'Рабочая программа по алтайской литературе' (7 класс)

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Чаган - Узунская средняя общеобразовательная школа

им. П.И. Оськиной»

«Рассмотрено»

на заседании ШМО

Руководитель____________ Диятова Л.В.

Протокол№____от «____»__________2014г.

«Согласовано»

на заседании МС

Зам. директора по УВР

__________Матыева О.М.

Протокол№____от

«____»___________2014г

«Утверждаю»

Директор МБОУ «Чаган-Узунская СОШ им. П.И.Оськиной»

__________Якояков Р.М.

Приказ № _______

от «___»__________2014 г.

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

по алтайской литературе

для 7 класса

основного общего образования

на 2014-2015 учебный год

Программа составлена

учителем алтайского языка и литературы Диятовой Л.В.

Чаган - Узун, 2014

Jартамал сöс.

Алтай литератураны школдо ÿренери концепциянын некелтези, «Орто ÿредÿлÿ школдордо алтай тилле ÿредеринин кеми (стандарты)» аайынча, ÿренчик кажы ла предметти, ол тоодо алтай тилди, литератураны ÿренип, билгирин быжулаары ла теренжиде ÿренери болуп jат. Тематический план бу некелтелерди чике бÿдÿрер амадула тургузылган.

Алтай литератураны ÿренеринин тöс амадузы - чÿмдемелдин учурында салынган кöгÿс-энчиле таныжары. Литературанын урокторында ÿренчиктер кычырарга темигип jат, ол ок öйдö кычырарыла jилбиркеп, танынан кычырарына белетенет. Алтай литературала тематический пландар «Алтай литературанын программалары (5-11 класстар)» деп программа аайынча тургузылган. Тургузаачы-авторлор З.С.Казагачева,филология билимдердин докторы; Н.М. Киндикова,филология билимдердин докторы, профессор. Планнын задачалары: тöрöл тилиле кöнÿ куучындап, чÿмдеп, айдынып билер ле тöрöл литература байлыгыла оморкоп jÿрер кижи таскадары.

Бельтирдин орто ÿредÿлÿ школынын учебный планы аайынча алтай литература бир неделе 2 частан, jыл туркунына бастыра 70 час берилген.

Jанжыккан аайынча программа эки бöлÿктен турат: чÿмдемелле таныжары (5-8 класстарда) ла алтай литературанын öзÿп келген jолын ÿренери (9-11 класстарда). Орто класстын программазы тöрт бажалыкту: «Калыктын чÿмдÿ сöзи», «Jебрен тÿрк литература», «Алтай литература» ла «öскö калыктардын литературазынан».

Оос поэзиянын жанрлары 5-7 класстар сайын ÿлелген. Темдектеп алза, табышкак ла чöрчöк деген жанырларды 5 класста ÿренип турган болзо, кожон ло алкыштын анылуларын 6 класста, сооjын ла кеп куучынды 7 класста кöрÿп jат, 9 класста дезе бу билгирлерди бириктире ле теорияла колбой ÿренер.

Jебрен тÿрк литература керегинде бу класстарда jÿк ле таныштыру jетирÿлер берилер. Öскöртö айтса, фольклорды ээчиде VI-VIII-чи чактарда таш бичик болгон деп, ÿренчиктер билип алар учурлу. 9 класста дезе тексттериле таныжып, бойынын шÿÿлтелерин айдар.

Алтай бичиичилердин чÿмдемелдери ээчий-деечий тургузылган: М. В. Чевалковтон ала эмдиги бичиичилердин чÿмдемелдерине jетире. Алдында чÿмдемелдерди анылу темаларга бöлийтен. Эмди ÿренчиктердин сезимин ойгозоры, сÿрлÿ сöскö, сÿр-кеберге аjару эдери учурлу.

«öскö калыктардын литературазы» деген бажалыкта карындаштык литературадан, ол тоодо Сибирьде jаткан калыктардын литературазынан ла телекейлик классикадан, алтай тилге кöчÿрилген чÿмдемелдер кирет.

Кажы ла класстын программазы анылу ууламjыла тургузылган. Темдектеп алза, 5 класста кижинин jÿрÿминде ле сагыш-öзÿминде фольклор ло литературанын учуры керегинде эрмек-куучын öдÿп jат; 6 класста литературада jÿрÿмди сÿр-кебер ажыра кöргÿскени учурлу; 7 класта кижинин сÿр-кебери jуралганына аjару эдилет; 8 класста дезе, литература-кееркемелдин бир бÿдÿми болуп турганын темдектеер.

Чÿмдемелдерди класстар сайын ÿлегени тегиндÿ эмес. Кычырып тура, ÿренчиктер литературанын теориязыла таныжып jат. Jе бир чÿмдемелге тайанганы бÿдÿмjилÿ эмес учун, оны ээчиде танынан кычыратан ла ылгайтан чÿмдемел база адалган. Класстан класска кееркедим тексттер учурыла уурладылган, jе чÿмдемелдер ортодо колбу jаан бузулбаган. Бу айалга эки-ÿч класстын чÿмдемелдерин тÿндештире ÿренерге jарамыкту.

Литературанын теориязын ÿч класста ÿренгедий: баштап тарыйын кажы бир ондомолло таныжып jат, онон оны теренжиде ÿренер, адакыда-быжулайтаны учурлу. Темдектеп алза, 5 класс уренчиктер литературалык чорчок деген ондомолдор таныжар ( И.В. Шодоевтин «Алтын Суме»деген чорчогине тайанып). Бу ок жанрды теренжиде 6 класста Ч.А.Чунижековтын «ТУлкунек ле сыгырган» деген чорчокти уренер тушта такып jартаар. Танынан кычырарын уредучи бойынын кууниле солып та турар аргалу. Анайда ок 5-8 класстарда эске уренетенин база бойы талдап темдектеер.

8 класстын программазы 5-7 класстардын программалары тургузылганынан бир эмеш аныланат. Ненин учун дезе 9 класстын кийнинде кезик ÿренчиктер орто ÿредÿлу заведениелерге кирип jат. Бу тушта эмдиги литературала таныжатаны чала сондоп туру. Шак бу айалганы аjаруга алып, 8 класстын программазы эки бажалыкка бöлилген: 20 чактын экинчи jарымында литературадан, карындаштык ла телекейлик литературадан алынган кöчÿрмелер. Айдарда, 8 класстын уренчиктери туукилик кеп куучын ла кай чорчокти танынан кычырып, литератураны оос поэзияла колбоп jат. Чокымдап айткажын, эмдиги ойдин бичиичилери бойынын чумдемелдеринде оос поэзияны канайда тузаланып турганы учурлу.

Литературанын öзÿп келген jолын 9-11 класстарда ÿренип jат. Бу класстардын программаларынын анылузы неде дезе, элден озо-текши jетирÿлер берилет. Анда öйликтин (период) анылузы темдектелет. Темдектеп алза, литература, фольклордон башка, тöрт jаан öйликтер турган:

I. jебрен тÿрк литература (VI-xII);

II. Монгол-ойрот öйликтеги литература (xIII-xVIII);

III. xIx-чы чактын экинчи jарымы ла xx чактын башталганында болгон литература;

IV. xx-чи чактын литературазы.

Калганчызын, эпту болзын деп, XX чактын баштапкы jарымы (20-50j) ла экинчи талортозы (60-90j) деп болиир. Бу ойликтерди класстар сайын улештиргенде, баштапкы уч ойликти 9 класста уренер, XX чактын баштапкы jарымын эмезе 20-50 jылдардын литературазын 10 класста уренер.

9 класста оос поэзиянын жанырларын быжулап тура, чумдеечилердин jурумин, литератураны уренген чилеп, танынан толо уренери темдектелет.

Jаан класстарда литератураны текши шиндеп, jарлу бичиичилердин чÿмделге jолын толо ÿренер. Мынайда темдектелгенинде кажы бир чÿмдемелди теренжиде ылгаары база учурлу. Бичиичинин чÿмделгезин литературанын тöс бÿдÿмдери ле жанырлары аайынча кöрöр: лириказы, прозазы, драматургиязы ла кöчÿрмелери деп.

Кажы ла классты ээчий бичиичинин тос чумдемелдери ле онын чумделгези керегинде литература адалган. Уредучинин болужыла уренчиктер оныла танынан танышканы тузалу ла учурлу. Бу тушта уренчиктер шинжулу ишке таскап jат. Программалардын эн ле учында шинжучилердин иштери, текши учурлу бичиктер берилген.

Алтай школдордо литератураны ÿренеринин тöс амадузы-чÿмдемелдин учурында салынган кöгÿс-энчиле таныжары. Литературанын урокторында ÿренчиктер кычырарга темигип jат, ол ок öйдö кычырарыла jилбиркеп, танынан кычырарына белетенет.

Фольклорло танышканы-ол элден озо тöрöл тилдин jаражын сезери, сÿр-кеберлердин байлыгыла оморкооры, чÿмдемелде jажынган шÿÿлтени ондооры. Литературалык чÿмдемелде дезе кееркедим шÿÿлте айдылат. Чÿмдемелди jаныс ла ондоп алар эмес, ол аайынча бойынын шÿÿлтезин ачык-jарык айдары, jарашты кöгÿсле сезип, сезимjини теренжидери ле байыдары учурлу.

Литературанын урогында Кижи ле Сöс тöс аjаруда болгонын чокымдап, текстти ширтеп, кееркедим сöстин ийдезине, сÿр-кеберлердин jажыдына, ойгорлык шÿÿлтенин учурына анылу аjару эдер.

5-8 класстарда уренчиктер коп сабазында кычырып ла кычырынып, текстле иштеп, чумдемелдин учуры аайынча танынан куучын тургузып jат. Тос аjаруны унле анылап кычырарына, эске уренерине, чумдемелдин тургузылганына ла эрмек-куучыннын турган аайына эдер. Анчада ла эки кижинин куучындашканын, геройдын танынан айдынганын, онын кунукканын ла суунгенин унле анылап коргузери учурлу.

9-11 класстарда кычырган чумдемелдер аайынча шууп коргодий сурак ткргузып, блааш-тартышту куучын откурип, уренчиктерди танынан шууп, сананар лаиштенер эдип тазыктырар. Анчада ла уренчиктердин чумделге ле кочурме ижи ууламjылаар. Уренчиктердин аргазын,jайалтазын аjаруга алып, уредулу jылдын башталганында частарды уредучи бойы темдектеп алар учурлу: кажы ла класста чумдемелди уренерине 48 час, тил темиктирерине 18 час, jыл туркунына уренгенин такып корорине 2 час берилген.

Программалардын экинчизи jÿзÿниле jаан класстарда литературанын тÿÿкизиле коштой программага кирбеген тексттерди тема аайынча озолондыра ÿренер арга бар.Уренер бичиктерде калыктын корум-шуултезине,jандаган jанына, туукизине ле когус байлыгына анылу аjару эдилет. Онын учун программаларга кееркедим ле бийик кеминде чумделген ле текшикижилик сурактар тургузылган чумдемелдер кирген. Торол литератураны оско калыктардын литературазыла тундештире уренгени тузалу ла jедимду.

Программалардын учинчи jузуни - торол литератураны теренжиде уренери. Бу тушта уренчиктердин кычырганын аjаруга алып, кажы ла тема аайынча jемей jетиру берип, уренчикти шиндемел ишке ууламjылаар: бичиичинин чумдемелин шинжучилер шиндегенин билип алала, шинделбеген сурактарды jартап аларга ченежер. Уренчиктер танынан бедиренип, солун jетирулер эдерден айабас. Оско калыктардын литературазын тундештире берер арга бар.

7 класс-70 час.

Алтай литература

Кире сöс - 1 час

I. Калыктын чÿмдÿ сöзинен- 9 час.

II. Jебрен литературадан- 2 час.

III. Алтай литературадан- 45 час.

IV. öскö калыктардын литературазынан- 3 час.

Тил темиктирерине ле сочинениелерге - 7час.

Кычырарынын кемин кöрöрине -2 час.

Ўренгенин катап кöрöрине- 1 час

Ӱренчиктиҥ куучындап айткан каруузына салынган

некелтелер ле тургузатан темдектер (оценкалар)

Алтай тилле ӱренчиктердиҥ айдып јандырган каруузы учун тургузатан темдектиҥ текши некелтелери орус школдыҥ некелтелериле, тӧс учурыла, база тӱҥей. Је алтай школдо ӱренчиктер эки (ӱч те) тил ӱренип турганын ајаруга алза, ол некелтелер эбеш бийиктеер керек: ӱренчиктердиҥ ӱренип турган тилдери олордыҥ тил керегинде билгирин элбедип јат, ол тилдерди тӱҥдеп, кажызыныҥ ла тӱҥей ле аҥылу учуралдарын ылгаштырып билер. Оныҥ учун темдектердиҥ некелтелеринде оны база ајаруга алган.

Ӱренчиктиҥ куучындап айткан каруузын баалап кӧрӧр тушта, башкарынатан некелтелер: каруузы толо ло чын болоры, кӧгӱске алынып ла оҥдоп айдары, куучын-эрмегиниҥ культуразы јеткилинче бийик болоры.

Некелтелерге тургузылар темдектер

«5» темдек тургузылар: 1) ӱренген материалды толо айдып, определениерди ле ээжилерди чын јартап берзе;

2) материалды (суракты) оҥдоп турганын кӧргӱзип, бойыныҥ шӱӱлтезин јартап, ээжилерди ле определениелерди керектӱ темдектерле керелеп билерин кӧргӱссе (јӱк ле ӱренер бичикте берилген темдектерле эмес, бойы таап тургузып айткан темдектерле);

3) тӧрӧл тилиниҥ аҥылу кебер-бӱдӱмин јакшы билип турганын ла ӧскӧ тилдердеҥ нези башка болгонын кӧргӱссе;

4) материалды ээчий-деечийинче јартап, литературный тилдиҥ кемин буспай куучындаза.

«4» темдек тургузылар: 1) ӱренчик каруузын «5» темдектиҥ некелтелерине келижер, је 1-2 јастыра эделе, бойы тӱзединзе;

2) ээчий-деечийинче айдарында ла куучын-эрмегинде 1-2 једикпес болзо.

«3» темдек тургузылар: 1) ӱренчик теманыҥ тӧс учурын оҥдоп турганын кӧргӱссе, је каруузы толо эмес, определениелерде эмезе ээжилерде јастыралар этсе;

2) бойыныҥ шӱӱлтелерин јеткилинче толо бойыныҥ темдектериле керелеп болбозо;

3) ээчий-деечийин бузуп айтса, куучын-эрмегинде јастыралар болзо;

4) тӧрӧл тилиниҥ аҥылу учураларын кӧргӱзип болбой турза.

«2» темдек тургузылар: 1) ӱренип турган материалдыҥ кӧп јанын билбегенин кӧргӱссе, определениелердиҥ ле ээжилердиҥ учурын бузып турган јастыралар эдип, бойыныҥ темдектериле јартап болбозо;

2) ээчий-деечийин бузып, куучын-эрмегинде јастыралар болзо;

3) материалды учту-баштуила бӱдӱмјилӱ эдип айдып болбозо.

«1» темдек тургузылар: 1) ӱренчик материалды чек билбезин кӧргӱссе.

2) ӱренчикти урокто ӧнӧтийин сурабаза да, је уроктыҥ туркунына иште ол теҥ-тай турушса, эмезе нӧкӧриниҥ учун кару берип, кожулта ла тӱзедӱ этсе, «поурочный балл» тургузар аргалу, је бу айалгада «2» ле «1» темдек тургуспас. Уроктыҥ туркунына ӱренчик иштенбес, керексибей, ишке јӧмӧшпӧй отурган болзо, коомой темдек тургуспай, ӱредӱчи јӱк ле сӧслӧ кезедер.

7-чи класста нени билип алары ла неге таскадары.

Ÿренчиктер нени билер учурлу:

- чÿмдемелдердин адын ла авторын;

- чÿмдемелдин тексттин ;

- эпикалык чÿмдемелде öдÿп турган керектердин аайын ла геройлорын;

-алтай ÿлгерлештин анылузын;

- калыктын оос поэзиязынын жанрларын;

- литературалык герой, эпитет, тÿндештирÿ, гипербола, олицетворение ,юмор, сатира , композиция деген ондомолдордын анылу темдектерин;

Ÿренчиктер неге таскаар:

- чÿмдемелдин геройлорынын эткен керектери ле jÿрÿмди ондогоны аайынча геройго характеристика берерине;

- ÿренген чÿмдемелдин тургузылган аайын темдектеп билерине;

- автордын тузаланган эп-аргаларын, тилин анылаарына;

- ÿренген чÿмдемелдин геройлорын тÿндештирип, олорго кандый кÿÿн-санаалу болгонын кöргÿзерине;

- эпикалык ла лирикалык чÿмдемелдерди анылаарына;

- кееркедим, билим ууламjылу, jар-куучынду тексттерди чын, jарт , чокым ÿнле анылап тÿрген кычырарына;

Текши некелтелер.

7 класста ÿренчиктер ÿредÿчинин болужыла нени кычырар ла неге ÿренер:

-Оос поэзиядан алынган чÿмдемелдерди ( кожон, тÿÿкилик кожон, кеп куучындар, сооjындар, кай чöрчöктöр лö о. ö.);

-Jебрен таш бичимелдер керегинде jетирÿлерди;

-Бичиичилердин чÿмдемелдерин, ол тоодо öскö калыктардын литературазын (класстар сайын кычыратан ла ÿренетен чÿмдемелдер ондомолдын учында берилген).

Кычырары ла чÿмдеери jанынан ÿренчиктер нени билер учурлу:

-ÿренген чÿмдемелдин кажы бир ÿзÿги геройдын кылык- jаныла, чÿмдемелдин тöс шÿÿлтезиле колбулу болгонын;

-тöс геройдын кылык- jанын jартап, онын текши ле танынан учурын ылгаштырарын;

- башка-башка чÿмдемелдин эмезе геройлорды тÿндештирип билери;

- танынан кычырган эмезе урокто ÿренген чÿмдемелдин бÿдÿмин, жанрын ылгаштырар;

- бичикле тузаланып, сöзликле, jемей литературала иштеп билер;

-ÿнле анылап кычырарына темигер;

-башка-башка бÿдÿмдÿ сочинение бичиирине белен болор, бойынын кÿÿнин jетирер.

Ченелте -кемjу ле уредуге керекту кош материалдар:

1.Тесттер

2.Таблицалар

4.Схема-темдектер

5.Слайдтар

6.Jуруктар

Тузаланып турган программалар ла бичиктер:

-Алтай литературанын программалары (5-11класстар), Горно-Алтайск,2005jыл.

-Алтай литература , 7 класс,

-«Алтай фольклор», С.С.Суразаков,

-«Алтай литературанын методиказы»,Н.М.Киндикова, Горно-Алтайск, 2004 jыл

-«Алтай литература»,Н.М.Киндикова, Горно-Алтайск, 1998 jыл.