Конспект урока, посвященный 70-летию депортации калмыков 'Сибирь'

Кичәлин төр:

«Һашута җилмүдән тодлхнь…»

(70-гч җилин өөнд нерәдгдҗәнә)

Сивр… Юн гихв?

Сәәхн модта һазр

Зуг Сиврин зовлң санхла,

Зүркм шарклад одна

(ээҗин келснәс)

Кичәлин күцл: киитн Сиврт мана ээҗнрин - аавнрин үзсн һашута җилмүдин тускар тодллһн, батллһн;

Сурһмҗин күцл: хальмг улсин тууҗан мартлго, йоста төрскнч, цаһан седклтә, өр -өвч күүкд болҗ өстхә, төвкнүн, дән-даҗг уга бәәлһн гисн уха оруллһн.

Төлҗлтин күцл: сурһульчнрин келлһинь өргҗүллһн, байҗуллһн.

Үзмр дөңцл: презентац, күүкд зурсн зургуд, бичәчнрин дегтрмүд (Сиврин тускар).

Кичәлин йовуд:

I. Кичәлд белдлһнә агчм.

а) - Мендллһн. Эндр класст кен угаһинь медх, журналд темдглх.

б) - Девтрмүдән секәд, эндрк сар, өдр, кичәлин төр бичәд авчктн.

Толин көдлмш:

һашута - горький, грустный, печальный

санл - память

тууҗ - история

харалта өдрмүд - скорбные дни

зовлң - переживание, страдание

буута - с оружием

мартгдшго - незабываемый

нурһлҗ - в основном

идр наста - в расцвете сил

гесән теҗәх - прокормить себя

өлсх - проголодаться

догшн - суровый, резкий

белкүсцә - по пояс

төрскнч - патриот

төвкнүн - спокойный, мирный

шарклх - ныть, болеть

Һашута дууна айс һарчана.

1-гч слайд - К.Ольдаевин зург

Багш: Бар сарин 28 1943-гч җил хальмг улсин санлднь, тууҗднь харалта өдрмүд болад үлдх. 70 җил хооран мана келн-әмтн делкәд үзгдәд уга ик зовлңла харһла. Тер му үүл хальмг күүнә гер-бүл болһнд дегц нег цагла ирв. Генткн өрүн өрлә буута салдсмуд үүд цокад, орҗ ирхлә, юн болҗахнь медлго, әәлдәд, чичрлдәд, авх юман авч чадлго, күүкдән көтләд, ууляд гертәсн һарсмн. (2-гч слайд) Бүркәтә машинд тедниг суулһад, киитн вагонмудт орулад, киитн Сиврүр авад йовсмн. (3-гч слайд) Эн зовлңта йовуллһна тускар маднд күүкд келҗ өгх:

4 - 5-гч слайдмуд

1-гч сурһульч: 2-гч сурһульч:

Дөчн һурвдгч җилин Мал зөөдг, киитн

Декабрин 28-д Мөстә, цаста, киртә

Алңтрсн хальмгудыг салдсмуд Хадсн наарта вагонд

Адһаһад гертәсн туула. Хальмгудын зовлң экллә

3 - гч сурһульч:

Декабрин 28-д Буру уга хальмгудыг

Дегц хальмгудыг нүүлһлә Буру шиидврт зовала

Дегц нүүлһәд һарвчн Килнц уга хальмгудыг

Догшн киитнлә харһулла Киитн Сиврт күрглә.

Сиврин туск дун (ансамбль «Эрдем»)

Багш: Залу улс уга, цуһар дәәнд Төрскән харсч йовсмн. Көгшдүд, күүкд улс, бичкдүд киитн Сиврүр туугдсмн. Хаалһдан ямаран зовлң үзснә тускар Бадмин Баина келҗ өгх:

4-гч сурһульч:

Хол хаалһин туршарт Хальмгудын зовлңгиг үзәд,

Хөгәд, көлдәд царцхала Хуухин үсн босла

Гемтә, шалтгтань өңгрцхәлә, Арһ угадан һундҗ

Һарһад эдниг хайцхала Араһан зууһад менрләв.

5-гч сурһульч: (Ктидан Алсу)

Олн миңһәд хальмг улс хот-хол угаһар, дулан хувц авч чадсн угаһар киитн товарн вагонмудт даарад, көрәд, геснь өлсәд, зууран өңгрсмн.

6- гч слайд (карт)

Багш: Өрүн болһн вагона үүдн секгддг бәәҗ. Салдсмуд өңгрсн улс авхар үүд секдг бәәҗ. Хальмг улс хаалһдан 13 өдр йовсмн. Сиврт хальмгудыг долаһад-нәәмәһәд өркәр совхозмудар йовулсмн. Сиврин киитнд иҗлдх, цасн белкүсцә, гесән теҗәх цаг ирсмн.

6-гч сурһульч (Габуншин Эльвек):

Зәрмнь ээҗ-аавасн Тер цагас авн

Зәрмнь эк-эцкәсн Түрү улм немгдлә

Зәрмнь элгн-саднасн Көлдсн боднцг хотта

Салад, уульснь үзгдлә Киитнд чичрәд көдллә.

II.Үүдәлтин көдлмш. «Һашута җилмүдән тодлхнь…» гидг төрәр мана күүкд эврәннь өрк-бүлин тууҗин тускар бичсмн, ода маднд келҗ өгх.

(Манҗин Яна, Санҗин Томут, Бамбша Шон, Дорҗин Өлзәт).

7-гч сурһульч: (Та Сарул)

Арвн һурвн җилд Өрәлдәд гилтә баһрла.

Әмтм даҗргдад энллә, Учрад шарх болсн

Эндәс одсна тонь Үктл мартгдшго зовлң

Ууҗх дутман сангдна

Уутьрулад зүрким шарклулна.

Багш: Не, күүкд-көвүд, хальмг улст тер сиврин җилмүд ямаран бәәҗ?

Сурһульчнр: һашута, зовлңта, күнд, харалта, өлн.

Багш: Э-э, чик. Мана ээҗнр-аавнр һашута җилмүдән тодлхла, нүднднь нульмсн үзгднә, зүркнь шарклна, тиим юмн дәкҗ бичә үзгдтхә гиҗ зальврцхана.Хальмг улсин тууҗан мартлго, йоста төрскнч, цаһан седклтә, өр-өвч күүкд болҗ өстн.

III. Келвр тогталһн.

8 - гч слайд (үгин ниицлһс)

Дора өггдсн үгин ниицлһс олзлад, делгрңгү зәңгс тогтатн.

Хальмгудын зовлң. Киитн Сиврүр. Идр наста залус.Харалта өдрмүд. Догшн киитн. Санлын өдр. Ик мөргүл. Төвкнүн җирһл.

9 - гч слайд (хальмг бичәчнрин үүдәврмүд)

Багш: Йир сән. Сиврин тускар мана хальмг бичәчнр бас бичсн билә. Көглтин Давад «Үннәсн цөкрсн угав» гидг шүлг бәәнә. Ода маднд Ендоновин Настя эн шүлгин тасрха умшч өгх.

Багш: Хальмг гидг нерән һуталго, тенд, Сиврт, көдлмшән сәәнәр күцәмҗтәһәр кеһәд, хальмг нерән дуудулад, 1957-гч җилд төрскн һазрурн хәрҗ ирсмн.

IV.Кичәлин ашлвр:

1) Кедүдгч җилд, ямаран сард хальмгуд Сиврүр туугдсмн?

2) Нурһлҗ Сиврүр кен туугдсмн?

3) Идр наста залус альд йовсмн?

4) Сиврин җилмүд хальмгудт ямаран бәәҗ?

5) Кедү җилдән хальмг әмтн Сиврт бәәсмн?

6) Кедүдгч җилд төрскн һазрурн хәрҗ ирсмн?

Багш: Эн бумб ямаран нертә, түүрвәчнь кемб?

10 -гч слайд (Бумб «Буйслһн болн босхлһн»)

Җил болһн декабрин 28-д мана ээҗнр-аавнр ик эрт босад, цәәһән чанад, зулан өргәд, мөргәд, арвн часин алднд цугтан эн бумблвур ирәд, Сиврин һазрт мөңкинд үлдсн улсан санна. «Дән гидг юмн бичә үзгтхә», - гиҗ зальврцхана.

Дун (ансамбль «Эрдем»)

V.Кичәлин темдгүд.

VI.Герин даалһвр.Кичәлд соңссан, үзссән тодлад, толин үгмүд, үгин ниицлһс олзлад, келвр тогтатн.

Йөрәл

Сиврт үзгдсн һашута җилмүд

Дәкҗ бичә үзгдтхә

Мана үрдүд, ачнр-зеенр

Манас кишгтә болтха!