Авторская программа по татарской литературе «Татар халкы хәзинәләре» для учащихся 3 класса (русская группа)

Килешенде: Килешенде: Расланды:

Кама Тамагы районы Тенеш бистәсе "Рудник урта Тенеш бистәсе "Рудник

татар теле һәм әдәбияты гомуми белем бирү мәктәбе"нең урта гомуми белем бирү

укытучыларының укыту- тәрбия эшләре буенча мәктәбе"нең директоры:

РМБ җитәкчесе : директор урынбасары:

_________/Хөсәенова В. Р./ _________/Хөсәенова С.В./ __________/Хафизова Р.Х.

Татар халкы хәзинәләре

Рус мәктәбенең 3 нче сыйныф укучылары өчен

татар теленнән авторлык программасы

Программаның авторы: Кама Тамагы районы

"Рудник урта гомуми белем бирү мәктәбе"нең

I категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Лизунина Эльвира Хәмзә кызы

2013 ел

Аңлатма язуы

"Яшь буынны гүзәл кеше итеп тәрбияләүдә әдәбият укытучысының җаваплылыгы, тоткан роле аеруча зур. Аның бурычы - эчке һәм тышкы яктан матур, гармонияле, бай рухлы кеше тәрбияләү", дип яза Г. Әпсәләмов. Әйе, без укытучылар, бу бурычны тормышка ашыру өчен, бөтен тырышлыгыбызны куярга тиешбез. Рус баласын да, татар баласын да гүзәл кеше итеп тәрбияләүдә татар әдәбияты дәресләренең файдасы зур, дип уйлыйм.

Рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укытуның фәнни-методик нигезләрен һәрьяклап, тирәнтен өйрәнү процессы әле һаман дәвам итә. Рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту программаларына килсәк, Татарстан Республикасы Мәгариф Министрлыгы тарафыннан рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән ике программа ( авторлары - Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; К.С. Фәтхуллова, Ф.Х. Җәәүхәрова ; Казан : Мәгариф , 2011 ) үрнәк укыту программалары булып тора. Уку-укыту процессын оештыруда укытучыга укыту программаларыннан тыш, программаның эчтәлеген тулысынча яктырткан дәреслекләр, методик әсбаплар, дидактик материаллар да кирәк, әлбәттә.

Рус мәктәбендә укучы з нче сыйныф укучыларына белем бирү стандартлары нигезендә әдәби уку дәресләре атнага 3 сәгатькә каралган. Бу дәресләрне оештыру өчен, дәреслектә бирелгән материал гына аз дип уйлыйм. Өченче сыйныфта татар балалары рус балалары белән берлектә белем ала. Балалар саны аз булганга аерым укыту мөмкинлеге дә юк. Рус мәктәпләрендә татар һәм рус балаларына татар телен укыту бер - берсеннән шактый аерыла. Татар баласы күбрәк русча сөйләшә, мәктәптә дә шул телдә аралаша, өендә генә ана телендә аралашу мөмкинлеге бар. Ә рус баласы мәктәптә татар телен өйрәнсә дә, өйдә аның аралашу мөмкинлеге юк. Татар балаларының да, рус балаларының да бер сыйныфта белем алуы кыенлыклар тудыра. Рус балаларына татар теле укытуның төп максаты - аларны бу телдә сөйләшергә, тыңлап аңларга, укырга һәм язарга, сүзләрне дөрес әйтә белергә өйрәтү, сүз байлыгын арттыру. Ә татар баласы үз телендә аралаша белә, аңа дәресләр кызыксыз булып тоелырга мөмкин. Шуңа күрә, укучыларны артык мәҗбүр итмичә, фән белән кызыксындыра белү, аларда татар телендә аралашу ихтыяҗы тудыру мөһим максат булып тора. Мин бу максатны тормышка ашыру өчен татар халык мәдәниятына, традицияләренә мөрәҗәгать итәргә булдым. Халык традицияләрен белем бирү прцессында куллануның тәрбияви роле дә бик зур. Һәр халыкның үзенә хас традицияләре бар, әлбәттә. Ләкин традицияләр төрле булуга карамастан, максаты барысының да бер: киләчәк буынга тиешле тәрбия бирү. Халыкның иң күркәм гореф-гадәт һәм йолаларының милләтара мөнәсәбәтләрнең бүгенге катлаулы чорында дуслык, татулык урнаштыруда, яшь буынга белем һәм тәрбия бирү эшчәнлегендә терәк булып торуын һәркем ачык белә. Татарстан Республикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга, хөрмәт итәргә, әдәбият-сәнгать вәкилләренең иҗади казанышлары белән үзенең рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырга тиеш. Теманың бүгенге көндә актуаль булуы мине бу теманы өйрәнүгә этәрде. Шуңа күрә мин "Татар халкы хәзинәләре" дип исемләнгән авторлык программасы төзергә уйладым. Тәкъдим ителә торган программа Татарстан җирендә яшәп, рус мохитендә тәрбияләнеп, татар халкының тормыш-көнкүрешен күреп үсүче балаларга татар халкының бай әдәбияты үрнәкләре аша татар теленең бөеклегенә инандыру, телне өйрәнү мохитен тудыру, татар телендә аралашырга, сөйләшергә өйрәтүнең сыйфатын яхшырту максатларын күздә тотып төзелде. Программа 1 елга атнага 1 сәгать исәбеннән төзелде.

Татар исемнәре, балалар фольклоры, татар халкы авыз иҗаты, әдәбият- сәнгать вәкилләре белән беренчел таныштыру - башлангыч этапта танып белү максатының төп эчтәлеген тәшкил итә. Программа буенча үзләштерергә тиешле материал фәнни-тикшеренү эшләрен оештыруга да нигезләнә. Язучы, галим Г. Ибраһимов әйтүенчә: "Укучыларга эзләнү орлыгын салу һәм аны табу юлларын күрсәтү, мөгаллим бирә торган хезмәтләрнең ид кадерлесе, иң зурысыдыр!"

Рус телле балаларда татар теленә, сәнгатенә, мәдәниятенә, тарихына хөрмәт хисе тәрбияләү, бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен камилләштерү максатыннан, мин программа нигезендә дәресләр, чаралар үткәрәм. "Сабыйга", "Салават күпере" журналлары, "Сабантуй" газетасы, "Мәгариф" журналларындагы материаллардан файдалану да отышлы дип саныйм. Җырлар шулай ук дәресне төрләндереп җибәрә, балалар татарча җырларга, сыйныфтан тыш чараларда катнашырга бик теләп ризалашалар. Бу бәйрәмнәрдә алар үзләренең матур итеп җырлый, бии, сәнгатьле итеп сөйли белү осталыгына ия булуларнын күрсәтәләр. Журналистлар булып, төрле темаларга интервьюлар алу да ошый аларга.

Программада районыбыз җырчылары, артистлары белән танышу да каралган. Укучылар бик теләп фәнни-тикшеренү эшләре белән дә шөгыльләнәләр.

Нәтиҗәдә, балалар татар телен яратып, дәресләргә теләп йөриләр, татар телен өйрәнергә тырышалар. Район күләмендә уздырылган чараларда да актив катнашалар.

Программаның максаты:

Татар халкы мәдәнияты белән таныштыру, фәнни-тикшеренү эшләре оештыруга этәргеч бирү.

Бурычлар:

1. Татар халкы традицияләре, мәдәнияты турында мәгълүмат бирү;

2. Өстәмә әдәбият белән эшләү алымнарына өйрәтү;

3. Татар теленә кызыксыну уяту, түземле мөнәсәбәт тәрбияләү.

Балаларның яшь үзенчәлекләрен исәпкә алып, түбәндәге алымнар кулланыла:

• уеннар;

• китапханәдә өстәмә әдәбият белән эш;

• әңгәмә;

• экскурсияләр (мөмкинлек буенча)

Көтелгән нәтиҗә:

Программаны тормышка ашыру барышында укучылар бер-берсе белән аралашырга, төрле мәгълүмат белән эшләргә өйрәнергә, фәнни-тикшеренү эшләре алып барырга, туган як, татар халкы мәдәнияты, традицияләре турында күбрәк мәгълүмат тупларга тиешләр.

Сәгатьләр бүленеше.

№

Тема

Теоретик сәг.

Практик сәг.

Барлык сәг. саны

1

Кереш дәрес. Программа белән таныштыру.

1

-

1

2

Балалар фольклоры.

1

2

3

3

Татар халык бәйрәмнәре

1

5

6

4

Татар халык ашлары

1

1

2

5

Милли киемнәр

1

1

2

6

Татар исемнәре

1

1

2

7

Татарча балалар журналларына күзәтү.

1

1

2

8

Татар халык әкиятләре

1

3

4

9

Мәзәкләр

1

1

2

10

Татар җырлары

1

1

2

11

Татар телевидениесе

1

2

3

12

Иҗади эшләргә корылган дәресләр

-

4

4

13

Йомгаклау

1

1

Барысы

11

23

34

Программаның эчтәлеге.

1. Кереш дәрес. Программа белән таныштыру.

Балаларны кызыксындыру, татар халкының бай хәзинәләре аша татар теленең бөеклегенә инандыру, телне өйрәнү мохитен тудыру.

2. Балалар фольклоры.

Балалар фольклоры турында төшенчә бирү, китаплар белән таныштыру. Тизәйткечләр, санамышлар, табышмаклар, мәкальләр җыю.

3. Татар халык бәйрәмнәре.

Татар халык бәйрәмнәре турында мәгълүмат бирү. "Сөмбелә", "Нәүрүз", "Сабантуй" бәйрәмнәрен үткәрү өчен әзерлек эшләре алып бару.

4. Татар халык ашлары.

Татар халык ашлары турында әңгәмә оештыру. Табын әдәпләре. Кунак чакыру, кунакка бару темасына диалоглар.

5. Милли киемнәр.

Татар халкының милли киемнәре белән таныштыру. Кием әдәпләре турында әңгәмә оештыру.

6. Татар исемнәре.

Кайбер татар исемнәре белән танышу. Мәгънәләрен билгеләү.

7. Татарча балалар журналларына күзәтү.

"Сабыйга", "Салават күпере" журналлары белән таныштыру. Әсәрләр уку.

8. Татар халык әкиятләре.

Татар халык әкиятләре белән танышу. Курчак театрында эшләүче якташыбыз - Ф.Сабирова турында мәгълүмат бирү. Әкият сайлап алып сәхнәләштерү яки курчак театры оештыру.

9. Мәзәкләр.

Татарча мәзәкләр уку. ("Күңел ачкычы" китабыннан балалар тормышын яктырткан мәзәкләр сайлап алынды һәм рус балалары да аңларлык итеп гадиләштерелде. Кушымтада күрсәтелде.)

10. Татар җырлары.

Татар җырлары белән танышу. Якташыбыз - җырчы Ф.Сөләйманова турында мәгълүмат бирү. Җырлар өйрәнү. ("Кояшлы ил", "Әйлән- бәйлән", "Нәни дусларым" һ.б. балалар сайлавы буенча)

11. Татар телевидениесе.

Татар телевидениесе турында әңгәмә оештыру. Татарча тапшырулар турында мәгълүмат бирү. Татарча мультфильмнар карау.

Иҗади эшләргә корылган дәресләр бәйрәмнәр үткәрүгә, яисә эзләнү, фәнни-тикшеренү эшен оештыруга бирелә. Йомгаклау дәресе концерт формасында оештырыла.

Тематик бүленеш

№

Сәг.саны

Тема

Алымнар

Укучыларның эшчәнлек төре

Үтәлеше

1

1

Кереш дәрес. Программа белән таныштыру.

Әңгәмә

Сөйләмне аңлау, җавап бирү.

2-4

3

Балалар фольклоры.

Эзләнү, әңгәмә

Төрле чыганаклардан санамышлар, табышмаклар, балалар уеннары җыю, рәсемле китапчык ясау.

5

1

Татар халык бәйрәмнәре.

Әңгәмә

Сөйләмне аңлау, сорауларга җавап бирү.

6-7

2

"Сөмбелә" бәйрәме.

Уен

Укытучы тәкъдим иткән сценарий ярдәмендә бәйрәм үткәрүгә әзерләнү (рольләр сайлап алу).

8-9

2

Татар халык ашлары.

"Ашыгыз тәмле булсын!"

Эзләнү, әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Диалог, монолог төзү, табын әдәпләрен, кунакта үз-үзеңне тоту кагыйдәләрен үзләштерү.

10-11

2

Татар халык киемнәре.

Презента-ция нигезендә әңгәмә

Диалог, монолог төзү.

12-13

2

Татар исемнәре.

"Исемең матур, кемнәр куйган?"

Эзләнү, әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Тәрҗемә итү, диалог төзү.

14-15

2

Татарча балалар журналларына күзәтү("Сабыйга", "Салават күпере").

Әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Сәнгатьле уку, тәрҗемә итү, сораулар бирү.

16

1

Татар халык әкиятләре.

"Әкият сөйлим, тыңлагыз!"

Әңгәмә, иҗади, өстәмә әдәбият белән эш

Сәнгатьле уку, тәрҗемә итү, сораулар бирү.

17

1

Курчак театрында эшләүче якташыбыз Фәнзилә Сабирова.

Әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Сөйләмне аңлау, диалог, монолог төзү.

18-19

2

Без артистлар булабыз.

Иҗади эш, рольле уен

Укучылар үзләре сайлап алган әкиятне сәхнәләштерер-гә әзерләнә.

20-21

2

Мәзәкләр.

"Елмайыйк, көлик әле!"

Әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Сөйләмне аңлау, әңгәмә оештыру.

22

1

Балалар өчен татарча җырлар.

Танышты-ру

Җырлар тыңлау, эчтәлекне аңлау.

23

1

Якташыбыз - җырчы Флера Сөләйманова.

Әңгәмә, өстәмә әдәбият белән эш

Ф.Сөйләймано-ва турында сөйли белү.

24

1

Без җырлар яратабыз.

"Җырлап ачыла күңел!"

Җыр тәкъдим итү, сайлау

Җырлар өйрәнү.

25-26

2

"Нәүрүз" бәйрәме.

Уен

27

1

Бүгенге көн телевидениесе. Татарча тапшырулар.

Татарча тапшыру-лар карау, уен

"Күчтәнәч" , "Тамчы-шоу" тапшырулары турында сөйләшү

28-29

2

Татарча мультфильмнар.

Әңгәмә

Мультфильмнар карау, эчтәлеген аңлау.

30

1

Интервью алу.

Әңгәмә

Интевью өчен сораулар әзерләү

31-32

2

"Сабантуй" бәйрәме.

Уен

33

1

Иҗади эшләргә корылган дәрес.

Укучылар өйрәнгән темаларның берсе турында татарча сөйләм оештыра.

34

1

Татарча концерт

Уен, концерт

Кушымта

Мәзәкләр

Бер егет көн саен китапханәдән бер китап ала да икенче көнне үк тапшыра икән. Китапханәче бер көнне аңа математика дәреслеге биргән. Икенче көнне егет китапны тапшырырга килгән. Китапханәче:

• Кызык китапмы, нәрсә турында? - дип сораган.

• Әй, бик кызык түгел. Математика исемле бер кыз турында икән, - дигән.

***

Укытучы Галинең иншасын укыгач:

• Гали, синең язганың Вәлинеке кебек ич. Бу ни эш? - дигән.

Гали әйткән:

• Без икебез дә бер үк бүре турында язган идек бит.

***

Кечкенә Фәриттән сораганнар:

• Сез кайсы урамда торасыз?

• Без урамда тормыйбыз, өйдә торабыз.

***

Укытучы: Бу мәсьәләне чишәргә сиңа кем булышты?

Укучы: Беркем дә түгел.

Укытучы: Алдыйсың. Абыең булышкандыр.

Укучы: Юк... Ул аны үзе генә чиште.

***

• Алия, нигә дәресеңне әзерләмәдең?

• Ут юк иде.

• Телевизор карадыңмы соң?

• Әйе, аны бит мин караңгыда карадым.

Тизәйткечләр

***

Мич башында биш мәче,

Биш мәченең биш башы.

Биш мәченең биш башына

Ишелмәсен мич ташы.

***

Абагага бага бага

Башым бәрдем баганага.

***

Өйгә кергән чыпчык,

Очып йөри чып-чып, - Чыпчык, чыпчык, чык чыпчык,

Очып чык, чыпчык, чык, кошчык!

Чык, чык, кошчык, очып чык.

***

Баскыч башына баныңны бәрмә.

Табышмаклар

Агач түгел − яфраклы,
Тун түгел − тегелгән.
(Китап)

***

Кешенең дусты, йортның сакчысы.
(Эт)

***

Тәрәзәсе юк, ишеге юк,
Эче тулы халык.
(Кыяр)

***

Түгәрәк − ай түгел,
Сары − май түгел,
Койрыгы бар − тычкан түгел.
(Шалкан)

***

Сорыдыр төсе,
Үткендер теше,
Урманда йөри,
Сарыклар эзли.
(Бүре)

***

Энәләре үзе белән йөри,
Үзе тегә белми.
(Керпе)

***

Җәен соры, кышын ак,
Аңа шулай яхшырак.
(Куян)

***

Канатсыз оча,
Аяксыз чаба.
Тышта өелә,
Өйдә җәелә.
(Кар)