнерлеп оқу.

Бекіту:

Оқушылар, біз Тәуелсіз егеменді ел болғанымызға 23 жыл толғалы отыр. Тәуелсіздігімізді, еркіндігімізді баянды етер басты қаруымыз - туған тіліміз. Адамды мұратқа жеткізетін ана тіліміз бен ата дәстүріміз.

. Бағалау:

Үйге тапсырма: өлеңді жаттау.

Сабақтың тақырыбы: Ө.Тұрманжанов. Туған өлкем.

Сабақтың мақсаты:

1. Отан, туған жер, туған тіл жайлы түсініктерін, оның табиғатының әсемдігі, байлығы жайлы түсініктерін тереңдету. Ө. Тұрманжановтың «Туған өлкем» өлеңін оқу, мағынасын түсіндіру.

2. Өз ойларын айта білу дағдыларын дамыту. Тіл байлықтарын дұрыс сөйлеу, қатесіз, түсініп оқу дағдыларын дамыта түсу.

3. Туған жерді, елді, қастерлеу, тілді бағалай білу, ата - ананы сыйлау, халқыңа пайда келтіру сияқты адамгершілік асыл қасиеттерге баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Туған тілім» өлеңін жатқа айту,

ІІІ. Жаңа сабақ

- Бүгін сабақта «Неткен сұлу, неткен көркем, осы менің туған өлкем» атты тарауды әрі қарай жалғастырамыз. Және табиғаттың әсем жері таудың биік шыңына шығамыз. Ол үшін түрлі тапсырмаларды орындау керек. Осы тапсырмаларды орындау арқылы тау шыңындағы "Болашақ ұландар" атағына ие боламыз. Тау шыңына жету үшін 7 асудан өтуіміз керек. Ендеше дайынбыз ба?- деп, оқушылар ойы сұралады.

1 - асу. Үй тапсырмасын тексеру

1 - топ: Д. Әбілев «Туған тілім» өлеңін жаттағандарын топта бір - біріне айту.

2 - топ: Қазақ тілі сөзін "Туған тілім " тіркесінің орнына қойып айту көзделеді.

3 - топ: Топтағы оқушылар тіл туралы мақалдар бойынша жұптасып жұмыс істейді. Жаттаған мақалдарын бір - біріне айтады.

2 - асу. Жаңа сабақ

1. Неткен сұлу, неткен көркем - өлең тыңдау

- Балалар, өлең ұнады ма?

- Біздің жеріміз қандай екен?(сұлу, көркем, әсем, әдемі, көркем, тамаша, көз тоймайтын)

М:- Олай болса, бүгін біз Өтебай Тұрманжанов атамыздың «Туған өлкем» өлеңімен танысамыз. Алдымен тақтаға назар аударып, ақын өмірімен танысып алайық. Өлеңмен жұмыс.

1.тыңдау

2. Сөздік жұмыс: Жұпар - өте жақсы, хош иіс; шалқып, тасқан - өркендеген; бақыт тапқан - бақытты.

3. Өз беттерімен дауыстап оқу.

3 - асу. Мәнерлеп оқу. Әр топтан бір оқушыға мәнерлеп оқу үлгісін көрсетуді сұрау және ақын сезімін білдіретін сөздердің астын сызу, түсіндіру.(1 - т. қуаныш, 2 - т. мақтаныш, 3 - т. өкініш, 4 - т. шаттық.)

4 - асу. Сергіту сәті.

Бір,екі,үш

Бойға жинап күш.

Әдемі етіп жазайық,

Біз бақытты баламыз.

5 - асу. Өлеңге сай сурет таңдау

6 - асу. Бекіту: Тыңдалған ән мен ақынның өлеңін салыстырып көр:

ӘН Екеуі де туған жер туралы

Екеуі де қуанышты, көңілді сезімде

Өлең Екеуі де мектеп туралы

7 - асу. Қорытындылау.

ӨЛЕҢ ҰЙҚАСҚА ҚҰРЫЛАДЫ.

Көгінде күн нұрын төккен,

Жерінде гүл жұпар сепкен.

Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем.

ТАПСЫРМА

ӨЛЕҢНІҢ 2-ШІ, 3-ШІ ШУМАҚТАРЫ ҰЙҚАСЫНЫҢ СЫЗБАСЫН ТАП.

Алтын дәнді даласы бар,

Ақ күмістей қаласы бар.

Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем.

Ер еңбегі шалқып, тасқан,

Ел еркіндей бақыт тапқан.

Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы менің туған өлкем.

1) 2)

Үйге тапсырма: «Туған өлкем» Өлеңді жаттау

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест.

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша білімдерін пысықтау, Отан туралы өлеңдерді жатқа айту. Еңбекке деген қадір-қасиет пен Отанға деген сүйіспеншілікті арттыру.

Сабақтың түрі: бекіту сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер, тапсырмалар

Пән аралық байланыс:өзін-өзі тану,дүниетану

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Туған өлкем» өлеңін жатқа оқу,

ІІІ. Бекіту сабағы

Бөлімді қайталауға арналған тест.

Ойын: Бақыт ағашы.

Мақсаты: Отанға деген өз тілегіңді арнау.

Шарты: Жапыраққа өз тілегіңді жазып, ағашқа орналастыру.

Тыныштық сәті

- Балалар, ыңғайланып отырып алыңдар да, терең тыныс алыңдар. Енді көз алдарыңа Қазақстанның болашағын елестетіп көріңдер. Биіктігі көк тіреген ғимараттар, күн шуағына бөленген бақытты балалар, балаларының қуанышына мәз болған аналар, оқушылардың бестігін мақтан тұтқан ұстаздар, ғарышпен сөйлесіп тұрған дана ағалар, немерелерінің ақылдығына риза болған аталар. Қазақ тілінде сөйлесіп тұрған басқа да туысқан халықтар.

Қазақстанның қай өлкесін аралап жүрсең де өздеріңді бұлтсыз аспан, қалықтаған құс, жайқалған гүл, жайнаған бақ, жарқыраған күн сияқты сезініңдер. Бұл - біздің Отанымыз.

Осындай бақытты, бейбіт елде туып, өмір сүріп отырғанымыз үшін Отанымызға іштей рақмет айтайық. Отанға деген осындай ризашылық сезіммен бұрынғы қалпымызға келейік.

«Әннің атын тап!»

Ән не туралы?

1-топ Саржайлау с. М.Мақатаев ә. Н.Тілендиев

2-топ Сәлем саған, туған ел ә: К.Дүйсекеев с: Ш.Сариев

3-топ Алтын бесік Жәудір Артықбаева

Поэзия минуты.

«Отан» туралы топ басшылары өлеңді жатқа оқу.

Бөлімді қайталауға арналған тест.

1. «Ыстық қой, шіркін, туған жер!» деген сөздер кімнің шығармасында келтірілген?

А)М.Мақатаевтың

Ә)Ж.Аймауытовтың

Б)Ж.Смақовтың

В)С.Жүнісовтің

2) «Қоңырсыған сүт, қайнатқан қаймақ иісі...түтіннің иісі» деген жолдар кездесетін мәтінді ата.

А)М.Мақатаев Отан

Ә)Ж.Смақов Отан

Б)Ж.Аймауытов Қартқожаның туған жері

В)Ө.Тұрманжанов Туған өлкем

3)Ж.Смақовтың өлеңі қалай аяқталады: Өйткені ол Отан-...

А) Ұлы Отан

Ә)Жан Отан

Б)Сол Отан

В)Бұл Отан

4)С.Жүнісовтің «Кімнің мекені жақсы?» мәтінін есіңе түсір,

Өзі тар, өзі қараңғы, өзі қауіпсіз ненің мекені?

А)Құмырсқаның

Ә)Құрбақаның

Б)Тышқанның

В)Жауынқұрттың

5) С.Жүнісовтің «Кімнің мекені жақсы?» мәтінін есіңе түсір,

Өзі жайлы, өзі биік, өзі жұмсақ ненің мекені?

А) Құрбақаның

Ә) Құмырсқаның

Б)Көкқұтанның

В) Тышқанның

6) С.Жүнісовтің «Кімнің мекені жақсы?» мәтінін есіңе түсір,

Өзі салқын, өзі дымқыл, өзі көлеңке ненің мекені?

А) Көкқұтанның

Ә) Құмырсқаның

Б) Тышқанның

В) Құрбақаның

7)Бөлімдегі М. Мақатаевтың өлеңі қалай аяқталады:

Отан, Отан

Бәрінен биік екен

Мен оны мәңгілікке ....

А)Ұнатамын

Ә)Мақтан етем

Б)Сүйіп өтем

В)Жырлап өтем

8) Ағынды өзен, асқар тау, қасиетті тіл кімнің өлеңінен алынған көркем сөздер?

А)М.Мақатаевтың

Ә)Ж.Смақовтың

Б)Ө.Тұрманжановтың

В) К.Ахметованың

9)Астанаға жыр арнаған ақынды ата.

А)М.Мақатаев

Ә)Ж.Смақов

Б) К.Ахметова

В) Ө.Тұрманжанов

10)Ө.Тұрманжановтың өлеңі қалай аяқталады?

Неткен сұлу, неткен көркем,

...............................................

А)Көгінде күн нұрын төккен

Ә)Жерінде гүл жұпар сепкен

Б)Ел еркіндей бақыт тапқан

В)Осы менің туған өлкем

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама №3 «Менің елім»

Сабақтың мақсаты:

Тарау бойынша алған білімдерін пысықтау. «Отан» сөзінің мағынасын тереңдете ашу. Отанға деген сүйіспеншіліктерін өз сөздерімен жеткізе білуге дағдыландыру. Туған жерге, Отанға құрметтерін арттыру

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: «Туған өлкем» өлеңін жатқа оқу,

ІІІ. Бекіту сабағы

А)Қостанай облысы,

Қостанай қаласы,

Рудный қаласы туралы мәлімет беру

Ә) Отан, туған жер, туған ел туралы мақал-мәтелдер айту

Б)Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеу

Мазмұндама №3

Менің елім

Осы кең-байтақ үлкен жерде әрбір адамның туған жері - өзінің ауылы, көшесі, үйі бар. Ол - оның кішкентай Отаны. Осындай кішкентай туған жерлерден үлкен Отан құралады. Сен осы жердің қай бұрышында тусаң да, бүкіл жер - сенің Отаның, туған елің. Сен оны мақтанышпен:

-Бұл менің елім - Қазақстан Республикасы!- дейсің.

Ө. Қанахин

В)ДӘПТЕРМЕН ЖҰМЫС

Менің елім

Менің үйім, менің Отаным...

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Қыста талай қызық бар

Міржақып Дулатов «ҚЫС»

Сабақтың мақсаты:

Автормен таныстыру. Оқушыларға қысқы табиғат құбылысы туралы және адамдар мен жануарлар жайлы түсінік беру.

Қыс туралы алғашқы білімдерін толықтыра отырып, қысқы даланы, қысқы орманды сипаттай білуге, көркем сөздер топтамасын жинақтай білуіне жағдай жасау.Табиғат көріністерін тамашалау, әр жыл мезгілінің кереметін байқау арқылы оны бағалай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ

Қызығушылығын ояту.

1. Сөзжұмбақ шешу. Сөзжұмбақ шешу үшін, жұмбақтарды шешіп, торкөз - дерді толтыру.

а) Қыста ғана болады, ә) Есіктен кіреді еңкейіп, б) Отқа жанбас,

Ұстасаң қолың тонады. Төрге шығады қампиып. Суға батпас.

қ а р

а я з

м ұ з

ЙА+Я - ережесін еске түсіру: АЙАЗ - естілуі, АЯЗ - жазылуы.

- Қазір қандай мезгіл?-

- Жыл мезгілі нешеге бөлінеді?

- Қыс айларын ата?

- Үй жануарларының қысқы тіршілігі туралы еске түсіреміз?

- Дала аңдары туралы не білесіңдер?

- Қыс мезгіліне қандай өлең - жырларың бар?

- Бұл өлеңде қысты қалай сипаттаған? (Түн ұзарып, күн қысқарады)

1 - кезең: Тірек сөздермен жұмыс. Тақтаға жазу.(+- белгілеу)

Қыс, қар, аяз,, үскірік боран, суық, күн қысқарды, түн ұзарды, мұз қатты, құстар, жануарлар. ( 14сөз)

Есте сақтау.( ) мин. Тақтаны жабу. Дәптерге осы сөздерді жатқа жазу.

Дәптерлерін алмастыру, оқыту. Ұяшықты толтыру ( +-) белгілерін қою.

2 - кезең: II. Жаңа сабақ. Мағынаны тану. Мәтінмен жұмыс. (5мин )

- Балалар өз туған жерлерің туралы айтыңдаршы?

- Қазақстан қандай мемлекет?

- Тәуелсіз.

- Біз тәуелсіздік мерекесін қай күні тойлаймыз?

- 16 желтоқсан

- Табиғатта неше жыл мезгілі бар және қандай?

- Қыс, көктем, жаз, күз.

- Қазір бізде қай жыл мезгілі?

- Қыс мезгілі.

- Қыс айларын кім атап береді?

- Қыс мезгілінің алғашқы айы?

- Желтоқсан айы.

- Желтоқсан айының алғашқы күні қандай мереке?

- Президенттің сайланған күні.

Ендеше бүгінгі сабақта біз осы жыл мезгілдері бойынша топқа бөлінеміз.

1 - топ. Қыс мезгілі

2- топ. Көктем мезгілі

3 - топ. Күз мезгілі

Біз көктем туады, жаз шығады, ал қыс келеді дейміз. Не себепті қыс келеді дейміз?

- Өйткені тіршілік иелері қыс келеді деп оған дайындалады. Азық жинайды, отын - шөп дайындайды, құстар да дайындалады. Қыс келеді дегенде адамда қорқыныш сезімі пайда болады. Себебі қыс өзінің қатал мінезімен келеді. Ал бір жағынан қуаныш сезімі пайда болады. Балалар асыр салып ойнайды.

- Ал, енді балалар, біз сабағымызды бастамас бұрын сөзжұмбақ шешіп аламыз.

1. Қыс мезгілінің бірінші айы. (Желтоқсан)

2. Қайқы тұмсық, қос табан,

Қос таяқпен ұштаған (Шаңғы)

3. Бас қала. (Астана)

Жаңа сабақ

Ендеше, бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы «Қыс» екен. Міржақып Дулатұлы (1885 - 1935) - қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалынды көсемсөз шебері. Өмірбаяны Туған жері - Сарықопа уезінің, Торғай облысының үшінші ауылы (қaзipгi Қостанай облысының Жанкелдин ауданына қарасты "Қызбел" ауылы). Әкесі - Дулат аймағына аты шыққан шебер кісі болған, ер тұрман жасап, етік, мәсі тіккен. Шешесі - Дәмеш ойын тойдың базары, әнші кісі болған. Әкесі балаларын жастайынан оқуға береді. Алғашқыда бала Міржақып ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Молдадан екі жыл оқығаннан кейін, 1897 - 1902 жылдары, ауыл мектебінде орысша оқытатын Мұқан мұғалімнен дәріс алады. Бұл мектеп Міржақыптың білімін толықтырумен қатар, азамат ретінде қалыптасуына да аса зор ықпал жасайды, Мұқан мұғалім ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин іргетасын қалаған оқу орнының, дәлірек айтқанда, Торғай қаласындағы уездік орыс - қазақ мектебінің түлегі болатын. Өз шәкірттеріне де ол осы рухта тәлім - тәрбие, терең білім береді. Міржақып анасынан екі жасында, әкесінен он екі жасында айырылып, ағасы Асқардың қолында тәрбиеленеді. Асқар әкесі Дулаттың Міржақыптың оқып, білімді азамат болып, өсуін армандаған тілегіне сай, інісінің оқуын әрі жалғап, білім алуына ерекше көңіл бөледі

3. кезең: Оқушылар тізбектей оқу. Сөздік жұмыс.

Бек қиын - өте қиын

Шилі бет - бетін үсік шалған

Сергіту сәті. ( қимылмен жасау)

Қыс. Қар жауды.

Алай - дүлей боран соқты.

Күн ашылды, боран басылды.

Айнала аппақ қар жамылды

Әр топ берілген мәтіннің бөлімдері бойынша сурет салып қорғайды.

1 - топ. Қыс мезгілінің

2 - топ. Орман ішіндегі қоянның

3 - топ. Үй жануарлары мен жылқышылардың

Сұрақтар:

- Қыс мезгілінде қандай өзгерістер болады?

- Қыс мезгілінде қандай жануарлар ұйқыға кетеді?

- Қыс туралы қандай өлеңдер білеміз?

- Балалар қыс мезгілінде аппақ қар жауады. Қар - қыста жауатын, ақ түсті кристалдардан тұратын атмосфералық жауын - шашын. Қардың да бірнеше түрлері бар екен.

Ақша қар - жаңа жауған таза қарды айтамыз.

Жапалақ қар - ірі түйіршікті қар.

Мұздақ қар - үстін мұз торлаған, көкшіл түсті, беті жылтыр сырғанақ қар.Ұлпа қар - жеңіл үлпек қар

Дәптермен жұмыс

1. Жазушының қысты сипаттау ретін көрсет.

1. Нағыз қыс.

2. Қысқы орман.

3. Үй жануарларының қыстағы көретін қиыншылығы.

2. Өлеңді түсініп оқы. Өлеңнің екі шумағын салыстыр. Қыс сипаттарын сызық арқылы қос.

Қандай суық қыс деген,

Қалтырайды құс деген.

Құлақшынды кимесең,

Құлағыңды тістеген.

Қандай қызық қыс деген,

Бәрін шебер істеген.

Бақша - бауды, тауды да

Бояған ақ түспенен.

Қыс - ызғарлы, аппақ, суық, сәл қорқынышты.

3. Желтоқсан айын сипаттап бес жолды өлең жаз.

Қыс

Ызғарлы, суық

Суытады, мұздатады, қатырады

Алақай, жаңа жыл келді! (Лепті сөйлемнің ережесін сұраймын)

Қар

Жаңа сабақтан түсінгендерін тексеру

«Аққала» ойынын ойнатамын.

Ойын мақсаты: Бұзылған аққала берілген. Аққаланы құрастыру үшін әр бөлшегінде сұрақтар бар. Сол сұрақтарға жауап беріп аққала құрастырамыз.

1. Қыс мезгіліндегі өзгерістерді ата. - Аяғы

2. Бірінші бөлімде жазушы қай мезгілді суреттеген? - Денесі

3. М. Дулатов кім? - Қолдары

4. Қандай қысқы ойындарды білесің?- Басы

5. Қардың қандай түрлерін білесің?- Қалпағы

Жаңа сабақты бекіту

Берілген керекті сөздермен тақырыпқа байланысты әңгіме құрастыру.

1 - топ Қыс Керекті сөздер: Аппақ, жауды, құстар, ұшып, қар, мезгілі, үш, ай, келді, болады.

2 - топ. Жаңа жыл Керекті сөздер: Қыс, мерекесі, айында, болады, алыстан, келеді, Аяз ата мен Ақша қар, қандай, жаңа жыл мерекесі, тамаша!

3 - топ Жануарлар Керекті сөздер: Ұйқыға, аю, қыс, кетеді, мезгілінде, көптеген, қасқырдан, жануарлар, қорқады, ішінде, жүгіреді, аңдар, жер, ақ, беті, жамылғандай, кілем, құстар, сайрайды, бұлбұлдай.

4 - топ Адамдардың қысқа дайындығы Керекті сөздер: Жемістерден, адамдар, дайындайды, тосап, қыс, мезгіліне, малдарына, өздерінің,жинайды, шөптерін.

Сабақты қорыту Шырша безендіру ойыны.

- Балалар біз желтоқсан айындағы тағы қандай мерекені білеміз?

- Жаңа жыл мерекесі.

- Жаңа жыл мерекесінде нені безендіреміз?

- Шыршаны.

- Олай болса, біз қазір шыршаны безендіреміз.

Ол үшін ойыншықтар артындағы сұрақтарға жауап береміз.

Сұрақтар:

1. Бек қиын сөзінің мағынасы.

2. Шырша сөзіне сөйлем құра.

3. Ескі қандай жылды шығарып саламыз?

4. Қыс мезгілінде ұйқыға кететін қандай жануарды білесің?

5. Қыс мезгілінде қоян қандай түсті киім киеді?

Бағалау

Өзін - өзі бағалау.

Үй тапсырмасы: Міржақып Дулатов туралы мәлімет жинау.

Сабақтың тақырыбы: Міржақып Дулатов

Мектепке. Мектептен.

Сабақтың мақсаты: Мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Қыс» мәтіні бойынша түсінгенін әңгімелету. Мәтін бойынша сурет салу

ІІІ. Жаңа сабақ Міржақып Дулатов

Мектепке. Мектептен.

А) КІТАППЕН ЖҰМЫС

Сабаққа таңертең баратын баланың да ертеңгі аяз есінен көпке шейін шығатын емес.

КҮН СУЫҚ ЕКЕН ДЕП САБАҚТАН ҚАЛЫП ҚОЙМА.

Ә) Міржақып Дулатов

ҚОСТАНАЙ ақын «Оян, қазақ»

ӨҢІРІНДЕ жазушы кітабын жазды

ТУҒАН

Б) Міржақып Дулатов

«Мектепке. Мектептен.»

Өлеңдерді мәнерлеп оқу, екі өлеңді салыстыру.

Мектепке

Екі мәтінге ортақ белгілер

Мектептен

1. Ақын қысқы қар туралы не дейді?

2. Ақынның пікірі:

3. Осы пікір бұрын оқыған қай өлеңде кездесіп еді?

1. Авторы кім? Ол туралы не білесің?

2. Өлеңде жылдың қай мезгілі суреттелген?

3. Суыққа тоңған адамның беті туралы екі өлеңдегі пікір қандай?

Балалардың көңіл күйі туралы не делінген?

В)СУРЕТКЕ ҚАРАП, СУРЕТ ҚАЙ ӨЛЕҢГЕ АРНАП САЛЫНҒАН?

Г)ӨЛЕҢДЕГІ ҚЫСҚА АРНАЛҒАН СӨЗДЕРДІ ТЕРІП ЖАЗЫП; СӨЙЛЕМ ҚҰРАУ

Жаңа жауған қар, ызғар, аяз, суық

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: Мектепке. Мектептен. (оқу, қалаған өлеңді жаттау)

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев

«Балапан қанат қақты»

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың мәтінді түсініп оқуға және оқыған мәтінді суретпен байланыстырып сөйлеуге үйрету. Оқуғаны өзбетімен жалғастыру дағдыларын қалыптастыру Оқушыларды әсерлі сөздерді пайдалануға, көркем тілмен сөйлей білуге төселдіру Тіл байлықтарын арттыру, табиғатты аялауға, құстарға қамқорлық жасауға тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Мектепке. Мектептен. (оқу, қалаған өлеңді жаттау)

ІІІ. Жаңа сабақ Мағжан Жұмабаев

«Балапан қанат қақты»

Ой бөлісу

Біз қандай тарауды бастадық?

Қандай өлең оқыдық?

ВЕНН диаграммасы

Мектепке

Мектептен

Жұмбақ шешу

Кеудесі қайқаңдап

Жүреді байпаңдап (балапан)

ЖАҢЫЛТПАШ оқу

Қыс қатты-ақ

Қыспаққа-ап

Құс тоңып жүр

Қыстап қап

Мағжан Жұмабаев «Балапан қанат қақты»

, , қазіргі , жағасында дүниеге келген

Әуелі ауыл молдасынан, содан соң ауылдағы мұғалімнен оқып, сауатын ашады. 1905-1910 жылдары Қызылжар

(Петропавл) қаласындағы медреседе оқиды.

Мағжан - лирикалық өлеңдермен қатар бірнеше көркем поэмалар жазған ақын және жазушы, педагог

.ақын жазушы

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС

Мәтінді мәнерлеп оқу

Суретпен жұмыс

1)Жылдың қай мезгілі бейнеленген?

2)Не көріп тұрсың?

3)Балапан неге жылы жаққа кете алмаған?

4)Мәтіндегі жазушы сөзін пайдаланып суреттегі балапанның қимылын, іс-әрекетін сипатта.

*Шығармашылыө тапсырма

1-топ Балапанның халі қандай көңіл күй туғызады?

2-топ Құстарға көмек

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

Үйге: Балапан қанат қақты (оқу, мазмұнын айту)

Сабақтың тақырыбы: Зейнолла Шүкіров «Ақша қар»

Сабақтың мақсаты:

Өлеңнің негізгі идеясын ашу. Қыс мезгілінің ерекшелігімен танысу.

Міндеттері:

1. Өлеңді мәнерлеп жатқа оқуға төселдіру, қыс мезгілінің ерекшелігін әңгімелеу.

2. Оқушылардың көркем сөйлеуін, өз ойларын жеткізе білу дағдыларын жетілдіру, сөздік қорларын кеңейту.

3. Табиғатты қорғауға, сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

- М. Жұмабаев кім?

- «Балапан қанат қақты...» М. Жұмабаев.

Әңгімені өз беттерінше аяқтау керек. (3-4 баланы оқыту, қалған шығармашылық тапсырмаларды жинап алу).

- Біз жылдың қай мезгілі жайлы шығармалармен танысып жатырмыз? Қыс айларын атаңдар. Қазір қай ай? Бұл айда қандай мереке болады? Тәуелсіздік алғанымызға неше жыл болды? Тәуелсіздік дегенді қалай түсінеміз?

Бүгінгі өтетін тақырыбымыз да қыс мезгіліне қатысты екен.

І. Қызығушылықты ояту: Жаңылтпаштар оқу.

а) Бұл қар -

Сұр қар.

Сұр қар -

Кір қар.

Үстінде ойнама

Үстіңді былғар

ә) Қырбық қар құрғақ па,

Құрғақ қар құрғақ па?

Қырбық қар да құрғақ,

Құрғақ қар да құрғақ.

- Балалар, жаңылтпаштардан қардың қандай түрлері бар екенін білдік. (Сұр, кір, қырбық т.с.с.)

Енді жауаптарымызды тақтаға жазып көрейік.

ІІ. Мағынаны тану:

- Балалар, бүгінгі сабақта біз қар туралы, оның түрлері туралы айтып жатырмыз. Ендеше жаңа сабағымызды қарға байланысты екен.

ІІІ. Жаңа сабақ Зейнолла Шүкіров «Ақша қар»

- Өлеңді оқымас бұрын, оның авторымен танысып алайық.

Шүкіров Зейнолла (1927-1979)

Қызылорда облысының Арал ауданындағы Бөген кеңесінде туған. Бастауыш білім алғаннан кейін қатты науқастанған. Бірақ төсек тартып жатқанмен, мүгедек халіне ерлікпен, төзімділікпен төтеп беріп, қайсар жас өздігінен білім алған. Сөйтіп бар өмірін жазушылыққа арнаған. Өмірінің соңына дейін жазушылық қаламын қолынан түсірмей, ондаған кітап ұсынды.

• Өлеңді мұғалімнің оқуы.

2. Ақша қар

(мұғалім оқиды)

Айналамда ұшып жүр

Ақ мамық қар себелеп.

Қалт-құлт еткен бейне бір

Ақ қанатты көбелек.

Үстіме жалп-жалп жауады

Ақ тауықтың жүніндей.

Жайнатады даланы

Ақ жібектің түріндей.

Ақ желегін жамылды

Сұрғылт тау-тас, сай-сала.

Ақ қардан көрпе жамылды

Ауыл үсті айқара.

• Өлеңді оқушылардың іштей оқуы. Таныс емес сөздерді түртіп алу. Түсінік беру.

• Өлеңді дауыстап, мәнерлеп оқу (3-4 бала).

• Сұрақтарға жауап беру.

- Ақын ақша қарды неге теңейді? Өлеңнен тауып көрейік.

Топтастыру.

Ақ мамық, ақ қанатты көбелек, ақ тауықтың жүніндей, ақ жібектей, ақ желек, ақ көрпе.

Сұрақ:

1. Өлең не туралы?

2. Ақын ақша қарды неге теңейді? Өлеңнен теріп дәптерге жазу.

Ақ мамықтай

Ақша қар Ақ қанатты көбелек

Ақ жібектің түріндей

Ақ тауықтың жүніндей

ІІІ. Ой қозғау.

Әдебиет үйірмесі.

1-қатар.Жазушылар тобы. Сурет бойынша әңгіме құрау, жазу.

2 - қатар. Суретшілер тобы. Сурет салу.

3 - қатар. Сілтеме табушы топ. Мақал - мәтелдер жазу. Орындаған тапсырманы оқу, қорғау.

Ұйқас бойынша өлең құрау:

Аппақ ------ қар жауар,

----------------------- қуанар.

Аққала соғып, жарысып

--------- --------- балалар.

Автор орындығына отырып қыс мезгілі жайында әңгімелеу. Жағымды және жағымсыз жақтарын айту.

Кестені толтыру:

Нені білдім?

Не үйрендім?

Нені білгім келеді?

Автор орындығына отырып қыс мезгілі жайында әңгімелеу.

Үй тапсырмасы.- «Ақша қар» өлеңді жаттау.

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы: Т.Молдағалиев. Он алтыншы желтоқсан.

Сабақтың мақсаты:

І. Тәуелсіздік ұғымын түсіндіру арқылы, он алтыншы желтоқсан туралы мәлімет беру. Негізгі ойды түсінуге жағдай жасау.

ІІ. Оқушыларды тақырыпты тыңдай және оқи отыра өз шығармашылығын еркін ойлау арқылы туған жерін, елін, Отанын сүюге, қазақ елінің ұлттық нышандарын қастерлеуге дамыту.

ІІІ. Еліміздің табиғаты мен байлық қазынасын қорғауға, ел бірлігін ойлай білетін ұлтжанды, патриот сезімі оянған, өз ойын айқын, көркем жеткізе алатын толыққанды жеке тұлға етіп тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Сәлем саған күн, сәлем достым

Сәлем саған жер, мен сені сағындым.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Ақша қар» өлеңді жатқа айту.

ІІІ. Жаңа сабақ Т.Молдағалиев. Он алтыншы желтоқсан.

А) Оқулықпен жұмыс

(Тұңғыш елбасы айлығымен байланыстыру. Елбасының еліне жасаған игі істері, оның халыққа деген құрметі және елордадағы ғимараттар туралы әңгімелеу).

Диалогтық әдіс арқылы оқушылардың ойларын қозғау жаңа тақырыптың мазмұнына тоқталу.

(Оқушыларға берілген тақпақтарды айтқызу арқылы тәуелсіз мемлекет екенімізді еске түсіру.)

Автордың өмірбаянынан қысқаша мағлұмат беру.

Тұманбай Молдағалиев 20.03.1935 жылы туған, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, "Жарсу" совхозы - қазақ ақыны. Қазақтың Мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірді (1956). "Пионер" журналында (1959-70) жұмыс істеді. "Балдырған" журналының жауапты хатшысы (1970-1973) болды. 1973 жылдан "Жазушы" баспасы жанындағы Балалар және жастар әдебиетінің бас редакциясы мен "Жалын" альманахының бас редакторы және т.б. ақындардың шығармаларын қазақ тіліне аударды. Қазақстан мемлекетінің атақты ақын жазушысы Тұманбай Молдағалиев 2011 жылы қазанның 10 күні дүниеден озды.

«Он алтыншы желтоқсан» өлеңін мәнерлеп оқу.

Оқушыларға орнынан іштей мәнерлеп оқу тапсырылады.

Сергіту сәті:

Басымызда күн біздің,

Бәйтеректей көктеген.

Ұшып көкке самғаған.

Жортқан дала құмында,

Жас ұрпақпыз біз деген.

(Дәптермен жұмыс)

Балалар оқып болсақ осы тәуелсіздік күні туралы ой толғаныстарыңды дәптер бетіне жазайық. Отанға байланысты мақалдарда жазуға болады.

Ия жазып болсақ, кәне оқиық. (мағынасын аша отырып талдату)

Балалар міне осы жазған тілектеріңнің барлығы жарқын күнге байланысты екенін байқадыңдар ма?

Тәуелсіздік дегеніміз - шаңырағымыздың тыныштығы күннің шуағындай бірлікте, достықта өмір сүру, өз теңдігімізді білу.

Біз кәзір қолымызда тұрған қағаздарды пайдалана отырып жарқыраған күн бейнесін жасаймыз. (Оқушылардың өзіндік қолданбалы өнерлері)

Сабақты қорытындылау:

Ал балалар осы тәуелсіздік дегенде ойымызға не келеді?

Ол жер, отан, ел, туған ел, еліміздің рәміздері.

Дұрыс айтасыңдар олай болса сендер жасаған күн мына менің де күнім болсын осы тәуелсіздік күніне байланысты ойласып жазып көріңдерші.

(Оқушылар таратылған күннің шуақтарына осы мерекеге байланысты ойларын жазады, тақтаға жабыстырады)

Мысалы: Отан, елтаңба, ту, т.б

Оқушылардың шығармашыл ойларын жинақтау мақсатында логикалық сұрақтар қою арқылы «Елбасы» сөзін жазып шығару.

Біз қай сыныпта оқимыз? Екінші

Жазғы демалысты біз қайда өткіземіз? Лагерьде

Біз сабақтан не аламыз? Баға

Біз қай қалада тұрамыз? Астана

Біз не оқимыз? Сабақ

Жазда күн қандай болады? Ыстық

Олай болса біз «Елбасы» сөзін құрадық елбасы бар мемлекеттің тыныштығын, бірлігін ойлаған адам.

Тәуелсіз еліміздің теңдігі, еркіндігі, бостандығына арнап құрметпен елімізде «Тәуелсіздік монументі» ескерткішін орнатқан болатын.

Оны 10.10.2011 Тәуелсіздік монументі - Қазақстанымыздың жиырма жылдығына байланыстырып 20 метр биіктікте жасалынған. Еліміздің егемендігін айғақтайтын ең алғашқы қастерлі нышандарының бірі.

Бағалау: Оқушыларға сабақ барысында таратылған кеспе суреттер

арқылы бағалау.

Үйге тапсырма: «Он алтыншы желтоқсан» 97-бет өлеңді жаттау.

Сабақтың тақырыбы: Қайраттың жазу дәптерінен.

Сабақтың мақсаты:

Қазақстан тәуелсіздігі жолында мерт болған қайсар рухты қазақ жастары туралы мағлұмат беру.Батырдың биік тұлғасын суреттеу арқылы ұлтын сүйетін, елінің болашағына, өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосатын табанды азамат тәрбиелеу. Оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру, байланыстырып сөйлеуін дамыту, өзіндік ой-пікірін айта білуіне баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

- Әрбір адам? - Туысым, досым, жұрағат.

- Әрбір сабақ? - Үйрену, ұғу, ұлағат.

- Әрбір ісің? - Тірлік, тірек, адамдық.

- Әрбір сөзің? - Шындық, бірлік, адалдық.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

- Осы қыс мезгілінің айларын атайықшы?

- Желтоқсан, қаңтар, ақпан.

- «Тәуелсіздік» сөзінің мағынасын қалай түсінесіңдер? (Оқушылардан жауап алу).

- Ал, біздің еліміз тәуелсіздікті қашан алды? (жауап алу)

- Ендеше, оқушылар 16 желтоқсан - Қазақстан Тәуелсіздігін жариялаған күн.

- Биыл біз тәуелсіздіктің неше жылын тойлаймыз? (20жыл).

- Тәуелсіздікті қашан алдық?

- 1991 жылы 16 желтоқсанда.

- Міне, балалар тәуелсіздік бізге оңайлықпен келген жоқ.

- Осы біздің тәуелсіздігімізге, егемендігімізге көптеген ақын, жазушы ағаларымыз, аталарымыз өлеңдер арнаған екен.

- Олай болса, біз бүгін Т. Молдағалиев атамыздың «Он алтыншы желтоқсан» деген өлеңін жатқа айту

ІІІ. Жаңа сабақ Қайраттың жазу дәптерінен.

- Ендеше, балалар, біз Т. Молдағалиев атамыздың «16 желтоқсан» өлеңімен таныссақ, басқада ағаларымыз «Желтоқсан» оқиғасына арнап әуені мен өлеңдер арнаған екен.

- Осы тәуелсіздіктің бізге оңайлықпен келмегенін білдік. Тәуелсіздік, егемендік жолында қазақ жастары шеруге шықты. Сол желтоқсан оқиғасының ішінде біздің ауылдас ағаларымызда болды.

Олар: Сарболаев Абзал, Шәудірбаев Ғабит, Қашығұлов Жәнібек, Озғанов Саттар т.б. ағаларымыз болды.

Тәуелсіздік түскен жоқ қой аспаннан

Тарихы оның тым әріден басталған

Бостандықтан құтқарам деп елімді

Талай боздақ қара жерді жастанған - демекші, біздің көптеген аға - апаларымыз желтоқсан оқиғасының құрбандары болды.

- Біздің осы аға-апаларымыз желтоқсанда ерлігімен, өжеттігімен, батылдығымен, батырлығымен көзге түсті.

Солардың ішінде біз бүгін Қайрат ағамызға ерекше тоқталамыз.

Қайрат Рысқұлбеков

Жан сыры.

- Осы абақтыда жатқан кезде өзінің ішкі жан сырын қағаз бетіне түсіріп отырған.

- Ендеше, бүгін бізге де «Қайраттың жазу дәптерінен» үзінді берілген екен. Сонымен танысайық.

(тақырыпты жаздыру)

1. Өзім оқулықтан оқып беремін.

2. 2 оқушыға оқытамын.

3. Сұрақтарға жауап алам.

а) Мәтінде қорқақтық туралы не делінген? Сенің пікірің қандай?

ә) Қ. Рысқұлбековтің асыл міндет деп отырғаны не деп ойлайсыңдар? (оқушылардан жауап алу)

Қайрат өз халқының бостандығын, ел болашағын, тәуелсіздігін өз алдына мақсат, асыл міндет етіп қойды.

Қайраттың өмірден өткеннен кейінгі өмірі.

- Міне, оқушылар қазір біз Қайрат ағамыздың сөзіне, ісіне қарап сипаттама берейікші.

V. Сабақты қорыту.

- Біз бүгінгі сабағымыздан не үйрендік? Не білдік?

Сандардың сырын айтсақ, артынан бүгінгі сабағымыздың қорытынды, түйінді сөз шығады.

VI. Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Қасым Аманжолов. Қазақстан.

Сабақтың мақсаты:

Ақын өмірінен мағлұмат беру. Өлеңді мәнерлеп оқуға, мазмұнын меңгеріп тақырыбы мен идеясын аша білуге, өлеңді теориялық жағынан талдай білуге үйрету. Шығармашылық жұмыстар арқылы ойлау қабілеттерінің дамуына, тіл байлығының артуына ықпал жасау. Отансүйгіштікке, сөз өнерін бағалап, туған жерді қастерлеуге, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Пәнаралық байланыс: дүниетану, қазақ тілі

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Он алтыншы желтоқсан өлеңін жатқа айту

ІІІ. Жаңа сабақ Қасым Аманжолов. Қазақстан.

Құпия сөз."Қазақстан"

ә) Автор туралы түсінік

Қасым Аманжолов қазіргі Қарағанды облысының Қарқаралы ауданындағы Қызыл деген жерде 1911 жылы дүниеге келеді. Майданнан өлеңмен жазған "Ағайыма" деген хатындағы: "Қыс. Қыстау. Атамекен Қызылдағы" дегендегі Қызыл - сол туған жері. Әкесі де сонда қайтыс болады. Жас болса да Қасым соның бәрін есінде жақсы сақтап қалған. Әке-шешеден жастай жетім қалған, ол біраз жыл ағасының қолында өседі. Алғашында жаңадан ашылған ауыл мектебінде оқып, сауатын ашады. Кейін, 1924 жылы, ағасы Қасымды Семей қаласындағы интернатқа орналастырады. Қасым онда 1927 жылға дейін тәрбиеленеді. Одан әрі қарай үш жыл Семей мал дәрігерлік техникумында оқиды. Алғашқы өлеңдерін де осы кезде жазады. 1930 жылы Алматыға келіп, біраз уақыт "Лениншіл жас" газетінде істейді. 1931 жылы Ленинградтағы орман шаруашылығы институтына түсіп оқиды. Бірақ, денсаулығына байланысты және түскен оқуын да онша ұната қоймағандықтан, бірер жылдан кейін елге оралып, Орал қаласында "Екпінді құрылыс" газетіне қызметке орналасады. Жас ақынның көптеген өлеңдері осы газетте жарық көреді. Әншілік, әртістік өнерге бейім, домбыра, мандолина бастаған бірсыпыра музыкалық аспаптарда еркін ойнайтын ақ көңіл, жайсаң жанды "ерке Қасымның" Оралда болған, әсіресе 1935-1936 жылдары Оралдағы қазақ театрындағы қызмет еткен кезі өміріндегі ең бір қызықты, қымбат шағы болып қалады. Оның бойындағы туа бітті зор таланты да осында белгі беріп, ақындық жолына біржолата бет бұрады. 1938 жылы тұңғыш өлеңдер жинағы "Өмір сыры" деген атпен жарық көреді.

Түсініксіз сөздермен жұмыс.

Түсініксіз сөздерді өлеңді оқыту арқылы таптыра отырып, талдау жүргізу.

Қазақстан

Дүрсілдейді сонау Балқаш жағасы,

Баршы өзің, көңіл қойып қарашы!

Тұр ғой соғып туған дала жүрегі,

Жеріміз бар қасиетті, киелі,

Сен бақытты, атам қазақ баласы

Кең далалы, кең пейілді қазақпыз,

Құл емеспіз, еркін жанбыз, азатпыз!

Қас тағдырдың қиқаңына көнбейміз,

Ел намысын ешбір жауға бермейміз.

Сертің осы азат жігіт, азат қыз!

. Сергіту сәті.

Дәптермен жұмыс. Шығармашылық тапсырма

Ақын сөздерін берілген сөздермен сәйкестендіру.

Дәптерлеріне орындаған сөз тіркестерін жазу.

Бекіту

(Сұрақ - жауап арқылы алған білімдеріне қорытынды жасалынады)

Сұрақтар:

- Қ. Аманжолов деген кім?

- Бүгінгі сабақта қандай тақырыппен таныстық?

- Қазақстан өлеңінде не туралы айтылған?

- Өлең неше шумақтан тұрады?

Қорыту. Не түсіндік, не ұқтық?

4 жол өлең жолдарын тақтадағы берілген тірек сөздермен құрастырады және жеке оқытылып мадақталады.

-------------------------- барамын.

--------------------------- саламын

--------------------------- аламын.

--------------------------- баламын

Үйге тапсырма. - Қазақстан өлеңін түсініп, мәнерлеп оқу.

- Қазақстан туралы әңгіме жазып келу.

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Түйе мен тышқан

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушыларға ертегінің мазмұны мен идеясын аша отырып,ертегіні түсініп,дұрыс оқуларын қалыптастыру.

ә)Ауыз әдебиетінің бір саласы ертегіні оқи отырып, қорытынды жасау, негізгі ойды табу дағдыларны дамыту.

б)Жағымсыз қасиеттерден аулақ болуға,сөзбен емес,іспен мақтануға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Қуанамын мен де

Қуанасың сен де,

Қуанайық, достарым

Арайлап атқан күнге

-Арайлап атқан күнге неге қуанамыз?

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Өлеңді дұрыс, мәнерлеп оқу

ІІІ. Жаңа сабақ Түйе мен тышқан

(16 желтоқсан-тәуелсіздік күніне байланысты айту,яғни елімізде тыныштық, бейбітшілік,тәуелсіздік бар) Жаңа жыл.

Қазақстан картасы, Бәйтерек,Шырша суреттері 5-6 бөлікке бөлініп қиылған сол бойынша топқа бөлінеді.

Топқа бөліну.Қазақстан. Бәйтерек. Шырша.

І. Қызығушылықты ояту.

Отанын сүйетін азамат болып өсетіндеріңе сенемін. Сонымен біздің Отанымыз ҚР. Біз басқа елдермен достық қарым - қатынастамыз.

- Ертегінің неші түрі бар?

Бүгінгі оқитын ертегіміздің тақырыбын білу үшін мына жұмбақтардың шешуін табайық.

Кезікті бір жануар,

Үстінде екі тауы бар.

Түйе

Мысықтан бұл қорқады,

Бұдан тілі қорқады.

Тышқан

« Жыл басына таласқан хайуанаттар» ертегісін қарау. 3мин.

ІІ. Мағынаны тану

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбын табу үшін мына жұмбақтарды шешіп көрелік.Сонымен жұмбақтың шешулері не болып шықты? «Түйе мен тышқан»

Ерте-ерте,ертеде адамдар әр жылды жан-жануарлар атымен атауды ұйғарады. Олар он бір жылға он бір жан-жануардың атын береді.Он екінші жылды атамақ болғанда, түйе мен тышқан өз аттарын ұсынып,бір-бірімен айтыса бастайды.Адамдар олардың екеуін де өкпелеткісі келмей, бұл мәселені өздерің шешіңдер дейді.« Болжау» стр. әр топтан өз ойларын сұрау.Қалай ойлайсыздар, әрі қарай не болады?

Оқушылардың ой-пікірлерін сұрағаннан кейін,әрә қарай ертегіні тыңдау.

.* Ертегі мазмұнымен танысу

*Мүшел дегеніміз не?

Дәптермен жұмыс

Түйе мен тышқан ертегісі

Топтық жұмыс.

І топ Түйе неге жыл атына ие болмай қалды?

ІІ топ Ертегіден мақтанудың жағымсыз қасиет екенін аңғару. Жағымсыз қасиетті айту.

ІІІ топ Берілген нақыл сөзді өз бетіңше аяқтау.

Бойыңа сенбе, … сен.

Сыныппен жұмыс. Артығын тап. Суретпен жұмыс.

-Қай жануар артық? Неге?

Суретке зер сал, жыл аттарынан не артық екенін айту.

Сергіту сәті.

Жылдардың ретін есте сақтаудың оңай әдісі

Түйе сеніп бойына,

Қалған ұмыт жылдардан.

Жатпа қарап, мойыма,

Тойма именіп ділмәрдан

Осы шумақтағы әрбір сөз жыл санаудағы қолданылып жүрген жануарлардың алғашқы әрпімен басталады. Тышқан, Сиыр,Барыс, Қоян, Ұлу, Жылан, Жылқы, Қой, Мешін, Тауық, Ит, Доңыз.

«Сен маған, мен саған» ойыны

*Түйе мен тышқан неге айтысты?

*Олар неге келісті?

*Түйе неге жыл атына йе болмай қалды?

*Жағымсыз қасиетті айт.

*Ертегідегі негізгі ойды тап.

Қазақша жыл санаулары: тышқан,сиыр,барыс,қоян,ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз.

12 жыл-бір мүшел.Мүшел-уақыттың өлшем бірлігі.Адам жасын мүшелмен есептеген.2013ж-жылан,2014ж жылқыны қарсы алу туралы айту.

ІІІ. Ой толғаныс.

І топ «Балық» ойыны. Балықтың денесіне қазақша жыл атауын ретімен жазып шығу.

ІІтоп « Шырша» ойыны .12 жылды атап шыршыға салу.

ІІІ топ «Бәйтерек» ойыны. 12 жылды жылдам жазып шығу.

- Бүгінгі сабақта қандай ертегімен таныстық? Не білдік?

Үйге тапсырма: 99-101-беттер оқу.түс. айту.

Бағалау. Бағалау парағы бойынша айтып, бағасын қою.

Бағалау.

Үйге тапсырма: Ертегіні мазмұндау.

Сабақтың тақырыбы: Шырша жыры

Сабақтың мақсаты:

1) Оқушыларға 1 сыныпта танысқан Ә.Дүйсенбиевтің «Шырша жыры» өлеңін жадында қайта жаңғырта отырып, шырша жөнінде кеңінен мағлұмат беру.

2) Оқушылардың ауызекі сөйлеу қабілетін дамыта отырып сөздік қорын молайту, мәнерлеп оқу дағдыларын, білім-білік дағдыларын дамыту, ойын арқылы сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру.

3) Оқушыларға табиғатты аялауға және қорғауға, ізденімпаздыққа, тапқырлыққа баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер сөзжұмбақ, ребус, шырша, шырша ойыншықтары т.б.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Күннің көзі ашылып,

Көкке шуақ шашылсын.

Құтты қонақ келіпті,

Төрімізге еніпті

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Оқушыларға «Түйе мен тышқан» ертегісінің мазмұнын айтқызу

Үй тапсырмасын қорытындылау: Жақсы балалар бүгін сабаққа өте жақсы дайындалып келген екенсіңдер.Ендеше қалған оқушылардың білімдерін тексеру үшін «Аққала жасау» ойынын ойнаймыз.

Қ

о1. Ертеде адамдар әр жылды қалай

атауды ұйғарды?

я

2. Жыл басына нелер таласады?

н3. Тышқан қандай қулық жасайды?

4. Бойына сеніп,жылдан құр қалған

жануарды ата?

ІІІ. Жаңа сабақ Шырша жыры

- Балалар аққаланың ортасынан қандай сөз шықты?

- Қоян

Қазір қандай мезгіл?

- Қыс

• Қыс айларын ата?

• Желтоқсан, қаңтар, ақпан

• Қыста қандай өзгерістер болады?

• Қыста қар жауады, боран соғады, аяз болады, су бетіне мұз қатады т.б

• Қысқы қандай қызықты ойындарды білесіңдер?

• Шанамен, шаңғымен, конькимен сырғанау, аққала жасау, қар атыспақ т.б

• Қыстың алғашқы айында қандай мерекені атап өтеміз?

• 16 желтоқсан Тәуелсіздік күні

• 16 желтоқсан оқиғасын кім біледі?

• Балалар біз тәуелсіздігімізді қай жылы алдық?

• 1991 жылы 16 желтоқсанда

• Тәуелсіздік жолында қаза тапқан апа-ағаларымызды кім атайды?

-Иә , дұрыс айтасыңдар балалар, 2014 жылдың 16 желтоқсанында ҚР Тәуелсіздігіне 2 3 жыл толғалы отыр. Тәуелсіздіктің бізге оңайлықпен келмегенін сендер білесіңдер. Тәуелсіздік жолында көптеген апа - ағаларымыз қаза болды.Ата - бабаларымыз армандап, қол жеткізе алмаған тәуелсіздікті біздерге алып берді.

Балалар ендеше сабағымызды сөзжұмбақ шешуден бастайық

л

ж

а

ң

а

Ж

1. Қыс айын ата

2. Аяз атаның серігі кім?

3. Соңғы жыл атауын ата?

4. Жаңа жылдың көркі не?

5. Жыл атауын ата?

6. Жыл басын ата?

7. Аяз атаның дорбасындағы зат?

Балалар, сөзжұмбақтың ортасынан қандай сөз шықты?

• Жаңа жыл

• Бұл ненің атауы?

• Мерекенің атауы

Иә, балалар дұрыс айтасыңдар, алда Жаңа жыл мерекесі келе жатыр. Біз Жаңа жылды қай күні тойлаймыз?

1 қаңтар

• Ендеше балалар біз Жаңа жылдық шыршаға дайындық жұмыстарын жүргізейік. Балалар Жаңа жылдық шыршаға кімдер қонаққа келетін еді?

• Аяз ата мен Ақшақар

Балалар Аяз ата бізге құрдан-құр келмейді. Ол бізге дорбасына көп сыйлықтар салып әкеледі. Сол сыйлықтарды алу үшін Аяз атаға біздер тақпақтар мен өлеңдер айтып беруіміз қажет. Ол үшін балалар біз бүгін

Сөзін жазған.: Әнуарбек Дүйсенбиев

Әнін жазған: Латиф Хамидидің « Шырша жыры» деген өлеңімен танысамыз.

Балалар естеріңде болса, біз бұл өлеңмен 1 сыныпта музыка сабағында өткен болатынбыз. Ал қазір біз осы өлеңді қайта естерімізге түсіріп , жаттап Жаңа жылдық шыршада Аяз атаға айтып беріп, сыйлықтар алатын боламыз. Келістік пе балалар? Ендеше балалар мен сендерді Ә.Дүисенбиевтің және Л. Хамидидің өмірбаянымен қысқаша таныстырып өтейін

Әнуарбек Дүйсенбиев

Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қарқыстақ ауылында туған

М.Ю.Лермонтов, С.Маршак, А.Барто т.б ақындардың өлеңдерін қазақшаға аударған

Ақын,

аудармашы

Латиф Хамиди

«Қазақ вальсі», «Бұлбұл», «Отан» т.б әндері бар

Қазақ кәсіби музыкасының негізін салушылардың бірі.

Композитор

Мұғалім алдымен өлеңді әнімен бірге айтып береді

1. Оқушылар мұғаліммен бірге хормен айтады

2. Оқушылар өлеңді жүргізіп оқиды

Дәптермен жұмыс: Шырша жыры

Өзі таудың бөктерінде өседі,

Жаңа жылда үй төріне көшеді. (Шырша)

- Балалар ойын ойнағанды жақсы көреміз бе?

Ендеше, Жаңа жыл мерекесі келіп қалды. Жаңа жылда біз қоян жылымен қоштасып,ұлу жылын қарсы аламыз.Жаңа жылдың көркі шырша, олай болса біз «Жаңа жылдық шыршаны безендіру» ойынын ойнаймыз. Ол үшін сендер мына бос шыршаны безендіру үшін, артында жұмбақтар жасырылған ойыншықтардың жұмбақтарын шешу арқылы ойыншықтарды шыршаға іліп,безендіреміз.

1 - ойыншық: Суда қалқиды,

Жылыда балқиды. (Мұз)

2 - ойыншық: Мініп алып ылдида,

Тыңнан жол табамын.

Жоғарыдан ылдиға

Жұлдыз болып ағамын. (Шана)

3 - ойыншық: Өзі таудың бөктерінде өседі,

Жаңа жылда үй төріне көшеді . (Шырша)

4 - ойыншық: Ақ көбелек асықты,

Аппақ кілем басыпты. (Қар)

5 - ойыншық: Қолы жоқ, сурет салады,

Тісі жоқ, тістеп алады. (Аяз)

Жаңа жылға тақпақтар айту

Қорытындылау:

1. «Шырша жыры» өлеңінің әні мен сөзін жазған кімдер?

2. «Шырша жыры» өлеңін хормен айтып, шыршаны айналып жүреді.

Үйге тапсырма: «Шырша жыры» жаттау

Шырша суретін салу.

Бағалау: Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: М.Төрежанов. Өз ізі.

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеп айтуға үйрету.

Ондағы негізгі ойды анықтап өз сөздерімен айтуға дағдыландыру. Балаларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Шырша жырын» жатқа айту

ІІІ. Жаңа сабақ М.Төрежанов. Өз ізі.

А) Оқулықпен жұмыс

Жаңылтпашты тез, шапшаң айтуға дағдыландыру

1)ІЗШІЛЕР ІЗДЕСТІ

ТҮЗ КЕЗДІ, ІЗ КЕСТІ

2)ІЗГЕ ТҮСТІ ІЗМҰРАТ

ІЗМҰРАТТЫ БІЗ БІРАҚ

ІЗДЕП-ІЗДЕП ТАППАДЫҚ

ІЗІ-ҚАЙЫМ, ҚЫЗЫҚ-АҚ

Ә)Суретпен жұмыс КІМНІҢ, НЕНІҢ ІЗІ?

Машина, адам, қой, құс, қасқыр, ит

Б) МӘДІХАТ ТӨРЕЖАНОВ

Төрежанов Мәдіхат Сейітхожаұлы[1] - (1921, Ақкөл ауданы Еңбек ауылы) - жазушы, КСРО Жазушылар одағының мүшесі (1986). Семей мұғалімдер институтын бітірген (1941). Омбы облысы Шарбақкөл ауданында, Ақмола мектебінде мұғалім (1939 - 1941). Омбы қаласындағы авиациа зауытында жұмыс жасады (1941 - 45). Ақмола облысы мұғалімдер кәсіподақ ұйымының төрағасы, Қорғалжын мектебінде оқу ісінің меңгерушісі, мұғалімдер білімін жетілдіру институтында кабинет меңгерушісі (1946 - 81) болды. Т-тың алғашқы өлеңдері 1938 ж. жарық көрді. 1981 жылдан зейнеткерлік демалыста. Орден, медальдармен марапатталған.

«ӨЗ ІЗІ» мәтінін мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеу

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

Үйге тапсырма: «ӨЗ ІЗІ» оқу

Сабақтың тақырыбы: Алдаркөсе мен салт атты.

Сабақтың мақсаты:

Аңыздармен балаларды таныстыру. Аңыздардағы негізгі ойды анықтап, өз сөздерімен әңгімелеп айтуға дағдыландыру. Оқушыларды

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Өз ізі» мәтінін өз сөздерімен әңгімелеп айту.

ІІІ. Жаңа сабақ Алдаркөсе мен салт атты.

А) Оқулықпен жұмыс

ЖАҢЫЛТПАШТЫ ЖАҢЫЛМАЙ АЙТУҒА ЖАТТЫҒУ.

1)Киген тоны-

Оңды тон.

Өңді тон.

2)Сенсең,

Бейсенде бар сеңсең тон,

Сейсенде бар сеңсең тон,

Кигендері өңшең тон.

3)Үш кісі ішік пішті.

Бес кісі ішік пішті.

Қанша кісі ішік пішті?

ЖАҢЫЛТПАШТАРДАҒЫ КИІМ АТАУЛАРЫН АТА. БҰЛ КИІМДЕРДІ ҚАЙ КЕЗДЕ КИЕДІ? НЕ ҮШІН КИЕДІ?

106-беттегі суретке зер сал. Жерде тұрған кісі қалай киінген? Ат үстіндегі кісі қалай киінген? Ат үстіндегі кісі ше? Алдар көсе туралы бұрын қандай аңыз оқып едің?

Аңызда өмірде болған адамдар жөнінде әңгімеленеді.

МӘТІНДІ МӘНЕРЛЕП ОҚЫП, МАЗМҰНЫН ӘҢГІМЕЛЕП АЙТУ.

Аңыздар - халықтың ауызекі шығамашылығының ерекше жанры, оларда халық қиялы нақты жадығаттарды еркін сапырып, оқиғаларды өзінше пайымдайды.

Аңыз әңгімелер - Халық ауыз әдебиетінің жанры. Оқиғасы шындық өмірден алынғанымен, ауызша айтылып таралғандықтан, фольклорлық сапалармен толыққан көркем шығарма.

Аңыздар тарихта шын мәнісінде болған әлдебір оқиғаларға құрылады, әрі осы оқиғалар көбіне нақты бір мекенмен, тау-таспен, өзен-көлмен баланыстырылады. Мұндай аңыздар жер-су аттарына байланысты немесе топонимикалық деп аталады. Себебі олар белгілі бір жағырафиялық нүктенің неліктен солай аталатынын түсіндіреді. Мұндай аңыздарға Бурабай, Баянауыл, Қарағанды, Жекебатыр, Шайтанкөл, Екібастұз,т.с.с. жер аттарымен байланысты аңыздар жатқызылады.

Қазақ аңыздарының үлкен бір тобын ғашықтардың қайғысымен, өлімі немесе айрылысуымен аяқталатын махаббат хикаялары құрайды. Бұларға Зарина ханшайымның, Айша бибі арудың, Балқаш қыздың бастарынан өткерген уақиғалары жатады.

Батырлар туралы аңыздар

Қатыгез жауларға қарсы ерлікпен шайқасқан ата-бабаларымыздың қаһармандығын паш ететін батырлар жайындағы аңыздар да ауыз әдебиетінде айрықша орын алады. Бұлардың қатарына сақ патшайымы Томирис Отанын қорғау жолына өз өмірін құрбан еткен бақташы Шырақ жайындағы аңыз-әңгімелерді жатқызамыз. Бұл оқиғалардың аңызға айналу себебі сол уақыттан бері талай ықылым заман өтіп кеткендігі ғана емес, олар шын болды ма, жоқ па, ешкім дәлелдеп бере алмайтындығы.

Тарихи аңыздар

Ең ақырында, тарихи деректер мен оқиғаларды халық қиялы мүлде өзгертіп жібергендіктен, ақиқаттың өзі а уақыт өте келе аңыздық сипат алған қазақ аңыздарының бір тобы бар. Моңғолдардың атақты әміршісі Шыңғыс хан, оның ұлы Жошы хан және басқалар хақындағы кейбір аңыздар бұған дәлел болып табылады.

Тарихтың терең қойнауларынан орын алып, аңызға айналған оқиғалардың өтірік-шынын тексеріп жатудың өзі ақылға сыймайтын нәрсе. Олар ойдан шығарылған уақиғалар болғандықтан да-аңыз. Бір қызығы, әдеби немесе ғылыми шығармаларда мифтік бейнелерге айналатын немесе керісінше болатын тарихи тұлғаларға ,оқиғаларға тікелей байланысты аңыздар да көптеп кездеседі. Қазақ әдебиетінде Қорқыт, Алаша хан бейнелері осындай. Олардың өмірінде шын болғандығына кейбір зерттеушілер күмәнмен қарайды. Себебі олардың есімдері тарихи шежірелерден табылмай отыр. Сондықтан да қазіргі уақытта мұны дерек-құжатпен дәлелдеу қиын.

Қорытындылау

Бағалау

Үйге: «Алдаркөсе мен салт атты» аңызын оқу.

Сабақтың тақырыбы: Құлақ пен Тымақ.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды мысал өлеңмен таныстыра отырып,өлеңдегі негізгі ойды ұғындыру,талдау,мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру және белсенді,ынталы оқуға үйрету. Оқушыларды ізденімпаздыққа,сыпайы,әдепті-арлы болуға,кішіпейіл болуға , адал достыққа ,мейірімділікке тәрбиелеу; Өз ойларын ,пікірлерін еркін айтуға,өз көзқарастарын дәлелдей білуге машықтандыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту. Зейінін, тіл байлығын, сөздік қорын, мәнерлеп оқу дағдысын дамыту.Шығармаға талдау жасау арқылы сын тұрғысынан ойлауын дамыту;
Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену, қызығушылығын ояту, проблемалық,салыстыру, сұрақ-жауап, ой қозғау,топпен жұмыс,өзіндік ж
Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Алдаркөсенің өлеңі

Мен Алдармын,Алдармын

Тура жолды таңдармын

Керегі жоқ паңдардың

Жылуы жоқ жандардың

Адалдарды аңдармын

Арамдарды алдармын

Алдаркөсе кім ,ол жайында не білдіңдер?

«Алдаркөсе мен салт атты» Мазмұндау

Зерттеу орталығы Алдакөсе кім ? Өмірде болған ба? «Алдаркөсе» деген не мағынаны береді? Алдаркөсенің атында не бар?

Өнер орталығы . Ертегіні сахналау

Жазу орталығы . Кесте толтыру

Алдаркөсе

Бай

Ақылды ,айлакер,зерделі қу,қарапайым халыққа жаны ашыды,мұратына жетіп отырды,тапқыр,сөзге шешен

Сараң,өзімшіл,арам,әділетсіз ,халыққа озбырлық көрсетті

Бай болсаң халқыңа пайдаң тисін,батыр болсаң жауға найзаң тисін! Әйтеке би

Жомарттықтың негізінде үш нәрсе бар:бірі-өз айтқан сөзіңді өзің орындау,екіншісі-әділдікті нұқсан келтірмеу,Үшіншісі-қайырымдылықты есіңе ұстау,ұмытпау

Осы қасиеттердің барлығы кімнің бойында болды?

Жыл мезгілдерінің суреті

Көктем-көңілді Жаз -жайдары Күз-көңілсіз Қыс-қатал

Адамның көңіл -күйінің жыл мезгілдерімен байланысы.Көңілді,көңілсіз.

III..Жаңа сабаққа кіріспе

-Қыс мезгілі Қыста адамдар қалай киінеді? Байдың киіміне назар аудару

Оқулыққа назар аудару Жаңылтпашты айту

Қыста құлағым үсіп кеті,

Үсіп,ісіп кетті.

-Құлағың үсімес үшін не істеу керек?

«Сиқырлы сандар» топпен жұмыс.Жаңа сабақтың тақырыбын шығару

а

ұ

л

қ

қ

4

2

3

1

5

қ

т

м

а

ы

5

1

3

4

2

ы

м

с

л

а

2

1

3

5

4

Жаңа сабақ . Құлақ пен тымақ . А.Тоқмағанбетов.

Күн ретін,тақырыпты жазу.

«Болжау» стретегиясы

«Құлақ пен тымақ» ойларыңа не келді,не туралы болуы мүмкін?

Бұл-мысал өлең.

Мысал өлең деген не? ?
Жан- жануарлар мен өсімдіктерге адамдық қасиет беріп бейнелеу арқылы адамдар ортасындағы жағымсыз қылықтар мен іс әрекеттерді сын тезіне алып , ой- пікірді астарлы бейнелейтін уақиғалы өлеңдерді мысал өлең дейміз.

1.Кім жазды?

2.Не туралы?

3.Қай жанрда жазылған?

4. Тымақ қандай болады?

1.Автор жайлы мағлұмат

Асқар Тоқмағамбетов (19.9.1905, Қызылорда обл., Терең өзек ауданы, бұрынғы 18-партия съезді атындағы кеңшар - 21.8. 1983, Қызылорда қ.) - ақын, жазушы.

1932 жылы Москва полиграфия институтын бітірген. «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») (1927-30), «Ленин жолы» (Қызылорда, 1933-34), «Қазақ әдебиеті» (1934-35), «Социалистік Қазақстан» (қа-зіргі «Егемен Қазақстан») (1937-1944) газеттерінде, «Ара» журналында қызмет істеді.

Тоқтағамбетов казак әдебиетіне елеулі үлес қосқан. Оның поэмаларын тақырыбы, түрі жағынан төрт топқа бөлуге болады: кеңшар, ауыл өмірі; елге еңбегі сіңген тарихи адамдарға арналған шығармалары; Отан қорғау, ерлік; халықтар достығы тақырыптары.

Тоқтағамбетов - 19 ғасырда өмір сүрген қазақ ақындары туралы «Жыр күмбезі» (1975) атты тарихи романның авторы. Ақынның алғашқы сатиралық өлеңдер жинағы «Күлкі-сықақ» 1929 жылдары басылды. Тоқтағамбетов «Әзірет Сұлтан», «Семафор ашық», «Екі заң» атты драмалық шығармалар, «Бәріміз де сондай болсақ» киносценарий де жазды. С. Айнидің «Құлдар» романын қазақшаға аударды (1953). 1-дөр. Отан соғысы, 3 рет Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және бірнеше медальдармен марапатталған.

2. Тымақ- мал, аң терісінен тігілетін қыстық бас киім. Төрт сайлы, биік төбелі, мол пішілген маңдайы, екі құлағы және желкені жотаға дейін жауып тұратын артқы етегі болады. Тымақтың сырты дүрия, шағи, пүліш, барқыт, т.б. матамен тысталады

3.Оқулықпен жұмыс

1. «Құлақ пен тымақ» Мысалды оқу

2 Мысал өлеңді талдау

3.Тізбектей оқыту

4.Ролге бөліп оқыту

5.Сұрақтар қою

-Мысал не туралы айтылған?

-Мысалдан жылдың қай мезгілі екенін білуге болады?

-Тымақ құлақтан не сұрады?

- Құлақ тымаққа не деді?

-«Сұлуынан жылуы» дегенді қалай түсіндіңдер?

-Қысқы киімдерді атау

4.Дәптермен жұмыс

Құлақ

Тымақ

Мінеді,сынады ,мазақ етті

Күлді,кешірім сұрады,қатесін түсінді

Көрінбей кеткенін сұрады, «сұлуынан жылуы»- деді,қыста туылғанын айтты

Ой қозғау. Тымақтың орнында болсаң не істер едің?

V.Бекіту

1-топ Аққала құрастыру. Адам бойындағы жағымды қасиеттер

2-топ. Шырша құрастыру Адам бойындағы жағымсыз қасиеттер

3-топ. Қар түйіршіктері Мақал-мәтелдер

Қар жауды алақай!

Аққала жасаймыз

Жасыл шырша жанында.

Билеп,өлең айтамыз

2.Семантикалық картаны толтыру.

Өлеңнің аты

Авторы

Кейіпкерлер

Шығарманың түрі

Құлақ

Тымақ

Мысалдан қандай ой түйдің?

Құлақ пен тымақ

А.Тоқмағанбетов

Құлақ тымақ

Мысал

Қатесін түсінді

Кешіре білді

Дәйексөз
Адамдар абайсызда бірін - бірі ренжітіп алғанда кешірім сұрап татуласады. Ал татулық - адамдар, сыныптастар, достар арасындағы қарым - қатынастағы ең бір жақсы қасиет. Өйткені татулық бар жерде сыйластық, махаббат, бақыт, жақсы өмір бар. Сол үшін белгілі қазақ жазушысы М.Әуезов: «Қыл өтпестей татулықты бір ашуға сатпайық» деп айтқан болатын.Адамдар арасында болатын түсініспеушіліктен туындаған ренішті ақылға жеңдіріп, кешірім сұрап, өзара тіл табысып, жарастыққа жетуді келісім дейді

Жаңа ақпарат Баскиім қасиетті, оны айырбастауға болмайды, аяқасты қылмайды. Жақсы кісілердің тымағы атадан бапаға мұра есебінде қалып отырған. Қазақ «бағым ауады » деп баскиімді ешкімге сыйламаған. Баскиімді айырбастамайды, басыңдағы бағың кетеді немесе біреудің басындағы бәлесі жұғады. Ертеде шала туған сәбиді «тымаққа салып қырқынан шығаратын» ғұрып болған. Шала туған сәби ұстауға, бесікке салуға келмейді, тымақ жылы әрі бөлеуге, ұстауға ыңғайлы болады және сәбидің неше күні кем болса, сонша күн бойы керегенің әр басына ілініп қойылады дейді, есеп кереге басы арқылы есептеледі. Мысалы, қырық күні кем болса, керегенің қырқыншы басынан бала тымақтан алынып, әдетте жаңа туған бапаның рәсімі жасала бастайды. Егер бала қыста туса, онда үй қабырғасына бірнеше шеге қағылып ілінеді. Біреуге бас ұрғанда аяғына тымағын тастайтын әдет бар. «Тымақ ұру» немесе «Тымақ тастап кешірім сұрау» - бітімге шақырудың ең үлкен жолы. Бұл да тымақтың қадірі мен қасиетін бейнелейтін көріністердің бірі.

Қорытындылау

«Басқа адамның кемшілігін, қателігін кешіру және өз қатесін түсініп, мойындап кешірім сұрау адам бойындағы жақсы қасиет ».

Үйге тапсырма: Мысалды мәнерлеп оқу.Мақал-мәтел жазу

Оқушыларды бағалау

Татуласу
А.Оразақын
Әкел, досым, қолыңды,
Татуласқан орынды.
Өкпелесіп не керек,
Көрсет, қане соныңды.

Баққа бірге кірейік,
Қол ұстасып жүрейік.
Татулықтың белгісі,
Кел қосылып күлейік.

Сабақтың тақырыбы: Б.Соқпақбаев. Шынықсын денеміз.

Сабақтың мақсаты:

Б. Соқпақбаевпен таныстыра отырып, өлең мазмұнын ұғындыру.

Салауатты өмір салтын қалыптастыруға тәрбиелеу.

Тілін, сөздік қорларын байыту, шығармашылық қабілетін дамыту

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Құлақ пен тымақ

ІІІ. Жаңа сабақ Б.Соқпақбаев. Шынықсын денеміз.

.1.Жұмбақ: 1) Табаныма байладым,

Қос аяқпен айдадым. (шаңғы)

2) Зулап түсіп төменге,

Шықпас менсіз төбеге. (шана)

3) Табанға тақтым,

Жалпаң қақтым,

Зырлап бақтым. (коньки)

2. Ой тастау: Жұмбақтың шешуі болған заттар қыста не үшін керек?

3. Автормен таныстыру, өлеңді оқып, түсіндіру.

4. Кітаппен жұмыс: мәнерлеп оқу.

5. Сергіту сәті

Тербеледі ағаштар,

Алдымнан жел еседі.

Кіп-кішкене ағаштар

Үп-үлкен боп өседі.

6. Дәптермен жұмыс. Спорт түрлерін немесе ұлттық ойындарды жазу

Мысалы: тоғызқұмалақ, теннис, футбол, баскетбол, воллейбол, пионербол, қыз қуу, арқан тартыс, көкпар.

7. Шығармашылық жұмыс.

1-топ Шығарма жазу.

2-топ Сурет салу.

3-топ Мақал-мәтел жазу.

8. Сабақты бекіту. Өлеңнің авторы кім?

Өлең мазмұнын айт.

ІV. Қортындылау: Бағалау, мадақтау.

V. Үйге тапсырма: Өлеңді жаттау.

Сабақтың тақырыбы: Қ.Мырза Әли. Жұмыстың жылуы.

Сабақтың мақсаты:

Өлеңді түсініп оқу, мазмұнын талдау. Негізгі ойды анықтау. Өз ойларын ,пікірлерін еркін айтуға,өз көзқарастарын дәлелдей білуге машықтандыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту. Зейінін,сөздік қорын, мәнерлеп оқу дағдысын дамыту.Шығармаға талдау жасау арқылы сын тұрғысынан ойлауын дамыту;бір-бірінің пікірін тыңдауға, мәдениетті сөйлеуге ықпал ету.

Күтілетін нәтиже Өлеңді мәнерлеп оқи отырып, қызығушылығы артады. Негізгі ойды түсінеді. Топ алдында өз ойын еркін айтып, сөйлеуге машықтанады. Өзіне деген сенімділігі артады.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Желтоқсан, қаңтар, ақпан

Үлкенге сіз,

Кішіге де сіз,

Барша жанды құрметтеп,

Бас иеміз біз.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1.«Шынықсын денеміз» өлеңін жатқа сұрау

2. Қалың-жұқа сұрақтар арқылы бекіту.

3. Топтық тапсырма / жоба қорғау/

1-топ «Жылу»

2-топ «Қысқы еңбек»

3-топ «Қысқы киімдер»

ІІІ. Жаңа сабақ Қ.Мырза Әли. Жұмыстың жылуы.

/Мюнстенберг әдісі/

1.МЮРТЖҰМЫСТЫҢШРАТЬУЮЖЫЛУЫРСЯЖ

2.Авторы жайлы қысқаша мәлімет беру

Қадыр Мырза Әли

1935ж шыншыл

Батыс Қазақстан обл. зерделі ақын

Жымпиты ауд.

дүниеге келген. «Күміс қоңырау»

«Домбыра , «Жерұйық»т.б.

3.«Жұмыстың жылуы» өлеңін оқуға ұсыну

Музыкалық дене қимыл жаттығулары

4.Сөздік жұмысын жүргізу

5. Топтық жұмыс

1-топ Жұмысқа дейінгі баланың іс-әрекеті

2-топ Баланың жұмыс кезіндегі күйі

3-топ Жұмыстан кейінгі күйі

6.«Мен қыста қандай жұмыстар атқарамын?» ой толғаныс

Кері байланыс жасау

«Сіз білесіз бе?» бүгінгі сабақтан алған білімі, әсері туралы бір ауыз пікір айтқызу

Бүгінгі сабаққа қатысуларына қарай өздерін-өздері бағалайды. ОҮБ 1,2,5

Өлеңді жаттап келу. Тақырыптық сурет салу

Оқушылар топқа бөлініп отырады.

Сабаққа өздерін дайындайды.

Өлеңді мәнерлеп айтады. .

Оқушылар өздеріне берілген тапсырманы орындайды.

Топтар бір-бірінің жұмысын бағалайды.

Оқушылар әріптердің ішінен тез сөздер тауып оқиды.

Авторы жайлы мәлімет алады.

Өлеңді мәнерлеп , түсініп іштей оқиды. Топта шумақтап тізбектей оқиды.

Өлеңнің мазмұны бойынша өз сөздерімен әңгімелейді.

Топтасып жұмыс атқарады.

Топта өзара бір-бірін бағалайды.

Сабақтың тақырыбы: Б.Ысқақов. Қыста қызық жұмыс бар.

Сабақтың мақсаты:

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айтуға үйрету. Қыс мезгілінің қызықтары туралы әңгімелеп айтуға дағдыландыру. Қыс мезгілі туралы білімдерін кеңейту. Балаларды табиғатты сүюге баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Қадыр Мырза Әли «Жұмыстың жылуы»

Өлеңді мәнерлеп оқып, мазмұнын әңгімелеу.

ІІІ. Жаңа сабақ Б.Ысқақов. Қыста қызық жұмыс бар.

А) Автор туралы мәлімет

Бүркіт Ибрагимұлы Ысқақов (4.11.1924, Қарағанды облысы Нүра ауданы Көкмөлдір ауылы - 22.1.1991, Алматы) - ақын, филология ғылым кандидаты (1970). 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. ҚазҰУ-ды бітірген (1948).

1946 - 1949 жылдары "Пионер" (қазіргі "Ақжелкен") журналы,

1949 - 1960 "Лениншіл жас" (қазіргі "Жас алаш") газеті,

1960 - 1969 жылдары "Білім және еңбек" (қазіргі "Зерде") журналында қызметкер,

1969 - 1991 жылдары Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметтер атқарған.

Өлеңдері баспасөзде 1938 жылдан жариялана бастаған. Тұңғыш кітабы "Сенің Отаның" 1958 жылы жарық көрген. "Қарлығаштың құйрығы неге айыр?" ертегісі негізінде мультфильм жасалған. Ысқақов көптеген мәтіндерінің авторы. А.С. Пушкин, М.Ю.Лермонтов, И.Я. Франко, В.Маяковский, Н.Хикмет, С.Вургу т.б. ақындардың шығармалары қазақ тіліне аударуға қатысқан. Өлеңдері орыс, өзбек, түрікмен татар, т.б. тілдерге аударылған. Әр дәрежелі Отан соғысы орденімен және медальдармен марапатталған.[1] 1924 жылы 4 қарашада Қарағанды облысының, Нұра ауданына қарасты "Көкмөлдір" деген жерде туған. Ол жастайынан қиялшыл, арманшыл болған екен. Зерек жас ел аузындағы қисса дастандарды зейін қоя тыңдап, жаттап алып жүреді. Соның әсері болса керек, кейін өзі де өлең шығара бастайды. Оның ең алғашқы өлеңі "Ана туралы жыр" деп аталады. Одан соң "Қарағанды комсомолы" газетінде әр түрлі тақырыпқа жазған өлеңдері жарық көре бастайды. Сондай өлеңдерінің бірі ақынның туған жерге арнаған "Көкмөлдір" деген жыры.

Ысқақовтың шығармашылық өмірге кең құлаш ұруы 1940 жылы Қарағанды мұғалімдер институтына түсуінен басталады. Сол жылдары жазған өлеңдері "Советтік Қарағанды", "Қарағанды комсомолы" газеттерінде үзбей жарияланып тұрады да, оқуын бітірген соң 1942 жылы "Советтік Қарағанды" газетіне қызметке келеді. Сол жылы әскерге алынып, соғысқа аттанады.1946 жылы еліне жеңіспен оралған жауынгер ақын еңбек жолын бұрынғы өзі істеген газетте жалғастырады да, көп ұзамай, Алматыға барып, "Пионер", "Білім және еңбек" журналында, "Лениншіл жас" газетінде тілші, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы қызметтерін атқарады.1948 жылы Қазақ мемлекеттік университетін бітіріп, Ғылым Академиясының аспиратурасына түседі.

Бүркіт Ысқақов саяси көзқарасы үшін қудалауға ұшырады. Айыптау үкіметінде Ысқақовтың ертеректе "Жас қалам" үйірмесі мен "ЕСЕП-ке" (елін сүйген ерлер партиясы) қатысына қосымша, "Үндістан" деген өлеңді С.Сейфуллиннің "Азия", І.Жансүгіровтың "Гималай" өлеңдеріне еліктеп жазғансың деп кінәлаған. Содан 1951 жылы жаппай қуғын-сүргін тұсында "Үкіметке қарсы үгіт жүргізіп жүр" деген жаламен жазықсыз жазаланып, 25 жылға бас еркінен айырылады. Сөйтіп 27 жасар жігіт 30 жылдық жазаны арқалап кете барады.Лагерьде, тозақ отының төрінде жер қазып, шаң жұтып, шаршап-шалдығып, титықтап жүрсе де өлеңді қоймайды, өлең-жыр өңешінен түйдік-түйдік құйылды. Ол қазақ поэзиясында "Тұтқын жыры", "Лагерьдегі өлеңдер" деп аталатын поэзияның жаңа түрін бастады. Ұлы соғыстың оты мен суығынан аман оралған ақын қапаста көрген қайғы-қасіретін бүркемей, бүкіл үнімен шырқап жүрді. "Тас өзеннің ызғары" өлеңдер циклі оқырманның ойынан шыққан дүние. Ақылды ағамыз, академик М.Қаратаевтың "Ақындарымыздың абақтыда отырып жазған өлеңдері бізге жеткен жоқ, сол олқылықтың орнын олардың ақын ұрпағы - Ысқақовты жырлары торлтырғандай. Оның бұл өлеңдерінен Сәкеннің сыры, Бейімбеттің мұңы, Ілиястың үні естілгендей болады" деуі тегін емес. Қапаста бес жыл қасірет шеккен Ысқақов КСРО Жоғарғы сотының 1956 жылы 20 қарашадағы қаулысы бойынша толық ақталып, еркін өмірге оралды да, сүйікті кәсібін жалғастырды. Журналистика, әдебиет, ғылым саласында жемісті қызмет атқарды. Қазақ СССР Ғылым Академиясының М.О.Ауезов атындағы әдебиет және өнер институтында аға ғылыми қызметкер болып, 1991 жылы дүниеден өткенге шейін ұзақ жылдар еңбек етті. Ақынның шығармалары 1938 жылдан бастады. 1951 жылында репрессияға ұшырап, 1956 жылында ақталған.

Шығармалары

Сенің Отаның. Өлеңдер. A., 1959;

Кішкене театр. Мектеп сахнасына арналған пьеса. А., 1959;

Москвані тыңдаймын. Өлеңдер. А., 1962;

Өнерпаз болсаң... Өлеңдер. А., 1965;

Кішкен көмекші. Суретті кітапша. А., 1966;

Қарлығаштың құйрығы неге айыр. А., 1966;

Өлеңдер, балладалар, ертегілер. А., 1974;

Қазақ татар байланысы. Монография. A., 1976;

Жылдар жырлайды. Өлеңдер. А. 1979;

Шабыт шуағы. Өлеңдер мен поэма А., 1984;

Жеткіншек. Өлеңдер мен дастандар. А., 1985.[2]

Ә) Қыста қызық жұмыс бар

1)қысқы ойындар

2)қысқы мейрамдар

3)қысқы еңбек түрлері

ӨЛЕҢДІ МӘНЕРЛЕП ОҚЫП, МАЗМҰНЫН ӘҢГІМЕЛЕУ

Б)САЛЫСТЫРУ

Бердібек Соқпақбаев Бүркіт Ысқақов

«Шынықсын денеміз» «Қыста қызық жұмыс бар»

Екі өлеңді салыстыру, айырмашылығы неде? Ұқсастығы неде?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

ҮЙГЕ: «Қыста қызық жұмыс бар» өлеңін мәнерлеп оқу

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест. Қорытынды

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтап, тиянақтау. Өткен тақырыптарды, өлеңдерді, мәтіндерді еске түсіру. Өлеңдегі, мәтіндегі олардан келтірілген үзінділерден тақырыптары мен авторлары туралы мәліметтерді есте сақтай білуге дағдыландыру.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Бекіту сабағы Бөлімді қайталауға арналған тест. Қорытынды

А) ҚЫСТА ТАЛАЙ ҚЫЗЫҚ БАР

Бөлімді қайталауға арналған тест

1)Жұмбақтың шешуін табу

Есіктен кіреді еңкейіп,

Төрге шығады қампайып.

А)аяз Ә)жел Б)боран В)үскірік

2) «Күн әбден қысқарған. Күннің көзі көрінсе де, жылынбайды» деген жолдарда жылдың қай мезгілі сипатталған?

А)күз Ә)көктем Б)қыс В)жазғытұры

3) «Күле шулап кірсе үйге,

Самауыр тұр бу шыққан» деген өлең жолдары М.Дулатовтың қай шығармасында келтірілген?

А) «Мектепте» Ә) «Мектептен» Б) «Қыс» В) «Оян, қазақ»

4) Солтүстік Қазақстан облысында туған ақын, жазушы әрі педагог кім?

А)М.Дулатов Ә)Қ.Аманжолов Б)З.Шүкіров В) М.Жұмабаев

5)Тәуелсіздік сөзін басқаша тағы қалай айтуға болады?

А) Бақыт Ә)Бостандық Б)Бейбітшілік В)Еңбек

6)Қазақша жыл санауда жыл басы неден басталады?

А)Тышқаннан Ә)Доңыздан Б)Түйеден В)Жылқыдан

7) «Шырша жырын» есіңе түсір. Өлең жолын дұрыс аяқта:

Қар жауып тұр......

А)далада Ә)қоймастан Б)тынбастан В)аспаннан

8)Жаңылтпашты дұрыс аяқта:

Киген тоны-

Оңды тон,

......................

А)әдемі тон Ә)жылы тон Б)қысқы тон В)өңді тон

9)Бөлімдегі Бүркіт Ысқақовтың өлеңі қалай аталады?

А) Қыста қызық мейрам бар

Ә)Қыста қызық жұмыс бар

Б)Қыста қызық ойын бар

В)Қыста қызық думан бар

10)Биялай деген сөзді кімнің өлеңінен кездестірдің?

А) Қ.Мырза. Әли «Жұмыстың жылуы»

Ә) Б.Ысқақов «Қыста қызық жұмыс бар»

Б) Б.Соқпақбаев «Шынықсын денеміз»

В) З.Шүкіров «Ақшақар»

ЖАУАПТАРЫ:

1)Б 2)Б 3)Ә 4)В 5)Ә 6)А 7)Б 8)В 9)Ә 10)Б

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест. Қорытынды

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтап, тиянақтау. Өткен тақырыптарды, өлеңдерді, мәтіндерді еске түсіру. Өлеңдегі, мәтіндегі олардан келтірілген үзінділерден тақырыптары мен авторлары туралы мәліметтерді есте сақтай білуге дағдыландыру.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ Бөлімді қайталауға арналған тест. Қорытынды

А) ҚЫСТА ТАЛАЙ ҚЫЗЫҚ БАР

Бөлімді қайталау, қорытындылау

«Қыс» Міржақып Дулатов

Мектепке Мектептен

Балапан қанат қақты Мағжан Жұмабаев

Ақша қар Зейнолла Шүкіров

Он алтыншы желтоқсан Тұманбай Молдағалиев

Қайраттың жазу дәптерінен

Қазақстан Қасым Аманжолов

Түйе мен тышқан (ертегі)

Шрша жыры

Өз ізі Мәдіхат Төрежанов

Алдаркөсе мен салт атты

Құлақ пен Тымақ

Шынықсын денеміз Бердібек Соқпақбаев

Жұмыстың жылуы Қадыр Мырза Әли

Қыста қызық жұмыс бар Бүркіт Ысқақов

Ә)ТОППЕН ЖҰМЫС

Б)СУРЕТ САЛУ

В) СӨЗБЕН СУРЕТ САЛУ

Г) ӨЛЕҢДЕРДІ ЖАТҚА АЙТУ

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Қадірлі әкелерім, мейірлі аналарым

С.Мәуленов. Ата ақылы.

С.Көбеев Атасы мен немересі.

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді мәнерлеп, түсініп оқи білуге үйрету. Әңгімені мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айтуға дағдыландыру. Балаларды еңбекке, үлкендерді сыйлап құрметеуге баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Жаңа сабақ : Қадірлі әкелерім, мейірлі аналарым

С.Мәуленов. Ата ақылы.

С.Көбеев Атасы мен немересі.

А)Сырбай Мәуленов «Ата ақылы» жаттап алу

Кім үлкенді тыңдаса,

Кім үлкенді сыйласа,

Үлкен болған кезінде

Сыйлы болмақ өзі де.

Мәуленов, Сырбай (17.9.1922 ж. туған Қостанай облысы; Жанкелдин ауданы; Торғай поселкесі; - 1993) - ақын. Ұлы Отан соғысына қатысқан. Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетін бітірген (1973). 1943 - 1950 Қостанай облысы радиокомитетінде редактор, "Большевиктік жол" (қазіргі "Коммунизм таңы") газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, 1951 - 1955 жылы . Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасында редакция меңгерушісі, 1957 - 1961 жылы Қазақстан Жазушылар одағында әдеби кеңесші; "Қазақ әдебиеті" газетінде бас редактордың орынбасары, 1964 - 1971 жылы "Жұлдыз" журналының, 1955 - 1957, 1971 - 1977 жылы "Қазақ әдебиеті" газетінің бас редакторы болды. Тұңғыш өлеңі Жамбыл облысы "Колхозшы" газетінде 1937 жылы жарияланды, "Өлеңдері" атты алғашқы жинағы 1948 жылы жарық көрді. С. Мәуленов - қырыққа жуық жыр жинақтарының авторы. Өлеңдері қазақ поэзиясының лирика жанрын дамытуға елеулі үлес ретінде қосылды. Шығармаларында туған жер, замандас және оның жасампаз еңбегі жарқын жырланады. "Жолдас" (1954), "Жас жүрек" (1956), "Жол үстіндегі жалындар" (1963), "Жұлдыз жырлар" (1963), "Қызыл арша" (1969), "Боз қырау" (1976), "Тау гүлдері", "Шалқар", "Жалын" (үшеу де 1979). "Жаңбырсыз күз" (1980), өлендері "Шуақ", "Алтын тасқын" өлендер мен поэмалары (екеуі де 1981); "Жұлдыз жүрек" (1985) жинақтары шықты. Ақын кітаптары сыншылар тарапынан жоғары бағаланды . (1958) жылы "Таңдаулы өлеңдер" атты таңдамалысы, 1966 жылы "Шаңқай түс" жинағы, 1972 жылы "Тандамалыларың" 2 томдығы басылып шықты . Оның "Жаңа көктем" (1956), "Дала таңы" (1957), "Көгілдір таулар" (1964), "Жер нәрі" (1970), "Апрель жапырақтары" (1972), "Таңдамалы лирикалары" (1967), "Тандамала лирикалары" (1972), "Жапырақтар жанады" (1972), өлеңдер жинақтары орыс тілінде Мәскеуде басылды. 1981 - 1984 ж. "Таңдамалы шығармалары", "Алтын тасқын" 1-т. 1981, "Өлеңдері" 2т.-1983; "Өлеңдері", 3т. 1984 жарияланады. Мәуленов - белгілі журналист бола отырып мерзімді баспасөзге белсене қатысты, көптеген публицистикалық мақалалар мен очерктер жазды. "Жар нәрі" атты әдеби портреттер мен очерктер жинағында 1966 республика еңбекшілерін халық шаруашылығын өркендетудегі еселі еңбегін туысқан республикаларға барған сапарларынан алған әсерлерін суреттейді. "Ал Үркер төбеде тұр" 1971 жыл кітабы естеліктер мен портреттерден этюдтерден құралған. Бұл жинақта Абай, Ыбырай; Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Қ. Аманжолов, Н.С. Тихонов, М. Тұрсын-заде тағы басқа өмір жолын қысқа әрі көркем бейнеленген. Шындағы шұғыла атты мақалалар мен очерктер жинағында 1972 Отанымыздың 50 жыл ішіндегі қол жеткен табыстары баяндалған. Мәуленов балаларға арнап "Барлаушы бал" (1961), "Құлыншақ", "Бала жолбарыс" (екеуі де 1963), Амангелді Имановтың балалық шағы туралы "Қорқақ торпақ" (1968) тағы басқа өлеңдер мен әңгімелер жазды. Мәуленов орыс және туысқан халықтар әдебиетінің классиктері А.С. Пушкин, М.Ю.Лермонтов, Н.А. Некрасов, Т.Г. Шевченко, В.В. Маяковский, А,А. Блок, С.А. Есенин, Н.С. Тихонов, М.А. Шолохов, Ә. Науаи тағы басқа шығармаларың қазақ тіліне аударды. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығынаң лауреаты (1970). 1-дәрежелі Отан соғысы; "Қызыл Ту", "Халықтар Достығы", "Құрмет Белгісі" ордендерімен және медальдармен марапатталды.[1]

Ә) НАҚЫЛ СӨЗДІ ТҮСІНІП ОҚУ

Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.

Б)СПАНДИЯР КӨБЕЕВ «Атасы мен немересі»

Спандияр Көбеев (1878 - 1956) - қазақ жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі. 1878 жылы бұрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты нөмiрі үшiншi ауылда - қазiргi Ақсуат ауылында дүниеге келген. Анасы Айтбоз өте қайратты, ақылды, ауылының ортақ анасы сияқты қадiрлi адам болған көрiнедi. Әкесi Көбей хат таныған, шыншыл, тек қолөнерiмен күн көрген. Әке-шешесiнiң үлгi тәрбиесi болашақ педогог-жазушының мiнез құлқының қалыптасуына көп әсер еткен. Мектеп жасына жетiп қалған бала бiрде әкесiмен бiрге бұл кездегi дәулеттi кiсi Соқытбайдың ауылына барғанда, Ыбырай Алтынсариндi көредi. Көп кешiкпей сол ауылда ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин бiрiншi рет екi жылдық мектеп ашады. 1887 жылдың желтоқсанында Алтынсариннiң тiкелей көмегiмен Спандияр сол мектепке алынады. Содан кейiнгi жылдары Қарағайлыкөл деген жердегi төрт жылдық болыстық мектепте бiлiм алады да, Қостанай қаласындағы Алтынсарин ашқан орыс-қазақ мектебiнде оқуын жалғастырады. Ендi ол осы қаладағы жаңадан ашылған екi жылдық педагогикалық курсқа түсiп, оны 1901 жылы бастауыш мектеп мұғалiмi деген мамандық бойынша бiтiрiп шығады.

Спандияр Көбеев Петропавлскiде оқытушылық қызметiн атқарып жүргенде, сол кездегi ұлы орыс халқының атақты жазушысы И. Крыловтың бiрнеше мысалдарын қазақшаға аударып, баспаға ұсынады. Ол аудармалары «Үлгiлi тәржiме» деген атпен 1940 жылы және «Үлгiлi бала» 1912 жылы кiтаптары басылып шығады. Осы кiтаптарына енген өлеңдерi мен әңгiмелерi жасөспiрiмдердi еңбек пен бiрлiкке, тату-тәттi ынтымаққа шақырған.

С. Көбеевтiң қазақ топырағында тұңғыш романдарының бiрi болған «Қалың мал» 1913 жылдың қазан айында басылып шығады. Бұл роман шығармашылық өмiрiнде ерекше орын алады. Мұнда қазақ ауылының әлеуметтiк суретi, қазақ әйелiнiң тағдыры, оның теңсiздiгi және жастар өмiрi, ойын-той салттары туралы бейнеленген. Атайдың соңғы жылдары жазған «Орындалған арман» атты мемуарлық еңбегi 1954 жылы өңделiп, екiншi рет кiтап болып баспадан шығады. Кiтаптың негiзгi мазмұны педагог-жазушының өткен өмiр жолы, қоғамдық қызметi, ортасы мен дәуiрi жайлы шығарма. Әсiресе, Ы. Алтынсариннiң халықтық қызметiн көрсетуге көп көңiл бөлген. Ұлы ағартушының iзбасары С. Көбеевтiң кезiнде жоғары бағаланып, екi дүркiн Ленин орденiмен марапатталып, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген мұғалiмi» деген құрметтi атақ алған және Республика Жоғарғы Кеңесiне депутат болып сайланды.

Шығармалары

Екі соқа: Әңгімелер мен мысалдар.

Қалың мал: Роман.

Құстың ұясы: Әңгімелер мен мысалдар.

Орындалған арман: Романдар мен мысалдар.

В) Мәтінді мәнерлеп оқу

Сөздікпен жұмыс: Аяқ-ағаш табақ

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Мәтіннен не түйдің?....

Бағалау

ҮЙГЕ: Атасы мен немересі (оқу)

Ата ақылы (жаттау)

Сабақтың тақырыбы: С.Көбеев. Шал мен балалар.

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді мәнерлеп оқып мазмұнын түсіндіру. Мәтінді өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге дағдыландыру. Балаларды үлкендермен құрметтей білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Сабаққа дайындық

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Ата ақылы» жатқа айту. «Атасы мен немересі» әңгімесі бойынша түсінгенін айту.

ІІІ. Жаңа сабақ С.Көбеев. Шал мен балалар.

А)Спандияр Көбеев туралы мәлімет

Спандияр Көбеев (1878 - 1956) - қазақ жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі. 1878 жылы бұрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты нөмiрі үшiншi ауылда - қазiргi Ақсуат ауылында дүниеге келген. Анасы Айтбоз өте қайратты, ақылды, ауылының ортақ анасы сияқты қадiрлi адам болған көрiнедi. Әкесi Көбей хат таныған, шыншыл, тек қолөнерiмен күн көрген. Әке-шешесiнiң үлгi тәрбиесi болашақ педогог-жазушының мiнез құлқының қалыптасуына көп әсер еткен. Мектеп жасына жетiп қалған бала бiрде әкесiмен бiрге бұл кездегi дәулеттi кiсi Соқытбайдың ауылына барғанда, Ыбырай Алтынсариндi көредi. Көп кешiкпей сол ауылда ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин бiрiншi рет екi жылдық мектеп ашады. 1887 жылдың желтоқсанында Алтынсариннiң тiкелей көмегiмен Спандияр сол мектепке алынады. Содан кейiнгi жылдары Қарағайлыкөл деген жердегi төрт жылдық болыстық мектепте бiлiм алады да, Қостанай қаласындағы Алтынсарин ашқан орыс-қазақ мектебiнде оқуын жалғастырады. Ендi ол осы қаладағы жаңадан ашылған екi жылдық педагогикалық курсқа түсiп, оны 1901 жылы бастауыш мектеп мұғалiмi деген мамандық бойынша бiтiрiп шығады.

Спандияр Көбеев Петропавлскiде оқытушылық қызметiн атқарып жүргенде, сол кездегi ұлы орыс халқының атақты жазушысы И. Крыловтың бiрнеше мысалдарын қазақшаға аударып, баспаға ұсынады. Ол аудармалары «Үлгiлi тәржiме» деген атпен 1940 жылы және «Үлгiлi бала» 1912 жылы кiтаптары басылып шығады. Осы кiтаптарына енген өлеңдерi мен әңгiмелерi жасөспiрiмдердi еңбек пен бiрлiкке, тату-тәттi ынтымаққа шақырған.

С. Көбеевтiң қазақ топырағында тұңғыш романдарының бiрi болған «Қалың мал» 1913 жылдың қазан айында басылып шығады. Бұл роман шығармашылық өмiрiнде ерекше орын алады. Мұнда қазақ ауылының әлеуметтiк суретi, қазақ әйелiнiң тағдыры, оның теңсiздiгi және жастар өмiрi, ойын-той салттары туралы бейнеленген. Атайдың соңғы жылдары жазған «Орындалған арман» атты мемуарлық еңбегi 1954 жылы өңделiп, екiншi рет кiтап болып баспадан шығады. Кiтаптың негiзгi мазмұны педагог-жазушының өткен өмiр жолы, қоғамдық қызметi, ортасы мен дәуiрi жайлы шығарма. Әсiресе, Ы. Алтынсариннiң халықтық қызметiн көрсетуге көп көңiл бөлген. Ұлы ағартушының iзбасары С. Көбеевтiң кезiнде жоғары бағаланып, екi дүркiн Ленин орденiмен марапатталып, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген мұғалiмi» деген құрметтi атақ алған және Республика Жоғарғы Кеңесiне депутат болып сайланды.

Шығармалары

Екі соқа: Әңгімелер мен мысалдар.

Қалың мал: Роман.

Құстың ұясы: Әңгімелер мен мысалдар.

Орындалған арман: Романдар мен мысалдар.

Ә) КІТАППЕН ЖҰМЫС Сөз жұмбақты шешу

Сырбай, жонып, ата, анасы, кеміді, қария, аяқ, немересі СПАНДИЯР

Б) «Шал мен балалар» мәтінді оқу

МӘТІНДІ БАСҚАША ТАҒЫ ҚАЛАЙ АТАУҒА БОЛАДЫ?

В) ЖАҒДАЯТ «Ойланып жауап бер!»

Асқар дастарқан басында шешесіне: -Сен шайды көп ішесің,-деп кінә тақты.

• «Сен» деме, «сіз» деп сөйле,-деді әкесі. -Менің досым Сергей әке-шешесіне «сен» деп сөйлейді ғой. «Сен» деген ең жақын адамдарға айтылады емес пе?-деді Асқар.

• КІМНІҢ ПІКІРІ ДҰРЫС? СЕН АТА-АНАҢА НЕ ДЕЙСІҢ?

ТЫЙЫМ СӨЗ

Әркімді бір келемеждеп, мұқатпа.

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: «Шал мен балалар» мәтінді өз сөздерімен әңгімелеу

Сабақтың тақырыбы: Мысық пен тышқандар

Сабақтың мақсаты:

1. Ертегі мазмұнын түсініп оқу, идеясын ашу. Ертегідегі нақыл сөздің мағынасын дұрыс ұғыну

2. Оқушылардың көркем сөйлеуін, өз ойларын жеткізе білу дағдыларын жетілдіру, сөздік қорларын кеңейту.

3. Үлкеннің ақылын тыңдауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Оқушылардың қызығушылығын ояту - психологиялық дайындық.

Мұғалім: - Көз не үшін керек?

Оқушы: - Жақсыларды көру үшін.

Мұғалім: - Екі құлақ не үшін керек?

Оқушы: - Ақыл - кеңес тыңдау үшін.

Мұғалім: - Екі қол не үшін керек?

Оқушы: - Елге көмек беру үшін.

Мұғалім: - Екі аяқ не үшін қажет?

Оқушы: - Шетте жүрсең,

Туған жерге жету үшін.

Дұрыс балалар, олай болса мен сендердің құлақтарың, көздерің, қолдарың мен аяқтарыңа саулық тілеймін.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Шал мен балалар» мәтінінің мазмұнын баяндату

Оқушылардың бір - біріне сұрақ қоюын ұйымдастыру арқылы қорытынды жасау

Қайталау Сауалнама жүргізу

1. Қазақша жыл санау бойынша ең соңғы жыл

А. түйе Б. ит В. доңыз

2. Аңыз деген не?

А. Өмірде болған адамдардың басынан өткен оқиғалары жөніндегі шығарма Б. Ойдан құрастырылған шығарма

Б. Екі адамның өзара сөйлесуі

3."Құлақ пен тымақ" қандай шығарма?

А. ертегі Ә. мысал Б. аңыз

4. Қысқы ойын түрлері туралы айтылған өлең

А. Жұмыстың жылуы Ә. Шынықсын денеміз Б. Қыста қызық жұмыс бар

5."Жұмыстың жылуы" өлеңінің авторы

А. Қадір Мырза Әли Ә. Бүркіт Ысқақов Б. Бердібек Соқпақбаев

ІІІ. Жаңа сабақ Мысық пен тышқандар

Ой шақыру - Жұмбақ шешу

Мысықтан қорқады, Тонын кие туған,

Түнде жортады. Жалап бетін жуған.(тышқан)

Мұртын сипап күн бойы,

Бетiн сусыз жуады.

Тысырды аңдып түн бойы,

Тышқанды көп қуады. (Мысық)

Сыныпқа сұрақ:

- Тышқан, мысық туралы не білесіңдер?

Ертегі мазмұнын түсіндіру

Ертегіні тізбектей оқыту

Ертегідегі нақыл сөзді тауып оқу

- Ертегі неліктен осы нақыл сөзге құрылған?

- Ертегі желісі бойынша мультфильм құрастыру

«БӘРІ ТАППАҒАН АҚЫЛДЫ КӘРІ ТАБАДЫ»

ІҮ. Сабақты бекіту

- Мен не үйрендім?

Ойын ойнау "Мысық пен тышқан"

Ү. Үйге тапсырма беру

Ертегіні түсініп оқу

ҮІ. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Ж.Смақов. Айтшы, әжетай.

Сабақтың мақсаты:

Әдебиеттік оқу сабағында тыңдау, түсініп оқу, мәнерлеп нақышына келтіріп рөлмен оқу арқылы сөйлеу әрекетін қалыптастыру. Дұрыс, түсініп оқуға, өлеңнің негізін түсініп, сөйлемдегі сөздің байланысын сұрақ қою арқылы анықтауды меңгерту. Балалардың тілін, ойын, сөздік қорын, ізденушілік қабілетін дамыту. Оқушыларды әдептілікке, ұқыптылыққа, мамандық таңдау, мамандық иесін сыйлауға, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, әңгімелеу, рөлмен оқу, ойын, түсіндіру,

оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер, мамандыққа арналған суретер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

- Үйге не берілді? - Ертегі не жайлы?

- Жас тышқандардың әрекетіне қандай баға берер едің?

- Мысықтардың ісіне баға берші? Өмірде осындай жағдайлар болып жатады ма?

- « Бәрі таппаған ақылды кәрі табады» дегенді сен өз тұрғыңнан қалай түсінесің?

ІІІ. Жаңа сабақ Ж.Смақов. Айтшы, әжетай.

жаңа сабағымыздың тақырыбы Жақан Смақовтың өлеңі «Айтшы, әжетай»

- Балалар, сендердің әжелерің бар ма? Ол асыл жандар жайлы не айтар едіңдер?

2. Мұғалімнің түсіндіруі:

- Балалар, мына нақыл сөзді түсініп оқып көрелік.

Ата - асқар тау, Ана - бауырыңдағы бұлақ,

Бала - жағасындағы құрақ.

- Осы нақыл сөзден не түсіндің? Қандай сурет салар едің? Айтшы.

- Белгілі балалар ақыны Жақан Смақовтың өлеңін түсініп оқып көрелік.

Оқулықпен жұмыс.

Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу. Рөлмен оқу.

Сөздік жұмыс

Осы өлеңді оқып отырып қандай түсінбейтін сөз кездестірдің?

Ақтабан - жылқының атауы.

Қаракөл қой - қойдың түрі.

Бекіту.

Сызбамен жұмыс. Өлеңге сүйеніп, әр мамандық иесін тап. Байланыс сызықтарын жүргіз.

Туыстық атауы

Мамандығы

Атасы тәрбиеші

Нағашысы монтер

Жеңгесі жылқышы

Ағасы сауыншы

Жиен ағасы құрылысшы

Апасы егінші

жездесі қойшы

2. Дәптермен жұмыс. Туыстық атауларды үлгі бойынша топтастыр:

а) өлеңге сүйеніп; ( класта)

б) өз бетіңше жалғастыр. (үйден)

Әке жағынан туыс Шеше жағынан туыс

3. ПРОБЛЕМАЛЫҚ СҰРАҚ

Өлеңнің соңғы екі жолын қайталап оқы. Ақын сұрағына сен қалай жауап бересің?

4. Ойын: Мамандық иесін ата. « Кім не істейді?»

- Бүгінгі сабақта біз не білдік, неге үйрендік?

Қорытындылау.

Бағалау,

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Өлеңді оқу, нақыл сөз бойынша сурет салу

Сабақтың тақырыбы:

Сабақтың мақсаты: Ж.Смақов. Айтшы, әжетай.

Әдебиеттік оқу сабағында тыңдау, түсініп оқу, мәнерлеп нақышына келтіріп рөлмен оқу арқылы сөйлеу әрекетін қалыптастыру. Дұрыс, түсініп оқуға, өлеңнің негізін түсініп, сөйлемдегі сөздің байланысын сұрақ қою арқылы анықтауды меңгерту. Балалардың тілін, ойын, сөздік қорын, ізденушілік қабілетін дамыту. Оқушыларды әдептілікке, ұқыптылыққа, мамандық таңдау, мамандық иесін сыйлауға, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Ж.Смақов. Айтшы, әжетай.

Нақыл сөздің мағынасын ашу, сол нақыл сөздің мағынасына қарай сурет салу.

ІІІ. Жаңа сабақ Ж.Смақов. Айтшы, әжетай.

А) КІТАППЕН ЖҰМЫС

Жақан Смақов туралы мәлімет беру

Жақан Смақов (1932, Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Ынталы ауылы - 1975) - ақын. ҚазҰУ-ды бітірген. "Советтік Жетісу" ("Жетісу"), "Ұлан" газеттерінің бөлім меңгерушісі, қазақ телевизиясында редактор болып қызмет істеген. Ақынның алғашқы өлеңі "Арам шөп пен бидай", "Ақжелкен" журналында 1953 ж. жарық көрген. Смақовтың "Сәбилерге сәлемдеме" (1959), "Қаз-қаз бас" (1960), "Біздің атай Түсекең қартаймайтын кісі екен" (1961), "Күлдірген" (1962), "Сылдырмақ" (1963), "Менің бөпем" (1964), "Жүз бір жұмбақ" (1964, жүмбақтар), "Бақ-бақ" (1965), "Жаңғырық" (1976, өлеңдер, тақпақтар, ертегілер, жаңылтпаштар), т.б. жыр жинақтары жарық көрген.[1][2]

Ә)Айтшы, әжетай өлеңінің мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айту.

Мамандықтарды әңгімелеу

Б) Өлеңді мәнерлеп, рөлге бөліп оқу.

В) ТОППЕН ЖҰМЫС

Әр мамандық бойынша әңгімелеп, сурет салу

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Жақан Смақов «Айтшы, әжетай» өлеңін мәнерлеп оқу.

«Кім болам?» шағын әңгіме жазу

Сабақтың тақырыбы: Апаның тілін алса егер...

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды өлеңнің мазмұнымен таныстыру. Көркем шығармаға қызығушылықтарын арттыру. Оқушыларды ата - анасын сыйлауға, ананы құрметтеуге тәрбиелеу. Түсініп, мәнерлеп оқу дағдыларын нығайта түсу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер,аналар суреті

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Жақан Смақов «Айтшы, әжетай» өлеңін мәнерлеп оқу.

«Кім болам?» шағын әңгіме жазу

ІІІ. Жаңа сабақ Апаның тілін алса егер...

А)кестемен жұмыс

Туыстық атаулар

мамандығы

Атасы

Нағашысы

Жеңгесі

Ағасы

Жиен ағасы

Апасы

Жездесі

Тәрбиеші

Монтер

Жылқышы

Сауыншы

Құрылысшы

Егінші

Қойшы

Ә) СӨЗЖҰМБАҚ ШЕШУ

1)әкенің шешесі? (әже)

2)әкенің әкесі кім? (ата)

3)ер баламен бірге туған жасы кіші қыз бала? (қарындас)

4)бірге туған өзіңнен жасы үлкен ер бала? (аға)

5)ұлдың баласы (немере)

ЖАҚАН

Б) ЖАҚАН СМАҚОВТЫҢ «Апаның тілін алса егер...»

Жақан Смақов

Жүз бір жұмбақ" ,

"Бақ-бақ",

"Жаңғырық"

т.б. кітәптары

жарық көрген

Отан ",

"Айтшы,

әжетай»

«"

өлеңдері

Ақын

Қарағанды

облысын-да

туған

Тамақ ішеді

Демалады

Суға түседі

Күші болады

Қолынан іс келеді

Жігіт болады

Қолынан іс келмейді

Суға түспейді

Күші болмайды

Шынашақтай болады

БА-ЛА

1-топАна-біздің күніміз

ана

2-топ

Кім?

Қандай?

Не істейді?

Төрт сөзден тұратын 1 сөйлем

мағыналас сөз

3-топ Өлеңді жатқа айт

Әдептілік дегенің-

Әрқашанда керегің .

Әсемпаздық дегенің-

Әуре, сарсаң, әлегің.

4-топ Мақалды жалғастыр

Әдепті бала-......

Әдепсіз бала-.....

Әдепті бала ата-анасын ......

Әдепсіз бала ата-анасын ........

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

Үйге тапсырма: Өлеңді мәнерлеп оқу

Сабақтың тақырыбы: Ы.Алтынсарин. Ата, әжеме хат.

Сабақтың мақсаты:

1. Мәтінді дұрыс түсініп оқуға,жүйелі сөйлеуге үйрету. 2. Оқу мен жазу арқылы ойлау қабілеттерін дамыту. Оқушылардың тіл белсенділігін, сөйлеу, жазу мәдениетін дамыту. Логикалық ойлау дағдыларын дамыту. 3. Достыққа, бауырмалдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Балалар бір-біріміздің қолдарымызды ұстап , іштеріңнен бір-бірімізге сәттілік тілейік.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Апаның тілін алса егер...» Ж.Смақовтың өлеңін мәнерлеп оқу. Өлеңнің мазмұнына сай, сурет салу. Ақынның ойын толықтыру . Апаның тілін алса егер… (осы ой бойынша оқушылар өз ойларын айтады)

ІІІ. Жаңа сабақ Ы.Алтынсарин. Ата, әжеме хат.(Сабақты Қазыбек бидің нақыл сөзімен қорыта келе,жаңа сабақты бастаймын) Құт берекең-атаң қымбат, Аймалайтын анаң қымбат. Мейірімді апаң қымбат.

Асқар тауың-әкең қымбат

-Балалар ,айналамыздағы туысқандарымыздың бәрі де ең қымбат адамдар.Сондықтан олардың айтқан ақылдарын тыңдап, оны орындау біздің міндеттеріміз.Ж.Смақовтың өленіңде апанмыздың айтқанын тыңдасақ қандай болады екенімізді білдік. Біздің айналамызда апамыздан басқа ақыл, өсиет айтанын тағы кімдер бар? (мысалы: ата, әже, әке, аға т.б) Осы туысқандарыңыз өздеріңізбен бірге тұрады ма? Барлық туысқандар бір жерде тұруы шарт емес. Кімнің ата-әжесі алыста тұрады? Олармен қалай байланыс жасап жүрсіңдер?

-Дұрыс. Қазір байланыстың түрі көп. (Мысалы:интернет,хат,телефон)

Ой толғау Аяғы жоқ жүреді, тілі жоқ сөйлейді (хат) (жұмбақты шешіп,мағынасын ашу) Бүгін біздер Ы.Алтынсариннің «Ата- әжеме хат» әңгімемесімен танысып, ата-әжемізге хат жазуды үйренеміз.

-Хатты қалай жазу керектігін әзірге білмейтін боларсыңдар. Кітаптағы хат жазу үлгісіне назар аударайық. (Кітаптағы хат үлгісімен жұмыс жасалады, хат туралы түсінік беріледі) 4. Мәтінмен жұмыс. Назардың атасына жазған хатын төрт бөлікке бөліп, әр бөліктің шегін ажыратып оқытамын. 1. Хаттың басталуы

2. Назардың оқуы.

3. Назарға айтқан атасының ақылы.

4. Хаттың аяқталуы. Өзің де хат жазып үйрен:Хаттың бөліктері Қажетті сөздер

Хаттың басталуы

Хаттың негізгі бөлімі

Оқуың жайлы

Достарың жайлы

Отбасың туралы т.б. Алыстағы досым, қамқор ағам Құрметті: ______

…

…

…

Амандықта бол, сау-саламат болыңыз…

5. «Жүрек жылуы» шеңбері

Оқушыларға кішкентай жүректер таратылып беріледі. Әр бала өздерінің жақсы көретін адамдарын түстер бойынша таңдайды да «Жүрек жылуы» шеңберіне жапсырады.

Ескерту: туысқандарыңның барлығын жақсы көрсең, барлық түсті де таңдауға болады.

Атасын жақсы көретіндер-көк

Әжесін жақсы көретіндер-қызыл

Анасын жақсы көретіндер-сары

Әкесін жақсы көретіндер-жасыл

Ағасын,апасын,інісін,қарындасын жақсы көретіндер-күлгін - Олай болса, «Біз бәрін де жақсы көреміз, Отбасымыз аман болсын!» деген тілек айтайық.

Сабақты бекіту.

1.Хаттың қалай басталып және қалай аяқталып тұрғаны туралы не айтуға болады?-Қамқор атам мен әжем!

-Қош болыңдар. Баталарыңызға үміткер балаңыз Назар. Сабақты төмендегі өлең шумағымен аяқтап, сұрақ-жауап әдісі арқылы бекітемін.

Анаң- күнің, жүрегің,

Әкең-өмір тірегің.

Әжең-асыл ардағың,

Атаң-дана қорғаның,

Ағаң-қамқор асқарың

Інің-мөлдір аспаның,

Қарындасың-қанатың

Ел Отаның-жаннатың

Сен бақытты ұлансың.

-Айналаңдағы туысқандарың аман болсын деп тілек айтамыз. Әрқашан туысқандарыңмен хабарласып тұруды естен шығармаңыздар!

Бағалау

Үйге тапсырма: хат жазу, мәтінді оқу.

Сабақтың тақырыбы: Б.Момышұлы. Ұшқан ұя.

Сабақтың мақсаты:

Б. Момышұлының өмірі мен шығармашылығына тоқталу, мәтінді мәнерлеп, түсініп оқуға дағдыландыру. Мазмұнын, тақырыбы мен идеясын ашу, кейіпкер бейнесін терең таныту; Тілін, сөздік қорын дамыту.

Мәтіннің тәрбиелік мәніне назар аударту.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: өзін - өзі тану, қазақ тілі

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

а) әңгімені оқыту ә) мазмұнын айтқызу б) үй тапсырмасын қорытындылау.

Ата - әжеме хат.(мәтін)

1. Хатты жазып отырған кім?

2. Ол хат кімдерге арналған?

3. Хатты не үшін жазады?

Өткен тақырыпты халық даналығы арқылы жаңа сабақпен байланыстыру.

Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің.

Оқушылар, берілген мақалды қалай түсінесің? Мәнін ашыңдар.

ІІІ. Жаңа сабақ Б.Момышұлы. Ұшқан ұя.

1) Нақыл сөздерді оқу.

Жеті атасын білмеген - жетесіз.

Бауыржан Момышұлы өмірі жайында түсінік беру.

Бауыржан Момышұлы (24 желтоқсан 1910 - 10 маусым 1982) - Кеңес одағының батыры, жазушы, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, стратег және тактик.[1]

Батыс майданындағы 16 армияның 316 (1941 жылдың қарашасынан бастап 8-гвардиялық Қызылту атқыштар дивизиясы 1073 атқыштар полкінің (1941 жылдың қарашасынан 19 Гвардия полкі) және батальон командирі. Ұлы Отан соғысына генерал-майор И.В. Панфилов басқарған әйгілі дивизиясының құрамында 1941 жылдың қыркүйек айынан бастап қатысты. Батальон командирі ретінде аға лейтенант Бауыржан Момышұлы Москва үшін шайқаста 207 рет ұрысқа қатысты. 1941 жылдың 16-18 қараша күндері вермахтың Мәскеу бағытында екінші мәрте жасаған жорығы кезінде аға лейтенант Момышұлы басқарған батальон дивизиядан қашықта, Матронино деревнясының жанында Волоколам тасжолында асқан ерлікпен ұрыс жүргізді. Білікті комбаттың басшылығы арқасында 3 күн бойы фашистер шабуылын тойтарып, батальон үлкен шығынсыз, ұрысқа қабілетті жағдайда қоршаудан шығады [2].

Бауыржан Момышұлы 1910 жылдың 24 желтоқсанында Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Мыңбұлақ ауылында туған. Әкесі Момыш өз бетімен сауат ашқан, сол кездегі көзі қарақты адамдардың бірі болған. Ел арасында ағаш ұстасы және етікші, зергерлігімен танымал болатын. Бауыржан 3 жасқа келген соң анасы Рәзия қайтыс болады да, әжесі Қызтумастың қолында өседі.

Өмірбаяны

Балалық шағы

Бауыржан Момышұлы 1910 жылдың 24 желтоқсанында Жамбыл облысының Жуалы ауданындағы Мыңбұлақ ауылында туған.

Имаш бабасы 1911 жылы 92 жасында дүниеден өткен. Әкесі Момыш өз бетімен ескіше сауат ашқан, кирил алфавитімен оқуды меңгерген сол кезеңдегі көзі қарақты адамдардың бірі болған. Ел арасында ағаш ұстасы және етікші, зергерлігімен танымал болатын. Имаш атасы қартайған кезінде барлық шаруашылықты Момыш ұлына табыстаған. Әжесінің есімі - Қызтумас, қартайған шағында ағайын-туыс "сары кемпір" деп атаған. Анасы Рәзия дүниеден ерте өтіп, Бауыржан 3 жасынан бастап Қызтумас әжесінің қолында өседі.

1921 жылы бастауыш мектепті Аса интернатына түседі. 1924 жылдан бастап жеті жылдық мектепті Шымкент қаласында оқиды. Бұл сол өңірдегі 1924 жылы ашылған алғашқы жетіжылдық мектеп болатын. Бауыржанмен бір сыныпта Әбділда Тәжібаев және Құрманбек Сығындықов оқиды. 1928 жылы мектепті үздік бітіріп, Орынбор қаласындағы Қазақ Педагогикалық институтына оқуға түседі. Институт директоры Тоқтыбаев деген кісі болатын. Жас баланың қатты суықта жұқа киіммен жүргенін көріп, өзінің кабинетіне шақыртып алады. Баланың қолына бухгалтерияға қағаз жазып беріп, осы қағаз бойынша ақша алатындығын және сол ақшаға ауылға қайтатындығын айтады. Осындай тұрмыс жағдайына байланысты оқудан кетеді.

Соғыс алдында

1928-1930 жылдары бастауыш мектепте ұстаздық етеді. Біраз уақыт аудандық атқару комитетінің жауапты хатшысы ретінде қызмет атқарады. Аудандық милицияда 6 айдай жұмыс істейді.

1932 - 1934 жылдар аралығында Қызыл Армия қатарына қызмет етеді. 1933 жылы полк мектебін бітіреді.

Атқару комитетіндегі қызметімен көзге түскен Бауыржан Тимофей Дубовиктің қолдауымен Шымкент өнеркәсіп банкінің экономисі болады. Осы қызметте жүрген уақытта 1936 жылы Республикалық банктің меңгерушісі Б.М.Барханның жолдамасымен Ленинградтағы Финанс академиясының жанындағы бір жылдық курсты бітіреді. Біліктілігін бағалаған басшылық оны КСРО өнеркәсіп банкінің республикалық басқармасына аға консультант ретінде тағайындайды.

1936 жылы жаңадан құрылып жатқан бөлімге взвод командирлігіне шақырылады. Бұл кезде рота командирі, полк штабы бастығының көмекшісі болады.

1939 жылы әкесі Момыш қайтыс болады.

Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары

1941 жылы Қазақ әскери комиссариатының нұсқаушысы қызметін атқарады. Ұлы Отан соғысына 1941 жылдың қыркүйегінен бастап қатысты. 316 атқыштар дивизиясының жасақталуына белсене атсалысып, сол дивизия құрамында майданға аттанады.

1941 жылдың 26 қарашасында маршал Рокоссовский полк командирі етіп тағайындайды.

1941-1945 жылдары Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизияның батальон, полк командирі, соғыстың соңғы жылдары аталған дивизияның командирі болады.

1942 жылдың 6 маусымында "Қызыл Жұлдыз" орденімен марапатталады.

1944 жылы денсаулығына байланысты Алматы госпиталіне жіберіледі.

1945 жылдың 16 қаңтарында Алматыға келген Бауыржанды ғалымдар соғыс туралы әңгіме-лекция өткізуге шақыртып, кездесу ұйымдастырады. Осы лекцияның стенограммасы кейінрек "Соғыс психология" деген атпен кітап болып басылды. Алғашында тек орыс тілінде жарық көрген бұл еңбек, 2010 жылы Бауыржан Момышұлының 100 жылдығына орай қазақ тілінде де жарық көрді.[3]

Соғыс кезінде жеке басының қаһармандық ерлігімен және ұрыс жүргізудегі әскери шеберлігімен ерекше көзге түседі. Бірнеше рет жау қоршауынан жауынгерлерін аман-есен алып шығады. Мәскеу түбіндегі шайқастағы ерлігі сол кездің өзінде Одақ көлеміне аңыз болып жайылады. Осының негізінде орыстың белгілі жазушысы А.Бек «Волоколамское шоссе» (қазақшасы «Арпалыс») повесін жазды. Бұл шығарма кейін бірнеше тілге аударылады.

Москва үшін шайқас

Москва түбіндегі шайқас Бауыржан Момышұлының өміріндегі ерекше кезең болды. Жас сардар, 1073 атқыштар полкінің батальон командирі, аға лейтенант Бауыржан Момышұлы сарбаздармен қақаған қыста Мәскеу түбінің омбы қарына малтыға жүріп, бес рет қоршауды жарып шығып, жалпы саны 27 рет қол бастап ұрысқа кіріп, соғыс тарихында болмаған тактикалық маневрлер жасап, әскери өнерге жаңалық енгізген. Командир Момышұлы жетік стратег, асқан тактик, психолог еді.

1941 жылдың 16-18 қараша күндері аралығында Вермахтың Мәскеуге екінші дүркін шабуылы кезінде Б.Момышұлы басқарған батальон өз дивизиясынан қашықта Матронино селосының маңында Волоколам тас жолыда аса ерлікпен соғысты. Комбаттың дарынды басшылығының арқасында неміс әскері бұл маңда 3 күнге іркіліп қалды. Бұл ерлігінен соң жас комбат өз сарбаздарын қоршаудан соғысқа қабілетті жағдайда алып шықты.

Алайда аласапыран шақта қысылтаяң жағдайға ұшыраған кейбір полктердің батальон, роталарымен байланысы үзіліп, жауынгерлердің қай жерде, қандай халде екенін білу қиынға соғады. Сондай жағдайға ұшырағандардың бірі - Бауыржан басқарған бірінші батальон еді. Баукең енді шегінудің нақты жоспарын жасайды. Батальонның алдында жүретін он бес адамнан құрылған (алдыңғы жақты барлайтын) барлаушы қойып, взвод-взводпен бөлек-бөлек болып, бірінің ізімен бірін жүргізе жылжуды ұйғарады. Батальон алдындағы барлаушыларды аға лейтенант Рахимов пен саяси жетекші Мұхаметқұл Сләмқұлов басқарады.

Күндіз жау көзіне түспеу үшін жауынгерлеріне түнделетіп жүруді бұйырады. Күндіз қалың тоғайда тыныстап, түнде барлаушылар арқылы белгіленген бағытпен сақтана жүріп отырған жауынгерлер табандылық пен төзімділік көрсетіп, қалың қарағайлы тоғай ішінің қалың қарын омбылай жүре отырып, екі күннен кейін Новлянск пен Ивановск деревняларының аралығынан шығады. Барлаушылардың айтуынша, осы Ивановск деревнясында панфиловшылардың 1075-полкінің бірінші батальоны тұрады екен. Бұлар әлі шайқасқа қатыспағандықтан тың тұрады.

Әдісқой, тәжірибелі комдив И.В. Панфилов бұл полкті уақытша әдейі резервте ұстап тұр екен. «Б.Момышұлы басқарған батальон түгелдей жау қолынан қаза тауып, жойылып кетті» деген лақапты естіген олар түгелдей аман оралған жауынгерлерді зор қуанышпен қарсы алды. Бауыржан бастаған батальон жауынгерлерін көргенде И.В.Панфилов қуанғаннан көзіне жас алады. Иван Васильевич көптен көрмеген бауырын кездестіргендей Бауыржанды қаусыра құшақтай алып, бетінен сүйіп: «Жарайсың, сұңқарым!» деп арқасынан қағады.

19 гвардиялық атқыштар полкінің командирі ретінде 1941 жылдың 26-30 қараша күндері гвардия капитан Момышұлы Мәскеу облысының Соколово деревнясының маңында неміс әскерінің шабуылын 4 тәулік бойы қайтарып, сәтті ұрыс жүргізді. 1941 жылдың 5 желтоқсанында омыртқаға оқ тиіп, жарақат алды. Әзілхан Нұршайықовтың "Ақиқат пен Аңыз" кітабында Бауыржан өзін санбатқа жеткізгенде дәрігерлер дереу госпитальға апару керек деп шешкендігін, бірақ ол тапаншамен дәрігерді қорқытып, оқты сол жерде шығаруды бұйырғанын айтады. Оқты алып, жараны таңғаннан кейін капитан Бауыржан Момышұлы ұрыс алаңына қайта оралады.

Кеңес әскерлерінің 1942 жылғы қаңтар-ақпан айларындағы ұрыстарында 8-гвардиялық дивизияның Бауыржан Момышұлы басқарған полк жауынгерлері ерекше көзге түсті. Дивизия екі ай ішінде батысқа қарай 500-600 шақырым алға басып, фашистердің мыңдаған солдаты мен офицерлерін саптан шығарады, жаудың көптеген техникасын жойып жіберді.

1944 жылы Комдив болып жүрген кезінде Дубровка деревнясының маңында болған ұрыс кезінде тағы қатты жараланады. Өз айтуынша құйымшақпен жерден шығып тұрған темірге құлаған екен. Біраз уақыт атқа отыра алмай және шалқасынан жата алмай жүрді, бірақ госпитальге бармады.

Сол уақыттан 1944 жылдың наурызына дейін госпитальде жатады. Сол жылы Бас Штабытың Әскери Академиясының жанындағы офицерлердің біліктілігін арттыру курстарын бітіріп шығады.

1945 жылдың 21 қаңтарынан бастап гвардия полковник Бауыржан Момышұлы Екінші Прибалтика майданының, 6 гвардиялық армиясының, 2 гвардия атқыштар полкінің 9 гвардия атқыштар дивизиясын басқарды. 1945 жылдың ақпан-наурыз айларында Бауыржан Момышұлы басқарған дивизия Приекуле станциясының солтүстік-батыс жағында орналасқан неміс әскерінің үш бекінісін бұзып өтеді. Дивизия шабуылының нәтижесінде 15 елді мекен босатылды, ал жау әскеріне үлкен зиян тиген болатын.

Бауыржан Момышұлының қатардағы жауынгерлер жайлы айтқан нақылға бергісіз сөздері халқымыздың есінде. Даңқты қолбасшы солдаттың мінез-құлқын, парасатын, елі үшін шыбын жанын қиятын ерлігін ерекше бағалай білген. Соның арқасында оларды ерлік жеңістерге бастап, жігерлендіріп отырған.

Бауыржан Момышұлы соғыс жылдарында адуынды да қатал әскери басшы болып қана қойған жоқ, сонымен қатар қарамағындағы жауынгерлер мен офицерлердің ақылгөй жетекшісі, зерделі де білгір, байыпты да мейірман тәрбиешісі де бола білді.

Гвардия полковнигі Бауыржан Момышұлының 1990 жылдың 12 желтоқсанында туғанына 80 жыл толуына орай Кеңес Одағының Батыры деген жоғары атақ берілді. Б.Момышұлының «Әділет қашанда жеңеді, ол кешіксе де келмей қоймайды» деген сөзі шындыққа айналып, ел тілегі орындалды.

2. Оқып, талдау.

Ұшқан ұя

- Мәтін не туралы?

- Жазушы ойын пайдаланып, нақыл сөзді құрастыр:

Ел тану деген -...... - Сызбаны толтыр.

Жеті ата ----------------------------- Сенің жеті атаң

Ата

Әке

Бала

Немере

Шөбере

Шөпшек

Немене

Сергіту сәті.

Қазақтай қайсар елім бар

Кең байтақ мынау даламда.

Қарттарым - асыл қазынам

Өсиет айтқан ғаламға.

Жаңа материалды меңгергенін бекіту кезеңі:

1. Оқушыларға оқыту: Іштей, дауыстап, тізбектей.

«Ең бастысы» ойыны

Мақсаты: Жылдам оқу дағдысы мен есте сақтау қабілетін дамыту, сауатты жазуға дағдыландыру.

Шарты: Мәтінді жылдам әрі мұқият оқу. Осы мәтінді оқу материалын сипаттайтын бір сөзбен, содан соң сөйлеммен сипаттау, артынан оның «құпиясын», яғни онсыз мәтін мағынасыз болатындай бір ерекшелігін табу.

3. Дәптермен жұмыс. Сөздік жұмысы. Ата тегіміз -Баппен -Араз -

4. Зертте.

1. Әңгіменің тақырыбы не?

2. Оқиға қайда өрбиді?

3. Мәтіннен табиғат құбылысын суреттеуді тауып оқыңдар.

«Еркін жауап» кезеңі. Кестені толтыр. Жазушының пікірі

Әкем маған ата тегіміздің аты - жөнін үйретуші еді.

Ал келген қонақ ең алдымен атымды сұрайтын. Содан соң менің жеті ата жөніндегі білімімді тексеретін.

Менің пікірім ----------------------------

Тұжырым кестесі.

Р/с Кейіпкерлер ---------------- Іс - әрекеті ----------- Адамгершілік қасиеті

1. Әкесі

2. Қонақтар

3. Бала Бауыржан

1. Қорыту. «Тест - интервью»

1 Ақсақалдар деген кім? ------------------------------- Қариялар, аталар.

2 Қымыз қай малдан алынады? ----------------------------- Жылқы малынан

3 Сәлемдесудің тағы қандай түрін білесіңдер? Амансыз ба? Мал - жан аман ба?

4 Әдепті бала -(қандай бала?) ------------------------------- Арлы бала

5 «Қызарақтап» деген сөздің мағынасын аш. ------------ Ұялу

6 «Баппен» деген сөзді қалай түсінесің? --------- Асықпай

Сабақты Бауыржан Момышұлының нақыл сөздерімен аяқтау

1. Тексізден тезек артық

2. Халықтың ізгі дәстүрі - біздің ең асыл мұрамыз

Бағалау:

Үйге тапсырма беру: Мәтінді мазмұндау. «Біздің үйдің салт - дәстүрлері» тақырыбында шағын мәтін жазу.

Сабақтың тақырыбы: Ата-ананы құрметтеу туралы

Сабақтың мақсаты:

Мәтінді оқу, талдау, негізгі ойды ашу. Оқушылардың ата - анаға құрмет, қамқорлық сезімін арттыру. Ішкі сезімдері мен тебіреніс толқындарын ояту. Байланыстырып сөйлеу дағдысын және қисынды ойлау қабілеттерін дамыту. Білімге деген оқушының ынтасын ояту, қамқорлық, жанашыр сезімдерін дамыту. Әке - шешесін, бауырларын қадірлеп, құрметтей білуге, құрбыларын сыйлай білуге үйрету.

Мейірімділікке, парасаттылыққа, адалдыққа, имандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Ұшқан ұя

Бауыржан Момышұлы

(Мәтінді сахналау арқылы көрсетеді)

Тапсырмалар беру.

1. Б. Момышұлы бала кезінде қандай болды?

2. Б. Момышұлы ержеткен кезінде қандай болды?

3. Б. Момышұлы кім? Ол жайында не білдіңдер?

Ой қорыту «Жеті атасын білген ұл

Жеті жұрттың қамын жер»

«Ол кім?» жұмбақтар шешу.

1. Айтары мол ғұлама, көп жасаған бұл адам.

Әкесі ол көкеңнің, білер оны сұраған. Ол кім? (ата)

2. Ол - өте мейірімді, ақ шашты. Дәмді тағамдар пісіреді, бізге жылы қолғап, шұлық тоқиды, ұйықтар алдында ән немесе ертегі айтып береді. Ол кім? (әже)

3. Бала, бала, бала деп, түнде шошып оянған

Түн ұйқысын төрт бөліп, түнде бесік таянған.(ана)

4. Ол - асқар тау. Атаңның баласы. Қабағын шытса «байқа, балам» дегені.

Отбасын қорғаушы, асыраушы. Ол кім? (әке)

- Бұлардың барлығы нені құрайды? - Отбасын.

- Отбасындағы ұл - қыз кімді құрметтеу керек? - Ата - ананы.

ІІІ. Жаңа сабақ Ата-ананы құрметтеу туралы

4. Кабуснама деген не?

5. Қайқаус деген кім?

«Қабуснама» - парсы тілінде 1082 - 1083 жылдар iшiнде жазылған аса бағалы педагогикалық мәнi бар туынды. «Қабуснаманың» авторы - Кайқаус Каспий теңiзiнiң оңтүстiк жағалауында мекендейтiн Гилан ру - тайпасының ұсақ феодал семьясында (1021 - 1022 жылдарда) дүниеге келедi.

Кайқаус 63 жасында «Қабуснаманы» өзiнiң ұлы Гиланшахқа арнап жазады. Өзiнiң қартайғанын баяндай келiп: «Мeнің дүниедегi жиып - терген ең қымбат асыл заттарым - саған арнап жазған осы үгiт - насихат кiтабым», - дейдi. Бұл кітапта адам шыр етіп дүниеге келгеннен бастап ғұмырының ақырына дейін не істеу керектігі, яғни дұрыс өмір сүру жолы жазылған.

Кабустың немересі Қайқаус та өз заманында көп жағдайдан хабары бар зилы еді. Табиғаттану мен музыкаға құштар болған.

Бұл кітап иран тілінен түрік, ұйғыр, неміс, өзбек, француз, орыс, ағылшын, қазақ, татар тілдеріне аударылды. Өзбек тілінен қазақ тіліне аударған Тұрсынәлі Айнабеков.

Қабуснама - ертеде жазылған үгіт - насихатқа толы кітап. Оны жазған адамның есімі - Қайқаус. Ол бұл кітапты өзінің ұлына арнап жазған.

«Қабуснамадан» келтірілген үзіндіні тыңдайық.

(Мәтінді диктофоннан толығымен тыңдату)

Қайқаус

Ата - ананы құрметтеу туралы

Ей, перзентім, ата - ананы құрметтеуің қажет екенін ақыл - ой, парасат тұрғысынан байқап білгейсің. Өйткені әрбір перзенттің тегі ата - ана ғой. Не үшін ата - анамды құрмет жасаймын деп ойыңа да алма. Олар сен үшін өзін өлімге де қиятыны белгілі.

Ей, перзентім, ата - анаңды ешқашан ренжітуші болма... Олардың көңіл - күйіне қаяу салып, қапаландырмағын.

Сені жан - тәнімен жақсы көріп, тәрбиелеп жүрген ата - ананың көңілін қалдыратын құрттай іс жасасаң, сен ешқандай да жақсылыққа лайықты жан емессің. Өйткені кімде - кім ата - ананың жақсылығын білмесе, басқа біреудің жақсылығын да бағаламайды. Егер сен өз перзентім құрметтесін десең, сен де ата - анаңды құрметте. Сен ата - анаңа не істесең, саған перзентің де соны жасайды. Перзент жеміске, ата - ана жеміс ағашына ұқсайды.

Мазмұнын айту.

Электронды оқулықпен жұмыс. Мәтін желісін тыңдау. Оқулықтан жүргізіп отыру.

1.. Оқулықтан оқу.

2. Сөздік жұмысы

Перзент - бала

Парасат - сана, ақыл - ой

Қаяу - реніш

3. Мәтінді төмендегідей бөліктерге бөліп, әр бөліктің шегін тауып оқу.(слайдтан)

1. Ата - ананы құрметтеу

2. Ата - анаңды ешқашан ренжітуші болма

3. Сен ата - анаңа не істесең, саған перзентің де соны жасайды.

Ой қозғау.

Осы мәтіндегі айтылған ойларға сай келетін қандай шығармалармен таныстық?

Сен ата - анаңды қалай құрметтейсің?

Оқушы ой - толғаныстары. Дәптермен жұмыс

Шығармашылық тапсырма.

Мақал айту. Ата - ана, бала туралы

Сәйкестендіру тест

Анаға қарап қыз өсер ------------------ Алдыңа сол келер

Ата - бәйтерек --------------------------- Әкеге қарап ұл өсер

Атаңа не істесең ------------------------- Бала - жапырақ

Ата - анаңды неге теңейсің? (Теңеу сөздер жазу)

Аяулы анам ….

Қадірлі әкем…..

Әлпештеген әжем ….

Еркелеткен атам ….

Қорытындылау

8. Үйге: Мәтінді оқу. «Менің отбасым» шығарма

9. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Ф.Оңғарсынова. Жылу.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға өлеңді мәнерлеп оқу дағдысын түсіндіру, үйрету. Баланың анаға деген махаббатын суреттеу, анасына деген сүйіспеншіліктерін өз сөздерімен жеткізе білуге үйрету, өлеңді жаттай білуге дағдыландыру.Сөздік қорларын, тіл байлығын, шығармашылығын дамыту.Анаға сый-құрмет көрсете білуге, ана жылуын сезінуге, мейірімділікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

"Жылы лебіз"

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Жазған шығармаларын оқыту "Ата-ананы құрметтеу"

ІІІ. Жаңа сабақ Ф.Оңғарсынова. Жылу.

Құт береке -атаң қымбат,

Аймалайтын анаң қымбат.

Мейірімді апаң қымбат

Асқар тауың -әкең қымбат.

Жүректеріңнен шыққан жылы сөздерің, мейірімділік, жанашырлық сезімдерің кімге арналады?

ЖЫЛУ

жақсы сөз, мейірім, жылы лебіз, аялы алақан.

Табиғаттағы барлық жылу -күннен

Өмірдегі барлық жылу -адамнан.

Ф. Оңғарсынова. "Жылу" өлеңі

Топтастыру стратегиясы. Ф. Оңғарсынова туралы мәлімет

Фариза Оңғарсынқызы Оңғарсынова (5 желтоқсан 1939 жыл - 23 қаңтар 2014 жыл)- қазақ ақыны, халық жазушысы, журналист, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің I және II шақырылымдарының депутаты (1996-2004).

1939 жылы 5 желтоқсанда Гурьев (қазіргі Атырау) облысы, Новобогат ауданына қарасты Манаш ауылында туған [1] Қызмет жолы

1961 жылы Гурьев мемлекеттік педагогикалық институтының тіл-әдебиет факультетін бітіріп, Балықшы ауданының Еркінқала, «Октябрьдің 40 жылдығы» қазақ орта мектептерінде мұғалім болып жұмыс істеген.

1966-1968 жж. Гурьев облыстық «Коммунистік еңбек» газетінің партия тұрмысы бөлімінде әдеби қызметкер міндетін атқарған.

1968-1970 жж. республикалық «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінің Ақтөбе, Гурьев, Орал облыстары бойынша меншікті тілшісі болып еңбек еткен.1970-1978 жж. республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») журналының бас редакторы, 1978-2000 жылдары «Пионер» (қазіргі «Ақ желкен») журналының бас редакторы болып істеді.2000-2004 жж. ҚР мәжілісінің депутаты болды.2014 жылдың 23 қаңтар күні Астана қаласында ұзақ сырқаттан дүниеден өтті.

Әдеби шығармашылығы

Алғашқы өлеңдері республикалық баспасөз беттерінде 1958 жылы жарық көрді. Тұңғыш өлеңдер жинағы «Сандуғаш» 1966 жылы жарық көрген. «Алмас қылыш», «Тартады бозбаланы магнитім», «Сайраған Жетісудың бұлбұлымын», «Тыңдаңдар, тірі адамдар», «Қарғыс», «Қасірет пен ерлік жыры» поэмалары, «Үйім менің - Отаным», «Маңғыстау монологтары», «Революция және мен» өлең топтамаларының авторы.Көптеген шығармалары шет ел тілдеріне аударылған. Чили ақыны Пабло Неруданың «Жүректің төрт мезгілі» кітабын, орыс ақыны А.А.Блоктың «Нәпсі», «Куликов даласы», «Он екі жыл өткен соң», «Кармен», «Қарлы перде» өлең топтамаларын, сондай-ақ, Р.Ф.Казакованың, Е.А.Евтушенконың, араб ақыны Әбдірахман әл-Хамисидің жекелеген шығармаларын қазақ тіліне аударған.

1984 жылы «Үйім - менің Отаным», «Маңғыстау монологтары», «Революция және мен» өлеңдері топтамалары үшін Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды.

Шығармалары

Сандуғаш. Өлеңдер. Алматы., «Жазушы», 1966;

Маңғыстау маржандары. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1969;

Мазасыз шақ. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1972;

Асау толқын. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1973;

Көгершіндерім. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1974;

Биіктік. Очерктер. А., «Жазушы», 1975;

Біздің Кәмшат. Повесть. А., «Жазушы», 1976;

Сенің махаббатың. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977;

Шілде. Таңдамалы. А., «Жазушы», 1978;

Нежность. Стихи. А., «Жалын», 1978;

Тревоги. Стихи. М., «Молодая гвардия», 1979;

Озарение. Стихи. М., «Советский писатель», 1980;

Полдневный жар. Стихи. А., «Жазушы», 1980;

Сұхбат. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1983;

Жүрек күнделігі. Таңдамалы. А., «Жалын», 1984;

Дауа. Өлеңдер. «Жалын», 1985;

Алмазный клинок. Стихи. М., «Художественная литература», 1984;

Ожидание солнца. Стихи. М., «Молодая гвардия», 1985;

Таңдамалы шығармалары. Екі томдық. А., «Жазушы», 1987;

10 томдық таңдамалы шығармалар жинағы. 2004.

Марапаттары

«Құрмет белгісі» (1976)

«Парасат ордені» (1996)

ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1979).

Халыққа білім беру ісінің үздігі (1985).

Қазақстанның халық жазушысы (1991).

Қазақстанның халық ақыны.[3]

Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.

Отбасы

Әкесі - Иманғалиев Оңғарсын.

Анасы - Иманғалиева Қалима.

Ұлы - Оңғарсынов Әнуар (1966 ж туған ).

Немерелері - Анита (1987 жылы туған ), Алан (1996 жылы туған ), Әнел (1999 жылы туған ).

а) Өлеңді мәнерлеп оқу.

ә) Мазмұнын түсіндіру.

Өлең кім туралы айтылған?

1. Ана құшағы

2. Ана жанары

3. Ана сүті

4. Ана жылуы

б) Оқушыларға оқыту (іштей, дауыстап, тізбектей)

в) Сөздік жұмысы ӨҢ- Жалғанда - Ғұмыр -

Дәптерге жазу.

Тексеру

1. Ақын не үшін ананы күнге ұқсатады?

2. Ананың алақаны қандай ? "Менің анам"өз анаң туралы әңгімелеу

Суретпен жұмыс. Күн, Ана

Суреттегі байланысты анықтау

"Өлең ұйқастыру"стратегиясы

----------------------------------- сыйлаймын

----------------------------------- тыңдаймын

----------------------------------- аламын

------------------------------------ баламын

Ситуациялық жағдай.

1. (бәрін мойындап, кешірім сұрау)

2. (үстін қымтап жауып қою, шай дайындап қою)

Қорытындылау. Өлең неліктен "Жылу "деп аталған?

Күннің шуағы - жылы

Ананың құшағы -жылы

Ана бір қолымен бесік тербетеді, екінші қолымен дүниені тербетеді.

(суретін көрсету)

Асыл анам, есіл анам,

Елжіреп есіркеймін, есіме алам.

Мен үшін сен суалтқан ақ сүтіңді,

Ақтамасам боп жүрмін несіне адам

Үйге тапсырма

"Жылу"өлеңін жаттау

Сабақтың тақырыбы: Ф.Оңғарсынова. Әже.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға Ф. Оңғарсынова туралы толық мағлұмат бере отырып, "Әже" өлеңінің мағынасын ашу;• Әжелерге деген құрметін, сезімдерін сөз арқылы жеткізе білуге, өлеңді мәнерлеп оқуын дамыту;

• Әженің еңбегін қадірлеуге, адамгершілікке, кішіпейілділікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Ф. Оңғарсынованың суреті, әженің суреті, сөзжұмбақ, Венн диаграммасы, топтық тапсырмалар, тест тапсырмалары, шығармашылық тапсырмалар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең: "Алақан жылуы". (Бір - бірімізге алақан жылуымызды берейік)

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

а) Жылу Ф. Оңғарсынова 3 - 4 оқушыдан жатқа сұрау.

ә) Оқушыларға сұрақтар қою арқылы бекіту;

б) Тест тапсырмасы (5 сұрақ), интерактивтік әдісі бойынша өзіндік бағалау жұмысы;

в) Ой қозғау.........

г) Топтастыру: "Фариза"

ІІІ. Жаңа сабақ Ф.Оңғарсынова. Әже.

1) Кіріспе; Ф. Оңғарсынова 1939 жылы 5 - желтоқсанда Атырау облысы, Новобогат ауданына қарасты Манаш ауылында дүниеге келген. 1961 жылы Гурьев мемлкеттік педагогикалық институтының тіл әдебиеті факультетін бітіргеннен кейін сол облыстың Балықшы ауданының Еркінқала, Октябрьдің 40 жылдығы атындағы қазақ мектебінде ұстаздық еткен.

2) Оқулықпен жұмыс;

3) Мақалдың мағынасын ашу;

Күннің шуағы жылы,

Ананың құшағы - жылы.

Венн диаграммасы бойынша жұмыс.

Күн Ана

Күн жер бетін жылытады, ал ана үйді жылытады.

4) Сөзжұмбақ шешу;

Батыр, алғыр баламыз,

оқып білім аламыз.

Сөзжұмбақтар шешеміз,

Жетілсін деп санамыз.

5) Оқулықтағы "Әже өлеңін" мәнерлеп оқып беру; /Балаларға іштей оқыту. Баларға тізбектей оқыту/

4. Сергіту сәті.

Күн сені сүйемін,

Саған бас иемін.

Жылу бер, шуақ бер.

Мейірім мен қуат бер.

5. Дәптермен жұмыс.

Ақын қолданған сөздерге назар аудару. Сызбаны толтыру.

Ақын қолданған көркем сөздер

Мағнасы

.........

......... Ренжіп, ашуланып

Мақтап, шаттанып

6. Шығармашылық жұмыс.

1 - топ. «Әже» тақырыбында эссе жазу.

2 - топ. «Әже» тақырыбында өлеңдер айту.

3 - топ. Мен ұйқтарда айтады

Ертегісін әндерін

(Ұйқастарын пайдаланып бір шумақ өлең құрастыру)

7. Деңгейлік тапсырмалар.

8. Топпен жұмыс. Атаң мен әжеңнің өз аттарын жинап бер.

Уақыт болып жатса, ситуациялық сұрақтар беремін, жауап аламын.

Сен мектепте тәртіпсіздік істедің, әжеңді мұғалім мектепке шақырды. Сенің әрекетің? (Бәрін мойындап кешірім сұрау)

9. Қорытындылау. Балалар кімнің өлеңін өттік? Өлең кім туралы айтылған? Кім әжесін жақсы көреді? Кім әжесіне қандай сыйлық сыйлайды? Әже еңбегін қалай ақтар едің? Алақан жылуы.

«Ақ әжем» өлеңі.

10. Бағалау.

11. Үйге тапсырма беру: Ф. Оңғарсынованың «Әже» өлеңін жаттау.

Сабақтың тақырыбы: Ы.Алтынсарин. Шеше мен бала.

Сабақтың мақсаты:

Шығарма арқылы ана мен бала бейнесіне талдау жасау, терең түсіне білуге, қызыға оқуға жетелеу.

Сыни тұрғыдан ойлау арқылы өз пікірлерін қорғауға дағдыландыру, көркем сөйлеуге және өзгенің пікірін сыйлауға үйрету.

Оқушыларды адамгершілікке, кішіпейіл болуға және әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1. Өлеңді жатқа сұрау.

2. Деңгейлік тапсырмалар.

I - топ. Тест орындау - 5 балаға.

II - топ. Тыйым сөз - 4 балаға.

III - топ. Карточка - 4 балаға.

ІІІ. Жаңа сабақ Ы.Алтынсарин. Шеше мен бала.

1. Оқулықпен жұмыс. Жаңылтпашты жаңылмай айтуға жаттықтыру. Мәнін түсіндіріп көрсету.2. Автор туралы қысқаны түсінік беріп кету.

1) ұстаз жазушы ағартушы

Ақын Ы. Алтынсарин аудармашы

Мектеп ашқан хрестоматия жазған

2) Ы. Алтынсарин атында көшелер, мектептер бар. Алматыда Ы. Алтынсарин атында Ғылым академиясы бар, медаль бар.

3. Анасын жырламаған адам жоқ. Енді оқушылар мына сұраққа жауап беріңдер

1) Ақ сүт беріп аялаған,

Менен бәрін аямаған.

Жанашырым саялаған,

Ол кім? - ( Аяулы анам)

Сендерді дүниеге әкелген кім?

2) Ана - біздің күніміз. Не айтасыңдар?

АНА

↓

Ақылды сұлу, ардақты, құрметті, дос

3) Ана бізге жарық дүние сыйлады,

Ол түн ұйқысын төрт бөліп өсірді.

Барлық жақсыны бізге арнады,

Барлық жақсы сөздерді бізге айтады.

4. Мәтінді балаларға оқып беру, түсіндіру.

5. Сөздік жұмыс жүргізу.

Тентек - бұзақы

Сауап - жақсылық жасағанды

Уәде - ант, серт

Кемге - арзанға, азға

Кемтарлықпен - жоқшылықтан

Үнемді - үнемдеу

Сіңлі - сіңлісі (туыстықты білдіреді)

6. Сұрақ - жауап беру.

1 ) Әңгімеге кімдер қатысады?

2) Сіңлісінің сөзін тауып оқы.

3) Әңгімедегі кейіпкердің қайсысы ұнады?

4) Осы екеуінің ісі қамқорлыққа жата ма?

5) Қамқорлық сөзіне жуық, жақын сөздерді табайық.

Әлпештеу ҚАМҚОРЛЫҚ аяушылық

Көмектесу жаны ашу жақсылық

7. Пікірталас ойы? Оқушылардың ойы. Тақырыппен келісеміз бе?

8. Сергіту сәті: Қане, қанат жазайық,

Қарлығаш боп ұшайық.

Ұшып - ұшып алайық,

Орнымызға қонайық.

9. Диалогты түсіндіру. Шығармадағы екі немесе бірнеше адамның өзара сөйлесуі диалог деп аталады.

10. Балаларға оқыту, диалогпен.

11. Шығармашылық жұмыс:

1) Ана деген сөзді естігенде есіңізге не түседі?

2) Ана туралы шығарма жаздыру.

12. Сабақты бекіту.

1. Мәтіннің қай түрі?

2. Авторы кім?

3. Кейіпкерлерін ата?

4. Диалог деген не?

5. Сөздік ( тентек)

6. Қорытынды ой.

13. Ғажайып қоржын.

1) Ана туралы қандай мақал - мәтелдер білесіңдер?

2) Әдептілік туралы мақал - мәтелдер айту.

3) Ана туралы білетін тақпақтар болса...

4) Анаңа қандай тілек айтар едіңдер?

5) Қандай сыйлық сыйлар едің?

6) Анаңды суреттеп, мінездеме.

Қорытынды: Мадақтау, бағалау.

Үйге оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: М.Мақатаев. Қарттарды сүйем.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға атақты ақын Мұқағали Мақатаевтың өмірі, шығармашылығы туралы айта отырып, өлеңнің негізгі идеясы - қарттар, олар - тірі шежіре, дана, ақылды екендігін ұғындыру; оқушылардың мәнерлеп оқуға деген ниет - ынтасын дамыту, тіл байлығын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту.

қарттарды сүйе білуге, құрметтеуге, мейірімділікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Күнге қолдарыңды созыңдар. Күннің жомарт сәулелері ананың нәзік алақанындай аялайды, сипалайды, жылытады. Сиқырлы күн жүрегімізді жылу мен махаббатқа толтырады.

Барлығы:

Күн жарығын алақанға саламын,

Таң шапағы арайлап,

Дала нұрға боянды.

Балалардың барлығы,

Ұйқысынан оянды.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Ы.Алтынсарин. Шеше мен бала.

1) 3 оқушы дайындаған көріністі көрсету

2) Сұрақ жауап:

А) Әңгімедегі кейіпкерлерді ата

Ә) Әңгімеде саған қай кейіпкер көбірек ұнады? Неге?

Б) Үлкен қыздың орнында сен болсаң, не істер едің?

Ойланып жауап бер: - Балалар, біз қандай үлкен бөліммен танысып жатырмыз?

- «Қадірлі әкелерім, мейірлі аналарым».

- Дұрыс айтасыңдар, енді осы тарау бойынша қандай тақырыптармен танысып едік, кімнің есінде бар?

1. Ата ақылы/Сырбай Мәуленов/

2. Атасы мен немересі /С. Көбеев/

3. Шал мен балалар /С. Көбеев/

4. Апаның тілін алса егер… /Ж. Смақов/

5. Ата - әжеме хат /Ы. Алтынсарин/

6. Айтшы, әжетай/Ж. Смақов/

7. Ұшқан ұя/Б. Момышұлы/ т. б.

« Ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер» дегендей осы өткен тақырыптарымыздың барлығы үлкенді сыйлау, үлкенді құрметтеуге арналған екен.

Үй жұмысын қорытындылау: 1. Шығармадағы екі немесе бірнеше адамынын өзара сөйлесуі диалог деп аталады. 2. Көбірек жақсылық етуге шамаң келсін десең үнемді болу керек.

ІІІ. Жаңа сабақ М.Мақатаев. Қарттарды сүйем.

I. Ата, ана, бала туралы мақал - мәтелдер айту.

М.Мақатаевтың бір шумақ өлеңімен бастау

Ақ қырау тұрған ақпанда

Ағаштар сырға таққанда.

Бозарып тұрып ақ таңда,

Есіңе мені алғайсың,

Есіңе мені алғайсың! Балалар, осы өлең шумақтары сендерге таныс па?

Ендеше, бүгінгі жаңа сабағымыздың мақсаты:Мұқағали Мақатаев атамыздың өмірімен және Мұқағали атамыздың қарттарды құрметтеу,қадірлеу жайында жазған « Қарттарды сүйем » өлеңімен танысамыз.

Мұқағали Мақатаев 1931 жылы Алматы облысы Райымбек ауданына қарасты Қарасаз ауылында дүниеге келген. Ақынның балалық шағы Ұлы Отан соғысына тұспа - тұс келеді. Мұқағали 10 жасынан бастап соғысқа кеткен әкесін сағынып өлең жазған. Ол өлең боп өмір сүрді. Өлең боп өмірден өтті. Яғни, 1976 жылы қайтыс болды. Оның: «Қарттарды сүйем», «Мен таулықпын», «Барлығы да сендердікі» деген өлеңдері бар.

1931жыл 9-ақпан.Алматы облысы,Райымбек ауданы,Қарасаз ауылы

-Атасы-Мақатай, әжесі-Тиын -Әкесі-Сүлеймен, шешесі-Нағиман -Жан жары - Лашын

-Алғашқы өлеңдерін 10жасынан жаза бастаған -Қызы-Алмагүл, ұлдары-Айбар,Жұлдыз

-Кітаппен жұмыс

1.Өлеңді мәнерлеп оқып беру

2.Өзбетімен жартылай дауыспен түсініп оқу/ Таныс емес сөздерді түртіп алу/

3.Сөздікпен жұмыс мұрагер- кемеңгер- дана- сиреп -

4.Дауыстап, мәнерлеп тізбектей оқыту 5.өлеңнің мазмұнын ашу, талдау -Балалар, осы өлең кімдер туралы екен?- Қарттар туралы.

Ой топтастыру « Қарт» сөзін естігенде көз алдарыңа кімді елестетесіңдер?Қарт сөзін басқа қандай сөздермен алмастыруға болада?

Сергіту минуты

Мына сұрақтарға жауап алу.

1) Өлеңнің авторы кім?

2) Ол туралы не білесің?

3) Мұрагер дегенді қалай түсінесің?

4) Өлеңге сүйеніп, қарт ұғымына мағынасы жуық сөздерді теріп жаз. Ол сөздерді «Күн шұғыласына» орналастыр.

Ой толғау: Осы өлең неге бөлімнің соңына берілген деп ойлайсың?

Тізбектеп оқыту.

Шығармашылық жұмыс. Осы тақырыпқа байланысты 1шумақ өлең шығару. Мен дайын өлең жолдарын беріп, оқушыларға соны аяқтауды ұсынамын.

Бұрынғы біздің…….. (бабалар)

Қасиетті………(даналар)

Бабалардан бата………(алған)

Қазіргі біздің………(аталар).

Ой толғау: Мұқағали Мақатаветың Фариза Оңғарсыноваға шығарған өлеңдерін оқушылар жатқа айту арқылы Фариза Оңғарсынованы еске алу сәтін өткізу.

Дәптермен жұмыс. Өлеңді көшіріп жазу

Топтастыру. Ы. Алтынсарин, Абай Құнанбаев жане М. Мақатев шығармашылығы туралы біз не білеміз.

Қарттар үйі туралы біздін көз қарасымыз (пікір сайыс) Оқушылар: Бөбектерді қуантып,

Құрметтейміз қарттарды.

Жас ұрпақпыз талапты,

Жақсы оқимыз сабақты.

Қорытынды. - Балалар, бүгінгі сабақта біз не үйрендік?(Топтастыру) Бағалау.

Нұр жауып тұрған көктемде,

Гүл тере барсаң бөктерге.

Қоңыраулатқан аспанды,

Найзағай шаншып өткенде.

Есіңе мені алғайсың

- деп артына мол мұра, өсиет қалдырған ақын өлеңімен сабағымызды аяқтаймын. Осындай әдемі өлеңдерімен ақын біздің есімізде мәнгі жатталып қалады. « Өлді деуге бола ма айтыңдаршы, өлмейтұғын артына із қалдырған» деп Абай атамыз айтқандай, Мұқағали атамыз өлген жоқ. Ол бізбен мәңгі бірге, жырлары да мәңгі жасай береді. Олай болса, балалар, біздің бүгінгі сабағымыз осымен аяқталмайды, әлі де болса өлеңдерін оқи, отыра талдаймыз.

Үйге тапсырма:

1. Өлеңді жаттау

2. Қарттар үйі туралы мәліметтер жинақтау

3. М. Мақатаев өмірі және шығармашылығы туралы мәліметтер жинақтау.

Бағалау: Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау, мадақтау.

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталау,

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтап, тиянақтау. Әңгімелер мен өлеңдерді қайталап еске түсіру, ондағы негізгі ойды анықтап өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге дағдыландыру. Балаларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Мұқағали Мақатаев «Қарттарды сүйем» жатқа айту.

ІІІ. Бекіту сабағы Бөлімді қайталау,

А)КІТАППЕН ЖҰМЫС:

Бөлім: «Қадірлі әкелерім, мейірлі аналарым»

Сырбай Мәуленов «Ата ақылы»

Спандияр Көбеев «Атасы мен немересі»

Спандияр Көбеев «Шал мен балалар»

МЫСЫҚ ПЕН ТЫШҚАНДАР

Жақан Смақов «Айтшы, әжетай»

Жақан Смақов «Апаның тілін алса егер...»

Ыбырай Алтынсарин «Ата-әжеме хат»

Бауыржан №момышұлы «Ұшқан ұя»

Қайқаус «Ата-ананы құрметтеу туралы»

Фариза Оңғарсынова «Жылу»

Фариза Оңғарсынова «Әже»

Мағжан Жұмабаев «Бесік жыры»

Ыбырай Алтынсарин «Шеше мен бала»

Мұқағали Мақатаев «Қарттарды сүйем»

Ә) ТОППЕН ЖҰМЫС:

І-топ

Сырбай Мәуленов «Ата ақылы»

Спандияр Көбеев «Атасы мен немересі»

Спандияр Көбеев «Шал мен балалар»

МЫСЫҚ ПЕН ТЫШҚАНДАР

Жақан Смақов «Айтшы, әжетай»

ІІ-топ

Жақан Смақов «Апаның тілін алса егер...»

Ыбырай Алтынсарин «Ата-әжеме хат»

Бауыржан №момышұлы «Ұшқан ұя»

Қайқаус «Ата-ананы құрметтеу туралы»

ІІІ-топ

Фариза Оңғарсынова «Жылу»

Фариза Оңғарсынова «Әже»

Мағжан Жұмабаев «Бесік жыры»

Ыбырай Алтынсарин «Шеше мен бала»

Б) ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМА:

Жақан Смақов «Апаның тілін алса егер...»

Фариза Оңғарсынова «Жылу»

Мағжан Жұмабаев «Бесік жыры»

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталау, тест.

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтап, тиянақтау. Әңгімелер мен өлеңдерді қайталап еске түсіру, ондағы негізгі ойды анықтап өз сөздерімен әңгімелеп айта білуге дағдыландыру. Балаларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Өткенді қайталау

ІІІ. Бекіту сабағы Бөлімді қайталау, тест.

А)Отбасы ағашын жасау және оны толықтыру

Ә)Тест

1) «Кім үлкенді тыңдаса,

Кім үлкенді сыйласа,

Үлкен болған кезінде

Сыйлы болмақ өзі де», - деп айтқан кім?

А)Спандияр Көбеев

Ә)Сырбай Мәуленов

Б) Жақан Смақов

В)Ыбырай Алтынсарин

2. Оқиғасы «Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер» деген нақыл сөзге құрылған шығарманы ата.

А) С.Көбеев Атасы мен немересі

Ә) Ы.Алтынсарин Шеше мен бала

Б) Б.Момышұлы Ұшқан ұя

В) М.Мақатаев Қарттарды сүйем

3. Әжетайым деген сөз қай мәтінде кездеседі?

А) Б.Момышұлы Ұшқан ұя

Ә) Ф.Оңғарсынова Жылу

Б) Ф.Оңғарсынова Әже

В)Ыбырай Алтынсарин

4. Аталарым деген сөз қай мәтінде кездеседі?

А) Б.Момышұлы Ұшқан ұя

Ә) Ф.Оңғарсынова Жылу

Б) Ф.Оңғарсынова Әже

В) М.Мақатаев Қарттарды сүйем

5. Айдай анам деген сөз қай мәтінде келтірілген?

А) Ф.Оңғарсынова Әже

Ә) Ы.Алтынсарин Шеше мен бала

Б) Б.Момышұлы Ұшқан ұя

В) Ф.Оңғарсынова Жылу

6. Жеті атаңды білу қажеттілігі қай шығармада айтылған?

А) Ф.Оңғарсынова Жылу

Ә) Б.Момышұлы Ұшқан ұя

Б) С.Көбеев Атасы мен немересі

В) С.Көбеев Шал мен балалар

7. «Түн ұйқысын төрт бөліп,

Түнде бесік таянған» деген жолдардың авторы кім?

А) Жақан Смақов

Ә) Спандияр Көбеев

Б)Ыбырай Алтынсарин

В)Фариза Оңғарсынова

8. Әлди бөпем деген сөздері бар жыр қалай аталады?

А) Батырлар жыры

Ә) Төрт түлік жырлары

Б) Наурыз жыры

В)Бесік жыры

9. Ер адамға қатысты қариялар, қарттар сөздерінің мағыналас қатарын толықтыр:

А) Аталар

Ә) Әжелер

Б) аналар

В) Апалар

10. «Үлгілі бала» деген кітабы бар балалар жазушысы кім?

А)Ыбырай Алтынсарин

Ә)Жақан Смақов

Б)Спандияр Көбеев

В) Бауыржан Момышұлы

Б) ТОППЕН ЖҰМЫС:

І-топ Фариза Оңғарсынова «Жылу»

ІІ-топ Мысық пен тышқандар

ІІІ-топ Спандияр Көбеев «Атасы мен немересі»

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Ы.Алтынсарин. Салақтық.

Сабақтың мақсаты:

Мәтіннің мазмұнын меңгерту,көркем шығармаларды оқуға қызығушы-лығын ояту. Оқушылардың сөздік қорын,ойлау қабілетін дамыту, Оқушыларды ұқыптылыққа, еңбекқорлыққа, тазалықты сүюге баулу

Ыбырай Алтынсариннің "Салақтық" атты әңгімесімен таныстыру

Мәтіннің мазмұнын меңгерту, көркем шығармаларды оқуға қызығушылығын ояту.Оқушылардың сөздік қорын, ойлау қабілетін дамыту өзіндік ой-пікірін айта білуге дағдыландыру.Оқушылардыұқыптылыққа еңбекқорлыққа,

тазалықты сүюге баулу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ Ы.Алтынсарин. Салақтық.

топқа бөлу, ойлау, ой шақыру, пікірлесу, болжау. Топтастыру, сергіту сәті, кері байланыс.

Тапсырмалар

1-тапсырма: Сөзжұмбақ шешу, Мақал-мәтел жарысы

2-тапсырма: Ортақ тақырып

3- тапсырма: Пікірлер ағашы

4-тапсырма: Мәтінмен жұмыс.

5-тапсырма: Сиқырлы сұрақтар.

6-тапсырма: Ой толғаныс

Үйге тапсырма

Мәтінді оқып келу, сұрақтарға дайындалу

«Үш сөзді таңда»

Топтық жұмыс

«Миды ойландыру»

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Жағымды жағдай орнату.

Адам қасиеттері жазылған қағаздарды топтарға бөліп беріп, сол туралы әңгімелету

Салақтық. Өз беттерімен 1-2 мин жұмыс жасату.

Оқушылар топқа бөлініп, бір-біріне жағымды жағдай орнатады…

Әр топ адам қасиеттері бойынша топта талқылап, ортада қорғайды.

Жағымсыз қасиеттер туралы ассосация жасап, талқылап, қорытынды жасайды.

Сөзжұмбақ шешу

Пікірлер ағашы

Мәтінмен жұмыс

Сиқырлы сұрақтар

Ой толғаныс

Сергіту сәті

Осы мақал-мітелдерге қандай ортақ тақырып беруге болады?

А) Туған жер, Отан туралы

Ә) Еңбек туралы

Б) Жақсы, жаман істер туралы

В) Ерлік, Батырлық туралы

Автор туралы ой

Мәтінді топта оқыту жұмысын жүргізу.

"Болжау" стратегиясын пайдаланып, мәтінді

үш бөлікке бөлейік.

Сұрақтар қоямын. Мәтін соңында берілген сұрақтарды талқылату.

1).а."Автордың орындығы" стратегиясы.

2).Түйін;-Осы әңгімені қандай мақалмен қорытындылауға болады?

3 «Көңілді күн» би қимылдары

Оқушылар сабақтың мақсаты мен қандай табысқа жететінін анықтап алады.

Мақалдарды аяқтап шешу қажет.

Оқушылар топтасып ақылдасып жауабын табады.

Автор туралы мағлұмат береді.

3-топта оқып талқылайды.

Сұрақтарға мәтіннен түсінгендері бойынша жауап беріп өз пікірлерін дәлелдейді.

Орындыққа "автор" отырып автордың рөлін сомдайды.

4.Қорытындылау

Ой-қиял

Топпен жұмыс

Топтық тапсырма беру "Топтастыру"стратегиясы бойынша салақтыққа қандай қылықтарды жатқызуға болады

Топтастыру арқылы орындайды

Рефлексия/ бағалау

«Үш сөзді таңда» әдісін қолдану.

Он екі сөздің ішінен үш сөзді таңдай отырып, бүгінгі сабақ бойынша өз-өзін бағалайды.

Үйге тапсырма

Мәтінді оқып, сұрақтар мен тапсырмаларды орындап келу.

Сабақтың тақырыбы: О.Әубәкіров. Сүт қалай ұйықтады?

Сабақтың мақсаты:

Оспанхан Әубәкіровтің өмірбаянымен таныстыру, ертегінің мазмұнын ашу,сүт тағамдарымен тереңірек таныстыру. Оқушыларға бағыт-бағдар бере отырып, өздіктерінен жұмыс істеу, өз ойын әдеби тілмен өрнектей білуге машықтандыру. Ертегі арқылы еңбексүйгіштікке, мейірімділікке баулу,төрт түлікті құрметтеуге,сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер, О.Әубәкіров суреті,әр бөлімге байланысты суреттер, «Сөз құрап жаз» кестесі,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Ы. Алтынсариннің «Салақтық» деген әңгімесін тізбектеле оқу

«Көкпар» тарту ойыны. Ойынның шарты: Бұрынғы заманда көкпар ойнаған жігіттер өздерінің күшімен сыналса, бүгінгі біздің көкпарымыздың шарты бойынша біз біліміміз арқылы күш сынасамыз., Яғни көкпардың (серкенің ) мүйізіндегі іліуді тұрған сұрақтарға жауап берген адам көкпарды алып кетеді.

Сұрақтар оқу:

- Ы. Алтынсарин кім?

- Оның қазақ балаларын оқуға шақырған өлеңінен үзінді айт.

- Биыл 2 - сыныпта қандай әңгімелерін оқыдық?

- «Салақтық» сөзіне қарсы мағыналы сөзді ата

- Тазалық жайлы нақыл сөздер айт.

- Нелер у болуы мүмкін? (дәрілер, түрлі сұйықтықтар)

ІІІ. Жаңа сабақ О.Әубәкіров. Сүт қалай ұйықтады?

Оқушылардың қызығушылығын ояту.

- Бүгін Оспанхан Әубәкіровтің «Сүт қалай ұйықтады?» деген ертегі - өлеңімен оқып, танысамыз.

Шығармамен таныспас бұрын авторымен танысып алайық.

1) Автор жайлы мәліметпен танысу.

Жазушы - ақын Оспанхан Әубәкіров 1934 жылы, мамыр айының 4 - ші жұлдызында Алматы облысы, Жамбыл ауданы Үшбұлақ ауылында туған.

Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік консерваториясының театр факультетін тамамдаған. 1958 - 1976 жылдары қазақ филармониясында «АРА - Шмель» журналында қызмет істейді. Сатиралық жанрмен бірге балаларға арналған өлең, жыр, ертегі, пьеса, белгілі композиторлар әндеріне мәтін жазумен, аудармалармен айналысқан.

«Жасыратын не бар?», «Сыйлық», «Ұзын сөздің қысқасы», «Күлкіңіз келе ме?», «Өзіміз білеміз» атты сықақ әңгімелері мен жинақтары жарық көрген.

1980 - жылы балаларға арналған қазақ - қалпақ сатиралық жинағы үшін Қазақстанның

Жазушылар одағының сыйлығы берілген.

7. Сергіту минуты.

8. Оқулықпен жұмыс.

а) Сөзжұмбақ «Ұйқышыл» Көлденеңінен:

1. Сүт қандай? (сұйық )

2. Сүтті пісіріп, ашытқы қ осып әдейі ашытып жасалатын тағам (айран)

3. Тұз қосып кептірілген, сүттен жасалған тағам. (құрт)

4. Сиыр туғандағы алғашқы сүт (уыз)

5. Сүтке сары су қосып, ұзақ уақыт қайнатып жасалған

жұмсақ, сарғыш тағам (ірімшік)

6. Айранды сүзіп,............ жасайды. (қатық)

7. Сиырдың сүтін қандай ыдысқа сауып аламыз? (шелек)

Торкөздің ішінен "Ұйқышыл" деген сөзді оқуға болады.

б) Жаңылтпаш айту:

Ұйқышыл кісіні ұйқы қысты,

Ұйқышыл кісінің ұйқысы күшті.

3) Мағынаны тану

Мәтінмен жұмыс «Сүт қалай ұйықтады?» өлең - ертегімен оқып танысу

2.Өлеңді нақышына келтіре оқып беремін.

3.Оқушыларға тізбектей оқытамын.

4.Тыйым сөз: Кісіге қарап есінеме.Есіней қалсаң,аузыңды қолыңмен қалқала. (Оқушыларға өздері білетін тыйым сөздер айтқызу.)

9. Ертегімен жұмыс.Тауып оқу.

1.Ертегіден ел-жұрттың сөзін тауып,әуеніне сай оқы.

2.Ертегідегі мақалды тауып оқы.

3.Әженің іс-әрекетін тауып оқы.

4.Қалтаға құйылған сүттің жағдайын тауып оқы.

Ой - толғаныс

1. Сұрақтар қою:

- Ертегіде ненің әрекеті суреттелген?

- Ертегіде қандай нақыл сөз келтірілген?

- Мәтіндегі қорытынды ой айтылған жолдарды тап.

2. Мәтінмен жұмыс. а) іштей оқу, б) дауыстап тізбектеле оқу

3) Суретпен жұмыс:

- Суретке қарап ертегідегі сүттің іс - әрекетін қарасөзбен әңгімелеу

4) Дәптермен жұмыс. Топтастыру. а) Сүт тағамдары: айран, қатық, сүзбе, ірімшік, уыз, құрт.

ә) « Дұрыс сөз тіркесін тап» Дұрыс тіркесті тауып дәптерге жаз

балдай

тәтті

құрт

тұздалған

қышқыл

туралған

айран

кепкен

қара

ашыған

сүт

жайылған

б) Ұйқас сөз табу.

Мысалы:

Тоқты, -------------- Бота,

Тепті допты. ----- Үйренді нота.

Айран,

Қалдым қайран.

Осы сияқты айран, сүзбе, құрт, уыз сөздерімен ұйқас құрастыруды тапсыру..

4) Қарама - қайшы пікірлер

Ұйқының пайдасы

Ұйқы адамның күш - қайратын

қалпына келтіреді. Адам ұйықтағанда жұмысқа уақытылы бара алмайды.

Ұйқының зияны

Көп ұйықтаған адам енжар болады.

Ештеңе жасағысы келмейді. Сабаққа, тынығады. Ертеңінде сергек болып тұрады. Еріншек, жалқау болады.

Ертегіні бөлімдерге бөлу (3 бөлім)

Бөлімдерге ат қою. 1-бөлім: «Сүттің ұйықтап қалуы».

2-бөлім :«Сүттің тасуы».

3-бөлім :«Қалтаға құюы».

Бөлімдерге сәйкес суреттерді ілемін,өз сөздерімен ертегіні баяндатамын.

Өмірмен байланыстыра отырып, «Құрттың дайындалуы» туралы айтамын.

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

- Оспанхан Әубәкіровтің ертегісінің негізгі ойы не? Автор балаларға қандай ой тастайды?

- Ертегі сендерге ұнады ма?

- Өздерің қалай ойлайсыңдар «ұйқы» адамға қажет пе?

Бағалау.

Үйге тапсырма: Ертегінің мазмұнын айтуға дайындалу

Сабақтың тақырыбы: Амандасу салты

Сабақтың мақсаты:

Амандасу сөзінің мағынасын және түрлерін түсіндіру. Сәлемдесе білуге дағдыландыру. Балаларды адамгершілігі мол етіп тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Салақтық» өлеңін оқу, мазмұнына сай сурет салу

ІІІ. Жаңа сабақ Амандасу салты

А)КІТАППЕН ЖҰМЫС

Мақалдарды оқып, мағынасын түсіндіру.

Ә) амандасу деген не? Оның мәні қандай?

МӘТІНДІ ОҚУ, МАҒЫНАСЫН АШУ

Б)Сәлем сөзінің мәні қандай?

Сәлемдесу неліктен әдептіліккке жатады?

Төс қағыстырып амандасудың мәнісі неде? Амандасудың тағы қандай түрлері бар?

Қауышып амандасу түрін көрсету

В)ОЙЛАНЫП ЖАУАП БЕР!

Айгүлдің ауырып сабаққа келмегеніне бір жұмадай уақыт болып еді. Оның мектепке келгеніне ерекше қуанғандардың бірі-өз құрбысы Жанар. Айгүлді көрген бетте құрбысы оның бетінен сүйіп амандасты. Осы амандасу түріне өз көзқарасыңды білдір.

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: мәтінді оқу, мазмұнын әңгімелеп айту.

Сабақтың тақырыбы: Е.Ерботин.Даңғой.

Сабақтың мақсаты:

Есентай Ерботиннің өмірі мен шығармалары туралы түсінік беру. «Даңғой» өлеңімен таныстыру.Сөздік қорын, ой - өрісін, танымдылық қабілеттерін дамыту.Патриоттық, адамгершілік тәрбие беру. Жаман әдеттер мен жат қылықтардан аулақ болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер Күн шапағы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Мұғалім: Екі көз не үшін керек?

Оқушылар: Бар жақсылықты көру үшін.

Мұғалім: Екі құлақ не үшін керек?

Оқушылар: Ақыл - кеңес тыңдау үшін.

Мұғалім: Екі қол не үшін керек?

Оқушылар: Елге көмек беру үшін.

Мұғалім: Екі аяқ не үшін керек?

Оқушылар: Шетте жүрсең,

Туған жерге жету үшін.

Мұғалім: Жарайсыңдар, балалар. Сендер Отанымыздың жарқын болашағысыңдар!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

АМАНДАСУ САЛТЫ бойынша алған білімдерін пысықтау, әңгімелеу

ІІІ. Жаңа сабақ Е.Ерботин.Даңғой.

Жұмбақ. Шешуі: қияр.

Қиярдың суреті слайдта.

- Қияр қандай көкөніс?

- Қандай пайдасы бар?

- Қиярды қайда пайдаланады?

Қияр туралы оқушыларға жаңа мәліметтер беру.

Қияр шөптекті, бақшада өсетін дақыл. Асқабақ тұқымдас көкөніс түрі. Қиярдың отызға жуық түрі бар. Жемісі қабақ, тағамға пайдаланады. Қияр 12°С жылылықта егіледі. Жылу сүйгіш, топырақ жылынып, таңғы суық қайтып, күн әбден жылынғанда себіледі.

Балалар, жаңа сабағымыздың тақырыбы: Даңғой. Есентай Ерботин.

Есентай Ерботиннің өмірі мен шығармалары туралы түсінік алу. «Даңғой» өлеңімен танысу. Ой өрісімізді кеңейту.

«Даңғой» деген сөзді қалай түсінесіңдер?

Тақтамен жұмыс.

Қарашаның жиырма тоғызы

Даңғой(мысал)

Есентай Ерботин

Автор туралы мәлімет беру.

Есентай Ерботин (1940 - 1992) Павлодар облысы, Баянауыл ауданында туған. 1950 жылы республикалық «Балдырған» журналында балаларға арналған алғашқы сықақ өлеңі жарияланады. Содан бері «Өрнек», «Өнеге», «Серік пен Берік», «Менің досым», «Балалар бал болғанда», «Далаға саяхат» атты кітаптары жарық көрген. Бүгін біз «Даңғой» деген мысалымен танысамыз.

Мысалды оқып беру. Түсіндіру. Сұрақтарға жауап беру. 3 қатардан 3 оқушы өлеңді оқиды.

Ал, енді даңғой дегенді толықтырайық. Даңғой- мақтаншақтық, өзін өзі асыра бағалау, айналасын менсінбеу.

Мысал бойынша білім баспалдағын сызу.

Жарамсыз қалуы

Семіп қалуы

Шарықтау шегі

Мақтануы

Шиеленісуі

Қиярдың көзге еленбеуі

Дамуы

Басталуы

Сөздік жұмысы. Даңғой- мақтаншақтық, өзін өзі асыра бағалау, айналасын менсінбеу.

Сабақты бекіту. Шығармашылық жұмыс.

(Мысалдағы нақыл сөздерді тауып оқыңдар.)

Жарамаса кәдеге,

Құр жатқаннан не пайда?

Өндірмесе дәнеме,

Мақтанғаннан не пайда?

Мақтаншақтық жаман әдет. (жаман әдет туралы жазу)Құр мақтанғаннан іспен дәлелдеп көрсеткен жөн. «Сөзден сөз құра» ойыны.

Мақтаншақтық

Мақтаншақ --- ақша ------ қан -------- ақта

мақтану ------- ана --------- ата -------- ақтық

қатық ---------- ат ----------- қант ------- ақ

тымақ --------- шақа ------- шақ ------- мақта

Сабақты қорытындылау. Психологиялық тренинг.

Балалар, мынау не? Сары доп, жер, шар, күн

Бүгінгі сабақ көңілді, қызықты, мазмұнды өтті. Сондықтан мен оны күнге теңесем қалай болар еді?

Тамаша! Керемет! Жақсы!

Күнге не жетпей тұр?

Сәулесі, шапағы.

Оны өздерің жасаңдар. Бүгінгі сабақта қандай жұмыс жасадық? Нені үйрендік?

Сабақты бағалау.

Артықшылықтары мен кемшіліктерін атап өту.

Үйге тапсырма: Мысалды түсініп оқу.

Сабақтың тақырыбы: Ш.Смаханұлы. Тәкаппар.

Сабақтың мақсаты:

Мысалдағы негізгі ойды ұғындыру, сұрақ қою арқылы баланы жан-жақты ойлауға, сөйлеуге үйрету, сөздік қорын, дүниетанымын кеңейту.

Адам бойындағы жақсы қасиеттерге тәрбиелеу жаман әдеттен аулақ болуға

үйрету.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

а) «Даңғой» мысал өлеңді мәнерлеп оқу.

ә) рольге бөліп оқушылардың оқуы

б) не түсіндің?

- Мысалда қандай жаман қасиеттер айтылған?

Үлестірмелі тапсырмалар.

1. Мақтанған қияр қандай күйге ұшырады?

2. Мысалда қандай әдет сыналған?

3. Мақтаншақ адам қандай болады?

ІІІ. Жаңа сабақ Ш.Смаханұлы. Тәкаппар.

Адам бойында жаман және жақсы қасиеттер болады екен. Жақсыға әркез жақын болып, жаманнан бойымызды аулақ ұстауымыз керек. Осы мақсатта Ш.Смаханұлының «Тәкаппар» деген мысал өлеңімен танысамыз.

1. Мысал- қызықты да, қысқа шығарма . Әр мысалда түйінді ой болады. Мысал- өнеге айту сипатында шығарған шығарма. Адамға бойындағы кемшілікті, мінді күлкіге айналдырады.

Шона Смаханұлы 1924-1988 ж. Жамбыл облысы, Талас ауданында дүниеге келген. Белгілі сатирик, әзіл-сықақ жанырының шебері. «Қу түлкінің сыбағасы», «Қоңыраулы шеңгел» мысалдарының авторы.

2. Мғынаны тану.

- «Тәкаппар» сөзінің мағынасын қалай түсінеміз?

(өзімшіл, мақтаншақ, паң)

- Осылай болу дұрыс па?

3. 1қатар: Балықтың адам үшін қандай пайдасы бар?

2 қатар: Балық түрлерін ата.

(шортан, алабұға, сазан, бекіре).

4. Мысалды мұғалімнің мәнерлеп оқуы.

5. Мысалдан балықтың мақтануын , құрлықтағы куйін тауып оқыту.

6. Мысалдан балықтың мақтануын, құрлықтағы күйін тауып оқыту.

(дәптермен жұмыс) кестеге жазу:

Балықтың 1-ші сөзі:

Балыктың 2-ші сөзі;

Жөнімді өзім білемін, Мөлдір суым мекенім,

Сусыз-ақ өмір сүремін. Енді қайтсем жетемін?

Қадіріңді білмедім

Неге шалқып жүрмедім.

Ой қозғау.

Екі мысалды салыстыру.

Е. Ерботин ұқсастығы Ш. Смаханұлы

«Даңғой» «Тәкәппар»

Қиярдың мақтануы. 1. Өзімшіл Балықтың мақтануы.

2.мақтаншақ

3.өркөкірек

Мысалдағы қорытынды ой не?

1 қатар: Мақтаншақ- жаман әдет.

2 қатар: Мақтанғаннан не пайда

Өндірмесе дәнеме.

-Мысалдан өзіңе қандай сабақ алдың?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

.ҮЙГЕ ТАПСЫРМА:

мысалды мәнерлеп оқу. Тәкәппар балықтың суретін салу.

Сабақтың тақырыбы: М.Гумеров. Көк кептер.

Сабақтың мақсаты: Мәтінге түсінік бере отырып,оқуға , кейіпкердің іс-әрекетінің мәнін ашуға үйрету,оқырмандық көз қарасын қалыптастыру.

оқушылардың мәнерлеп оқу, сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Тіл байлығын, шығармашылық қабілетін дамыту. Шығармаға байланыстыра отырып балаларды адамгершілік қасиеттерді тани білуге, адал достыққа баулу, құстарды қорғауға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: 1.Топта өз ойларын айта білуге үйрену

2. Достыққа адал болуға, құстарды қорғауға тәрбиелеу

3.Жүйелі сөйлеп, ойын еркін айта білуге.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІ Сиқырлы сандар

10 - .Шона Смаханұлы кім? Оның қандай шығармаларын білеміз?

20-Бұл мысал неге «Тәкаппар» деп аталған?

30- Балық қалай мақтанды?

40- Құрлыққа шыққан балық қандай күйге ұшырады?

50- Балықтың өкінішін білдірген шумақты кім айтады?

ІІІ. Жаңа сабақ М.Гумеров. Көк кептер.

Ой қозғау

Бұл қандай құс?

Көгершін ненің нышаны ретінде алынады?

Автортану

Машқар Гумеров

Машқар Гумеров - 1927 жылы 11 қарашада Башқұртстанның Асқын ауданындағы Күбияз елді мекенінде ауыл молдасының отбасында туған.

1937 жылы үй-ішімен Солтүстік Қазақстан облысына көшіп келіп, қазақ орта мектебінде оқыған. Ұлты татар болғанымен, шығармаларын тек қазақ тілінде жазады.

1942 жылы сегізінші сыныпты бітірген соң, колхоздың егіс бригадасында есепші болып жұмыс істеген.

Ал 1943-1946 жылдары ауыл шаруашылығы техникумында оқып, оны тамамдаған соң, МТС-тің учаскелік ағрономы болды.

1953 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетінің қазақ тілі мен әдебиеті бөлімін бітірді. Главлитода цензор, «Қазақстан пионері» газетінің редакциясында әдебиет пен өнер бөлімінің меңгерушісі,

1957 - 1977 жылдары «Қазақстан», «Жазушы», «Жалын» баспаларында редактор болып қызмет атқарды.

Шығармалары

«Ұя» атты алғашқы әңгімесі 1952 жылы «Пионер» журналында жарық көрді. Содан бері жазушының ондаған прозалық кітаптары шыққан.

Кезінде балалар мен жастарға арналған шығармаларға жыл сайын жарияланып келген республикалық бәйгеде сан мәрте (1984, 1985, 1986, 1990, 1994) әр түрлі жүлделі орындарға ие болды. 1990 жылы «Жалын» баспасында жарық көрген «Ортаншы ұл» атты повестер жинағы Қазақстан Жазушылар одағының С.Мұқанов атындағы сыйлығын алды. В.Губаревтің «Павлик Морозов» повесін, қазақстандық орыс жазушысы М.Зверевтің кейбір шығармаларын, болгар жазушысы Роза Хафизованың «Қурайбаланың басынан кешкендері» атты ертегі-повесін, башқұрт жазушысы А.Хакимовтың повестерден қүралған екі кітабын және басқа да шығармалар ды қазақ тіліне аударды. Бірнеше повестері мен әңгімелері орыс тілінде шыққан.

Ана мен бала. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1956;

Үш күн, үш түн. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1958;

Асыл дәрі. Повесть. А., ҚМКӘБ, 1960;

Қос шынар. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1963;

Жоғалған кілт. Әңгімелер мен ертегілер. А., «Жазушы», 1965;

Сүйе ме, сүймей ме?.. Повестер. А.,»Жазушы», 1967;

Хазірет қарғаған ауыл. Повесть. А., «Жазушы», 1970;

Шыңырау. Повестер. А., «Жазушы», 1975;

Тоғыз тосқауыл. Повестер, ертегілер, әңгімелер (екінші басылым). А., «Жалын», 1977;

Жұмбақ сәуле. Фантастикалық повесть. А., «Жалын», 1985;

Құпия дәптер. Повестер. А., «Жалын», 1987;

Ортаншы ұл. Повестер. А., «Жалын», 1990.

Жетістіктері

«Үздік еңбегі үшін» медалімен,

Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған.[1]

Оқырмандар сайысы : Іштеу, тізбектей оқиды

Мәтінді ретімен орналастыр

Нүсіпбектің шешімі

Көрші әйелдің көмегі

Нүсіпбекті төрт-бес бала қоршап алды

Аймағанның қылығы

Ойлан-Жұптар-Талқыла

Мәтіннің кейіпкерлері

Не істеді?

Сенің пікірің

Көрші әйел-Зияда

Нүсіпбекке болысты

Нүсіпбекті жамандыққа қимады

Аймаған

.....

......

Ойлан-жауап бер!

І топ

Нүсіпбектің орнында сен болсаң қайтер едің? Аймағанның орнында болсаң ше?

ІІ топ

Шала-жансар көк кептерді қалай өлімнен құтқарып қалуға болады? Не істейтініңді рет-ретімен санамалап айт

ІІІ топ

Нүсіпбек пен аймаған арасындағы достыққа өз көзқарасыңды білдір

Топпен жұмыс

І топ

Жаман ат жолда қалдырады,

Жаман жолдас________________

ІІ топ

Жақсымен жолдас болсаң. Жетерсің мұратқа

Жаманмен жолдас болсаң____________

ІІІ топ

Досы көппен сыйлас,

Досы жоқпен________

Венн диаграммасы

БАҒАЛАУ

Өте жақсы жауап тып...... "5"

Жақсы жауап бердім..... "4"

Өзіме көңілім толмады

Әлде де дайындалуым керек....

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА :

І топ «Менің досым» эссе жазу

ІІ топ. «Достық» тақырыбына сурет салу

ІІІ топ. «Достық» туралы мақал - мәтел жаттап келу

Сабақтың тақырыбы: М.Әлімбай. Кім жомарт? Не жомарт?

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушылар мейірімділік, қайырымдылық, турашылық жайында әңгімелей келе өлең мазмұнын түсініп айта білуге, мәнерлеп оқуға үйренеді. Оқушылардың ойын жүйелеп баяндай білу шеберлігі артады.

2.Диалог түрінде берілген өлеңді оқуда дұрыс дауыс ырғағын келтіруді басшылыққа ала отырып, оқу дағдылары қалыптасады..Ойын жүйелеп баяндай білу шеберлігі артады.

3. Өзіндік пікір, көзқарастар қалыптастыра отырып, оқушылардың бойында әділдік сезім, жолдастық, адамгершілік қасиеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже:

Адам бойындағы жақсы-жаман қасиеттерді ажырата білуі, тақырыпты өмірмен байланыстыра білулері

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

1-топ Талапты

2-топ Еңбекқор

3-топ Ойшыл

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

М.Гумеров. Көк кептер

Жоспар:

1. Бейтаныс балалар

2. Арашашы

3. Нүсіпбектің досын іздеуі

4. Үйге келгендегі іс-әрекеті

1-топ. Әңгімені мазмұндайды

2-топ. Нүсіпбек пен Аймағанның қасиеттерін Венн диаграммасына салу.Нүсіпбек (аңқау, адал, сенгіш) пен Аймағанға (сатқын, арам, қу) ортақ нәрсе ? (дос балалар)

3- топ. Мәтін кейіпкерлерін және олардың іс-әрекеттерін бағалау: Мәтін кейіпкерлері не істеді? Сендерің пікірлері

ІІІ. Жаңа сабақ М.Әлімбай. Кім жомарт? Не жомарт?

Сөзжұмбақ шешу:

1. Төрт түліктің бірі не малдың қасқасы ? (жылқы)

2. Еңбек етуге ең керекті не? (қол)

3. Не өмір шырағы? (білім)

4. Тіршіліктің тірегі кім? (ана)

5. Кездескенді тақырға отырғызып кететін кейіпкер кім? (Алдаркөсе)

6. Не тас жарады,

Тас жармаса бас жарады. (тіл)

1.- Ендеше, бүгін біз "Жомарттық"туралы оқимыз. Күнді, тақырыпты жазғызу. Өтетін тақырыптың мазмұнын, мақсатын айту.

Жомарттық деген не?

Жомарт адам уәдесінде тұрады, әділ, қайырымды болады.

-Кабуснама деген не? - Оны кім жазды? Қайқауыс туралы түсінік беру.

Оқулықта берілген мақалды оқу. Жомарт сөзіне қарама -қарсы сөз - сараң сөзі.

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС:

М. Әлімбаевтің суретін көрсетіп, мағлұмат беру.

Мұзафар Әлімбаев - Қазақстанның халық жазушысы. 1923 жылы Павлодар облысы Шарбақты ауданы Маралды аулында дүниеге келген. Әлімбаев балалар әдебиетіне ерекше еңбек сіңіріп келеді. Оның «Бал дәурен, шіркін балалық», «Ақсерек пен Көксерек» т.б. сондай кітаптары оқырмандар қауымына кеңінен танымал. Әлімбаев дүние жүзіндегі 70 елдің мақал-мәтелін жинап, оларды ана тілімізге аударды.

3.Оқулықтағы өлеңді оқып, диалог түрінде оқу жолдарын көрсету.

-Диалог деген не ? Пысықтату. Оқушыларға рөлге бөліп кезекпен оқыту.

Топтық жұмыс

1-топ

"Кім жомарт? Не жомарт?" сөзіндегі кім? не? сұрақтары қай сөз табына қойылады? (зат есімнің ережесін еске түсіру)

2-топ

Өлеңде ақын кімдерді және нелерді жомарт дейді? Осы сұрақтарға өз беттеріңше жауап беріп, өлеңді жалғастырып көріңдер

3-топ

Өлеңді сурет түрінде бейнелеу.

БЕКІТУ

Батырды неліктен жомарт дейміз? (Халық үшін жанын бергендіктен)

-Ұстазды неліктен жомарт дейміз? (Бар балаға тәлім бергені үшін)

-Жерді неліктен жомарт дейміз? (Адамзатты асырағаны үшін)

-Күнді неліктен жомарт дейміз? (Жерге нұры шашырағаны үшін)

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

- Жомарттық дегеніміз не?

- Қабуснамада жомарттықтың неше белгісі бар делінген?

- Бірінші белгісі не?

- Екінші белгісі не?

- Үшінші белгісі не?

- Жомарттық деген сөзге мағынасы қарама-қарсы сөзді ата.

- Мұзафар Әлімбаев қай жерде дүниеге келген?

- Мұзафар Әлімбаевтің қандай шығармалары бар?

- Біз қандай болуымыз керек?

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА:

Өлеңді жаттап келу. Жомарттық туралы "Қабуснамадан" берілген үзіндіні жаттап келу.

Сабақтың тақырыбы: Ж.Кәрбозин. Жиырма тиын.

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды мәтінді дұрыс әрі түсініп оқуға үйрету, мәтін авторы туралы мәлімет беру.

2. Оқу дағдыларын, есте сақтау қабілеттерін дамыту.Өз ойын еркін айтуға дағдыландыру.Сөздік қорын сөз байлығын молайту.

3. Адамгершілікке, бірін-бірі сыйлауға, ата-ананы құрметтеуге, айтқанын тыңдауға, қамқор жанашыр болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

М.Әлімбаевтың Не жомарт? Кім жомарт? Өлеңін жатқа сұрау.Тақырыпқа сай мақал жаттау, қосымша сұрақтар беру.

ІІІ. Жаңа сабақ Ж.Кәрбозин. Жиырма тиын.

Мақал: Сараңда бар болса да -жоқ

Жомартта жоқ болса да -тоқ.

Жомарттық - айтқан сөзіңді орындау, әділ сөйлеу, қайырымдылық жасау

Ана - Батыр

Ұстаз

Күн

Жер

Ситуациялық сұрақ: Үзіліс - буфет

Қандай болу керек?

Сабақты математикалық жұмбақ жасырудан бастау.

1. 10+10=? Болады (20)

2. Өткен жылы бүкіл қазақ халқы тәуелсіздіктің неше жылдығын тойлады? (20жылдығын)

- Сонымен бүгінгі тақырыбымыз «жиырма тиын» деп аталады.

Қазір біз тиын емес, теңге деп сөйлейміз.Егемендік алғаннан соң 1993жылы ұлылық төл теңгеміз айналымға енді.

- Балалар, енді осы тақырыбымызға сай мақал-мәтелдердің жалғасын табу, мағынасын түсіндіру.

- Дұшпан күлдіріп айтады,

Дос жылатып айтады

- Жүз сом ақшаң болғанша,

............................................

3. Жәнібек Кәрбозин өмірі.Ақын, 1933 жылы 15 мамыр күні Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Дегерес ауылында туған.1953 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің филология факультетін бітірген.''Кербақбай'', ''Қолғанат", " Қарабек пен қарақшы" т.б.балаларға арналған пьесалар жазды.Оның балаларға арналаған "Бәйшешек", "Менің шеберханам", "Ысқырық", "Біздің Бекен қайда екен?", "Біздің ауыл балалары" сияқты өлең жинақтары бар.

4. Мәтінмен жұмыс.

а) оқып беру, мазмұнын оқушылармен бірлесе отырып түсіну, талдау.

ә) сөздік жұмыс

милығына -

5. Сергіту сәті: Кім үлкенді тыңдаса

6. Мәтін соңындағы сұрақтарға жауап беру.

7. Мәтінді оқушыларға оқыту.

8. Ойын «Сырлы сандық»

Жаңа сабаққа байланысты тапсырманы орындау.

Берілген сөйлемдерді ретімен орналастыру (тақтаға бес оқушы шығып орындайды)

1. Мен қалтамдағы екі жиырма тиындықтың біреуін оған ұсындым.

2. Дүкенге жақындағанда, біресе аяғымен, біресе қолымен қардың арасын қарап жүрген Қанатқа көзім түсті.

3. Дұрыс істегенсің.Бұның адамгершілікке жатады.

4. Табылып қалар деп, мен де қардан тиынды іздеуге кірістім.

5. Алтайжан, дүкенге барып келе қойшы.

.Қорытынды

Мақалмен қорытындылау «Басыңа іс түссе, жақсы көмек етеді, жаман күліп кетеді» сондықтан балалар «Адам болам десеңіз»

Мына қасиеттердің қайсысына жақын қайсысынан аулақ болу керек?

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: мәтінді оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айту

Сабақтың тақырыбы: Ә. Дүйсенбиев. Атай.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға адамның табиғатқа жасайтын қамқорлығы жайлы әңгімелеу; отбасы мүшелерінің қарым - қатынасы, тәлімдік үлгі - өнегенің тәрбиедегі әсері жайындағы түсініктерін дамыту; жақсы қасиеттер мен жаман қасиеттерді ажырата білуге баулу; шығармалардың мағынасын аша отырып, негізгі ойды анықтау; өздігінен еркін түрде өз ойын жеткізе білу, оқушылардың отбасында, қоршаған ортада өзін мәдениетті ұстай білу дағдыларын қалыптастыру; ауызекі, жазба сөйлеу дағдыларын қалыптастыру; сауатты жазу, өз ойын еркін түрде жеткізе білу дағдыларын, ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту,оқушыларды табиғатты аялауға; үлкенді сыйлауға; имандылыққа адамгершілікке, мейірімділікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер мақал - мәтелдер (ата тәлімі туралы), жұмбақтар, ойындар, шығармалар жинағы, нақыл сөздер, қима қағаздар,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

- бір - бірлеріне сәттілік тілеу.

Өзімді жақсы көремін,

Сені де сыйлаймын.

Бүгін, ертең,

Жақсылық болсын!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Жәнібек Кәрбозин. Жиырма тиын.

мәтінді оқу, мазмұнын өз сөздерімен әңгімелеп айту

«Ойлан тап»

Сандарды өсу ретімен таңдаймыз.

10) Жәнібек Кәрбозин кім? Оның қандай әңгімесімен таныстық?

20) Алтайды апасы қайда жұмсады?

30) Дүкенге жақындағанда қандай оқиға болды?

40) Алтай Қанатқа қалай көмектесті?

50) Апасы Алтайдың ісін қалай бағалады?

60) Алтайға мінездеме беріп көр.

Сонымен, қорытындылай келсек, Алтай өзінің жомарттығымен, мейірімділігімен, қайырымдылығымен нағыз дос екендігін көрсете білді.

Осы әңгімеден не түйдіңдер?

Алтайға риза болған кім?

Тағыда қандай туыстық атауларды білесіңдер?

ІІІ. Жаңа сабақ Әнуарбек Дүйсенбиев. Атай.

Қызығушылықтарын ояту.

А) «Мақал - сөздің ажары» ойыны. Берілген сөздерден мақал - мәтелдер құрастыру.

АТА ЖАҚСЫ - ОРМАН,

БАЛА ЖАҚСЫ - ҚОРҒАН.

«Жақсы ата - орман,

Жақсы бала - қорған.»

- Мақал - мәтелдің мағынасын ашу.

МАҒЫНАНЫ ТАНУ

«Ой қозғау» стратегиясы.

«Жаңылмай айт» ойыны. Жаңылтпашты жаңылмай айтып, оның ішіндегі сөздерді қалай түсінетінін айтқызу.

Алғыс алғыш - тіл алғыш,

Тіл алғышқа мың алғыс.

«Болжау» стратегиясы.

- Бүгінгі сабақтың не туралы екенін табу үшін мына криптограмманы шешіңдер.

Оқулықпен жұмыс. А)ЖҰМБАҚТАРДЫ ШЕШУ

Гүл-гүл жайнап жер, аспан,

Гүрілдейді сайда өзен.

Гүлжазира жарасқан

Гүлдерімен қай кезең?

Қырға кілем жайылды.

Қос қанатын иіп ап,

Жарға келіп қонады.

Қара киім киіп ап,

Балшықтан үй соғады.

(КӨКТЕМ, ҚЫЗҒАЛДАҚ, ҚАРЛЫҒАШ)

ә) Әнуарбек Дүйсенбиев туралы мағлұмат алу.

Әнуарбек Дүйсенбиев - 1931 жылы 25 қазанда Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қарақыстақ ауылында туған. Қазақ мемлекеттік университетін және БЛКЖО Орталық комсомол мектебін бітірген. Ұзақ жылдар «Балдырған» журналының жауапты хатшысы, «Жалын» баспасында бөлім меңгерушісі, «Жазушы» баспасында аға редакторлық қызмет атқарған.

Шығармашылығы

М.Ю.Лермонтов, Дж.Родари, С.Маршак, С.Михалков, А.Барто, М.Жалил, Я.Колас, Тоқтағүл секілді ақындардың өлеңдерін қазақшаға аударған.

Парадта. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1956;

Сыйлық. Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1956;

Не деу керек? Өлеңдер. А., ҚМ КӨБ, 1957;

Қызғалдақ. Өлеңдер. А., ҚМӘКБ, 1958;

Ана жүрегі. Өлеңдер. А., ҚМӘКБ, 1959;

Қайырлы таң, балалар. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1960

Гүлзар. Өлеңдер. А., ҚМКӘБ, 1962,

Аққулы айдын. Таңдамалы. Өлеңдер мен поэмалар. А., «Жазушы», 1976;

На веселой улице. Стихи и рассказы. М., «Детская литература», 1972;

Кто раңьше встает? Стихи и сказки. А., «Жазушы», 1973;

Если бы я был сильным. Стихи и сказки. А., «Жалын», 1979;

Ладошка. Стихи, поэма, сказка. М., «Детская литература», 1982.[1][2]

б) «Атай» өлеңін мәнерлеп оқыту.

- өлеңді түсініп оқу; Оқушыларға кезекпен оқыту, талдату

- өлеңнің негізгі ойын анықтау;

- өлең мазмұнын жеткізу;

- өз ойын білдіру.

- алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық деңгейдегі сұрақтар мен тапсырмаларды орындау.

- «Есіңде болсын!» - ескерпелерді есте сақтап, орындау.

Шығармашылық тапсырма.

- Өздерің осындай істер атқардыңдар ма? Әңгімеле.

**СУРЕТПЕН ЖҰМЫС

КӨКТЕМГІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІН АТА.

Сергіту сәті

Ой толғаныс

«Ой түйіні» ойыны. Қима қағазбен жұмыс. Мақсаты: өтілген мәтіннің мазмұнын меңгерілу деңгейін анықтау.

- Зейнеткер табиғатқа қандай қамқорлық жасаған?

- Атайдың немерелері қандай істермен айналысты?

- Құстарға, жалпы табиғатқа адам неліктен қамқорлық жасайды?

Дәптермен жұмыс. 1 - тапсырма:

Сөздік жұмыс: бағбан-егін, ағаш баптайтын кісі

Шот-еңбек құралы

2 - тапсырма: Жаңа сөздерді қатыстырып сөйлемдер құрастыр.

Өлеңді талдау.

1) Өлең неше шумақтан тұрады?

2) Әр шумақ неше тармақтан тұрады?

Шығармашылық жұмыс.

І - қатарға - Көктем туралы әңгіме құрау.

ІІ - қатарға - Сурет салу.

ІІІ - қатар - Бір шумақ өлең.

Рефлексия. «Табиғатты аяла» тақырыбына әссе жазу.

Қорытындылау.

БАҒАЛАУ

Үйге тапсырма:

1) мазмұндау;

2) Атай туралы мақал - мәтелдер жинастыр.

Сабақтың тақырыбы: М. Әлімбай. Көктем келді.

Сабақтың мақсаты:

1) «Көктем келді»өлеңінің мазмұны мен мағынасына түсінік беру. Өлеңнің шумақтарын мәнерлеп,түсініп оқи білуге жаттықтыру, көркем тілде мазмұндай білуге үйрету.

2)Оқушылардың есте сақтау,талдау,салыстыру,өз беттерімен ойлау дағдыларын дамыту,жүйелі мәнерлеп сөй,өз білімдерін бағалай білуге дағдыландыру.

3)Жауапкершілікке,бірін-бірі сыйлауға,табиғаттысүйіп,аялай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ М. Әлімбай. Көктем келді.

Қызығылушын ояту

Ана тілі жайлы бір шумақ өлеңді үнтаспадан тыңдау.

«Маған жақсы мұғалім бәріненде артық, өйткені мұғалім мектептің жүрегі»

Ы. Алтынсарин

Міне,балалар біз бүгін өзіміздің біліміміз бен біліктілігімізді көрсету үшін сыныпты үш топқа бөліп отырмыз.

1) «наурыз»

2) «сәуір»

3) «мамыр»

Әр топ парақшаға берілген сөздермен бір-біріне тілек айту.

Талап----- Өсек----- Отан---

Еңбек----- Өтірік----- Ел---

Рақым---- Мақтаншақ---- Халық----

Терең ой----- Еріншек----- Ата-ана----

Қанағат----- Қызғаншақ----- Мектеп-----

Білім------- Ұқыпсыз------ Туған жер-----

Тілек айтып болған соң, әр топ өз аттарына « сөзжұмбақ » құрастыру арқылы қорғайды.

1 топ «наурыз»

2 топ «сәуір»

Жасыл дөңге,көк белге, Бәйшешектен білеміз,

Жаңбыр төгіп өткенде, Көктем келіп қалғанын.

Жауқазындар бүр жарып Мәз боламыз, күлеміз,

Құлпырады көктемде. Көрсек гүлін жарғанын.

3 топ. «мамыр»

Ақ жаңбырға шомылып,

Туған жердің алабы,

Қызғалдаққа көміліп,

Көздің жауын алады.

Әр топтан 1 оқушыға Әнуарбек Дүйсенбиевтің «Атай» өлеңін мәнерлеп оқыту, сұрақ қою арқылы білімдерін бағалау.

1) -Өлеңнің мазмұны кім жайында?- Өлеңнің мазмұны атай жайында.

2) -Өлеңдегі негізгі ой не? - Негізгі ой атайдың еңбекқорлығы, әңгімешілдігі жайлы.

3) -Өлеңде жылдың қай мезгілі жайлы айтылады?-Жылдың көктем мезгілі жайлы.

Сурет бойынша көктемгі еңбек түрлерін атау.

Көктемгі еңбек түрлері:Жер жырту, ағаш отырғызу, ағаш діңін әктеу, егіс алақабын дайындау т.б

Миға шабуыл

«Пресс-конференция»ойыны.

Шарты:сыныптағы кішкене балғын зерттеушілер М.Әлімбаев туралы мәліметтер жинау,бірін-бірі тыңдай білу.Сыныптағы журналистер зерттеушілерге сұрақ қояды.

Балғын зерттеушілер сұрақтарға жауап беруі тиіс. Мұғалім «жетекші ғалым» ретінде жауаптарды толықтыруына болады.

Сөзжұмбақ шешу. Мына суреттердің бірінші әрпін алып сөз құрасаңдар бүгін танысатын өлеңнің аты шығады.

К-көбелек К-көкек

Ө-өрмекші Е-елік

К-көгершін Л-лақ

Т-тасбақа Д-дуадақ

Е-ешкі І-ін

М-мысық

Сөзжұмбақ шешуі: Көктем келді

Сергіту сәті

Аяқпенен топ-топ-топ,

Қолымызбен соқ-соқ-соқ,

Бір оңға,бір солға

Айналайық кел мұнда.

Қолымызды сілкейік,

Басымызды шайқайық,

Бір оңға,бір солға,

Айналайық кел мұнда.

Бүгін Мүбарак Жаманбалинов пен Мұзафар Әлімбаевтың «Көктем келді» өлеңдерімен танысамыз.

Мүбарак Жаманбалинов өлеңін әр топ мәнерлеп оқу.

І топ.-Өлеңді жазған кім? -Өлеңді жазған М. Жаманбалинов.

ІІ топ. -Өлең жылдың қай мезгілі жайлы? -Өлең көктем мезгілі жайлы.

ІІІ топ. -Өлеңнің мазмұнына сай қандай ат қоюға болады?

-Өлең көктемгі ауа-райы жайлы болғандықтан « Көктем келді» деп аталады.

Өлеңге сай қимыл қозғалыс жасау.

Күркіреді күн-күн…

Терезелер шың-шың…

Жауды жаңбыр топ-топ…

Шелек-шелек көп-көп!

Жон арқаңды тос-тос,

Күнбағыс, тез өс-өс!

Келесі танысатын өлеңіміз Мұзафар Әлімбаевтың «Көктем келді» Өлеңі.

Мұзафар Әлімбаев (1923жылы 29 қазан)

Павлодар облысы,

Шарбақты ауданы,

Маралды ауылында туған

Жазушы, ақын.

300 өлеңіне ән жазылған. Өлеңдері

38 тілге аударылған

«Менің ойыншығым,

«Отпен ойнама»,

«Шынықсаң шымыр боласың» кітаптары бар.

1. Өлеңді мәнерлеп оқу.

2. Әр шумақты жеке-жеке оқытып, айтылып тұрған ойды таптыру.

3. Өлеңді іштей оқу.

4. Өлеңді дауыстап оқыту.

Өлең соңындағы тапсырмаларды орындау.1- тапсырма.Көктем белгілері:

І топ. Күн жылуынан көлдің мұзы, жердегі аппақ қар ериді.

ІІ топ. Аспанда күн күркіреп, найзағай ойнайды, жаңбыр жауады.

ІІІ топ. Ағаштар бүршік жарады, құстар келеді.Жердің беті кілем төсегендей құлпырады.

2-тапсырма. Екі өлеңді салыстыру.

Тірек сөздер

М.Жаманбалинов

Көктем келді

М.Әлімбаев

Көктем келді

Күн

Күркіреді

Жылыды

Жаңбыр

Шелектеп көп жауады

Сіркіреп жауды

Өсімдік

Күнбағыс

Әр түрлі гүлдер

Шығармашылық тапсырма

І топ. « Көктем келді» тақырыбында эссе жазу.

ІІ топ. 5 жолды өлең құрастыру.

ІІІ топ. Көктем тақырыбында сурет салу.

Сабақты бекіту.

Семантикалық карта

.Оқушылар авторларға қатысты шығармаларды тауып «+» таңбасын қояды

ғылым таппай мақтанба

Ұшқан ұя

Салақтық

Даңғой

Атай

Жылу

Абай Құнанбаев

+

Әнуарбек Дүйсенбиев

+

Есентай Ерботин

+

Ыбырай Алтынсарин

+

Бауыржан Момышұлы

+

Фариза Оңғарсынова

+

-Неліктен бұл бөліктерге «+ » таңбасын қойдыңдар? Әрқайсысына мысалдар келтіріп, ойларыңды дәлелдеңдер.

«Қалт еткізбей қағып ал, жауабын тез тауып ал» ойыны арқылы сабақты бекіту.

«Пікір ағашын » толтыру

І топ. «Абай ата» ағашын толтыр.

ІІ топ. «Мұқағали ата » ағашын толтыр.

ІІІ топ. «Ыбырай ата» ағашын толтыр.

Көктем айындағы мерекелерді атап өту.

1.Аналар мерекесі қашан тойланады?

2.Қазақтың Жаңа жылы қашан тойланады? Наурыз көже қалай жасалады?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

Үйге тапсырма

.М.Жаманбалинов пен М.Әлімбаевтың өлеңдерін мәнерлеп оқу және мәлімет жинау, «Көктем» тақырыбына суреттер салу.

Сабақты 1 шумақ өлең жолдары арқылы аяқтаймын.

Ауа қандай, дала қандай әдемі,

Көктем, көктем болармысың кәделі.

Сенің мынау ұланғайыр сыйыңнан,

Туған жердің жасаруда бедері

Сабақтың тақырыбы: М. Төрежанов. Еркіннің еңбегі.

Сабақтың мақсаты:

1) өткен сабақты бекіте отырып, жаңа тақырыпты ашу, мәтінді меңгерте отырып, балалардың жаздағы еңбек туралы білімдерін кеңейту;

2) оқушылардың мәнерлеп оқу, өз ойын анық жеткізе білу қабілеттерін, сөздік қорын, шығармашылық дағдыларын, ойындар арқылы танымдық қызығушылығын, ой - өрістерін жетілдіру;

3) оқушыларды еңбексүйгіштікке, ізденпаздыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Негізгі идея Еңбектің наны тәтті

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Жабырқауды білмейміз,

Жалқаулықты сүймейміз.

Біз талапты жас ұлан,

Үлгі аламыз жақсыдан.

Жақсы, қазір қанай жыл? (қоян). Бүгін бізге қоян қонаққа келді. Ол сендерге шарлар алып келді. Бұл шарлардың артында тапсырмалар жасырылған. Осы тапсырмаларды жақсы орындаған балаларға қоян шарларды сыйлайды.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1 - шар: «Үй тапсырмасын тексеру».

Үйге не берілді? Кәне кім бұл өлеңді жаттап келді? Осы өлеңде не туралы айтылған? Көктем кезінде қандай өзгерістер болады? Сендерге көктем мезгілі ұнай ма? Бұл өлеңдер немен ұқсас келеді? Ал айырмашылықтары неде? Өткен сабақта сендер мына өлеңге қимыл - қозғалыстар жасадыңдар. Кәне сол қозғалыстарды еске түсірейік.

Үйге тапсырма

.М.Жаманбалинов пен М.Әлімбаевтың өлеңдерін жатқа айту

1.Пікір ағашы:

1) М.Әлімбаев кім?

2)М.Әлімбаевтың қандай өлеңдерін білесіңдер?

3) Өлеңге сүйеніп көктем белгілерін ата?

4)Көктем айларын ата?

2. «Көктем келді» өлеңін жатқа айтқызу.

Көктем келді

Көлдің мұзын күн тесті,

Аппақ тонын жер шешті.

Жанжақтан күн күркіреп,

Жаңбыр жауды сіркіреп.

Жерді жапты көк кілем,

Ондай кілем жоқ, білем!

Көктем келді күлімдеп,

«Міне, саған гүлім» деп.

Үй тапсырмасын бекіту:

Өлеңімізге байланысты суретпен жұмыс.Көктем өлеңін қара сөзбен әңгімелеу.

ІІІ. Жаңа сабақ М. Төрежанов. Еркіннің еңбегі.

Төрежанов Мәдіхат Сейітхожаұлы[1] - (1921, Ақкөл ауданы Еңбек ауылы) - жазушы, КСРО Жазушылар одағының мүшесі (1986). Семей мұғалімдер институтын бітірген (1941). Омбы облысы Шарбақкөл ауданында, Ақмола мектебінде мұғалім (1939 - 1941). Омбы қаласындағы авиациа зауытында жұмыс жасады (1941 - 45). Ақмола облысы мұғалімдер кәсіподақ ұйымының төрағасы, Қорғалжын мектебінде оқу ісінің меңгерушісі, мұғалімдер білімін жетілдіру институтында кабинет меңгерушісі (1946 - 81) болды. Төрежановтың алғашқы өлеңдері 1938 ж. жарық көрді. 1981 жылдан зейнеткерлік демалыста. Орден, медальдармен марапатталған.

Ал енді тақтаға қарап, мына мақал - мәтелдерді оқиық.

Еңбек қылсаң ерінбей, Тояды қарның тіленбей.

Еңбек деген байлық бар, Ерінбеген жететін.

Еңбек түбі қуаныш.

Осы мақал - мәтелдерді қалай түсінесіңдер?

Еңбек еткен адамның қарны тоқ болады. Себебі ол өз нанын өзі тауып жейді. Еңбек еткен адам түбі қуанышқа, бақытқа жетеді. Еңбек еткенде ғана нағыз бай боласың. Себебі өз еңбегіңмен тапқан байлығын - өз байлығын, тек адал еңбек еткен адамның досы да, заты да көп болады.

Тағы да еңбек туралы қандай мақал - мәтелдер білесіңдер?

Топтарға бөлінеміз. Әр қатар бір топ болып есептелінеді.

1. Бейнет - бейнет түбі зейнет

2. Еңбексіз өмір - сөнген көмір.

3. ердің атын еңбек шығарады.

4. кім еңбек етсе, сол тоқ.

Сонымен еңбек ету дегенді қалай түсінесіңдер?

Сергіту сәті:

Гүл өсірсен терлеп,

Мұның аты -еңбек.

Кесте тіксең зерлеп,

Мұның аты- еңбек.

Сабағыңды жөндеп,

Әзірленсең еңбек.

Қиындықтың бәрін,

Еңбек қана жеңбек.

Оқулықпен жұмыс

Жыл мезгілдерін атау.Әр жыл мезгіліне байланысты еңбек түрлерін сұрау.

«Еңбек» туралы мқал-мәтелдер айтқызу.

Ребусты шешу:

, ,, ,,,

Ша л ғы

Шалғы неге керек? Қай уақытта шалғымен шөп шабамыз?

Шалғымен шөп шабатын адамды кім деймыз? Қазіргі уақытта қол еңбегі комбайн еңбегіне айналды.

Бүгінгі сабақта Мәдіхат Төрежановтың «Еркіннің еңбегі» әңгімесімен танысамыз.Автордың суретін көрсетіп, өмірбаянын әңгімелеу. «Еркіннің еңбегі» әңгімесін баяндап беру.

Суреттер бойынша әңгіменің мазмұнын сұрау. Сұрақтар арқылы талдау.

«Еңбектің наны тәтті» деген нақыл сөздің осы оқиғаға қатысы барын дәлелдеу.

Оқулықпен жұмыс:

- Әңгімені тізбектей оқыту.

Дәптермен жұмыс:

- Нақыл сөзді жаздыру. «Еңбектің наны тәтті»

Оқулықтағы мәтінді тұтастай оқыту, топтарға тапсырмалар беру.

I - топ. Еркіннің атасының шөп шапқаны туралы айтылған тұсты тауып оқы.

II - топ. Еркіннің шоп шапқаны әңгімеленген тұсты тауып оқы.

III - топ. Атасының өмірден түйген сөздерін тауып оқы.

Ой - толғаныс кезеңі

Шығармашылық тапсырма беру

I - топ. 5 жол өлең құрастыру.

II - топ. Жазда қандай еңбек түрлері болады.

III - топ. «Еңбектің наны тәтті» деген нақыл сөздің мағынасын қалай түсінесіздер?

«Еркіннің еңбегі» әңгімесі бойынша сахналық көрініс жасату.

Сызба бойынша тапсырма беру.

Сергіту сәті

Күркіреді күн, күн...

Терезелер шың, шың.

Жауды жаңбыр топ, топ,

Шелек, шелек көп - көп!

Жон арқанды тос - тос,

Күнбағыс боп өс - өс!

Сабақты қорыту:

«Менің алғашқы еңбегім» тақырыбында шағын эссе жазып шығу. Жазғандарын оқыту.

Қорытынды: «Бәйге» ойыны сұрақ-жауап

Үйге тапсырма: Мәтінді түсініп оқу.Түсінік айтуға дайындалу.

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы: Қ. Жұмаділов. Ұзынсары.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға өздігінен оқу арқылы мәтін мазмұнын меңгерту, «ұзынсары» сөзінің мәнін ұғындыру, АКТ-ны пайдалана отырып бірлескен жұмысты ұйымдастыру, танымын, өзіндік пікірін, зерттеушілігін, сындарлы ойлауын дамыту.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар өздігінен оқу арқылы мәтінді түсінеді, АКТ-ны пайдалану арқылы бірлескен жұмыс жасайды, өзіндік пікірін білдіре алады, зертеушілігі, сындарлы ойлауы, сөйлеуі дамиды.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Біз қандаймыз, қандаймыз?

Шұғылалы таңдаймыз.

Күлімдеген күндейміз,

Еш уайымды білейміз

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Топқа бөлу: Оқушыларды гүлдердің түстеріне қарай бөлу «Бәйге» ойыны арқылы сұрау.

1.Еркіннің Атасының шөп шапқаны туралы айтылған тұсты есіңе түсір.

2. Еркіннің шөп шабуды үйренгені туралы әңгімеле

3.Атасының ақылы

4. Мәтіннің негізгі идеясы не?

ІІІ. Жаңа сабақ Қ. Жұмаділов. Ұзынсары.

. І. «Қағып ал да, жауап бер»

- Оқушыларға допты лақтыру арқылы сұрақтар қою:

- Жыл мезгілдерін ата?

- Қазір қай мезгіл?

- Көктем айларын ата?

- Көктемнің нешінші айы? Оқушылар сұраққа жауап бере отырып, допты кері лақтырады. Екі топ кезекпен - кезек.

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС: Қ. Жұмаділов. Ұзынсары.

Қабдеш Жұмаділов туралы мәлімет

Қабдеш Жұмаділов (24.04.1936 ж. т.) - жазушы, Қазақстанның халық жазушысы. Оның «Жас дәурен»өлеңдер, «Қаздар қайтып барады», «Сары жайлау», «Шарайна», «Сәйгүліктер» әңгіме, повесть жинақтары, «Көкейкесті», «Бақыт жолында», «Атамекен» т. б. романдары, «Соңғы көш» оқырман қауымға жақсы таныс. Жұмаділовке Шығыс Түркістандағы қазақтардың өмірі мен азаттығы жолындағы күресі суреттелген «Тағдыр» романы үшін Қазақстан Республикасының Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығы берілген.[1]"Қазақ әдебиеті" газетінде (1965 - 67), "Жазушы" баспасында (1967- 76), Қазақстанның Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитетінде (1976 - 81) қызмет істеген. 1981 жылдан шығарманың жұмыста. Жұмаділовтің алғашқы өлеңдері 1954 жылдан жергілікті баспасөз беттерінде, ал "Жамал" тырнақалды әңгімесі 1956 жылы Үрімшіде шығатын "Шұғыла" журналында жарияланған. Жұмаділовтің бір олеңдер жинағы, сегіз роман, бес повесть, ондаған әңгіме, мақалалар жинақтары жарық корген. Олардың негізгілері "Қаздар қайтып барады" (1967) атты әңгімелер жинағы, "Көкейкесті" (1969), "Соңғы қош" (1974 - 81,), "Атамекен" (1985), "Тағдыр" (1988,) романдары, "Соңғы көш" (1-кітап 1974; 2-кітап 1981) және "Дарабоз" (1-кітап 1994; 2-кітап 1996) дилогиялары. Жұмаділовтің соңғы жылдардағы көлемді шығармасы - "Таңғажайып дүние" (1998) ғұмырнамалық, "Қылкөпір" (2003) романдары.[2]

Шығармалары

«Жас дәурен». Өлеңдер жинағы: «Жазушы».- Алматы, 1966.

«Қаздар қайтып барады». Әңгімелер жинағы: «Жазушы», 1968.

«Көкейкесті». Роман. «Жазушы», 1969.

«Зов» - «Көкейкесті» романының орысшасы: «Жазушы», 1972.

«Соңғы көш». Роман, І-кітап: «Жазушы», 1974.

«Бақыт жолында». Роман, әңгімелер: «Жазушы», 1976.

«Саржайлау». Повестъ, әңгімелер: «Жазушы», 1978.

«Последнее кочевье» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Орыс тілінде: «Жазушы», 1980.

«Соңғы көш». Роман-дилогияның екінші кітабы: «Жазушы», 1981.

«Шарайна». Роман. повесть, әңгімелер: «Жалын», 1982.

«Көштен соңыра» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Түрік тілінде: Стамбул, 1983.

«Сәйгүліктер». Повестер топтамасы. «Жазушы», 1984.

«Атамекен». Роман. «Жалын», 1985.

«Тағдыр». Роман. «Жазушы», 1988.

«Екі томдық таңдамалы шығармалар». Повесть, әңгімелер: «Жазушы», 1989.

«Последнее кочевье». Роман-дилогия. Орыс тілінде: «Жазушы», 1992.

«Дарабоз». Тарихи романның бірінші кітабы: «Шабыт», 1994.

«Земля отцов» - «Атамекен» романының орысша аудармасы; «Жалын», 1996.

«Дарабоз». Тарихи романның екінші кітабы: «Жазушы», 1996.

«Соңғы көш». Роман-дилогиясы көп жылдан кейін бірінші рет қайта басылды: «Жазушы», 1998.

«Дарабоз». Тарихи роман-дилогия. Орыс тілінде: «Сөздік», 1999.

«Қалың елім, қазағым». Пікірлер, ойлар, толғаныстар: «Қазақстан», 1999.

«Таңғажайып дүние». Ғұмырнамалық роман: «Тамыр», 1999.

«ҰЗЫНСАРЫ» мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын түсіндіру

2.Топтарға мәтінді бөліктер бойынша бөліп беремін.2.Бөлімдердегі таныс емес сөздерді тауып, түсініктеме бер.

3.Ұлттық тағам түрлерін жазу.(тағам түрлерін көп жазған топқа фишкалар таратылады)1. Мәтінмен танысады, топішілік және топаралық жұмыстар жасайды. түсінгендерін мазмұндайды.

*мәтіндегі таныс емес сөздерді жұмыс дәптерге жазады

Қорытынды

Рефлексия Не білдім? Не ұнады? Не қиын болды?

оқушылар бүгінгі сабақтан алған білімдерін жазып тілек ағашына іледі

Үйге тапсырма: Мәтінді түсініп оқып, мазмұндау

Наурыз мерекесіне байланысты материалдар жинақтау

Сабақтың тақырыбы: Н. Қазыбеков. Наурыз көже.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға қазақ халқының тұрмыс

тіршілігінде, әдет-ғұрпында ерекше орын алған «Наурыз» тойының ерекшелігін, табиғат пен адамның байланысын, қазақша жаңа жылдың келу салтанатын түсінікті, жас ерекшеліктеріне сай, әрі өздерін қатыстыра отырып түсініктерін қалыптастыру.

Ұмытылып бара жатқан әдет-ғұрыптарды қайта жаңғырту, имандылыққа, тіл мен дініміздің берік орын алуына тәрбиелеу, бағдар беру.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер,нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, қима-кеспелер, суреттер, наурызкөже.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Көзіңді жұмып жүрегіңнің соғысын тыңда. Өз отбасыңды еске түсір. Жан-жүрегіңді жылытар ең ыстық сөзді есіңе ал. Оқушылар ата-аналарынан қандай жылы сөз естігілері келетінін айтады және өздері ата-аналарына жылы сөздер айтады.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Оқушылар үй жұмсын жұптасып бір-біріне айтады

ІІІ. Жаңа сабақ Н. Қазыбеков. Наурыз көже.

А)КІТАППЕН ЖҰМЫС: 171-бет

Автор туралы мәлімет беру

Нұрқасым Қазыбеков (1 мамыр 1936 жылы туылған, ҚХР Іле Қазақ автономиялық облыс, Текес ауданы) - жазушы, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі (1975). 1957 жылы құлжа пед. училищесін, 1968 жылы ҚазМУ-ді бітірген. 1962 жылы тарихи отанына оралған соң Райымбек ауданындағы Таушелек орман шаруашылығы мекемесінде, "Жазушы" баспасында (1969) жұмыс істеді. 1969-82 жылдары "Жалын" альманағында, "Жалын" баспасында редактор. 1987-90 жылдары Жазушылар одағында әдеби кеңесші. 1991-1993 жылдары "Заман-Қазақстан" газетінде, 1993 жылдан "Түркістан" газетінде қызмет істеді.[1]

Шығармалары:[өңдеу]

"Тұсаукесер" (1974),

"Шалғайдағы мектеп" (1974),

"Бейтаныс" (1978),

"Ағайын" (1982),

"Ауылдағы ағайындар" (1988),

"Ой таразысы" (1991),

"Дала өрнектері" (1994),

"Алтын Орданың кұрылуынан құлауына дейін" (1998), т.б.

Ә) НАУРЫЗ КӨЖЕ

Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұын өз сөздерімен түсіндіру.

Оқулықтан тыс мағлұмат беру.

Наурыз мерекесінің танымдық мәні мол, жұмбақ сырлы өзіндік рәсімдері мен шартты талаптары баршылық. Ұлыстың ұлы күні дайындалатын Наурыз көже « Ұлыс күні қазан толса, ол жылы ақ мол болар» деп тоя ішу ғұрпы сақталған. Сондықтан болар наурыз көжені «көп көже», «тоқ көже» деп те атайды. Тіпті алаңсыз тойғанынша ішсін деген ниеттен болар, қаласа әркімнің өзі құйып алу еркі де болған. Мұның бәрі наурыз мерекесінің теңдік күні, еріктілік, имандылық мерекесі деген түсініктен туса керек. 7 санын қасиетті дейтіні белгілі. Тіпті санағанның өзінде біреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу деп атаймыз. Ешқашан сегізеу, тоғызеу демеген. Ұлттық таным бойынша 7 қазына, 7 ата, 7 күн, 7 қат көк, 7 музыкалық дыбыс.

Табиғат пен тағам арасындағы байланысты ашу арқылы Наурыз көженің қасиеттерін көрсету үшін, халқымыз даналықпен тағам түрлерін топтап, белгілі бір түстерге балап айтады екен. Олар:

Көк - көктемде тасыған су жер-дүниені көк толқын етеді.

Қызыл - қарындары тойғанда қазы-қартаға да қарамай қалатын халқымыз 3 күн ет жемесе тістері қышып, қызылсырайтыны тағы бар. Ендеше барлық ет тағамын қызылға балайды.

Жасыл - жерден өсетін өнімдердің бәрін жасыл өсімдіктің дәні деп түсінеміз.

Ақ - барлық сүт тағамдарын ақ сүтке теңеу орынды.

Сары - май өзінің түсінің сарылығымен бірге ең асылын «сары майдай» сақтаған.

Қоңыр - бидайдың, тарының талқанын көжеге умаждап қосатын ұнды, кеспені қоңыр түске теңейді.

Қара - тұзды қасиетті қара дәм, қара бас тұз дейді.

Біздің кең байтақ даламызға келген Жаңа жыл. Жыл басы Наурызға арналған мерекелік тәрбие сағатымызды бастауға рұқсат етіңіздер.

Кіршіксіз көгілдір көгіміз,

Гүлдері құлпырған жеріміз,

Армысың, Наурыз, аңсаған

Қуанып қарсы алдық сені біз.

Алдан Арайдың орындауында күй

Күлімдеген шуақты көктеммен бірге қазақ даласына жаңа жыл келді. Әр адам келер жылдан үміт күтіп, оны ақ ниетпен қарсы алады. Дәстүрімізге айналған Ұлыстың Ұлы күні - Наурыз мерекелеріңіз құтты болсын!

Наурыз тойы құтты болсын,

Дендерің сау, мықты болсын!

Аман-есен болайық

Баршаңызға тілегім, осы халайық!

Айтқаныңыз келсін,

Пәле-жала жерге енсін!

Ұлыс оң болсын,

Ақ мол болсын!

Еліміздің несібесі көп болсын,

Даламызға бұл жаңа жыл құт болсын!

Халқымыздың ежелгі түсінігі бойынша 21- наурызда даланы Қызыр аралайды екен. Қызыр баба- адам баласына дәулет дарытып, бақ қондыратын қиял ғажайып кейіпкер. Ол жақсылық атаулының жаршысы. Наурыз мейрамы қарсаңында Қызыр баба мұнтаздай таза үй ішіне кірсе, онда ол отбасы ауру-сырқаудан, дау-дамай, пәле-жаладан жыл бойына аман болады деп сенген. Наурыз мейрамында бойжеткендер өздері ұнатқан жігіттеріне арнаған соғымның соңғы етіне қосып пісірген «ұйқыашар» аталатын ерекше дәм дайындалған. Ал, жігіттер мен бозбалалар сүйіктілеріне айна, тарақ, иіссудан тұратын «селт еткізер» деп аталған сыйлықтар ұсынылған.

Наурыз - жаңа күн деген сөз. Наурыз сөзінің түп мағынасы иран тілінің «нау» - «жаңа», «руз» - «күн» деген сөзінен алынып жаңа жылдың бірінші күні деген ұғымды білдірген.

Наурыз келген уақыт бір керемет мезгіл екен. Малдар төлдеп, қой қоздап, малға мал қосылып, ырыс-несібенің артқан күні екен.

«Бұлақ көрсең көзін аш» деп, ағаларымыз төңіректегі бастаулардың көзін ашқан.

«Бір тал кессең он тал ек» дескен қариялар бұлақ басына тал егеді.

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: «НАУРЫЗ КӨЖЕ» мәтінді оқып, өз сөздерімен мазмұныын әңгімелеу

Сабақтың тақырыбы: Наурыздағы тілек.

Сабақтың мақсаты:

:Оқушылардың наурыз меркесі туралы түсініктерін кеңейту.мәтінді оқи отырып зерттеушілік әңгімеге тарту, зейінін, есте сақтауын, оқушылардың белсенділігін арттыра отырып өзін-өзі бағалауға,топтық жұмыс жасауға,сандық технолгияны қолдану арқылы өз бетінше жұмыс жасауға үйрету.

Күтілетін нәтиже:. ; Оқушылар мәнмәтінді өздігінен түсінуге, талдауға үйренеді. Өз ойы мен алған әсерлерін жеткізеді, зерттеу, салыстыру әдістері арқылы сыни тұрғыдан ойлауы жүзеге асады,топтық жұмыс жасауға, өзін-өзі бағалауға үйренеді, ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігі артады.

Өлеңнің идеясымен таныстыру. Наурызда берілетін бата-тілектер туралы мәлімет беру.

Күтілетін нәтиже Өлеңнің идеясымен танысады. Наурызда берілетін бата-тілектер туралы мәлімет алады

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

қуан, шаттан! Қуан, шаттан!

Қуанатын күн бүгін.

Қуанамын мен де, Қуанасың сен де

Қуанышпен күліп шықты күн бүгін!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Наурыз» сөзіне топтастыру, постерге жазыңдар

ІІІ. Жаңа сабақ Наурыздағы тілек.

• «Ой толғаныс»

• «Қызығушылықты ояту»

• «Ойлан, топтас, талқыла»

Топқа бөлу: Қызғалдақ, жауқазын

Топ басшысын сайлау.

І. «Ой толғаныс»

Сөзжұмбақ дайындау

Сөзжұмбақ шешу арқылы үй тапсырмасын бекіту

ІІ. «Қызығушылықты ояту»

Әр түрлі тілектер жазылған суреттер дайындау.

Оқушылар таңдаған суреттерді алып бір - біріне тілек тілейді. Ішіндегі ерекше тілекті табады.

Ұлыс оң болсын!

Ақ мол болсын!

«Ойлан, топтас, талқыла»

Мәтін жазылған бетшелер дайындау.

Оқушылар алдымен ойланып, топта талқылайды.

Өз ойларын ортаға салады.

Сергіту сәті: «Қаңқалар» биі Тынығады, демалады

Топтық тапсырма:

Бақылайды, қадағалайды

І топ: «Наурыздағы тілек» туралы эссе жазу

ІІ топ: «Наурыз» туралы бір шумақ өлең құрастыру

Топтық тапсырма

1-топ: мәтінді оқу.

2-топ: бірінші шумақ.

3-топ;екінші шумақ.

4-топ: үшінші шумақты оқып, талқылау.

Тілек жазу:

1-топ. Ата-әжелеріңе

2-топ. Әке-аналарыңа,

3-топ.ұстаздарыңа ,

4-топ. Достарыңа арнап тілек жазыңдар

Деңгейлік тапсырма

Сәйкестендіру тесті.

Наурыз Жаңа күн, жыл басы

Наурыз төл Төл басы

Наурызша наурыз айында жауған ақша қар.

Наурызкөк Көктем құс, бақыт құсы.

Рефлекция

Бағалау

Үйге тапсырма

Тілек - өлеңді жаттап келу. Оқушылар ата - анасына, ұстазына, достарына арнап тілек білдіріп, құттықтау хат дайындау.

Сабақтың тақырыбы: Шығарма №3 «Мейірім»

Сабақтың мақсаты:

Өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін пысықтап тиянақтау. Мәтінді өз сөздерімен әңгімелеп айтып, жазуға дағдыландыру. Сөздік қорының және ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік беру. Балаларды еңбекке, адамгершілігі мол азамат болуға, жақсы қасиетке ие болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: бекіту сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Бекіту сабағы Шығарма №3 «Мейірім»

А)Мейірімділік-Адамдар бір-біріне жылы сезімін білдіріп, тек жақсылық ойлау, игілік жасау арқылы мейірімділік таныта алады.

Мейірімділік - адамның өзге біреуге жылылығын, ізгі ниеті мен лебізін білдіру көрінісі. Мейірімділік адамдар арасындағы сыйластық, кең пейілділік, жанашырлық, ізгі ниет секілді қасиеттерге негізделеді. Мейірімділік адамның жоғары адамгершілік белгісі ретінде оның бүкіл тыныс-тіршілігін, жан дүниесін жадырататын, шат-шадыман тіршілігі үшін қажетті аса маңызды қасиеттің бірі болып саналады. " Мейірімділік, махаббат, қайырымдылық, адалдық секілді ақ жүректен шығады" (Шәкерім). Қазақтың дәстүрлі әдеп жүйесінде мейірімділік адамдар арасындағы адамгершілік, ізгілік пен ізеттілік, имандылық пен инабаттылық секілді асыл қасиеттермен үндестік тапқан. Ж.Баласағұн "кір тигізбей ұста ойыңның өресін, мейірім етсең - мейірімділік көресің" деп, мейірімділікке зор мән берген.

«Болады-болмайды» тренингі

(оқушылар шеңберге тұрады, мұғалім болатын нәрселерді айтқанда оқушылар қолдарын үш рет шапалақтайды, ал болмайтын нәрселерді айтқанда қолдарын бір рет шапалақтайды)

-Мейірімді болуға .... (болады),

Кешірімді болуға .... (болады),

Қатыгез болуға .... (болмайды),

Тәртіпті болуға .... (болады),

Әдепті болуға .... (болады),

Ұрысқақ болуға.... (болмайды),

Сыпайы болуға .... (болады),

Қайырымды болуға .... (болады),

Бұзық болуға .... (болмайды),

Бауырмал болуға .... (болады),

Ақылды болуға ..... (болады),

Мақтаншақ болуға .... (болмайды),

Шыншыл болуға .... (болады),

Арам болуға .... (болмайды),

Маман болуға .... (болады),

Жаман болуға .... (болмайды),

Айтпақшы,

Жаман болуға ....! (болмайды).

«Кім және не мейірімді?» түсіп қалған сөздерді орнына қою керек. (баяу музыка ойнап тұрады)

Күлімдеген .... мейірімді. (күн)

Кіршіксіз ақ .... мейірімді! (қар)

Таза мөлдір.... мейірімді! (су)

Бәрімізді көтеріп түрған .... мейірімді! (жер)

Аяулы .... мейірімді! (анам)

Қадірлі .... мейірімді! (әкем)

Әлпештеген .... мейірімді! (әжем)

Еркелеткен .... мейірімді! (атам)

Жылы жүзді .... мейірімді! (ұстазым)

Тату-тәтті .... мейірімді! (достарым)

Жағдаяттарды шешу:

1-жағдаят: Сен аулада ролик теуіп жүрдің, ал сенің досыңның ролигі жоқ, сенің әрекетің?

2-жағдаят: Сенің алдыңнан бір құшақ газет-журнал көтерген хат тасушы апай шықты , сен не істер едің?

3-жағдаят: Сенің анаң ас дайындап жатыр, ал інің мазасызданып кетті,сенің әрекетің?

4-жағдаят: Сенің алдыңнан ауыр сөмкелерін көтерген әже шықты, сен абайсызда ол әжені қағып кеттің, оның сөмкесіндегі заттары шашылып қалды, сен не істер едің?

Ә)МӘТІНДІ МӘНЕРЛЕП ОҚЫП; МАЗМҰНЫН ӨЗ СӨЗДЕРІМЕН ӘҢГІМЕЛЕП АЙТУ

Мейірім

Көктем. Мамыр айы. Төңірек тегіс түрленіп, көк шөп қаулап өсуде. Тау бөктері түкті кілемдей құлпыра түсен. Ақ, сары. Қызыл гүлдер көздің жауын алады.

Ауыл маңындағы терең көлдің маңайы жыл құстарының қиқулаған шуылына толы. Осындай бір күні Жасұландардың үйіне бір ана үйрек ұшып кірді. Мұны Жасұлан байқап, дереу әжесіне хабарлады.

Әжесі екеуі күні бойы аңдыды. Ана үйрек қораға ұя салыпты. Демек, балапан басып алмақшы.

Міне, жайлауға көшетін мезгілде жетті.

Ана үйрек қозғалмастан әлі жатыр. Әжесі немересінің меселін қайтармай, құстың амандығын сақтап қалу үшін қыстауда қалып қойды.

Көп ұзамай үйрек қауырсын қанат балапандарын ертіп шықты. Олар аспанға дүр етіп көтерілді. Қария мен кішкентай Жасұлан жоғарылап ұшып бара жатқан құстарға қарап, көздеріне жас алды.

Т. Әбдірайым

Жоспар:

1. Көктемнің келуі

2. Күтпеген қонақ

3. Үйректің балапан басуы

4. Құстардың жылы жаққа қайтуы

Б)МӘТІНДІ ӨЗ СӨЗДЕРІМЕН ӘҢГІМЕЛЕП ЖАЗА БІЛУ

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Ө.Ақыпбеков. Наурыз-жыл басы.

Сабақтың мақсаты:

Наурыз - жыл басы және оның шығу тарихы, тойлану себебі туралы терең мағлұмат беріледі, Жыл санау күнтізбесін жатқа меңгереді. Оқушылардың сабақ барысында логикалық ойлау қабілетін, сөздік қорын, шығармашылық қабілетін дамыта отырып, ұлттық тәрбие, патриоттық сезім қалыптастырады.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Өткенді қайталау

Тілек - өлеңді жаттап келу.

ІІІ. Жаңа сабақ Ө.Ақыпбеков. Наурыз-жыл басы.

Наурыз мейрамы - ежелгі заманнан қалыптасқан жыл бастау мейрамы. Қазіргі күнтізбе бойынша (наурыздың 22) күн мен түннің теңесуі кезіне келеді. Көне парсы тілінде нава=жаңа + рәзаңһ=күн, «жаңа күн» мағынасында, қазіргі парсы тілінде де сол мағынамен қалған (но=жаңа + роуз=күн; мағынасы «жаңа күн»), яғни «жаңа жылды» (күн өсуін белгілеуі) білдіреді. 2010 жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы «Халықаралық Наурыз күні» қарарына сәйкес 21 наурыз - Халықаралық Наурыз күні болып қабылданды.

Қазақстанда Наурыз мейрамы үш күн: 21 - 23 наурыз аралығында аталып өтіледі (2010 жылдан бастап). Жалпы, Наурыз парсы, кавказ және түрік халықтарының арасында көктем мейрамы және жаңа жылдың басталуы ретінде тойланады. Ол Иранда 21 наурызда, Орталық Азия елдерінде және Әзірбайжанда, мемлекеттік мереке ретінде Тәжікстанда және Қазақстанда - 22 наурызда, Өзбекстан мен Түркияда 21 наурыз күні аталып өтіледі.

Мәтінмен жұмыс:

А) БАТА СӨЗДІ ЖАТТАТУ

Уа, құдайым, оңдасын,

Жаманшылық болмасын

Ұлыс оң болсын!

Ақ мол болсын!

Қыдыр баба қолдасын,

Аман сақтап мал басын,

Еккен егін солмасын.

Ә)ӨТЕПБЕРГЕН АҚЫПБЕКОВ туралы мәлімет беру

Ақыпбеков Өтепберген (8.10. 1950 Алматы облысы Қапал ауданы Ақсу ауылы. - 2009, Алматы) - акын. 1973 - 1985 жылдары "Қапал еңбеккерлері" газетінде аға тілші, бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, "Октябрь туы" (қазіргі "Жерұйық") газетінде жауапты хатшының орынбасары, бөлім меңгерушісі, 1985- 1995 ж. "Қазақ әдебиеті", "Жалын", "Денсаулық", "Жанашыр", "Халық конгресі" басылымдарында аға тілші, бөлім меңгерушісі, бөлім редакторы, жауапты хатшы, 1995 - 1998 ж. "Казгидромет" агенттігінде, ҚР Парламенті Мәжілісінің аппаратында, ҚР Ұлттық Банкінде, ҚР Әділет министірлігінің басқарма бастығы болып жұмыс істеген. Алғашқы өлеңдері 1973 жылдан жариялана бастады. Балаларға арнап "Доп" (1985), "Футболшы боламын" (1982), "Жарыс" (1985), "Айдын шалқар" (1986), "Жарыстан соң жарыс", "Балабақтың бір күні", "Экологиялық әліппе", "Қырық қыз", "Балдай тәтті әліппе", "Ажарлы Астана", "Қызықты әліппе", "Айдындағы әліппе", "Керек кітап", "Мен таңдайтын мамандық", "Төрт түлік төресі кім?" (1986), "Жылдың төрт мезгілі" (1990), т.б. жыр жинақтары жарық көрген. Литван ақындары Г.Леонардас пен Г.Рамутенің, шешен ақыны А.Ахметукаевтың бір топ өлеңдерін қазақ тіліне аударған. Бірнеше дүркін Қазақстан Жазушылар одағы, Қазақстан ЛКЖО ОК мен "Жалын" баспасының бірлескен дәстүрлі жабық байқауының және республикалық, халықаралық мүшәйралардың жүлдегері болды.[1]

Б)Наурыз - жыл басы өлеңін мәнерлеп оқыту

*Әбігер жұрт неге?

*Өлеңді екі бөлікке бөл.

1-бөлік КӨКТЕМ МЕЗГІЛІ

2-бөлік НАУРЫЗ МЕЙРАМЫ

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: «Наурыз-жыл басы» өлеңді мәнерлеп оқу

Сабақтың тақырыбы: Үйшік.

Сабақтың мақсаты:

• Оқушыларға ертегі мазмұнын айтып түсіндіру, кейіпкерлердің іс-әрекетін әңгімелей білуге дағдыландыру.

• Оқушыларды ертегі мазмұны арқылы адамгершілікке, ерінбей еңбек етуге, ұлт мәдениетін, мәдени мұрасын құрметтеуге тәрбиелеу.

• Оқушылардың ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіру, сөздік қорларын молайту.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Наурыз - жыл басы» мәнерлеп оқу

«Кім көп біледі?»

Көктем мезгілі

Наурыз мезгілі

1. Өлеңде қандай мереке туралы жырланған?

ІІІ. Жаңа сабақ Үйшік.

• Балалар, сендер ертегіні жақсы көресіңдер ме?

• Ертегілердің қандай түрлері бар?

«Үйшік» орыс ертегісі

• Ертегіні тізбектей оқыту

• Қатесіз мәнерлеп оқыту

• Ертегіні әңгімелеу

Суретпен жұмыс

1. Сурет арқылы ертегіні сахналап көрсету

2. Топпен жұмыс жасау

«Адасқан сөздер» ойыны. Берілген іс-қимылдың қай аңға қатысты екенін сызықтармен көрсет

Қорытындылау.

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Ертегіні оқып, өз сөздерімен әңгімелеп айту.

Сабақтың тақырыбы: Бөлімді қайталауға арналған тест.

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың тараудағы алған білімдерін қайталай отырып,білімдерін бекіту.

Сабақтың міндеті: 1. Оқушылардың оқу -әрекеті арқылы алған теориялық білімдерін мысалдар мен деңгейлік тапсырмалар арқылы жетілдіру;

2.Тарау бойынша алған білімдерін ойындар арқылы дамыту, өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру, топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін арттыру;

3.Тарау тақырыптарын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып, оқушыны сауаттылыққа,ұқыптылыққа, тәрбиелеу, топпен жұмыс істеу арқылы ұйымшылдыққа, ынтымақ пен бірлікке, жолдастық көмек көрсетуге баулу.

Өткен бөлім бойынша алған білімдерін пысықтап, тиянақтау. Бөлім бойынша танысқан әңгімелер мен мәтіндер бойынша тапсырмаларды өз бетімен орындай білуге дағдыландыру. Балаларды еңбекке, ұқыпты болуға, адамгершілігі мол азамат болып өсуіне бағыт беру.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Үйшік» ертегісі

Ертегіні оқып, өз сөздерімен әңгімелеп айту. Рөлге бөліп ойна беру

ІІІ. Жаңа сабақ Бөлімді қайталауға арналған тест.

А) І топ-«Зеректер»

ІІ топ- «Тапқырлар»

ІІІ топ- «Алғырлар»

«Сырлы сұрақтар»

«Тапқышбектің тапсырмалары»

«Тест»

Ә) «СЫРЛЫ СҰРАҚТАР»

Мәтіндерді топқа бөлу

1)Тазалық -денсаулық кепілі

2)Мақтаншақтық

3)Наурыз

Б)ТЕСТ

1)Оқиғасы «Тазалық-денсаулық кепілі» деген мақалға құрылған шығарманы ата.

А)О.Әубәкіров «Сүт қалай ұйықтады?»

Ә)ЫАлтынсарин «Салақтық»

Б)М.Гумеров «Көк кептер»

В)Ж.Кәрбозин «Жиырма тиын»

2) «Ұйқышылдық -жаман әдет» деген нақыл сөз қай мәтінге байланысты?

А) Ж.Кәрбозин «Жиырма тиын»

Ә)ЫАлтынсарин «Салақтық»

Б) О.Әубәкіров «Сүт қалай ұйықтады?»

В)Е.Ерботин «Даңғой»

3) «Өндірмесе дәнеме,

Мақтанғаннан не пайда» деген жолдар қай мәтіннің қорытынды ойы?

А) Е.Ерботин «Даңғой»

Ә)Ш.Смаханұлы «Тәкәппар»

Б) О.Әубәкіров «Сүт қалай ұйықтады?»

В)Ә.Дүйсенбиев «Атай»

4) «Өркөкірек, мақтаншақ» сөздерінің мағынасына жуық келетін сөзді ата.

А)ұйқышыл ә)еріншек Б)салақ В)тәкәппар

5) «Даңғой» сөзінің мағынасын ашатын сөзді ата.

А)еріншек Ә)ұйқышыл Б)мақтаншақ В)салақ

6) «Басыңа іс түссе,

Жақсы көмек етеді.

Жаман күліп өтеді» деген мақалға қатысы бар шығарманы ата.

А) Ә.Дүйсенбиев «Атай»

Ә) Ж.Кәрбозин «Жиырма тиын»

Б) ЫАлтынсарин «Салақтық»

В)Қ.Жұмаділов «Ұзынсары»

7) М.Гумеровтың әңгімесінде көк кептерді атқан кім?

А)Балалар Ә)көрші әйел Б)Аймаған В)Нүсіпбек

8)Наурыздың ұзақ күндері қалай аталады?

А)мамыр Ә)наурыз Б)ұзынсары В)сәуір

9)Жұмбақтың шешуін тап: ҚЫРҒА КІЛЕМ ЖАЙЫЛДЫ.

А)ағаш Ә)қызғалдақ Б)қозы-лақ В)мал

10) «Көлдің мұзын күн тесті,

Аппақ тонын жер шешті» деген жолдарда қай жыл мезгілі туралы айтылған?

А)қыс Ә)көктем Б)жаз В)күз

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов.Әбілмансұр.

Сабақтың мақсаты:

1) тақырыптың мәнін ашу, халықтық өткен өмірімен таныстыру, тарихи тұлғалармен таныстыру, оқушыларға Абылай хан туралы түсінік беру және білімдерін толықтыру.

2) мәтіннің идеялық мазмұнын ашып, оқушылардың салыстыра, байланыстыра сөйлеу қабілеттерін дамыту. Сарамандық жұмысты шығармашылық деңгейде орындауға машықтандыру.

3) оқушыларды адалдыққа, адамгершілікке, ұлы адамдардың іс - әрекетін бағалауға, құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

сабаққа сәттілік тілеу.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Еңбек түбі - береке» деп не себепті айтылады екен? Өйткені білім де, өнер де, байлықта, бақытта еңбекпен келеді екен.

ІІІ. Жаңа сабақ М.Әуезов.Әбілмансұр.

1. Тақтадағы суреттерге шолу жасау.

2. Суреттегі тұлғалар бойынша оқушылар пікірлерін тыңдау.

- Балалар, бұл ұлы адамдардың өмірімен таныса отырып неге үйренеміз?

- Балалар жауабы. (үлгі, өнеге, тәрбие, т. б.)

- Ал, өнеге деген сөзді сіздер қалай түсінесіздер?

1 - 2 оқушы пікірін тыңдау

- Бүгін біз «Өнегелі өмір» тарауын бастағалы тұрмыз. Ал, олай болса, Зерделі мен Талапбек бұл жөнінде не дейді екен?

(2 оқушыға оқыту)

- Қазір М. Әуезовтің «Әбілмансұр» әңгімесімен танысамыз. Дәптерімізді ашып тақырыпты жазайық.

3. Жаңа сабаққа кіріспе.

Автор балаларға бұрыннан таныс, сондықтан автор туралы оқушылардың білетіндерін айтқызу.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов - қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан ғылым академиясының академигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы жерінде 1897 жылы жиырма сегізінші қыркүйекте туған. Алғашқыда 1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910 жылы Семей қалалық бес кластық орыс қазына училищесіне оқуға түсіп, соңғы класында оқып жүргенде «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады.

Училищені 1915 жылы аяқтап, Семей қалалық мұғалімдер семинариясына түседі. Семинарияда оқып жүріп Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастанының негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде сахнаға шығарады.

Ресейдегі саяси төңкерістер Әуезов өміріне үлкен өзгерістер әкеледі. Ол Семейде «Алаш жастары» одағын құрып, түрлі үйірмелердің ашылуына ұйытқы болады. Жүсіпбек Аймауытовпен бірігіп жазған «Қазақтың өзгеше мінездері» аталатын алғашқы мақаласы 1917 жылы 10 наурызда «Алаш» газетінде басылды. 1918 жылы 5-13 мамырда Омбы қаласында өткен Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Әуезов жазушы Жүсіпбек Аймауытовпен бірлесіп, Семейде «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға қатысады. 1919 жылы семинарияны бітіріп, қоғамдық-саяси жұмысқа араласады. 1919 жылы желтоқсанның төртінде Семейде большевиктер билігі орнап, Әуезов Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің меңгерушісі және «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады. 1921 жылы қараша айында Қазақ АКСР-і Орталық атқару комитетінің (ОАК) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы «Қорғансыздың күні» әңгімесі «Қызыл Қазақстан» журналының №3 - 4 сандарында жарияланды. 1922 жылы күзде Ташкенттегі Орта Азия университетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі «Шолпан» және «Сана» журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда «Қыр суреттері», «Қыр әңгімелері», «Үйлену», «Оқыған азамат», «Кім кінәлі», «Заман еркесі» («Сөніп-жану») әңгімелері жарияланады. 1923 жылы маусым айында Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл-әдебиет бөліміне оқуға ауысады. 1924-1925 жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп «Таң» журналын шығарады. Онда «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланды. 1925 жылы Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 жылы жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған «Әдебиет тарихы» монографиясы 1927 жылы кітап болып шығады. 1927 жылы жазда Жетісу өңіріне сапармен келіп, Ілияс Жансүгіровпен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. Ленинградқа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде «Қараш-Қараш оқиғасы» повесін, «Қилы заман» романын, «Хан Кене» пьесасын жазады. 1928 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді.

Ағарту ісі

Мұхтар Әуезов|Мұхтар Әуезовтің халық ағарту туралы ойларының өмір жолының әр кезеңінде көрініс беріп отырады. Әуезов ғылыми-педагогикалық, мемлекеттік және қоғамдық қызметінде өмір бойы халық ағарту, оқу ісі, ұрпақ тәрбиесі мәселелеріне жете көңіл бөліп, бұл туралы көптеген мақалалары мен жұртшылық алдында сөйлеген сөздерінде айтқан.

«Сарыарқа» газетінде 1917 жылы жарияланған «Оқудағы құрбыларыма!»

атты алғашқы мақалаларының бірінде жас жазушы оқуда журген қурбы-құрдастарын уақытты бос өткізбей, халықты оқу-білімге бастап, үлгі көрсетуге шақырса «Қайсысын қолданамыз» деген мақаласында орысша және ескіше - мұсылманша оқыған азаматтардың оқу ісін жүргізуде бір ауызды болуы жайында орнықты шешімге келу қажеттігі туралы сөз қозғайды.Ж.Аймауытовпен бірге шығарысқан «Абай» журналының 1918 жылы11-санында жарияланған «Оқу ісі» атты мақаласында қараңғылықтың құшағында қалған туған халқын мәдениетке, елдікке жетелеудің үлкен бір жолы - оқу-ағарту ісін дұрыс жолға қоюды, бұл үшін бірінші мақсатта ана тіліндегі ұлт мектептерін ашуды көбейту қажеттігін тілге тиек етіп, мұғалім кадрларының тапшылығын, оқу құралдарының жеткіліксіздігін сөз қылады, бұл істерді дұрыс жолға қоюдың бірінші кезектегі міндеттеріне тоқталып, өз ұсыныстарын айтады.1919-21 жылы Семей губерниялық атқару комитеті төрағасының орынбасары және төрағасы болып тұрған кезінде Семейде шыққан «Қазақ тілі» газетіне ағартушылық жұмысын жолға қою мәселесін көтерген бірнеше мақалалар жариялайды.1922 жылы 27 тамызда «Қазақ тілі» газетіне жазушының (Орынборда қазақ АССР Орталық атқару комитетінің басшылығында істеп жүріп) Семей губерниясындағы қазақ қызметкерлеріне ашық хаты басылады. Хатта жер-жерде оқыған қазақ қызметкерлерінің халықты сауаттандыру жолында өнер-білімге жұмылдыру ісіндегі самарқаулығы сыналады.1930 жылы Қазақстан Оқу комиссариаты білім кеңесінің шешімімен Қызылордада басылып шыққан «Қазақ шаруа жастар мектебіне арналған программа және түсінік хаттар» деген халық ағарту саласы үшін маңызды жинақтың қазақ әдебиеті пәніне арналған «Суретті әдебиет туралы» атты бөлімін Әуезов Бейімбет Майлин, Әлкей Марғұланмен бірлесіп жазған. Бағдарламада қазақ шаруа жастарының үш жыл ішінде қазақ әдебиетінен нені оқып үйрену қажеттігін айтып, қазақ әдебиетіндегі дәуірлеу мәселесін ұсынады.1957 жылы қазақ тілі мен әдебиетін оқытуға арналған республикалық кеңес қарсаңында «Қазақстан мұғалімі» газетінде (28 наурыз) «Ана тіл әдебиетін сүйіңдер» деген күн тәртібіндегі осы мәселеге байланысты кезек күттірмес шаралар туралы ой қозғайды. Қазақ әдеби тілі мен көркем әдебиет тілі жөнінде шынайы жанашырлық сезіммен жазылған көлемді мақалалары қазақ тілінің өрісі, сөз қолдану сипаты, орыс тілінен аудару мәселелеріне көңіл аудартады.Туған тіл мен әдебиетті сүюге шақырып, бұрынғы одақтық «Учительская газетада» жарияланған «Орыс тілінің біздің халық үшін маңызы туралы» мақаласында (1956, 9 мамыр) бұл тілдің қазақ халқы ушін үлкен рөл атқарғандығын тілге тиек етеді. Әуезов мектептермен, жоғары және арнаулы орта оқу орындары ұжымдарымен тығыз байланыс жасап, олармен кездесулерінде, қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінде оқыған дәрістерінде де халық ағарту, оқу-тәрбие ісі үшін пайдалы пікірлер мен ұсыныстар айтқан.[3]

«Абай жолы» роман-эпопеясы

«Абай жолы» - Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман-эпопеясы. «Абай жолы» - қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман-эпопеясында қазақ халқын, оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті. Әуезовтың «Абай жолы роман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі» (Луи Арагон) деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея қазақ халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды. Әуезов алғашқыда екі кітаптан тұратын «Абай» (1942, 1947), онан кейін мұның жалғасы болып табылатын «Абай жолы» (бұл да екі кітаптан тұратын; 1952, 1956) романын жазды. Осы төрт томнан тұратын «Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т.б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. Алғашқы екі кітаптан тұратын «Абай» романы үшін жазушыға КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Эпопея дүние жүзі халықтарының бір жүз он алты тіліне аударылған. Ол екі жүз томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы» топтамасында екі том болып басылды.

Жазушының драматургия саласындағы еңбектері

Әуезов драматургия саласыңда көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері бар. Халық әдебиетінде, фольклорда түр жағынан драматургияға жақын нұсқалар көп. Батырлар жырында толғаулар мол. Салт өлеңдері, беташар, сыңсу, жар-жар, жоқтау түрі мазмұны жағынан драмалық шығармалармен ағайындас.20 ғасырға дейін қазақтың халық әдебиетінде драматургияға өзек болатын мол қазына жиналды. Осы байлықты игерген қаламгер - Әуезов Ол халық әдебиетінен нәр алды. Әрине қазақтың көшпелі өмірі, қаланың болмауы драматургияның дамуына кедергі жасады. Қазақ тұрмысындағы сауық түрлері, қыз ұзату салтанаты, алтыбақан ойындары тұңғыш драмаға енгізілді. Әуезов көп ұлтты театрда істеген. Осы тәжірибе оған сахна сырын жете үйретті.

Әуезовтың драмалық шығармалары

Әуезов қаламынан 30-дан аса драмалық шығарма туды. Жеке пьесалардың варианттарын қоссақ, 50-ден асады. Әуезов драматургиясында жанрлық формалардың бәрін қамтыған. Онда трагедия да, комедия да, драма да бар. Әуезов кейбір шығармаларын бірігіп жазған. Олар: Л. Соболев («Абай»), С. Мұқанов («Ақан - Зайра»), Ғ. Мүсірепов («Қынаптан қылыш»), Ә. Тәжібаев («Ақ қайың»), Ә. Әбішев («Намыс гвардиясы»), «Октябрь үшін» (1933) пьесасының материалдары - Жетісу қазақтарының революцияға келуі. Кейіпкерлері - Д. Фурманов, Ж. Бәрібаев. Кітаптың мұқабасында «Мұны жазуға Қ.Байсейітов, Бековтар қатысты» деген сөздер бар. Әуезовті әдебиетке «Еңлік - Кебек» алып келді. Шығарма өзегі - эпостық материал. Әлемдік әдебиеттегі мұндай тәжірибе енімді дәстурлердің бірі. Әуезовтің «Еңлік - Кебегі» 1922 жылы Орынборда басылды. Кейіпкерлері сахна тілімен сөйлейді. Автор өзінен бұрынғы мотивтерден алыс кетпеген. Билер сахнасы - көркемдік тамаша табыс. Кемшілік, олқылықтарды ескеріп, Әуезов пьесаны 1943 жылы қайта жазды. Бірнеше көрініс қысқарды. Аса терең, мәнді шығарманың бірі - «Түнгі сарын». Бұл - қазақ драматургиясында реализмнің орныққанын көрсеткен туынды. Мұнда көркемдік шешім ақындық идеалмен тығыз байланысты. Таптық тартыс шығармада жай схема түрінде емес, адам тағдырлары арқылы бейнеленеді. «Түнгі сарын» - қазақ драматургиясында жағымды кейіпкерлер проблемасын шешкен туынды. «Октябрь үшін», «Тартыс» пьесаларында Әуезов реалистік драма жасаудың түрлі-түрлі құралдарын пайдаланған.1934 жылы сахнаға шыққан «Хан Кене»трагедиясы Әуезовтің азаттық идеясын терең бейнелеген, аса көркем тарихи пьесасы. Мұнда Хан Кененің, Наурызбай батырдың, қазақ, қырғыз билерінің реалистік бейнелері жасалып, тарихи шындық пен көркем шындық табиғи бірлік тапқан. «Қарагөз» 1926 жылы бірінші сыйлық алды. 30-жылдардағы белгілі әдебиет сыншысы Ғ.Тоғжанов трагедияда ескі көшпелі өмірді мадақтау бар дейді. Ж.Орманбаевтың да бір мақаласында осындай пікірі айтылғанды. Әуезов бұл пьесаға кейін кайта оралып, жаңа нұсқа жасады. 30-жылдары Әуезов реализмді меңгеруде көп еңбек етті. Әсіресе драматургияда көптеген ізденістерге барды. 1918 жылы Әуезов тұңғыш рет Абай жайлы мақала жазып, Абай заманы туралы білген, естігендерін қағазға түсірген. Л. Соболевпен бірлесіп жазған «Абай» пьесасы кейінгі эпопея тақырыбының барлауы еді. Онда Абай өмірінің соңғы кезеңдері қамтылған. 30-жылдардың аяғында Әуезов білімі жөнінен, рухани толысуы жағынан шыңға көтерілді. Ол Абай тақырыбына осындай шақта келеді.Автор Абайға лайық сөз өрнектерін тапқан. Бұл трагедия қоғамдық мәні бар күрделі жағдайларды көрсетеді. Шығармада тартыс, әрекет бірлігі мықты. Пьесада қақтығыс көп. Осы пьесаның негізінде кейін опера либреттосы, киносценарий жазылды. Трагедияны тұңғыш сахнаға қойған - Асқар Тоқпанов. Абай рөлін Қ.Қуанышбаөв ойнады. Драма формасын Әуезов көп байытты. Әуезов фантастикалық пьеса да жазған. Ол - «Дос - Бедел дос». Пьесада «бір адам әр түрлі формацияда өмір сүрсе қандай болар еді» деген сұрауға жауап іздейді. Әуезов драматургиясында қазақ халқы өмірінің сан алуан қырлары үлкен шеберлікпен көрсетілген. Өмірдің терең қабаттарын қопарып, типтік жағдайлардағы характерлерді дәл тауып, олардың өзара қақтығысынан туған үлкен тартыстарды көрсету - Әуезов пьесаларының басты ерекшеліктерінің бірі. Шығармаларға құбылыстың сырт көрінісі, яки адамдар арасындағы ұсақ интригалар емес, әлеуметтік конфликтілер негізгі арна болады. Әуезов - қазақ драматургиясының жаңашылы. Ол дүниежүзілік драматургияның асыл үлгілерін оқып, аудару арқылы шеберлік мектебінен өтті. Мұның үстіне Әуезов пьесаның еуропалық үлгісіне соны ұлттық бояу, нақыш қосты. Қазақтың ежелгі әдебиетіндегі драматургияға жақын үлгілерді (айтыс, беташар, жар-жар, шешендік дауы) жаңашылдықпен пайдалана білді.[4]Әуезов трагедияларында сан алуан образдар галереясы бар. Олар өздеріне ғана тән, айрықша сөздік сипаттамаларымен кейіптелген. Әуезов - қазақ әдеби тілін дамытуға орасан мол үлес қосқан, реформатор суреткер. Әуезов қазақ тілінің негізгі сөздік қорын жеріне жеткізе пайдаланады. Мақал-мәтәлдерді, айқышты сөздерді, фразаларды бағды күйінде ала салмай, оларды өз мақсатына орай жаңғыртып, жайнатып, қайтадан құйып шығарды. Әуезов пьесалары - қазақ әдебиетінің алтын жамбадай қымбат, асыл шығармалары, біздің ұлттық мақтанышымыз.[2]

Шығармалары

Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927;

Әр жылдар ойлары, А., 1959;

Мысли разных лет, А., 1961;

Уақыт және әдебиет, А., 1962;

Абай Құнанбаев, А., 1967;

Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;

Абайтану дәрістері, А., 1995;

Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998;

Абайтану оқулары, А., 1998.

Мұхтар Әуезов Шығармалары шет тілінде шыққан басылымдары

Абай жолы. Роман-эпопея, А., 1952, 1953, 1955, 1956, 1958, 1961, 1979, 1980 (орыс тілінде: Путь Абая. Роман-эпопея, М., А., 1952, 1955, 1957, 1958, 1960, 1965, 1971);

Армян тілінде: Абай. Роман, Ереван, 1952;

Әзірбайжан тілінде: Абай. Роман, Бакы, 1954;

Башқұрт тілінде: Абай юлы. Роман-эпопея, Өфә, 1961;

Қырғыз тілінде: Тарыхый роман, Фрунзе, 1-2 кітап, 1957;

Абай жолу. Роман-эпопея, 1957 - 63;

Латыш тілінде: Abajs. Roman, І - ІІ, Rіga, 1948 - 49;

Abaja Cels, І - ІІ - ІІІ - ІV, Rіga, 1963;

Koksereks. "Druva", ғ15, 1960;

Литва тілінде: Suvіs Kalnuose, Vіlnіus, 1963;

Abajus. Romanas І - ІІ, Vіlnіus, 1950;

Abajaus Kelіas, Vіlnіus, 1960;

Jaunojі karta [Өскен өркен], Vіlnіus, 1969;

Молдова тілінде: Абай, І - ІІ, Кишинэу, 1959 - 62;

Вицэ тынэрэ [Өскен өркен], Кишинэу, 1969;

Тәжік тілінде: Садои тирдар ағба [Қараш-Қараш оқиғасы], 1962;

Нозанини мотам гирифта [Қаралы сұлу], 1967;

Абай, Сталинабод, 1955 - 57;

Татар тілінде: Абай. Тарихи роман, 1 - 2 т., Казан, 1957 - 60;

Тыва тілінде: Көк кааррак, Кызыл, 1964;

Чалыы салган, [Өскен өркен], Кызыл, 1969;

Түрікмен тілінде: Абай. Роман, 1-2, Ашхабад, 1958;

Абайың елы, Ашхабад, 1961;

Өзбек тілінде: Бургутчи, Тош., 1960;

"Уқимишли йигит", Тош., 1960;

Қараш - Қараш вақеаси, Тош., 1962;

Кукел, Тош., 1964;

Абай, І - ІІ к., Тош., 1951 - 52;

Абай йули, Тош., 1957, 1959, 1960;

Ұйғыр тілінде: Абай. Роман, 1 - 2 к., А., 1949, 1954;

Абай йоли, А., 1955, 1957, 1962;

Украин тілінде: Сірий лютий, Киів, 1955;

Эстон тілінде: Abaі. Romaan, І - ІІ kn, Tallіn, 1950, 1951;

Abaі tee. Romaan-epopoa, Tallіn, 1960;

Cаха тілінде: Абай. Якутск, 1965;

Ағылшын тілінде: Abaі. Book one, M., 1957;

Abaі. Book two, M., 1957; Араб тілінде: Қорғансыздың күні, М., 1966;

Қараш - Қараш оқиғасы, М., 1967; Бенгал тілінде: Қараш - Қараш оқиғасы, М., 1966;

Болгар тілінде: Абай. Първа кн., София, 1950;

Пътят на Абай, София, 1964;

Мадьяр тілінде: Egy Kolto utja [Ақын жолы], Budapest, 1956;

Моңғол тілінде: "Абай жолы". Роман-эпопея, 1 т., 1972; 2 т., 1978;

Вьетнам тілінде: Жас Абай, 1 - 2 т., Ханой, 1965;

Неміс тілінде: Derqrіmіge Graue [Көксерек], Вerlіn, 1962 - 64 - 65;

Der Schuss auf dem Gebіrqspass [Қараш - Қараш оқиғасы], Вerlіn, 1964;

Abaі. Romaan, І - ІІ b., M., 1953;

Парсы тілінде: Қараш - Қараш оқиғасы, М., 1966;

Поляк тілінде: Okrutny szary [Көксерек], Warszawa, 1961;

Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 1, Warszawa, 1950;

Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 2, Warszawa, 1951;

Droga Abaja, Warszawa, 1954;

Румын тілінде: Abaj. Roman, Bucurestі, 1950;

Abaj. Roman-epopea, Bucurestі, 1961;

Cловак тілінде: Abaj, Bratіslava, 1951;

Abajova cesta, Bratіslava, 1961;

Француз тілінде: Abaі, Parіs, 1960;

Le coup de feu, M., 1963;

Хинди тілінде: Қараш - Қараш оқиғасы, М., 1967;

Чех тілінде: Abaі. Roman, Praha, 1948;

Әр жылдар ойлары, А., 1959;

Мысли разных лет, А., 1961;

Уақыт және әдебиет, А., 1962;

Өскен өркен, А., 1962;

Абай Құнанбаев, А., 1967;

Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;

Абайтану дәрістері, А., 1995;

Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998.

Шығ. жин., 6 томдық, А., 1955 - 57;

Шығ. жин., 12 томдық, А., 1967 - 69;

Путь Абая, Библиотека Всемирной литературы, сер. 3, т. 7 (134) - 8 (135), М., 1971;

Собр. соч. в 5 томах, 1 - 5-т., М., 1973 - 75;

Шығ. жин., 20 томдық, А., 1979 - 85;

Ой қозғау. Абылай ханның суреті мен мәлімет жазылған парақты әр топқа беру. Сол арқылы топтау жұмысын жүргізу.

Абылай хан (шын аты Әбілмансұр) - 1711 - 1781 - қазақ ханы, батыл қолбасшы.15 жасында жоңғарларға қарсы соғысқа қатысып, ерлік көрсеткен. Абылай ханөте шешен, батыл қолбасшы, арқалы күйші болған."Қара жорға","Шаңды жорық","Қайран елім"т. б күйлері бар. Үш жүздің басын қосып күшін біріктіруде Абылай хан зор роль атқарды.Абылай хан туралы бұрыннан да білесіңдер, мен толықтырып өтейін.Абылайдың әкесі Уәли деген сұлтан, ал атасы Абылай Түркістан қаласының билеушісі болған. Абылай хан жас кезінде өзінің батырлығымен, ержүректілігімен көзге түсіп, халық оны хан көтереді. Абылайдың алдына қойған үш мақсаты болды. Ол:

1) Көшпелі елді отырықшы өмірге үйрету

2) Үш жүздің басын қосып біріктіру

3) Халқына тәуелсіздік алып беру. Ханның жанында үнемі ақылшы, кеңесшілері Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би және Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сынды батырлар болды.

- Енді оқулыққа қарап, мәтінмен танысамыз. Мұнда Абылайдың балалық шағы туралы айтылады. Мәтінді үш топтың балаларына бөліп іштей оқыту, түсініксіз сөздерді белгілеп отыру тапсырылады.

Сөздік жұмыс.

Қалмақ - ұлт

Қасқа атты - маңдайында дағы бар ат

Суретпен жұмыс.

Тақтаға әңгіме желісіне салынған суреттер ілінеді. Әр топтан бір оқушыдан шығарып, әңгіменің мазмұнын суреттерге қарап отырып мазмұндап айтқызу. Сурет бойынша әр бөлімге тақырып қояды.

Дәптермен жұмыс.

1. Бала Сабалақ

2. Сабалақтың соғысқа аттануы

3. Абылай батыр

Сергіту сәті.

Ердің күші - жүректе

Батырлық бар білекте

Ту ап қолға самғаймыз

Туған елді қорғаймыз.

Ер боламыз ағадай

Қиындыққа қарамай

Үлгі батыр бабамыз

Өжет, батыр боламыз.

Оқулықпен жұмыс.

Мәтінді тізбектей оқыту.

Жаңа сабақты бекіту.

1. Сұрақтармен жұмыс

1. Төле би Абылайдың ел билейтінін қайдан біледі?

2. Қалмақтар неліктен, неге қаша бастайды?

3. Сабалақ неліктен Абылай атанып кеткен?

4. Абылай кімдерден бата алды?

2. Деңгейлік тапсырмалар.

1 - деңгей (5 ұпай)

1. Елі үшін еңбек етіп, елінің атын шығарған ұлы адамдардың атын жаз.

________________

2 - деңгей (10 ұпай)

1. Сабалақ неліктен Абылай атанып кетті?

2. Батырдың бес қаруын атап жаз.

________________

3 - деңгей (15 ұпай)

«Ер қанаты - ат»,

«Ереуіл атқа ер сал» деген мақалдардың мағынасын түсіндір.

_______________________

4 - деңгей (шығармашылық)

Абылай ханға мінездеме беріп көр.

________________________________

Сабақты қорытындылау.

Картамен жұмыс.

Мемлекетіміздің картасына қарайықшы. Мынау Каспийден Алтайға дейін Алатау, Қаратаудан Батыс Сібірге дейін созылып жатқан жер ата - бабаларымыздың жаудан қорғап бізге мұра етіп қалдырып кеткен жері. Осы ұлан байтақ жер үшін қазақ халқы қаншама қиын кезеңдерден өтті. Қазір үлкен қалалар салынып халық орнықты. Үш жүздің басы бірікті. Өз тәуелсіздігімізді алдық. Қазақстанның бас қаласы, ел ордамыз - Астана болды. Биыл жазда 15 жылдығын тойлағалы отырмыз. Өзіміздің туымыз, әнұранымыз, төл теңгеміз бар.

- Абылай ханның армандары орындалды ма?

Балалар жауабын тыңдау.

Тірек - сызбамен жұмыс.

Бағалау.

Үйге тапсырма.

1. Мәтінді оқу.

2. №8 тапсырма бойынша дайындалу

Сабақтың тақырыбы: Атан түйе шөккен жер.

Сабақтың мақсаты:

Шығарманың мазмұнын ашу, мәтінмен терең танысу үшін жағдай жасау,оның мазмұнын түсініп оқыту,автордың ойын түсңнуге дағдыландыру,әдеби шығарманың негізгі ойы мен тақырыбын тану,әдеби кейіпкерлердің әрекеттері мен ойларын түсініп оқуға машықтандыру,диалогқа түсу, шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже: Мәтін кейіпкерлерін таниды, аттарын біледі, кейіпкерлердің әрекеттерін сипаттай алады,мәтіннен үзінділер таба алады, кейіпкерлер туралы әңгіме құра алады, өз пікірлерін еркін айта алады

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Кластер құру. «Мұхтар Әуезов»
Топтар бір-бірімен кластерлерін ауыстырады.

«Карта ойнау» ойыны Сабалақ,Абылай, Әбілмансұр
Мәтіннін қай жерін бейнелегенін түсіндіреді
Балалар қимыл арқылы көрсетеді, ал тақтаға шыққан оқушы тауып алу керек
ІІІ. Жаңа сабақ Атан түйе шөккен жер.

А)КІТАППЕН ЖҰМЫС: 187-188-189-беттер

СӨЗЖҰМБАҚ ШЕШУ
Рақым

Асық

Ой

Қашық

Адам

бес

Терең

еңбек

Ә) Райымбек Түкеұлы[1] (1705, қазіргі Алматы облысы - 1785, Алматы) - батыр, қолбасшы. Ұлы жүз албан ішіндегі Алжан руының сырымбет тармағынан. Атасы Хангелді батыр 18 ғ-дың 1-жартысында жоңғарларға қарсы күресте аты шығып, 1733 ж. Төле, Қодар билер, Сатай, Бөлек батырлармен бірге Ұлы жүз қазақтары атынан орыс патшайымы Анна Иоановнаға елші жіберген. Райымбек 17 жасында жоңғар басқыншыларына қарсы күресте ерлік көрсетіп, батыр атанды. Қалмақтың Бадам, Қорын, Ағанас, Секер, т.б. хан, ноян, батырларын жекпе-жекте жеңіп, Қаратау өңірі мен Жетісуды жаудан азат етуге басшылық жасағандардың бірі болған. Торайғыр және Сөгеті таулары аралығындағы "Ойрантөбе" деген жерде өткен шайқаста ерекше көзге түсті. 1733 ж. Бөлек батырмен бірге жоңғарға елші болып барған. Райымбектің ерекше еңбегін оның есімі албан тайпасының ұранына айналғанынан да білуге болады. Көзі тірісінде "көріпкел", "әулие" атанған. Ол Алматы алқабында Шілік, Жалаңаш өңірінде тоған қаздырып, су шығартып, егін ектірген. Жазушы Ж.Тұрлыбайұлы роман, ақын М.Мақатаев "Райымбек, Райымбек" атты поэма жазған. Алматы облысында Райымбек есімімен аталатын жер-су аттары көп кездеседі. Торайғыр тауындағы Айырлы асуының маңында "Райымбек бастауы" бар. Алматы облысының Нарынқол, Кеген аудандары бірігіп, қазірде Райымбек атымен аталады, онда батырға ескерткіш орнатылған. Батырдың бейіті Алматы қ-ндағы оның есімімен аталатын үлкен даңғылдың бойында. Бейітінің басына кесене - күмбез тұрғызылған. 1990 ж. "Райымбек" тарихи-этногр. қоғамы құрылды. Жастайынан жауға тиіп, күркіреген үнімен дұшпанын күңіренткен Райымбек батыр 1705 жылы дүниеге келген."15 жастан асқанша, садақ тарту, қылыш шабу, күресу секілді сарбазға лайық даярлықтан өтіп біткен Райымбек жоңғарларға қарсы жорықтарға қатыса бастайды. Жолбарыс жүректі жас жігіттің тапқырлығын қаруластары бірден байқаған. Оның негізгі ұстанымы: аз шығынмен жеңіске жету екен. Бұл мақсаты алғаш Іле бойындағы шайқаста жүзеге асады. Содан соң жас батыр жаудан Түргенді азат етеді. Қалмақ қолындағы тұтқындар босатылады. Керісінше, жаудың көп сарбазы тұтқынға түседі. Осыдан соң Райымбек жоңғардан Сөгеті мен Ойрантөбені және Жалағашты босатады. Алды-артына қарамай қашқан қалмақтардың: Ойрантөбе ойылды, Секер, Барақ жойылды. Райымбек келді де, Алмадай үзді мойынды, - деп зарлайтыны, міне, осы тұс еді. Батырдың бұдан кейінгі жорығы Жіңішкені, Таушілікті, Қарабұлақты, үш Меркіні, Кеңсуді, Қарқараны азат етуге арналды.

Орта жүзге көмегі

Райымбек батырдың тағы бір үлкен жорығы ретінде Орта жүз еліне көмекке баруын атаймыз. Қабанбай батырдан оралған шапқыншы Тарбағатай мен Шәуешек арасын жауып, жауды өзара қатынасуға мүмкіндік бермеу туралы ұсынысын әкелгеннен кейін Райымбек батыр бірден атқа мінеді. Сарытау, Үйгентасты азат етуге атсалысып, Ілені бойлаған күйі Қорғаспен бері қайтады. Дәл осы дерек Шыңжаңдағы Зейнолла Сәнік зерттеуінде де бар" дейді тарихшы Мәмбет Қойгелдиев.

Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректігі жастайынан байқалған. Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарынан бәсіреге жүйріктің тұқымын, қолға ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгіде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермелді. 17 -інен Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны қазірде Алматы-Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантөбеде қалың қалмақты кезек жекпе-жекке шақырып, бөрі тиген қойдай дүрліктіруі.

Бадам өзені туралы естігендер көп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген қалмақ нояны Бадам-бахадүрдің есімімен байланыстырылатынын көп адам біле бермейді. Кеген деген жер атауы да қалмақ тайшысы Гегенге телінеді. Бір деректер Геген діни лауазым дейді. Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Қабанбай, Бөгенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжаның әскерін талқандаған. Ал, Итембес өзенінің бойында Шона Доба жасағы жер жастанды.

Батыр туралы мәліметтер

Қара су қақ жарылып жол беретін хас батыр атанған Райымбек Түкеұлының есімі бертінге дейін кең паш етілмеді. Мұның себебі беймәлім. Тіпті, ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың аяқталмай қалған "Райымбек, Райымбек" атты дастанын жариялағаны үшін "Лениншіл жас" газетінің жетекшісі Сейдахмет Бердіқұлов партиялық сөгіс алған. Алайда, қыран мінез ұлдарының есімін тұмарындай қастерлейтін халықтың Алматының ортасында жатқан батыр зиратына келіп сыйынуын тоқтату мүмкін емес еді. Еш саясат ер рухы мен ел рухының арасын алшақтата алмады. Қытай саясатының ықпалымен соғыс бастап, Шығыс Түркістандағы ұйғыр, одан бертіндегі қырғызды дем арада жаулап алған жоңғар мен қазақ ғасырға жуық арпалысты. Ұлтымыздың екі жасын екі жанарынан сорғалатып, алқасына сілемдей қатырған дұшпан швед офицері Густав Ренаттың көмегімен зеңбірек, тас ататын түрлі қарулар жасап, күйрете соққы беруді үдеткен. Жазушы Жолдасбай Тұрлыбайұлы бір мәліметінде Райымбек батыр ұсталарға сол зеңбіректің бір түрі "Қойшағырды жасатып, жау амалын өзіне қарсы қолданғанын" айтады.

Екі жарым мың жылдық тарихы бар ежелгі Алматының қақ ортасында кіндік қаны тамған, "Райымбек батыр" атанып тер төккен, сексен жыл өмір сүріп, әулиелікпен алдын болжап, келешегін бағамдап, дүние салар алдында:

"Елім Албан,

Жерім Жетісу.

Жайлауым Асы,

Қыстауым Алматының басы", - деп сүйегін сол тұстағы Алматы қыстағының аумағына қойыңдар деп өзі өсиет еткен орынға жерленіп, бұл күнгі тәуелсіз елдің ұрпағы батыр, әулие баба өсиетін қалтқысыз орындап, сол сүйегі жатқан орынға зәулім күмбез тұрғызып, ақ атанның ақ мәрмәрдан алып мүсінін орнатқаны аса бір сауапты іс болды.

Батырдың 300 жылдығына орай ескерткіш қойылды. Бірқатар конференциялар өтті. Ең бастысы қазақ елдігін оятып, ертеңінторлаған қара бұлтты емен сапты найзасының ұшымен сейілткен ер есімі ел есінде қайта жаңғырды.Қытай Халық Республикасы Іле Қазақ облысының орталығы - Құлжа қаласының көрнекті бір ғимаратының алдына қызыл гранит тастан қаланған биік тұғырға Райымбектің ат үстіндегі мүсіні орнатылыпты. Оны орнатуға мұрындық болған сол Қазақ автономиялы облысының әкімі Қызайжан есімді азамат екен.

Райымбек батырдың аты қойылған жерлер

Райымбек батыр жайлы ел ішінде аңыз-әңгіме, жырлар өте көп. Торайғыр және Сөгеті жоталары аралығында Ойрантөбе жазығы бар. Мұнда қазақтар мен жөңғарлардың сұрапыл шайқасы болып өткен. Айырлы асуына таяу Торайғыр тауында Райымбек бастауы бар. Райымбекпен бірге жоңғарларға қарсы күрестің бел ортасында Сатай, Бөлек, Қойкелді, Қонақкелді, Қыстық, Малай, Байсейіт сынды батырлар жүрді. Райымбек батырдың мазары Алматы қаласында орналасқан және батыр атында көше бар. Алматы облысының бір ауданы Райымбек есімінде және ауылға аты берілген. [2]

Б)МӘТІНДІ МӘНЕРЛЕП ОҚЫП, ТҮСІНГЕНІН АЙТУ

Атан түйе шөккен жер

Сөздікпен жұмыс: АТАН ТҮЙЕ-төрт жастан асқан түйе

ҚОНЫСТАНАДЫ-орналасады

МІНӘЖАТ ЕТУ-құрметтеп бас ию

В)СУРЕТТПЕН ЖҰМЫС:

Суреттегі оқиға қай кезде болған деп ойлайсың?

4-5-6-7-8-тапсырмалар

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Мәтінді оқу, мазмұнын әңгімелеу

Сабақтың тақырыбы: Ғ.Қайырбеков. Алғашқы қоңырау.

Сабақтың мақсаты:

Өлең мазмұнымен таныстыру, негізгі идеясын түсінуге көмектесу, қазақтың атақты ағартушы, ақын Ыбырай Алтынсаринмен таныстыру, «Алғашқы қоңырау » өлеңін талдап,мазмұнын меңгерту.

Күтілетін нәтиже Өз пікірін сенімді әрі дәлелді,тұжырымды жеткізе білуге дағдыланады.Ізденістерге негізделген жұмыс түрлерін өз бетімен,жаңа технологиялық үрдістерге сай орындай білуге дағдыланады.

Түйінді идеялар «Халық пен халықты, адам мен адамды теңестіретін нәрсе - білім» М. Әуезов

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ Ғ.Қайырбеков. Алғашқы қоңырау.

.Кіріспе сөз

М. Әуезовтың сөзімен бастаймын

2.Амандасу Нұрлы көктем

Тамшы болып тамайық, (Бір орнында секіреді)

Арықпен бірге ағайық. (Екі-екіден бірігеді)

Көлшік болып жиналып, (Төрт-төрттен бірігеді)

Күнге қолды бұлғайық(Қолдарын жоғары көтереді)

Күн көзімен құрғайық (Жеке-жеке тарай бастайды)

Бу боп аспан төрінде (Әркім өз қолдарын жоғары көтеребастайды)

Бұлттар санын құрайық. (Төрт- төрттен бірігеді)

Бұлттан жаңбыр сөгілер, (Қайта жеке-жеке тарайды)

Жер әлемге төгілер. (Орындарында секіреді)

3. Топтарға бөліну. Қоңыраулардың суреттерін таңдап екі топқа бөлінеді

4. Топ ережелерін шығарып алу

5. «Тапқыр достар» ойыны Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар қойылады.

6. «Батарым, хат жазам мен саған шын жүректен»

7.Топтық таныстырылым.

8. «Ойлан,тап» ойыны

1.Релаксация

2. «Идеялар себеті» Шыққан әріптерден «Ыбырай» сөзін құрастырады

3.Постер қорғау (мектепке қатысты суреттер таратылады)

4. Сабақтың тақырыбын анықтау

5. «Алғашқы қоңырау» өлеңін мұғалімнің оқуы

6.Өлеңді оқушылар - іштей оқиды, содан - ызылдап оқиды.

7. Таңдап оқу.

Тыңдайды.

Тапсырмаларды қайталап, жаттығуларды орындайды

1қоңырауы бар сурет - 1 топ

2қоңырауы бар сурет - 2 топ

Бір-бірін сыйлауға, сынамауға, әділ болуға, көмектесуге уәде береді

Ғафу Қайырбеков(1928 - 1994) - 15 тамызда Қостанай облысы, Торғай қаласында туған. Абай атындағы Қазақ педагогика институтын бітірген (1952). Қазақ мемлекеттік баспасында поэзия редакциясын басқарды, «Қазақ әдебиеті» газеті бас редакторының орынбасары, «Жазушы» баспасында поэзия редакциясының меңгерушісі болды.

1968-1973 жылдары Қазақстан Жазушылар одағында поэзия секциясында жетекшілік етті.

1973-1989 жылдары «Жұлдыз» журналы бас редакторының орынбасары қызметін атқарды. Өмірінің соңына дейін Қазақстан Жазушылар одағының ақындар қауымдастығының президенті болды.

1954 жылы оның «Құрдастар» атты тырнақалды жинағы жарық көрді. Содан бері қырықтан астам кітабы шықты.

«Дала қоңырауы» (1956) поэмасы, «Жер астындағы жұлдыз дар» (1965), «Қанатты жылдар» (1973) сияқты жинақтарын, «Беласар» атты қос томдығын оқырман қауым ілтипатпен қабылдады. «Жұлдызды тағдырлар» атты өлеңдер жинағы үшін ақынға 1980 жылы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді.

Рудакидің, Байронның, Пушкиннің, Лермонтовтың, Некрасовтың, Шевченконың, Мақтымқұлының, Л.Толстойдың, Куприннің, Короленконың, Буниннің, Есениннің, Ғамзатовтың және басқа да сөз зергерлерінің туындыларын аударды.

Көптеген әндердің өлеңін жазған. Балаларға арналған

«Балықшы Иван» (1957),

«Балқурай» (1962),

«Күн баласы» (1963),

«Ақ көйлекті шал» (1968) атты кітаптар жазған.

«Қарқаралы басында» (1967),

«Ақжелкен» (1976),

«Жел қайық» (1980),

«Толассыз толқын» (1981),

«Бір кеменің үстінде» (1981),

«Елтінжал» (1990),

«Өмір оттары» (1988),

«Ел мен жер» (1991),

«Үш қиян» (1993),

«Алыс та жақын жағалаулар » (2001),

«Атамекен» (2005),

«Үйренсең де ұқсама (Сырбайға)»

«Бауырсақ»

«Жершілмін»

«Мен туған»

«Естелік» (2007) атты прозалық және зерттеу, очерктер жинақ-тарының авторы.Алматы мен Мәскеу баспаларынан

«Родные травы» (1957),

«Иван Рыбак» (1959),

«О сверстниках» (1960),

«Степной колокол» (1961),

«Разговор с солнцем» (1963),

«Тургайские волны» (1975),

«Белый ветер степей» (1979),

«Звездные судьбы» (1981),

«Звезда счастья» (1984),

«Крылатые годы» (1984),

«Белый парус» (1990) атты орысша кітаптары жарық көрген.[1]

«Алғашқы асу» (1964), «Сарыарқа саз дары» (1972), «Беласар» (1978) атты ІІ томдық шығармалар жинағы, ІІ томдық шығармалар жинағы, (1988, 1998), көптомдық шығармалар жинағының екі томы жарыққа шыққан.

Қазақстанның Халық жазушысы (1992). Халықтар Достығы орденімен, «Еңбектегі ерлігі үшін», «Еңбектегі табыстары үшін», «Ыбырай Алтынсарин». «Жеңіске 50 жыл», «Тың және тыңайған жерлерд! игергені үшін» медальдарымен марапатталған. Қостанай облысының, Қостанай қаласының, Торғай облысының, Арқалық қаласының Құрметті азаматы.[2]

Шығармалары[өңдеу]

Құрдас. А., 1954; Балықшы Иван. А., 1955;

Дала қоңырауы. А., 1956;

Қосбасар. А., 1958;

Таулар сөйлейді. А., 1960;

Арал әуендері. А., 1961;

Балқурай. А., 1962;

Күн баласы. А., 1964;

Жер астындағы жұлдыздар. А., 1965;

Большевик ауылы. А., 1967;

Алтын бесік. А., 1969;

Көсемнің нұрлы атымен. А., 1970;

Дала саздары. А., 1972;

Қанатты жылдар. А., 1973;

Торғай толқыны. А., 1974;

Ақжелкен. Повестер. А., 1976;

Асу алда. А., 1977;

Таңдамалылары. Екі том. А., 1978;

Жел қайық. Повесть. А., 1980;

Жұлдызды тағдырлар. Поэма. А., 1980;

Бір көмейің үстінде. Әдеби сын. А., 1981;

Маңғыстау маңғаздары. Өлеңдер мен поэмалар. А., 1982;

Туған топырақ. «Жазушы», 1985;

Крылатые годы. Стихотворение и поэмы. М., «Художественная литература», 1984;

Күнтеңескен. Өлеңдер мен поэмалар. А., 1986;

Ана туралы жыр. «Өнер», 1987; Шұбалаң. «Жазушы», 1988;

Көнсадақ. «Атамұра», 2004;

Құрдастар. «Раритет», 2008.

Семантикалық карта толтырады

Дайындаған хаттарын оқиды

Үйде ерлік туралы дайындаған мақалдарын таңдап, таныстырады

Ұнатқан ұпайларды таңдап алып, сұрақтарға жауап береді

«Қаражорға» биін билейді

Себеттен қима парақшалар алып,Ыбырай Алтынсарин туралы мағлұмат оқып басқаларға таныстырады

Сыни ойлап бір жүйелі әңгіме құрастырады және қорғайды

Тыңдайды, түсінбегенің сұрайды

Іштей оқиды, содан - ызылдап оқиды.

Қорытынды

Қосымша оқу

Үйге тапсырма 1. Өлеңді жаттау

2. Ыбырай Алтынсарин туралы мағлұмат іздеу

3. "Менің мектебім" атты шығарма немесе өлең жазу Слайд 28

Рефлексия «Синквейн» толтыру Өлең шығарады Үш шапалақ

Бағалау парағы сызба

Не сәтті өтті?

Нені дамыта аласыз? Оқушылар постерді жақсы жасап қорғағандары, сабаққа белсенді қатысқандары, шығармашылық жұмыста өз ойларын жеткізе білді, сұрақтарға жауап бергенде үлгерімі төмен оқушылар белсенділік танытты, смайлик жинауға тырысты

Мінсіз оқушы болуға талпындыру,өз бетімен білім алуға итермелеу,заман талабына сай өзгерісті тез игеретін жеке тұлға дамыту.

Не сәтсіз өтті?

Нені өзгерткі

ңіз келеді? Кейбір оқушылар жаңа ақпаратты тез оқи алмады , тапсырмаларды түсінбей қалған сәтте шамалы қиналып қалды, сұрақтар қойған кезде қателер жіберді.

Сабақтың тақырыбы: М. Әуезов. Бала Абай.

Сабақтың мақсаты:

1.Мәтін мазмұнымен таныстыру. Абайдың балалық шағымен мағлұмат беру.Жүйелі сөйлеуге өз ойларына қорытынды жасай білуге дағдыландыру.

2.Оқушылардың логикалық ойлау дағдысын шығармашылық қабілетін дамыту

3.Оқушыларға Абай ата өмірін үлгі ету, ұлы ақынға деген құрмет сезімдерін тудыру.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең: Қызығушылықты ояту (топқа бөлу)

Оқушылар өздері тыңдаған геометриялық фигураларға байланысты 3 топқа бөлінеді. Фигуралардың келесі бетінде топтың аты жазылады.

І топ. Білімділер

ІІ топ. Дарындылар

ІІІ топ. Еңбексүйгіштер

«Жүректен жүрекке шеңбер» жасап бір - бірімізге күлімсірей қарап сәттілік тілей отырып сабағымызды бастаймыз.

Топтық жұмыстың тәртібін хабарлау.

а)3 топтың басшысын тағайындап, мұғалімнің сенім карточкасын тапсыру.

б)Бағалау тәртібін айту. Топтық бағалау. Берілген тапсырманы орындау деңгейіне сай 10 балл,20 балл,30 балл жазылған дөңгелекті мұғалім топ басшысына беріп отырады.

Сабақ барысында топ басшысы жинаған ұпайды есептеп айтады. Жеңімпаз топты анықтайды.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру

- Ғ.Қайырбековтың «Алғашқы қоңырау» өлеңін мәнерлеп оқу. 3 топтан 3 балаға оқыту.

«Бәйге» ойынын ойлау арқылы үй тапсырмасына қалай дайындалғандарын тексеру.

- Әр топ 2 сұрақ таңдап, соған сай жауап береді.

І.Бәйге ойыны

10.Ы.Алтынсарин кім?

20.Тұңғыш қазақ мектебі қай жерде ашылды?

30. «Кел, балалар, оқылық» өлеңін кім жазды?

10. «Алғашқы қоңырау» өлеңінің авторы?

20. «Қазақ даласына білім келді» дегенді қалай түсінесіз?

30.Ы.Алтынсариннің қандай әңгіме, өлеңдері бар?

ІІІ. Жаңа сабақ М. Әуезов. Бала Абай.

ІІ. Ой ашар 1.Ребусты шешкіз.Қандай сөз оқыдың?

Мына ребусты шешсеңіздер қазақтың ұлы ақынының есімі шығады. Олай болса балалар бүгін біз Абай туралы өтеміз.

2.Абай Құнанбаев туралы не білесіңдер? «Пікірлер ағашы»

3.Бұл М.Әуезов «Абай жолы» романынан үзінді.

Кіріспе әңгіме

М.Әуезов қазақтың ұлы жазушысы. Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Семей өңіріндегі Абай ауылында туған. Жас кезінде ұлы Абайды көріп, бата алған. Атасы Әуез бен әкесі Дінәсілдің тәрбиесінде болады. Алдымен молдадан хат танып, кейін Семей,Ташкент,Санкт - Петербург қалаларында оқыды.

4. Қазір біз осы М.Әуезовтың «Абай жолы» романынан алынған үзіндіні түсініп оқимыз.

ІІІ. Мағынаны тану

абзацты мәнерлеп оқып береді, сұрақтар қою.

1.Осы бөліктен не түсіндің?

2.Абайдың өз құралпы балалардан басқа досы кім?

3.Әңгімені аяғына дейін түсініп оқыңдар

Оқулықпен жұмыс

Мәтінді іштей түсініп оқуға уақыт береді

Сөздік жұмыс

Түсініксіз сөздердің мағынасын ашу

Проблемалық сұрақ

1.Бұл мәтіннің кейіпкерлері кім?

2.Абайға әңгіме айтатын кімдер?

3.Сенің ойыңша Абайдың бұл ісі дұрыс па?

Сергіту сәті

«Сегіз аяқ» өлеңі

Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіне сергіту жасаймыз

ІV. Ой толғаныс

Топтық жұмыс

1 топ. «5 жол өлең жазу» стратегиясы Абай

2 топ. «Семантикалық кесте» стратегиясы

3 топ. «Не ұнады?Не ұнамады? Не алдың?» стратегиясы

Абайдың өлеңі «Желсіз түнде жарық ай»

Рефлексия

А) «Еркін сұрақтар» стратегиясы

- Мәтінде кімдер туралы айтылған?

- Бала Абай нені ерекше жақсы көрді?

- Әжесі мен Абай арасында қандай оқиға болды?

- Саған осы мәтін ұнады ма?

- Әжесінің аты кім? Шешесінің аты кім?

- Бұл әңгімені жазған кім?

Сонымен балалар, осы әңгімедегі «Бала Абай» сендерге ұнады ма?

Ә) «Идеяны толықтыру» стратегиясы

Мұғалім: Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Абайды тану арқылы біз, Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс» деген екен.

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов. Бала Абай мен Барлас ақын.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды қазақтың классик ақыны Абай Құнанбаевтың өмірімен толығырақ таныстыру. Мәтіндегі негізгі идеяны ұғындыру.

Әр түрлі ой дамыту стратегиялары арқылы өздік жұмыс істеуге, ізденуге, творчестволық ойлануына ықпал ету.

Абай өлеңдері арқылы балаларды жақсы қасиеттерге тәрбиелеу, әрқашан ұқыпты, алғыр, зерек болуға үйрету.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

1)Қызығушылығын ояту

оқушылар қол ұстасып, шеңбер құрып тұрады да, бір - біріне жақсы сөздер, тілек айтады.

- Қайырлы күн!

- Мен сендерді көргніме қуаныштымын!

- Сендерге сәттілік тілеймін.

Тәртіпті бол.

Шыншыл бол.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

б) - Балалар, бері жақындап мына үстелдің үстінде жатқан әр түстегі дөңгелекшелерден таңдап алыңдар. 6 топқа бөліп отырғызу.

М. Әуезовтің "Бала Абай" әңгімесінің мазмұнын айту және шығармаға сәйкес сурет салып келу тапсырылған. Екі, үш оқушыға мәнерлеп оқытамын, қосымша сұрақ - жауап алынады. А. Құнанбаев туралы т. б. сұрақтар. Сосын өздері салған суреттері бойынша әңгімелеп береді. Екі, үш оқушыдан сұрау, тақтаға немесе қабырғаға суреттерді түгел ілу.

ІІІ. Жаңа сабақ М.Әуезов. Бала Абай мен Барлас ақын.

« Ой шақыру» стратегиясы.

Абай

II. Мағынаны тану.

1."Сөзжұмбақты шешіп көр"

1. Мәтін қалай аталады? Бала.......

2...... Абайдың жасы он үшке толған еді.

3. Абайдың әжесі әңгімесін неден бастап еді?

4. Абай неден көп шықпайтын болды?

5. Абайға әңгімені кім көп айтушы еді?

6. Биыл әсіресе Абайдың...... өскен.

1. М. Әуезовтің "Бала Абай мен Барлас ақын" әңгімесін оқимыз деп түсіндіріп өтемін.

2. М. Әуезовтің "Абай жолы" романы туралы бірер сөз айтамын.

3. Сұрақ - жауап. Диалог. Оның қандай өлеңдерін білеміз, т. б. талдау жұмысы. Енді бір бағанға жазу білетінімізді тізбектеп айтамыз, дәптерге жазамыз: Абай - ақын, композитор, суретші, аудармашы, реалист - шыншыл

т. б. тізбектеп жазу. Ал енді, балалар, Абайдың балалық шағы туралы романнан үзінді берілген, соны оқып беремін. Әңгіменің ұнаған, ұнамағанын сұраймын.

1. Мәнерлеп оқу (өзім).

2. Сұрақ - жауап.

3. Рольмен оқыту.

4. Кейіпкерлерді табу.

2."Болжау" стратегиясы

Не болады деп ойлайсыз?

Оған қандай дәлел бар?

Не болды?

Сергіту сәті.

3. Топпен жұмыс.

Әрбір негізгі сұраққа қосымша сұрақтар беру (3, 4, 5) арқылы түгел балалардың жұмыс істеуіне жағдай туғызамын.

І топ - Бала Абайға мінездеме беріңдер

ІІ топ - Абайдың әжесі мен анасына мінездеме беріңдер

ІІІ топ - Байкөкшеге мінездеме беріңдер

ІҮ топ - Барласқа мінездеме беріңдер

Ү топ - Барлас Абайға қандай бата берді

4.«Еркін жазу» стратегиясы

Мәтіндегі нақыл сөздерді тап, дәптерлеріңе жаз.

Топпен жұмыс жүргізіліп, топ басшылары жауап береді.

ІІІ. Ой толғаныс кезеңі.

Венн диаграммасын құрайық. Екі кейіпкерді алып, ортақ және ұқсамайтын үш қасиетін тауып жазу тапсырылады. Бұл жұппен жұмыс. Жұптасу арқылы ой бөлісу.

Сабақты қорыту:

Венн диаграммасы.

Барлас ------------ Байкөкше

Венн диаграммасына жалпы ойды қорыту.

Жалпы таблицалар мен кітаптарға шолу. Сұрақтар қою. Абайдың нақыл сөз, мақал, афоризмдерін сұрап өту.

Үй жұмысы: Мәтінді мәнерлеп оқу. 5 - 6 тапсырма.

1. Сөздік дәптермен жұмыс.

2. Дәптерлеріне Абай мен Мұхтарға Венн диаграммасын құрып келу тапсырылады.

Бағалау кезеңі. (Топпен бағалау)

Сабақтың тақырыбы: Т. Жұртбай. Қоңыр қозы.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды Тұрсын Жұртбайдың «Қоңыр қозы» әңгімесімен таныстыру. Әңгіменің мазмұны мен идеясын меңгерту. Балаларға Мұхтардың балалық шағы туралы мәліметпен таныстыру. Оқушыларды сауатты, мәнерлі, әсерлі оқуға баулу. Шығармашылықпен жұмыс істеуге ықпал ету, ойлау шеберлігі мен сөйлеу мәдениетін дамыту. Оқушылардың өнерге, білімге деген сүйіспеншілігін арттыру, тәрбиелеу. Адамгершілік, ізгілік қасиеттерін бала бойына ұялату. Топтасып жұмыс жасауға баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Оқушылар жұптаса тұрып, бір - біріне шапаттау арқылы сәттілік тілейді. Ол үшін қолды айқастыра отырып, оң жаққа және сол жаққа шапаттайды.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Әңгімені бөлімдері бойынша (топ бойынша сұрақтар беріліп, дайындық жұмыстарына уақыт беріледі) түсінік айтуға дайындалу.

Оқушылардың білімді белсенді меңгеруге дайындау кезеңі.

«Жазушылар» топтамасы. М. Әуезов..(тыңдау)

Әр топ ой түйінін өзге топ алдында қорғайды.

М. Әуезов - кім?

Ол - жазушы, драматург, Абайды әлемге танытушы. Мұхтардың атасы Әуез Абайдың замандасы болған.

ІІІ. Жаңа сабақ Т. Жұртбай. Қоңыр қозы.

Қоян Ою аҢ Ыдыс Радио Қоңыз Орақ Зырылдауық Ырғақ

М: - Бүгін біз Мұхтардың бала кезіндегі бір сәтпен танысамыз.

Оқулықпен жұмыс.

Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай (1951 жылы, Шаған ауылы, Абай ауданы, Шығыс Қазақстан облысы) - жазушы, филология ғылымдарының докторы, абайтанушы, әуезовтанушы, алаштанушы.[1]

1974-1990 жылдары «Жетісу» газетінде, «Білім және еңбек», «Жұлдыз» журналдарында қызмет істеді.

1990-1998 жылдары М.Әуезов мұражайында ғылыми қызметкер, бөлім бастығы, директор.

1998- 2001 жылдары докторант, ҚазҰУ-да оқытушы.

2001 жылдан «Отырар кітапханасы» ғылыми-зерттеу орталығының директоры.

Шығармашылығы

«Жүрегімде жұмыр жер» өлеңдер мен поэмалар, «Бесқарагер», «Дара тұлға», «Жер - бесік» роман- новелласы, «Бейуақ» роман-эссесі, «Бесігіңді түзе», «Талқы» роман-эсселері, «Мухтар Омарханович Ауэзов», «Күйесің жүрек... сүйесің!», «Бесіңді аяла!...» кітаптары жарық көрген. Т.Жұртбай Алаш қайраткерлерінің шығармалары мен өмір деректері туралы көптеген ізденістер жүргізіп, солардың негізінде ғылыми еңбектер жазды. Ол «Алаш ақиықтары» жинағын құрастырып, Алаш қайраткерлерінің беймәлім шығармаларын жалпы жұртшылыққа таныстырды. Халықаралық «Алаш», І.Жансүгіров атындағы әдеби сыйлықтардың лауреаты.[2]

Әңгімені бөліктерге бөліп, өзіндік топпен жұмыс жасата отырып, әңгіменің мазмұнын ашу. Мәнерлеп оқушыларға оқыту. 1 - топ 1 - абзац

2 - топ. 2 - абзац

3 - топ 3 - абзац

4 - топ 4 - абзац

Топтық тапсырмалар

Әр топ өз мәтін бөліктері бойынша тапсырмаларды тізбектеп орындайды.

1. Мазмұндау

2. Тізбектей оқу Кезектесе отырып

3. Суреттеу

Оқушыларға тізбектей оқыту, мазмұнын сұрау.

Сергіту сәті. Би терапиясы

Сұрақтар мен тапсырмаларды орындау.

1 - топ сұрағы

- Бала Мұхтарды атасы неліктен «қоңыр қозым» деп атады?

Мұхтар ауылының көктемгі көрінісін суреттеген жолдарды тауып оқы.

2 - топ сұрағы

- Атасы Мұхтарды қайда апармақшы болды?

Абай ауылының көрінісін суреттеген жерді тауып оқы.

3 - топ сұрағы

Мұхтар ойынға неге араласпады?

Мұхтарды қызықтыратын нәрселерді тауып оқы.

4 - топ сұрағы

Оның назары неге ауды?

Ұлттық ойындарды ата. Мәтінде кездескен кейіпкерлерді ата.

Дәптермен жұмыс.

Мына сөз тіркестерін дәптерге жаз: күн шуағы, жасыл кілем, жасыл құрақ т.

Қорытындылау.

Ортақ топ жасау арқылы суретпен жұмыс жүргізу. Сұрақ - жауап әдісімен.

Венн диаграммасы бойынша екі ауылды салыстыру.

І - Мұхтар аулының көрінісі.

ІІ - Абай аулында

Бағалау

Бірін - бірі бағалау. Мұғалім тарапынан әр оқушының білімі мен белсенділігін кестелік бағалау.

Кері байланыс. Рефлексия.

Ұнады, ұнамады. Мен үшін жаңалық болды.

Үйге тапсырма: Әңгімені бөлімдері бойынша түсінік айтуға дайындалу

Сабақтың тақырыбы: Т. Жұртбай. Бала Мұхтар мен Абай.

Сабақтың мақсаты:

Саналы түсініп оқу мәнерлеп оқу және дұрыс оқу машығын жетілдіру Шығармадағы негізгі ойды таба білуге дағдыландыру. Дамыта оқытуға негізделген шығармашылық қиялын жүйелі ойлау қабілетін сөздік қорын молайтып тіл байлығын дамыту. Дана жазушының ұлылығы кемеңгерлігін дәріптеу оқушыларды өз елін туған жерін табиғатын сүюге тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Мұхтар ауылының көктемгі көрінсін суреттейтін жолдарды тауып оқу

А)Мәтін неше бөлінен тұрады

Ә)Бөлімдерге қандай ат қойдық

1 бөлім «Мұхтар аулының көрінісі

2 бөлім «Абай ауылында»

Б) Ұлттық ойындарды ата

ІІІ. Жаңа сабақ Т. Жұртбай. Бала Мұхтар мен Абай.

Сөзжұмбақ шешу

1.Көктемде ненің шуағы молаяды? күннің

2.Төлдер қайда асыр салып жүр? көгалда

3.Жер бетін қандай кілем жапқан? түкті

4.Қаңқылдаған қаздар қалай ұшып барады? төбеден

5.Қаздар қайда қонады? көлге

6.Аспан қандай? мөлдір

Мағынасын тану

Балалар бүгін біз Тұрсын Жұртбайдың «Бала Мұхтар мен Абай» әңгімесін оқимыз. Әңгімені топқа бөліп оқытамын мазмұнын әңгімелетемін

Сөздік жұмбақ

Сыз-дамқыл-----ылғал су

Белдеу-киіз------үйдің туырлығының сыртынан бастырылып байланатын арқан

Мініс ат--------мінетін ат(көлік)

Тал-түс--------дәл түс шаңқай түс

Автор сұрақтарына жауап беру

«Кім зерек?» Ойыны

1)Абай ауылына келген Мұхтарды не қызықтырып еді?

2)Оны кім байқады?

3)Мәтіннен бала Мұхтар туралы Абайдың айтқан сөздерін табу

4)Әуез қарт Мұхтардың құлағына не деп сыбырлады деп ойлайсың?

Қорытындылау Тестпен жұмыс

1.Қазақтың ұлы ақыны кім?

А) Ыбырай

Ә) Абай

Б) Шоқан

2.Абай жолы роман-эпопеясын жазған кім?

А) М.Әуезов

Ә) Ш.Мұртаза

Б) Ж.Жабаев

3. «Көксерек» әңгімесін жазған кім?

А) Абай

Ә) Шоқан

Б) М.Әуезов

Бағалау

Үйге тапсырма

Мәнерлеп оқу

«Көктем» тақырыбына сурет салу

Сабақтың тақырыбы: Ш. Мұртаза. Бала Тұрар.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға Ш. Мұртазаның «Бала тұрар» атты әңгімесі бойынша қазақтың мемлекет және қоғам қайраткері Тұрар Рысқұлбеков өмірімен таныстыру.

Оқып ізденіп жұмыс істеуге баулу, байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білуге қасиетін дамыту. Отан сүйгіштікке, елін қорғайтын шыншыл азамат болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Әдепті елдің баласы алдымен сәлем береді:

Күндей жадырап,

Айдай арайлап,

Жұлдыздай жарқырап

Судай мөлдірлеп

Амансыз ба, Алтын күн!

Амансыз ба, Көк аспан!\

Амансыз ба, достарым!

Сендерді көріп қуанам!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Т. Жұртбай. Бала Мұхтар мен Абай.

Мәнерлеп оқу «Көктем» тақырыбына сурет салу

А) «Бала Мұхтар мен Абай» мәтінін оқытып, мазмұндау.

Ә) «Пікірлер ағашын» толтыруларын тексеру.

«Байлық» әңгімесінің авторы.

Абайды әлемге танытқан адам.

Торғай даласында тұңғыш мектеп ашқан, қоңырау соққан адам.

Қазақ ғалымы кім?

Киіз үйдің сүйегі.

«Тұрар» деген сөз шықты.

ІІІ. Жаңа сабақ Ш. Мұртаза. Бала Тұрар.

Кіріспе әңгіме.

Рысқұлов Тұрар 1894-1943 мектепті үздік бітіріп, Пішпек орман шаруашылығы техникумына оқуға түседі. Ташкентке келіп, мұғалімдер институтына түсіп, оқуын жалғастырады. 1916 жылы ұлт азаттық күресіне қатысады. Осы көтерілісте ұсталып, түрмеге қамалады.

ІІІ. Шерхан Мұртазаның «Қызыл жебе» романынан алынып, енгізілген үзінді «Бала Тұрар» деп аталады.

Шерхан Мұртаза 1932 жылы Жамбыл облысының Жуалы ауданында дүниеге келген. Қазақтың белгілі жазушысы. «Қызыл жебе», «Белгісіз солдаттың баласы», «Қара маржан» шағармаларыныі сонымен бірге «Бала Тұрар» шығармасының авторы.

«Бала Тұрар» әңгімесін мәнерлеп оқып беру.

Шығармада Тұрар қай жағынан көрінеді?

Тұрар не туралы ойлап отыр еді?

Тергеушінің Тұрар оқыған сыныпқа келуі?

Ол неліктен Атамырзаны емес, Тұрарды таңдады?

Бекіту кезеңі. Венн диаграммасы бойынша

1 қатар - Тұрарға мінездеме.

2 қатар - Атамырзаға мінездеме.

3 қатар - «Бала Тұрарға» өміріндегі жағдайды осы өмірімен салыстыра жазу.

Тұрар

Ортақ қасиет

Атамырза

Жақсы оқушы, тәртіпті, ұқыпты, шыншыл, адал,, адамгершілігі мол, кедей баласы

Екеуі де ұл бала, бір сыныпта оқиды, жас шамасы қатар

Мақтаншақ байдың баласы, нашар оқиды, адамгершілігі аз, тез күледі, өтірік мақтанады, жаман оқушы.

Сөздік жұмыс. Тұрқы - сырт пішіні

Селсоқ - немқұрайлы

Ебедейсіз - икемсіз.

Мәтін бойынша сұрақ-жауап.

Сынпқа келген кім?(тергеуші)

«Бала Тұрар» әңгімесінің авторы кім?(Ш.Мұртаза)

«Бала Тұрар» әңгімесіндегі таудың аты?(аспара)

Ш. Мұртазаның туған жері?(Жамбыл облысы Жуалы ауданы)

Атамырзаның әкесінің аты?(Айбар)

Жақсы-жаман қасиеттер туралы мақал-мәтелдер.

Сергіту сәті

Әке тілін аламын,

Ана тілін аламын.

Жақсы оқу мақсатым,

Таудай үлкен талабым.

Ой толғаныс

Т - тәртіпті

Ұ - ұқыпты

Р - риалды

А - адам

Р - ризалады

«Бес жол өлең» стратегиясы

Зат есім --------- Тұрар

Сын есім ------- ержүрек, зерек

Етістік ---------- оқыды, жазды,

Сөйлем Тұрар Сталинге хат жазған.

Ақын

Сұраққа жауап

Саған кім көбірек ұнады? Неліктен?

Сен мәтіннен қандай ой түйдің? Ойыңды дәлелде...

Қорыту

Тұрар

Атамырза

1)киімі

2)Түр-сипаты, мінезі

3)Күлкі шақырған не нәрсе?

4)Аа әрпін жазуы

5)Мұғалімнің бағасы

БАҒАЛАУ

Үйге. Мәтіннің мазмұнын айту

Сабақтың тақырыбы: С. Сейфуллин. Біржан.

Сабақтың мақсаты:

С. Сейфуллин Біржан Қожағұлұлы өмірімен шығармалары туралы мәлімет бере отырып, өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу. Оқушылардың танымдық қабілетін дамыта отырып, өз бетімен жұмыс жасай білу қабілетін жетілдіру, шығармашылық қабілетін ұштау. Ұлттық өнерді насихаттау арқылы мәдени мұраларды қастерлей білуге шақыру, өнер адамдарын құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Қоңырау сыңғыры үнімен,

Сыныптың есігі ашылды.

Қарсы алып қонақты иілген,

Көреміз әдепті ұл - қызды.

Отырып жайғасып алайық,

Түгел ме құралдар қарайық.

Ұстаздар келіпті қонаққа,

Бұрылып сәл назар салайық.

Күй күшті, тауды, тасты бұзатұғын,

Орнына өз өрнегін сызатұғын.

Талқандап тас кереңді үн оятып,

Дүкені дүниенің қызатұғын.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Шерхан Мұртаза. Бала Тұрар.

ІІІ. Жаңа сабақ С. Сейфуллин. Біржан.

С. Сейфуллин. "Біржан"

С. Сейфуллин Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданында туған. Сәкен - қазақ әдебиетінің өсіп, дамуына үлес қосқан ақын әрі жазушы. Көне әдебиет үлгілерін жинап, кітап етіп шығарған зерттеуші. Қазақ жастарының оқып, білім алуына зор көңіл бөліп, мектеп оқулықтарын жасауға да қатысты.

Сәкен Сейфуллин жалған жаланың құрбаны болды.

Біржан сал Қожағұлұлы

Қазіргі Көкшетау облысы, Еңбекшілер ауданында 1834 жылы туып, сол жерде 1897 жылы қайтыс болған.

Біржан жас шағынан әнге, өлеңге әуестенеді. Өнер жолына түседі.

Табиғи талант иесі көп ұзамай - ақ, "Әнші, ақын, сал Біржан" деген атаққа ие болады.

Ел аралап, ән салып, айтысқа түсіп, ойын көркі, той көркі атанады.

Халық Біржанның әнін қатты сүйіп, өнерпаз жас ақын, әншілер оны әннің пірі тұтіп, ұстаз деп таниды.

Сөздік жұмыс

Нарқын - сөздің бағасы, құны.

Сал - әнші, ақын, сазгер, сегіз қырлы, бір сырлы өнерлі адам.

Біржан салдың әні "Теміртас"

Біржан деп атым шықты алты алашқа,

Құдайым берсін өмір Теміртасқа.

Жасымыз 61 - ге келгенінде,

Құдайым берді науқас ғазиз басқа.

Алдымда шамшырағым, Теміртасым,

Тілегім болсын ұзақ сенің жасың.

Қош болыңдар бауырым, балаларым,

Байқаймын ажал шіркін құтқармасын.

Тапсырманы талдау

"Нарқын" сөзін басқа сөзбен алмастырып көр.

"Ағызған қызыл тілден шекер балды" жолдарының мағынасын қалай түсінгеніңді әңгімеле.

Сөзге шешен, тілге жүйрік, суырып салма

Жыр жазамын жүрегіммен

1 - топ

Кім білмейді Біржан салды,

............... шешен тілді.

............... шырқағанда,

............... жеңілмейді.

2 - топ

"Екі ішектің бірін қатты,

Бірін сәл - сәл кем бұра.

Нағыз қазақ қазақ емес,

Нағыз қазақ домбыра".

Сұрақтар

1. Біржанның әншілігі туралы өлеңде не делінген?

2. Оның даусының зор, асқан талант иесі екені қай жолдарда айтылған?

3. Біржанның қандай әндерін тыңдадық?

Проблемалық сұрақ

Не себепті халық Біржанды дәріптеген?

Біржан

↓

Әнші, Ақын, Айтыскер, Сазгер, "Ләйлім шырақ", "Теміртас"

Әнге әуес, күйге құмар бала, өмірге ғашық, жаны сұлу болып өседі. (М. Әуезов)

Үйге тапсырма: Өлеңді мәнерлеп оқу

Сабақтың тақырыбы: Н. Ғабдуллин.Батырдың мінезі.

Сабақтың мақсаты:

Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен ата- бабаларымыздың ерлік істерін қастерлеп рухын көтеру , үлгі өнеге тұту. Бауыржан Момышұлы туралы түсінік беру ,мәтіннің мазмұнын,негізгі идеясын ашу. Балаларға бағыт бере отырып, топпен жұмыс істеуге дағдыландару , оқушының ой-өрісін дамыту. Оқушыларды еңбекқорлыққа, елін, туған жерін сүюге, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1. "Біржан" өлеңін жатқа айту

Бекіту: 1.Біржан дегеніміз кім?

2 Өлеңнің авторы кім?

3.Сәкен Сейфулин туралы не білеміз?

4.Өлеңнен не үйрендік?

5.Қандай өнерлі адамдарды білесің?

6.Өнерге байланысты қандай мақалдар білесің?

ІІІ. Жаңа сабақ Н. Ғабдуллин.Батырдың мінезі.

1. Оқулықпен жұмыс Топтық жұмыс

А) Мәтінді дауыстап, әр топқа бөліктер бойынша оқыту

Ә) Әр топтан бір оқушы шығып өздерінің оқыған бөлімдерін түсіндіреді.

Б) Мәтіндегі түсініксіз сөздерді, сөз тіркестерімен танысып талдайды.

В) Мәтін соңындағы сұрақтарға жауап қайтарады.

Батырдың мінезі мәтінінің авторы Нығмет Ғабдуллинмен таныстыру.Нығмет Ғабдуллин 1927 жылы 27 желтоқсанда Көкшетау облысы, Рузаев ауданы, Шұқыркөл деген ауылда туылған.

Қазақ әдебиеті газетінің бас редакторы болған.Қазақтың Абай атындағы педагогика инстутында ұстаздық еткен, Профессор.Балалар Батырдың

мінезі деген әңгіме Ұлы Отан соғысының батыры Бауыржан Момышұлы туралы.

Бауыржан Момышұлы 1910 жылы 24 желтоқсанда Жамбыл облысы,Жуалы ауданы Көлбастау ауылында туылған.Кеңес Одағының батыры Қ.Р халық қаһарманы.

Енді , балалар видиороликке назар аударамыз

- Балалар, сендер кинодан не көрдіңдер? 1941 жылы 22 маусымда фашистік Германия Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасады.Бұл халық үшін ауыр кезең болды.Отанымызға қатерлі күн туды. Отанымызды қорғау үшін еліміздің көптеген ер азаматтары майданға аттанды.

1945 жылы 9 мамырда біздің әскеріміз жеңіске жетті.

Биыл Ұлы жеңіске 70 жыл толды.

- Сендер қандай батырларды білесіңдер?

Оқушылардың жауабын тыңдау.

Ұлы Отан соғысының батырларының суреттерін көрсету, есімдерін таныстыру.

Батыр ата-бабаларымыздың әруағына бас иеміз.

Ер-есімі ел есінде . Ешкімде ешнәрседе ешуақытта ұмытылмайды .

Тыныштық жаса тыныштық

Осы сөз бізге тым ыстық

Көркейе берсін еліміз

Көбейе берсін ырыс құт.

Елімізде тыныштық бейбітшілік болсын.

Оқулықпен жұмыс.

Тірек сөздер стратегиясы

Шайқас,қайрат,майдан,әнгіме,орман,жауынгер, бекініс, тәуекел, қауіпті зона

Тапсырма:

Осы тірек сөздерді мәтіннен тауып оқу.Оқушыларға оқыту.Мәтіннің мазмұнын түсіндіру.

Дәптермен жұмыс.

Тәуекелге бел буған адамды қорқыныш билемейді.

Ой толғаныс:

Екі түрлі түсініктеме күнделігі .

Бекіту сұрақтары.

Үйге тапсырма : « Батырдың мінезі» мәтінін түсініп оқу .

Мазмұнын айту, реферат жазу, мақал-мәтелдер жаттау.

Бағалау:

Рефлексия:

Еркін микрафон

Сабақтың тақырыбы: С. Машақов. Мәншүк.

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың Мәншүк туралы білетіндерін жаңа мағлұматтармен кеңейте түсу. Өлеңді мәнерлеп, қатесіз дұрыс оқуға түсіндіру. Өлеңнің мазмұнын ашып, талдауға үйрету.

Оқушыларды өздігінен жұмыс жасауға, ой - өрісін дамыта отырып, қорытынды шығаруға машықтандыру.

Жас ұрпақты елін, жерін, халқын қорғай білуге, азаматтық пен адамгершілікке, Отанға деген сүйіспеншілікке, ержүректікке тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Қуан, шаттан! Қуан, шаттан!

Қуанатын күн бүгін.

Қайырлы таң, қайырлы күн!

Күліп шықты күн бүгін

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

- Өткен сабақта кіммен таныстыңдар?

- Ендеше «Бауыржан» туралы не білемі?

Топтастыр әдісі бойынша

Бауыржан

↓

өжет

қайсар

батыр

тәуекелшіл

ІІІ. Жаңа сабақ С. Машақов. Мәншүк.

Бауыржаннан басқа қазақтан шыққан Ұлы Отан соғысының қандай батырларын білесіңдер?

(Әлия, Мәншүк, ауыл ардагерлерінің суреттері көрсетіледі)

1. Автормен таныстыру.

Сәду Машақов

↓

27 қараша 1906ж туған

«Отан үшін»

Семей обл. Жаңа Семей ауд.«Сапарда» қазақ ақыны «Жылдар жыры»

«Жастық өмір жырлары»Кешкі Самал

Мәншүк

Мәнсия

Невель қаласын азат етті,пулеметші, 1992ж Орал қаласы Орда ауд.

19 жасында майданға аттанды, 5 жасында жетім қалған,Әмина тәтесі тәрбиелеген

Оқулықпен жұмыс

1. Ө Ә.Молдағұлова 6 жасында анасы Маржан қайиыс болып,әкесі Нұрмұхамбет 2 баласымен қалады.Ол Әлияны нағашы апасы Тәжібикеге береді. Оған Әлия тез бауыр басып кетеді. Оның шын есімі Ылия болған. 1934 ж Әулиеатадағы Теміржол мектебіне 1 сыныпқа барады.1935 ж Москваға көшіп орысша білім алады.Ол кіші кезінен ұшқыш болуды армандайды. Әлияның жаны жұмсақ,мінезі ұяң, бірақ керек жерінде өз сөзін өткізе білетін қайсар қызболған.Ол гүлді, көктемдегі гүл көмкерген даланы жақсы көретін. Өлеңді жатқа мәнерлеп оқып беру

Тәжібаевтың сөзіне жазылған С.Бәйтерековтың «Әлия » өлеңі бар

2. Тізбектеп оқыту.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Өлеңнің алғашқы жолдарынан қай уақыт екенін аңғарыңдар?

2. Мәншүктің қолында қандай құрал бар?

3. Оның аты қалай?

4. Мәншүк - кім?

5. Ақын сөздерін пайдаланып, Мәншүктің ер жүректілігін суреттеген жолдарын тауып оқы.

------------------- Өлім қаупінен жасымаған

------------------- Отан үшін шайқасқан

Мәншүк

------------------- Көзінен ұшқан өрттей лапылдаған

------------------- Жаудан тайсалмаған.

Сөздікпен жұмыс:

Қаһарман -.батыр, ер жүрек

Қатуланған - ызаланған, кектенген ашу, ыза

Жасымаған - көңілі босамаған

Қауіп - қорқыныш, қатер.

Сергіту сәті: «Мәншүк» әнін тыңдау

Дәптермен жұмыс: 1 - тапсырманы жазу.

Мәншүк Мәметова - пулеметші. Ұлы Отан соғысына қатысқан батыр қыз.

«Кім мерген» ойыны. Сабақты бекіту.

1. Мәншүк кім?

2. Қай жылы туған?

3. Неше жасында майданға аттанды?

4. Оның шын есімі кім?

5. Биыл неше жасқа толды?

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Бағалау: -

Үйге: «Мәншүк» өлеңін жаттау.

Сабақтың тақырыбы: С. Жиенбаев. Әлия.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларды Сағи Жиенбаевтың «Әлия» өлеңімен таныстыру, өлеңді мәнерлеп, түсініп оқуға үйрету, Отан үшін жанын қиған қазақ қызының ерлігінен мағлұмат беру, білімдерін көтеру.Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын, шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту.

Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен батыр аға - апаларға деген шексіз құрмет сезіміне тәрбиелеу, Отанды сүюге, патриоттық сезімге баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Қуанамын мен де,

қуанасың сен де

Қуанайық бәріміз,

арайлап атқан күнге

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Мәншүк» өлеңін жаттау. -Сәду Машақовтың өлеңін жаттау және топтық тапсырмалар берілді.Өлеңді жатқа сұрау

ІІІ. Жаңа сабақ С. Жиенбаев. Әлия.

Топтық тапсырмаларды сұрау

І - топ Өлең мазмұнынан не түсінгенін бейнелеу.

ІІ - топ Өлең мазмұнын айту

ІІІ - топ Батыр сөзіне 5 жолды өлең

1 - топ Мәншүк Мәметова кім?

2 - топ Батырлық, ерлік жайында қандай мақал - мәтел немесе нақыл сөз білесің?

3 - топ Мәншүк апамызға қандай атақтар лайық деп ойлайсыңдар.

Сергіту минуты

Көк аспанда күн күлсін

Бірге күлсін бүлдіршін

Ұл қолында ту жүрсін

Қыз қолында гүл жүрсін

Қанат қақсын көгершін.

-Балалар, көгершін қандай құс?

-Ендеше осы көгершін бізге өз сөзжұмбағын жасырыпты, бәріміз бірге шешіп көрейікші.

Ұлы Отан соғысына қатысқан пулеметші батыр қыз кім?

Мәншүк апамыз Ұлы Отан соғысында қандай қаруды қолданды.

Мәншүк апамыздың пулеметі қалай аталды?

Мәншүк өлеңінде зеңбірекпен қатар тағы қандай соғыс қаруы аталған?

-Ендеше бүгін Сағи Жиенбаевтың Әлия апамызға арнап жазған «Әлия» өлеңімен танысамыз.

-Алдымен Әлия апамыз туралы танысып алайық.

Дәптермен жұмыс.

Әлия Молдағұлова - Ұлы Отан соғысына қатысқан мерген қыз.

-Енді белгілі ақын Сағи Жиенбаевтың Әлия апа өлеңімен танысайық.

Сағи Жиенбаев өмірімен таныстыру.

Жиенбаев Сағи (5.5.1934, Ақтөбе облысы Байғанин ауданы Оймауыт ауылы - 1994, Алматы) - ақын.Қызылорда педaгогикалық институтын бітірген (1955).1956 - 1965 жылдары "Қазақ әдебиеті" газеті мен "Жұлдыз" журналында бөлім меңгерушісі,1965 - 1984 жылдары "Жазушы" баспасында аға редактор, поэзия редакциясының меңгерушісі болып қызмет істеді.

Шығармашылығы

1984 жылдан кейін шығармашылық еңбекпен айналысқан. "Қарлығаш" аталатын алғашқы жинағы 1959 жылы жарық көрді. Содан кейінгі жылдары жиырмадан аса өлең кітаптарын жариялады. Жиенбаевтың "Сыйлық" (1960), "Қыр гүлі" (1966), "Сырлы теңіз" (1963), "Қайырлы таң" (1966), "Ақ толқын" (1967), "Сол бір көктем есімде" (1969), "Алтын қалам" (1971), "Жадымдасың, жас күнім" (1972), "Әлия", (1973), "Оймауыт" (1975), "Көктем самалы" (1976), т. б. өлең кітаптары жұртшылықтың көңілінен шықты. Жиенбаев өз өлеңдерінде жан сарайын айқара ашып, тебірене толғаған сыршылдығымен, ақ пейіл шыншылдығымен, инабаттылықты, кісілік ізгілікті, елдікті, ерлікті жырлауымен ерекшеленеді. Ол бірқатар ән мәтіндерінің, "Махамбет", "Еңлік - Кебек" опера либреттоларының авторы. Біраз жинақтары шет елдер тіліне аударылған. Өзі де А.С. Пушкиннің, М.Ю. Лермонтовтың, Р.Ғaмзатовтың, Д.Кугульдиновтың, т.б. бірқатар өлеңдерін қазақшаға аударды.[1][2]

Кітаппен жұмыс

-Барлығы өлеңді өз беттерінше бір рет оқиды, өлеңді әр оқушыға оқыту.

І - топ Өлеңдегі түсініксіз сөздерді табады.

ІІ - топ Өлең ұйқасына талдау жасайды.

ІІІ - топ Өлеңнің мазмұнын айтады.

*4 - тапсырма бойынша кестедегі берілген сөздердің өлеңдегі баламасын жазу

Мәрмәр - сәнді құрылысқа пайдаланылатын жылтыр тас

Сергіту минуты

-Балалар осы өлеңді әуенге салып айтып көріңдер депті. Сендер Ибрагим Нүсіпбаевтың «Достық» әнін білесіңдер ме? Есімізге түсірейікші. Ендеше осы Әлия өлеңін бір әннің әуеніне салып айтып көр деген тапсырма бар екен. Кәне барлығымыз «Достық» әнінің әуенімен айтып көрейікші.

Кітаптағы 5 - тапсырмаға қарайық. Мақал - мәтелдерді түсініп оқы. Олар берілген мәтінге қатысты екенін айтып көр.

І топ Ер есімі - ел есінде.

ІІ топ Еліңді сүйсең - ерлік істейсің.

ІІІ топ Ер ерлігін істесе,

Ел елдігін істейді.

Енді осы соңғы мақалға қатысты Әлия апамыздың ерлігі бағаланды ма?

(Әлияға қойылған ескерткіштер, Әлия атымен аталған көшелер мен мектептер, Әлияға берілген атақ туралы айтылады)

-Әлияға арнап көптеген ақындар өлең жазған. Әлия деген әнді білеміз бе? 1977 жылы халқымыздың дара әншісі Роза Рымбаева орындаған «Әлия» әні «Жыл әні» атағын жеңіп алған. Ал әлемдік байқауда лауреат атанған екен.

Ендеше осы әннен үзінді тыңдап жіберсек.

Роза Рымбаеваның орындауындағы «Әлия» әні көрсетіледі.

Сабақты бекіту

Балалар «Микрофон сізге» ойынын ойнап жіберейік.

-Біз бүгін Сағи Жиенбаевтың «Әлия» өлеңімен таныстық. (Оқушылар жалғастырып алып кетеді)

Сабақты қорытындылау

-Балалар, біз бүгін мерген қыз, батыр қыз Әлия апамыз туралы көп мағлұмат білдік. Ал мен сендерге бір нәрсені айтқан жоқпын. Ол Әлияның шын есімі. Расында Әлияның шын есімі кім және оны майдандас достары қалай атаған?

Үйге тапсырмаӨлеңді барлығымыз жаттап аламыз.

Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Шығарма №4 «Қазақтың батыр қыздары»

Сабақтың мақсаты:

Отан үшін жанын қиған қазақ қызының ерлігінен мағлұмат беру, білімдерін көтеру.Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын, шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту.

Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен батыр аға - апаларға деген шексіз құрмет сезіміне тәрбиелеу, Отанды сүюге, патриоттық сезімге баулу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Сағи Жиенбаев «Әлия» өлеңін жатқа айту

ІІІ. Жаңа сабақ Шығарма №4 «Қазақтың батыр қыздары»

А) Әлия Молдағұлова Нұрмұхамедқызы (шын есімі Ілия) Қаһарман қазақ қызы, Кеңес Одағының Батыры 1925 ж. 25 қазанда Ақтөбе облысы, Қобда ауданының Бұлақ ауылында Сарқұлов Нұрмұхаммед және Молдағұлова Маржанның отбасында дүниеге келген.

Бала кезінде анасынан айырылып (1933 ж.), кейіннен Алматыда ағасының қолында тұрған

1938 жылы Академияны Ленинградқа көшірілуіне орай Молдағұловтар отбасы осы қалаға көшіп барды.

Отбасындағы материалдық қиыншылықтарға орай, Әлия өз келісімі бойынша Ленинградтағы №46 мектеп-интернатқа орналастырылды. Мектеп тәрбиеленушілері № 140 мектепте оқыды.

Санкт-Петербургтегі 9-орта мектебінде оқыды.

Оқудағы озаттығы және үлгілі тәртібі үшін Әлия Қырымдағы Бүкілодақтық пионерлер лагері - Артекке жіберіледі.

Артекте батырлар тақтасына Рубен Ибаррури, Тимур Фрунзе сияқты батырлармен қатар Әлия Молдағұлованың да суреті енгізілген.

Соғыс басталған соң балалар үйімен бірге Ярослав облысының Вятское селосына эвакуацияланған. Вятское орта мектебінен 7-сыныпты бітірісімен Рыбинск авиациялық техникумына түседі, бірақ көп ұзамай (1942) ЖШҚӘ-ға (Жұмысшы-Шаруа Қызыл Әскері) майданға жіберу туралы өтініш жібереді.

1944 ж. 14 қаңтарда Новосокольники темір жол стансасы маңында болған ұрыста Молдағұлова жауынгерлерді шешуші шайқасқа бастап, отаны үшін, елі үшін қаһармандықпен қаза тапты.

Новосокольники ауданының Монакова ауылында жерленген.

Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұловаға 1944 ж. 4 маусымда Кеңес Одағы Батыры атағы берілді. Ленин орденімен марапатталды.

Жаратылысы нәзік гүлдей әйел заты болса да, кез келген ер азаматтың қолынан келе бермейтін ерекше қайсарлық, жігер, көзсіз ерлік бойынан табылған Әлия апамыздың есімі қазақ халқы үшін қашанда мәртебелі.

1942 жылы Әлия өз еркімен майданға аттанып, мергендер мектебін үздік бітірді. Бірақ біраз уақытқа дейін оның алғы шептегі атыс-шабыс алаңында білім-білігін іс жүзінде көрсетуіне рұқсат етпеді.

Бірақ жас қазақ қызы алға ұмтылды, жауға қарсы оқ жаудыруға асықты.

Бір хатында ол өз құрбылары мен достары үшін фашистерден кек алуды қалайтынын жазады.

Көшелер

Әскери-теңіз флотының кемелері

Каспий жүк таситын теплоходы

Ондаған мектептер (Мәскеудегі № 891 орта мектебі, Шымкенттегі № 29 орта мектебі, Новосокольники № 72 орта мектебі, Оралдағы № 38 орта мектебі) ӘЛИЯ ЕСІМІМЕН АТАЛАДЫ

Ә)Мәншүк Жиенғалиқызы Маметова 1922 жылы Гурьев облысы Орда ауданында туылған. Азан шақырып қойған аты Мәнсия. Бес жасынан бастап оны әкесінің немере інісі Ахмет Мәметов және әйелі Әмина асырап алған. Үлкен қара көзі, пысықтығы, ширақтығы үшін олар баланы еркелетіп «Моншағылым» деп атады. Өзінен атын сұрағанда, бала «Мәншүк» деп жауап берген. Солай аты Мәншүк боп қала берді. Мектепті бітіргенне соң Мәншүк медицина институтына оқуға түсті.

1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда Мәншүк 18 жаста болатын. Ол соғысқа бару, Отанын қорғау туралы шешім қабылдады. Өтінішінде: «Фашистерді жою үшін майданға жіберетін менің ағайым да, апайым да жоқ, сондықтан өзімді жіберіңіз», деп жазған.

Бір жыл бойы Мәншүк әскери комиссариаттан өзін әскерге жіберу туралы өтінді. 1942 жылдың 13-ші тамызында Алматыдан 100-ші атқыштар бригадасы майданға аттанды. Оның құрамында 4890 жауыңгер, оның ішінде 2 қазақ қызы - дәрігер Мәриәм Сарлыбаева және Мәншүк Мәметова болған екен. Бригаданы ұлы дана ақын Жамбыл өлеңімен шығарып салыпты.

Кеңес Социалистік Республикалар Одағы Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен 1944 жылдың 1-ші наурызында немес басқыншыларымен соғысу майданындағы қолбасшының әскери тапсырмаларын бұлжытпай орындағаны үшін, көрсеткен ерлігі үшін Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Мәншүк соғыстан аттанған Алматы қаласына Кеңес Одағының түпкір - түпкірлерінен алғыс хаттар барды. Невель қаласында Мәншүк атында көше бар.

Б)Суреттер бойынша әңгімелеу

В)Мақал-мәтелдердің мағынасын ашу

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Қ. Әбдіқадыров. Алып бала.

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға әңгіме мазмұнын түсіндіру.

Қажымұқан жайлы түсінік бере отырып, күш атасын таныстыру.

Оқушылардың есте сақтау, сөйлеу тілін, дүниетанымын,танымдық ойлау қиялын дамыту. Белсенділіктерін арттыру. Өз ойларын ашық, еркін жеткізуге дағдыландыру. Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, бір - біріне

құрметпен қарауға және эстетикалық тәрбие бере отырып,

сауатты, әдемі жазуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

Сөйлетер сөзді шеберлеп,

Өзіңнің ана тіліңмін.

Байыптап жақсы оқысақ,

Негізі менде білімнің .

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Сағи Жиенбаевтың «Әлия» өлеңін жатқа мәнерлеп оқу.

ІІІ. Жаңа сабақ Қ. Әбдіқадыров. Алып бала.

- Балауса гүл - балғын қыз кім?

- Әлия Молдағұлова туралы біз не білдік?

- Өлеңнің 1 - ші шумағында не туралы айтылған?

- Сенің балғын бейнеңді

Жасап қойдық мәрмәрдан - дегенде ақын не туралы айтады?

- Өлеңнің соңғы шумағында не туралы айтылған?

- Мәншүк пен Әлияның қандай ұқсастығы бар?

- Өте жақсы, Мәншүк пен Әлиядай апаларымыздың ерлігін біздер әрқашан ерлігін есте сақтаймыз. Мына ауға түсіп қалған балықты құтқарып мекеніне жіберейік.

ә) Дидактикалық қ ойын: «Балық» ойыны

... есімі - ел есінде.

Еліңді сүйсең - ... істейсің.

Батыл болмай, ... болмайсың.

... адам өлімді жеңеді.

Тәуекелге бел буған адамды ... билемейді.

... қол бастамайды.

Біз балықты құтқарып мекеніне жіберіп, жеңіске жеттік. Олай болса мына ребусты шешіп көрелік.

,,

ып а

АЛЫП БАЛАөте дұрыс. Алып бала дегенде қандай адам көз алдыларыңа елестейді.

күшті мықты

дәу

ірі

үлкен денелі

Алып бала

V. Жаңа сабақ. Қалмақан Әбдіқадыров. « Алып бала»

Жазушы ақын Өз қаржысына мектеп ашты

Аудармашы Жоқшылықты көп

көрген

Қайырымды Балажан

Өміртайдың ауылы Қызылорда облысы

Тәтті қауын Шиелі ауданы, Қарғалы ауылы.

Қажымұқан (1903-1964)

Әңгіме қазақты әлемге танытқан балуан Қажымұқан Мұңайтбасов туралы. Жазушы Қалмақан Әбдіқадыровты таныстыру.

Қ.Әбдіқадіров портреті

Қ.Әбдіқадіров портреті

- Қалмақан Әбдіқадыров ақын жазушы. Ең алғашқы өлеңі «Сырдария» деген өлеңі «Еңбекші қазақ» газетінде басылып шықты. Тұңғыш өлеңдер жинағы «Жалшы» деген атпен 1928 ж. жарық көрді. «Қажымұқан» повесі, «Тәтті қауын» кітаптары балалар әдебиетінен үлкен орын алды.

ә) Оқулықпен жұмыс: Ұлы Отан соғысы кезінде Қажымұқан Мұңайтпасов өзінің жеке қаржысына ұшақ жасатты. Оны Отан үшін от кеіп жүрген батыр жауынгерлерге жасаған қайырымдылығы болатын. Ұшақты Амангелді Иманов батырдың атымен аталуын өтінді. Қажымұқанның мұндай жомарттық ісіне Қызыл әскер жауынгерлері ризашылығын білдіріп хат жазды.

б) «Алып бала» мәтінін оқып таныстыру.

в) Қажымұқан Мұңайтпасов туралы қосымша мәлімет беру. (видеороликті көрсету), түсіндіру әңгімелеу.

Қ. Мұңайтпасов 1871 ж. 7 сәуірде Ақмола уезі, Қараөткел ауылында туған. Қажымұқан кедей шаруаның баласы болғандықтан, орыс байларына және дәулетті адамдарға жалданған. Сөйте жүріп, күреске түсіп, той - томалақтарда елге көрініп бала балуан деген атқа ие болған. Өзінің өмірін кәсіпқой күреске арнап әлемге күш атасын танытқан Қажымұқан атамыз екен. Әлемнің бірнеше мемлекеттерінде болып 48 медаль иеленді. Күрескенде Қажымұқаннан асқан ешкім болмаған.

г) Оқулықпен жұмыс: Тізбектей оқыту.

ғ) Сөздікпен жұмыс:

Оқыра тиіп - сона тәрізді жәндік шағып

Құзар жар - биік жар.

Торығып - түңіліп, ренжіп.

Сергіту жаттығуы:

Шынығу үшін шымыр боп,

Шынығамыз шаршамай.

Бұлшық еттер шымыр боп,

Аламыз сосын тыныс жай.

а) Талдау, жинақтау.

- Мәтінде кім туралы әңгімеленген?

- Мұқан қандай жұмыс атқаруды ұнатушы еді?

- Ол қандай ерлік көрсетті?

- Әңгіме неліктен «Алып бала» деп аталды? Сен қалай атар едің?

- Мәтіннің 1 - ші бөлімі (1. Өгіздің өлімі, 2. Ауыл адамдарының таңқалуы), әр бөліктің жігін тауып оқы.

ә) Суретпен жұмыс:

- Суреттегі адамның күштілігін неден аңғардың?

- Ол не үшін өгізді арқалап алған деп ойлайсың?

- Суреттегі адамның ісіне өз көзқарасыңды білдір?

- Мұқанның орнында өздерің болсаңдар не істер едіңдер?

б) Дәптермен жұмыс: 5 жолды өлең стратегиясы.- Біз қазақ тілінен сөз таптарын өтіп жатырмыз. Олай болса мына сөз таптарының сұрақтарына жауап бере отырып, мәтіннен түйгеніңді дәптерге өз ойыңды жаз.

1. Зат есім: Кім? Мыс: Мұқан

2. Сын есім: Қандай? Қай? Алып, батыр.

3. Етістік: Не істеді? Не қылды? Қайтті? Досына көмектесті.

Қорытынды ой. Өгізді ауылға жеткізді.

5. Зат есімге жуық мәндес сөз. Баланы жазаламас үшін.

- балалардың жазған жұмыстарын тексеру. 2 - 3 уін оқыту.

Бекіту. « Алтын медаль» ойыны.

Мұқан қозы бағып жүргенде, оның серігі қандай жағдайға душар болды?

Бала жігіт неге тарығып жылады?

Әңгіменің басты кейіпкері кім?

Қажымұқан қандай адам болған?

Қандай қайырымдылық іс жасады?

Зерттеу. «Қазақтың бес алыбы» кітабы бойынша әңгіме.

- Ал, балалар, енді мен балуанмен таныстырайын. Қазақтың тұңғыш балуаны, дүниежүзінің бірнеше дүркін жүлдегері Қажымұқан Мұңайтпасов 1871 жылы Ақмола облысында дүниеге келген. 14 жасында жалшылықта жүріп, атты шана-ның үстіне салып, сүйреп келген. (Кітапшадан көрсету).

Теңдесіз балуандылығымен жер шарын аралап, 28 мемлекетте күресе түсіп, 56 медаль олжалаған. Қажымұқан сынды мықты ХХ ғасырдың басында түрік халықтарының ішінде қазақта ғана болды. Балуандығына тәнті болғаны сондай түріктер «Қажы» деген атақ берді. Қажымұқан кеңес өкіметі тұсында балуандық шеберлігін одан әрі жетілдіреді. Осы елдің атынан көптеген балуандық шеберлігін одан әрі жетілдіреді. Осы елдің атынан көптеген жарыстарға қатысып үлкен жеңіспен оралды. Сондықтан оған Қазақстан өкіметі «Қазақ даласының батыры» атағын береді.

Тамаша цирк әртісі де болады. Ұлы Отан соғысы жылдарында өнер көрсетіп жинаған қаржысына ұшақ сатып алып, оны майдандағы қазақстандықтарға сыйлайды. Бұдан балуанның өз Отанын сүйетіндігін көреміз.

Ұрпақ - тіршілік көзі (дүниетану). Ұрпақтары бар. 1940 жылы туған Айдархан деген ұлынан Шаттық деген немересі ата жолын жалғап жүрген ұрпақтарының бірі.

Ол 25 жасына каратэ - спортынан халықаралық дәрежедегі спорт шебері болды. 2002 жылы Оңтүстік Кореяда өткен Азия ойындарында күміс жүлдегер атанды.

Жанәбіл Жанар Еркежан

Бақытжан қазақша күрес

әнші облыс чемпионы

Спорт мектебі: Ермахан Ыбырайымов, Дәулет Тұрлыханов, Шәміл Серіков, Ольга Шишигина сияқты саңлақтар осы мектептен білім алды.

Газет бойынша әңгіме.

Ақындықты қалады. Көріпкелділігі бар.

Қажымұқан айтқан сөзі бар. «Арқада Есіл жағасында туып - өстім. Сырда Арыс жағасында дүниеден өтермін. Жөргекке ораған жер мен кебінге оранған жердің арасы алыс болды, өкінбеймін, Қазақ жерінің алыстығы жоқ» Қажымұқан барлық қазақ даласына ортақ.

1948 жылы Шымкент облысының Арыс ауданындағы «Ленин туы» кол-хозында қайтыс болады.

Үйге тапсырма:

а) «Алып бала» мәтінін түсініп оқу, мазмұндау.

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: С. Мұқанов. Батылдық.

Сабақтың мақсаты:

Мәтін мазмұнымен таныстыру.Жүйелі сөйлеуге үйрету.Оқушыларды өз ойларына қорытынды жасай білуге дағдыландыру. Оқу мен жазу арқылы ойлау қабілеттерін дамыту.Щқушылардың тіл белсенділігін, сөйлеу ,жазу мәдениетін дамыту.Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, шыдамды болуға,жаңашырлыққа адал достыққа ,бауырмалдылыққа , төзімділікке ,ел намсын қорғайтын азамат болуға тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,оқыту,талдау ,іздену,

Көрнекілігі: оқулық, суреттер

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық кезең:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

-Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру

Бір -екі оқушыдан мазмұнын сұраймын.

ІІІ. Жаңа сабақ С. Мұқанов. Батылдық.

Қызығушылықты ояту Суретті жұмбақ шешу. « Батылдық»

С.Мұқанов, Н.Баймырзаұлы туралы айту,өмірбаяндарымен танысу

Мағынаны тану

Батылдық деген не? Батылдықты қалай түсінесіңдер?

Мәтінмен жұмыс Мәтін мазмұнын түсіндіру

Оқушыларға бөліммен оқыту

Сергіту сәті

Шығу үшін шымыр боп,

Бұлшық еттер шымыр боп,

Шынығамыз шаршамай

Аламыз сосын тыныс жай

Сұрақ- жауап

-Әңгіме кім туралы?

-Балуан Шолақтың азан шақырып қойған аты кім?

-Нұрмағамбет қасқырды қалай байқап қалды?

-Неліктен «Батыл», «балуан бала» атанған?

-Нұрмағамбет қандай тәуекелге барды?

-Ол қасқырды немен түртті?

-Қасқыр қандай әрекет жасады?

-Қасқырдың тұмсығына тиген соққы, оны қандай күйге ұшыратты?

-Қасқыр неге қалжырады?

Айқас немен аяқталды?

-Қасқырды жеңген бала кім болды?

Топпен жұмыс Семантикалық карта

1-топ

Аң

үлкендігі

Тісі

жүні

2-топ

Тұмсығы

құлағы

дыбыстауы

3-топ

Қорегі

зияны

пайдасы

1-топ

Қасқырды дала аңы дедік.Оны қолға асырауға бола ма?

2-топ

Ол туралы қандай мақал- мәтелдер айтуға болады?

3- топ

Осы жайында қандай кинофильмдер көрдіңдер ?Әңгімелеңдер

Дәптермен жұмыс Жоспар құру

1.Батылдық

2.Бала мен қасқыр арасындағы айқас

3.Балуан баланың жеңісі

Қорытынды