Тақырыбы: Білім еліне саяхат

Тіл дамыту пәні бойынша күнтізбелік - тақырыптық жоспар

Тіл дамыту оқу іс - әрекетіне жылына 32 сағат берілген.«Нан қайдан

келеді?»

ертегісі

Өткен ертегілерді естеріне түсіру және аттарын атай білуге үйрету. Ертегі мазмұнын сұрақтар бойынша әңгімелету. Сөздік қорын молайту, диалогті сөйлеуге төселдіру.

Наубайхана, наубайшы, диірмен, егіс даласы туралы суреттер, піскен нан түрлері.

1

5

Менің отбасым

Отбасы тақырыбына сурет бойынша әңгіме құрастыру. Отбасы туралы әңгімелеу, диалогті түрде сөйлесе білуге, грамматикалық тұлғада таза анық сөйлеуге дағдыландыру.

Отбасы суреті, ертегі оқып отырған әже.

1

6

Біздің үй

Сурет бойынша үй бөлмелерін ажыратып айтуға және өз бөлмесіндегі жиһаздарды атап, жұмбақтар шешуге, әңгімелеуге төселдіру.

Коттедж суреті, бала бөлмесіндегі заттар.

1

7

«Қасқыр, түлкі, әтеш» ертегісі

Ертегі мазмұнын баяндап әңгімелеуге, берілген сұрақтарға толық жауап беруге үйрету.

Үстел үсті теа­тры, қасқыр, түлкі, әтеш ойыншық - тары.

1

8

Үй құстары және үй жануарлары

Үй құстары және үй жануарларын атап, олардың пайдасы туралы баяндау. Сурет бойынша әңгімелеу. Үй құстарына және үй жануарларына деген қамқорлық сезімдерін тәрбиелеу.

Тауық балапанымен, су құйып жатқан бала суреті және төрт түлік мал туралы суреттер.

1

9

Жабайы аңдар. «Тапқыр қоян» ертегісі

Жабайы аңдардың тіршілігі туралы әңгімелеуге сурет байынша сөз, сөйлемдер құрастыруға үйрету. Ертегі желісі бойынша баяндау, сұрақтарға толық жауап беруге төселдіру.

Орман

көрінісі, аң

патшасы

арыстан

ортада,

айналасында

жабайы аңдар.

1

10

Балабақ -

шадағы

ойыншық -

тар мерекесі.

Ойыншық - тар

айтысы

Өзінің сүйікті ойыншық - тары туралы баяндауға, балабақшаға көрмеге әкелген ойыншығын сипаттауға үйрету. «Ойыншықтар айтысы» әңгімесі арқылы өз ойыншығына деген сүйіспеншілік сезімдерін ояту, күтіп ұстауға тәрбиелеу.

« Ойыншықтар айтысы» ертегісі бойынша үстел үсті театрын ұйымдастыру, ойыншықтар көрмесі.

1

11

Елордасы - Астана

Астананың көрікті жерлерін атау өздерінің Астанадан көргендерін баяндау. Өлең жолдарын дауыс ырғағына сай айтқызу.

Сөздік қорын молайту. Өзінің қаласына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Астана көрінісі, Бәйтерек, үш бидің ескерткіші, мұхит аралы.

1

12

«Жыл басына таласқан жануарлар» ертегісі

Ертегі мазмұны бойынша диалогті әңгімелесуге айтыс өнерінің ерекшелігін түсіне білуге өз бетімен ертегіні айта білуге жаттықтыру. Сурет бойынша әңгіме құрастыруға үйрету.

Ертегі мазмұны бойынша сурет.

1

13

Қысқы

киімдер

(сюжетті

рөлдік

ойындар)

Киімдердің түрлерін ажыратуға, қай мезгілде киетіні туралы ойын арқылы және қысқы киімдерді атап, сөйлемдер құрастыруға үйрету.

Ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Балаларға арналған киім дүкенінің суреті, киімдер үлгісі.

1

14

Көңілді қыс

қысқы ойындар

Қыс айларында ойнайтын ойындарды атау, қызың - тарын сұрақ - жауап ойыны арқылы әңгімелету, бір - біріне қамқор, дос болуға, ұйымшылдықпен ойнауға тәрбиелеу.

Қыс көрінісі,

жұмбақ -

тар, шана,

шаңғы,

коньки

суреттері.

1

15

Тәуелсіздік төрімде

Тәуелсіздік сөзіне

түсінік беру.

Өлең жолдары арқылы

қазаң елінікі екенін

баяндау.

Өз еліміздің рәміздерін суреттеу. Отанын сүйе білуге тәрбиелеу.

Карта,

еліміздің

рәміздері,

Алматы,

Астана

суреттері.

1

16

Қош келдің, Жаңа жыл

Жаңа жыл мерекесін естеріне түсіре отырып, жаңа жылда көргендерін әңгімелету. Аязата, Ақшақарға қандай өлең, тақпақтар дайындағанын мәнерлеп айтқызу. Өлең жолдарын анық айтуға дағдыландыру.

Безендірілген шырша.

1

17

Құстардың тіршілігі

Құстардың тіршілігімен таныстыру. Олардың ерекшеліктерін сипаттап, оларға деген аяушылық, қамқорлық сезімдерін ояту.

Ұяға жем салып жатқан балалар суреті.

1

18

Жабайы жануарлар-дың қысқы тіршілігі

Жабайы аңдардың қыс - қы тіршілігін суреттер бойынша әңгімелету. Жұмбақтар шешкізу арқылы логикалық ойлау қабілетін дамыту. Аңдарға қамқорлық сезімін ояту.

Ұйықтап жатқан аю, індегі түлкі суреті, т.б.

1

19

Көшедегі көліктер

Көше көліктері туралы баяндау. Көліктің не үшін қажет екендігін әңгімелеу. Көлік түрлерінің адам өміріндегі маңыздылығы туралы әңгімелеу. Көлік жүргізушілерінің еңбегін бағалай білуге тәрбиелеу.

Қала көрінісі,

машинаның

түрлері.

1

20

«Жеті қазынаның бірі» ертегісі

Балаларға таныс ертегілерді естеріне түсіруге, аттарын атауға көмектесу, диалогпен сөйлеуге үйрету. Сөздік қорын молайту.

Аң патшасы арыстан, оның айналасында арыстан, ит және адам суреті.

1

21

Мамандық - тың бәрі жақсы

Әртүрлі мамандық туралы білімдерін кеңейту. Суреттерді қолдана отырып әңгімелеу арқылы тілін дамыту. Үлкендердің әр мамандық иелерінің еңбегін бағалауға тәрбиелеу.

Компьютер,

ғарышкер,

дәрігер,

құрылысшы

суреттері.

1

22

«Бір уыс

мақта»

әңгімесі

Ы. Алтынсариннің әңгіме, ертегілерін еске түсіру, бір уыс мақтаның құстарға тигізген пайдасы туралы баяндау.

Анасы, қызы, және мақта суреттері немесе үстел - үсті театры.

1

23

Көктем

Көктемгі тіршілік, көктемгі еңбектер туралы түсініктерін тиянақтау. Табиғаттың өсімдігін, сұлулығын сезіне білуге тәрбиелеу.

Алғашқы бүршік жарған ағаштар, алғашқы гүлдер.

1

24

Аналар мерекесі

Әр адам үшін басты тұлға - ана туралы түсініктерін тиянақтау. Ана туралы жаттаған тақпақтарын мәнерлеп айтуға үйрету. Анасы туралы пікірін тиянақты, еркін жеткізе білуге талпындыру.

Аналар

мерекесінен

көрініс және

үнтаспаға

жазылған

аналардың

дауысы.

1

25

Хайуанат - тар

бағындағы

қызықтар

Балаларды оқиғалы суреттерді құрастыруға дағдыландыру. Аңдардың кейбір ерекшеліктерін салыстырып айтуға баулу. Аңдарға қамқорлық жасауға үйрету.

Хайуанаттар бағындағы аңдар туралы суреттер, ойындар.

1

26

Наурызға шашу. Наурыз мерекесі

Наурыз мерекесі туралы әңгімелеу. Наурыз мерекесі туралы ертегілер арқылы балалардың сөйлеу тілін дамыту. Мерекелік көңілін көтеру.

Ағаш отырғызып жатқан

балалар, наурыз көжеге

салынатын

заттардың

суреті.

1

27

«Алтын сақа» ертегісі

Сурет бойынша ертегінің мазмұнын айтуға баулу. Ертегінің не себепті «Алтын сақа» деп аталатыны туралы түсіндіру. Балаға көмектескен кейіпкер туралы баяндау.

Ертегі желісі

бойынша

кестеге

бөлінген

суреттер.

1

28

ЬІнтымақ мерекесі

Қазақстан көп ұлтты мемлекет жайында әңгімелеу. 1 Мамыр ынтымақ, достық күні екенін түсіндіру. ұлттық киімдер мен салт - дәстүрлер туралы баяндау. Өз ұлтының салтын, дәстүрін жалғастыруға тәрбиелеу.

Әр ұлттың

өкілдерінің

мереке

кезінде түскен фотолары.

1

29

Жеңіс мерекесі

9 Мамыр жеңіс күні туралы мағлұмат беру. Батыр ағалар мен апалардың есімдерін атай білуге үйрету. Еліміздің мақтаныштары туралы әңгімелету арқылы, өз Отанын сүйе білуге, қорғауға тәрбиелеу.

Мәңгілік алау, жеңіс шеруі бейнеленген сурет.

1

30

Біз мектепке барамыз

Кітап, мектеп деген сөздерге сөз, сөйлемдер құрастыру. Сурет бойынша сұрақтарға толың жауап беруге үйрету.

Балабақшамен қоштасу сәтінен көрініс.

1

31

Жаз

Жайқалған жаз, піскен жеміс - жидектер туралы әңгімелету. Сурет бойынша әңгіме құрастыруға үйрету. Берілген сұраққа толық жауап беруге дағдыландыру.

Жаз

мезгілінен көрініс.

1

32

Балалар күні

Балалардың мерекелік көңіл күйін көтеру. Өздерінің тақпақ әндерін анық нақышына келтіре айтуға үйрету. Мерекеде көргендерін баяндауға үйрету.

Парк іші,

мерекеден

көрініс.

1

Оқу іс - әрекетінің үлгі жоспарлары

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Білім еліне саяхат.

Мақсаты:

1. Білім әлемі туралы түсінік беру. «1 Қыркүйек - Білім күні» екенін айтып, білім алу мақсатында алғаш мектеп, бала - бақша табалдырығын аттаған балаларды құттықтау.

2. Саяхат жасау арқылы балалардың білімге деген құштарлықтарын арттырып, қиялдарын дамыту.

3. Ұжымды достық қарым - қатынасқа тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: мектепке, балабақшаға кетіп бара жатқан балалардың суреттері.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

Балалар шеңбер құрып, дөңгелене тұрады.

- Балалар, біз дөңгелене тұрып, бір - біріміздің жүзімізді көреміз, бір - бірімізге жымиямыз, жылы лебіздер айтамыз, осылайша қуанышқа бөленеміз. Бүгін - мереке. Еліміздің түкпір - түкпірінде білім күнін атап өтуде. Бүгінгі мерекелік көңіл күймен бір - бірімізге қуаныш сыйлайық.

- Армысың асыл күн, армысың жан досым.

Жылуыма жылу қос, міне, менің қолым.

- Балалар, бір - бірлеріңнің алақандарыңды ұстап тұрып, нені сезіндіңдер?

- Жылылық, қуаныш, т.б.

Тәрбиеші балаларға «Білім» еліне саяхатқа шығатындарын, алдарында қызықты тапсырмалар күтіп тұрғандығын айтады. Оқу іс - әрекеті барысында бірнеше аялдама болатындығын, әр аялдамада сұрақтарға жауап беретіндіктерін, тапсырмаларды орындайтындықтарын және дыбыстар мен әріптер, сандар жайлы мәліметтер алатындықтарын хабарлайды.

1. «Әдебиет әлемінде» аялдамасы.

Бұл аялдамада өлең - тақпақтар, жұмбақ - жаңылтпаш, ертегілер, қызықты әңгімелер жайлы қысқаша мағлұмат беріледі.

- Қандай өлең немесе ертегі білесіңдер?

Балалардың жауаптары тыңдалады, болашақта көркем әдебиет арқылы қызықты әңгіме, ертегілерді оқып, өлең - тақпақ, жаңылтпаштар жаттайтындарын айтады.

2. «Әріптер әлемінде» аялдамасы.

- Дыбысты айтамыз, естиміз.

- Әріп - дыбыстың таңбасы. Әріпті жазамыз.

- Балалар, әрқайсысың есімдеріңнің қай дыбыстан басталатынын айтыңдар.

- Менің атым - Жандос. Менің атым ж дыбысынан басталады.

«Дұрыс айт» дидактикалық ойыны. Тәрбиеші дауысты а дыбысының әртүрлі интонациямен айтылатынын мысалдар арқылы айтып көрсетеді. Сонан соң балалар бірнеше рет қайталайды.

1. Дәрігерге келген бала ауызын кең ашып: «А - а - а», - деп айтады.

2. Қыз бала: «А - а - а», - деп әндетеді.

3. Анасы сәбиін: «А - а - а - а», - деп әлдилейді.

Осындай жұмыстардан кейін болашақта сөз, сөйлем, буын, дыбыс, әріп ұғымдарын меңгеретіндігін айтып түсіндіру.

3. «Математика әлемі» аялдамасында математикалық ұғымдармен, таңбалармен, геометриялық пішіндермен танысады.

1. Балалар онға дейін санайды.

2. Тәрбиеші геометриялық фигуралардың суретін көрсетеді, балалар айтады. Мысалы: үшбұрыш, төртбұрыш, т.б.

3. Математикалық есеп шығарады. Мысалы:

Ағаш бұтағына 3 торғай қонып отыр. Бір торғай ұшып кеттi. Бұтақта неше торғай қалды? (Жауабы: 2 торғай қалды).

Математика арқылы қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырып, бұл бағыттағы санау мен есеп шығару тәсілдерін игеруге бағытталатындығы айтылады.

- Балалар, «Білім» елі сендерге ұнады ма? «Білім - сарқылмас қазына» дейді. Өмірде тек білімді ғана емес, қайырымды, мейірімді болу керек. Білімді, тәрбиелі адам Отанының өсіп - өркендеуіне үлесін қосады.

Дәптермен жұмыс

а) Мереке, білім, мектеп, оқушы, мұғалім, қоңырау деген тірек сөздерді пайдаланып және жетекші сұрақтар арқылы әңгіме құрастыру. Сурет бойынша қойылатын сұрақтар:

1. Балабақшада не үйрендіңдер?

2. Балалар мектепке не үшін барады?

3. Мектепте оқитын баланы кім деп атайды?

4. Мектепте қоңырау не үшін соғылады?

ә) Оқу құралдарымен таныстыру. Осыдан кейін дәптерлеріндегі сөмкеге қажетті оқу құралдарын сызықпен сызып көрсетеді.

б) Дәптерде берілген мақал - мәтелдің мағынасын түсіндіру, жаттату.

Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Жомарт күз.

Мақсаты:

1. Балалардың күз мезгілінің ерекшелігін бақылату арқылы маусымдық өзгерістер жайлы білімдерін кеңейту.

2. Қоршаған ортадағы табиғат өзгерістері, күзгі адамдар еңбегі туралы тапсырмаларды орындату арқылы ойларын грамматикалық формада жеткізіп және байланыстырып сөйлеуге төселдіру.

3. Табиғатты аялауға, әсемдікті көре білу, сезінуге тәрбиелеу.

Жаңа сөздер: ызғар, егін, егіс алқабы, жомарт күз.

Көрнекіліктері: күзгі аула бағы бейнеленген сурет, мақал - мәтелдер жинағы, халық болжамдары жазылған жинақ.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

- Балалар, бүгінгі оқу іс - әрекетінің күз мезгілі туралы. Көзімізді жұмып күз мезгілін көз алдымызға елестетіп көрейік.

Балалардың жауаптары:

- Балалар мектепке, балабақшаға бара жатыр.

- Пісіп тұрған алма, жерге түсіп жатқан жаңғақтарды көруге болады.

- Ағаштардың жапырақтары сарғая бастаған. Күз туралы сурет бойынша әңгіме жүргізу.

Тірек сұрақтар:

1. Қазір қай мезгіл?

2. Күз екенін қайдан білдіңдер?

3. Неліктен жомарт күз дейміз?

4. Күздегі адамдар еңбегінен не білесіңдер?

5. Неліктен күзді жақсы көресіңдер?

6. Күз туралы не білесіңдер?

7. Күз айларында ағаштарда қандай өзгерістер болады? «Ненің жапырағы?» дидактикалық ойыны. Балалар серуен кезінде жинаған жапырақтарының қандай ағаштікі екенін ажыратады. Үлгі жауап:

- Мынау - қайыңның жапырағы. Түсі сары, пішіні сопақша болып келген.

Дәптермен жұмыс

а) Жаңа сөздермен сөздік жұмысын жүргізу.

Элеватор - мол астықты сақтайтын және оны желдетудің, салқындатудың, кептірудің, құрғатудың, сұрыптаудың көмегімен сапалық деңгейге жеткізетін ғимарат.

Егіс алқабы - бидай, тары, жүгері, арпа сияқты дәнді дақылдар өсетін дала.

Қырман - астық бастыратын, тазалайтын ашық алаң.

ә) Бидайдың сабағының суретін салу.

б) Жұмбақты шешу. Шешуі: бидай.

Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Тәрбиеші М. Әлімбайдың «Алтын күз» өлеңін оқиды, сөздік жұмысын жүргізеді, сұрақтар қояды.

Сарғайды тоғай,

Сап - сары маңай.

Соңғы әнін айтып,

Құс кетті қайтып.

- Маңай, айнала неге сап - сары? Тоғай неліктен сарғайып кеткен?

- Құстар қайда және не үшін қайтып кетті?

- Маңай деген сөзді тағы қалай айтуға болады? (Айнала).

- Құстар қайтып кетті дегенді ше?

- Құстар жылы жаққа ұшып кетті.

Сұрақтарға жауап беру.

1. Күзде жапырақтарда өсімдіктерде қандай өзгерістер болады?

2. Жапырақ түсуі қай кезде басталады?

3. Күзде бау - бақшада қандай жұмыстар жүргізіледі?

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Бау - бақшада.

Мақсаты:

1. Жемістердің бақта, көкөністердің бақшада өсетіні тура­лы түсіндіру.

2. Олардың аталуы, құрамындағы кездесетін дәрумен дері, оның адам денсаулығына маңызы жөніндегі білімдерін тереңдету арқылы есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3. Күзгі еңбек түрлерімен таныстыру арқылы еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: фланелеграф, көкөністер мен жемістердің мульяжі.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме

Тәрбиеші бір ыдысқа көкөністердің, бір ыдысқа жемістердің мульяждарын салып алып келеді.

- Ыдыстағы заттарды бір ауыз сөзбен қалай атауға болады? (Жемістер, көкөністер).

- Көкөністерге не жатады?

- Қауын, қарбыз, қияр, қызанақ, т.б.

- Көкөністер қайда өседі?

- Көкөністер бақшада өседі.

- Жемістерге не жатады?

- Алма, алмұрт, шие, өрік, т.б.

- Олар қайда өседі?

- Бақта өседі.

- Дұрыс айтасыңдар. Бақты бау деп те айтамыз. Бау - бақша - жеміс - жидек, көкөніс егілген жер. Бау - бақша әр үйдің айналасында болады.

Осы жерде орам жапырақ және қызанақ сөздеріне де сөздік жұмысы жүргізіледі.

Орам жапырақ - бақшада өсетін көкөніс түрі. Қызанақ - қызыл түсті көкөніс.

2. Суретпен жұмыс

Дәптердегі екі сурет арқылы бақ пен бақшаның айырмашылығын түсіндіру. «Бау - бақшаны жинау» тақырыбында сурет бойынша әңгіме құрастыру.

3. Жұмбақтар шешу.

1. Көк ала лағым

Көгалда жатып семірді.

2. Жаздай інге тығылып,

Жатқан қызыл түлкіні,

Құйрығынан суырып,

Әкелді әжем бір күні.

Шешулері: қарбыз, сәбіз.

- Жұмбақтың шешуі болған қарбыз, сәбіз жеміске жата ма, әлде көкөніске жата ма?

- Көкөніске жатады.

- Әрі қызыл, әрі тәтті,

Татқан жанды таңырқатты.

- Шешуі: алма. Алма жеміске жатады.

- Тағы қандай жемістерді білесіңдер?

- Алмұрт, өрік, шабдалы, т.б.

4. «Сиқырлы қоржын» дидактикалық ойыны.

Шарты: қоржыннан көкөністер мен жемістерді алып, оның қатты, дәмді, тәтті, ащы, қышқыл зат екенін ажыратып атау, пішіндерін айту.

Мысалы: алма - тәтті, домалақ, түсі - қызыл, көк, сары; сәбіз - қатты, сопақша; бұршақ - ащы, сопақша.

Балаларды екі топқа бөліп, бірінші топқа көкөніс деген сөзге, ал екінші топ жеміс сөзіне сөйлем құрастырады. Екі топ балалары көкөніс, жемістердің қалай өсіп шығатынын қимылмен көрсету.

- Түстеріне, пішініне қарап, бір - бірінен айырмашылықтарын салыстырыңдар. (Қай топтың асығы көп, сол топ жеңімпаз атанады).

5. дәптермен жұмыс.

а) Екі тәрелкедегі жемістерді (алмұрт, алма, өрік) атау.

- Бірінші тәрелкеде неше алмұрт, неше алма және неше өрік бар?

- Екі алмұрт, бір алма, төрт өріктің суреті салынған.

- Екінші суретте не жетпей түр?

- Бір алмұрттың суреті жетпейді.

- Алмұрт туралы не білесіңдер? Әңгімелеңдер.

- Алмұрт - жеміс. Бақта өседі. Алмұрттың құрамында көптеген дәрумендер бар.

- Дәл осындай етіп, екі тәрелкеге қияр мен қызанақтың суретін салыңдар. Қияр мен қызанақ қайда өседі?

- Қияр мен қызанақ - көкөніс. Олар бақшада өседі.

ә) «Теңестір» жаттығуын орындау.

- Шөп арасында неше қоян жүр?

- Үш қоян.

- Суретте неше сәбіз берілген?

- Екі сәбіз.

- Онда қояндарға тағы неше сәбіз керек?

- Бір сәбіз керек.

6. Жаңылтпаш жаттау.

Алма теріп балақайлар,

Алақайлар,

Талапайлар.

7. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

- Осы көкөністер мен жемістердің мол өнім беруі еңбекке байланысты, қарап баптасақ мол өнім аламыз. Еңбектің арқасында жақсылық та, қуаныш та, байлық та болады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы:

М. Етекбаевтың «Нан қайдан келеді?» ертегісі.

Мақсаты:

1. Балаларға көрнекі құралдарды пайдалана отырып, ертегінің мазмұнын түсіндіру.

2. Нанның адам еңбегімен келетінін, оған көп күш жұмсалатынын түсіндіру.

3. Оқу іс - әрекеті барысында балаларға нанды қастерлеу керектігін түсіндіре келе, адамдардың еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: нанның түрлері, бидай, комбайн, диірменнің суреттері.

Жаңа сөздер: наубайхана, диірменші, қауыз, диқан.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме.

- Балалар, мына суреттен нанның қандай түрлерін көріп тұрсыңдар? Атап беріңдер.

- Нанды неден пісіреді?

- Ұнды қалай жасайды? (Балалардың жауаптары тыңдалады).

- Мынау - бидай масағы, сабағы, мұртшалары. Егер бидайдың қауызын аршитын болсақ, ішінен бидайдың дәні шығады. Бидайды ұнтақтаса, ұн болады. Наубайханада осы аппақ ұнға тұз, су, ашытқы араластырып, қамыр илеп, нан пісіреді.

2. Сөздік жұмысын жүргізу.

Оқу іс - әрекетінің барысында танысатын наубайхана, наубайшы, диірмен, комбайн сөздерінің мағынасын түсіндіру.

Наубайхана - нан пісіретін, нан жабатын орын.

Наубайшы - наубайханада нан пісіретін адам.

Диірмен - дәнді дақылдарды тартып, ұн шығаратын кәсіпорын.

Комбайн - әр алуан дақылдарды жинап, бастыруға арналған машина.

3. Жұмбақ шешу.

Қыр басында әрқилы,

Сары теңіз толқиды.

(Егін)

4. Педагогтің түсіндіруі.

- Балалар, диқан сөзін қалай түсінесіңдер?

- Диқан - егін шаруашылығымен айналысатын адам.

- Диқан көктемде егістікке егін - бидай, қарабидай, арпа, жүгері, сұлы, т.б. егеді. Оны жаздай күтіп - баптайды. Күзде егіс даласында бидайды комбайнмен орады, жинайды, бастырады. Жүк машинасымен тасиды. Қырманға әкеліп, тазалап, кептіреді. Сонан соң элеваторға жібереді. Элеватор - бидай сақтайтын қойма, онда бидайды көп жылдар бойы сақтауға болады, Одан диірменге жібереді. Диірменшілер ұн тартады. (Элеватор, диірменнің суреттері көрсетіледі). Ұнды наубайхана жөнелтеді. Наубайханада наубайшылар әртүрлі нан пісіреді. Ыстық нан, ұн дүкендерге түседі. Дүкеннен нанды, ұнды сатып аламыз. Анамыз ұннан бауырсақ, шелпек, нан, тоқаш, т.б. пісіреді.

5. Сергіту сәтін өткізу.

Жайқалады аң бидай, (Қолдарын жоғары көтеріп тербеледі).

Басын иіп аңқудай. (Бастарын иеді).

Трактор мен комбайн (Қолдарын алға созып, тракторды жүргізеді).

Жүргізуге мен дайын. (Қолдарын айналдыра комбайнды жүргізеді).

6. М. Етекбаевтың «Нан қайдан келеді?» ертегісін оқу. Тәрбиеші ертегінің бөлім - бөлімге бөліп оқып, сұрақтар қояды, балалардың жауаптарын тыңдап, оларды толықтырып отырады. (Ертегі хрестоматияда берілген). Дәптердегі ертегі мазмұнына сай салынған сурет арқылы ертегі мазмұны ашылады.

7. Жазбаша жұмыс.

8. Жұмбақ шешу. Жұмбақтың шешуі: қырман.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

- Тышқанды қандай сұрақ мазалады?

- Нан қайдан келеді?

- Тышқан сұрағына жауап ала алды ма?

- «Нан - байлық, нан - береке» деп халқымыз бекер айтпаған. Міне, көрдіңдер ме? Қаншама адам еңбек етеді екен. Сондықтан дастарқанға зор еңбекпен келген нан тағамдарын қастерлеуіміз керек.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Менің отбасым.

Мақсаты:

1. Отбасы және отбасы мүшелері жайлы түсініктерін қалыптастыру.

2. Отбасы мүшелері және отбасындағы сыйластық туралы әңгімелету арқылы есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3. Үлкенге ізеттілік көрсетуге, кішіге қамқор болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: отбасы мүшелерінің сюжеттік суреттері.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме

- Балалар, дөңгелене тұрып, шаттық шеңберін құрайық. Бір - бірімізбен амандасып, жылы тілектер айтайық.

- Сәлеметсіздер ме! Қайырлы таң! Қайырлы күн!

- Сіздерді көргеніме қуаныштымын.

- Енді бір - бірімізге мақтау сөздер айтайық.

- Сен әдемісің, мейірімдісің, денің сау болсын, сен ақылдысың.

- Ал сендер үйлеріңде бір - бірлеріңе қандай жақсы сөздер айтасыңдар?

- Қайырлы таң, әкетайым, анашым!

- Қайырлы күн, асыл әжем, аташым!

- Мені үйдегі үлкендер «құлыншағым», «ақылдым менің» деп еркелетеді.

- Бір үйде қандай адамдар тұрады?

- Бір үйде бір - біріне жақын адамдар тұрады.

- Оларды атаңдар.

- Атасы, әжесі, әкесі, анасы және олардың балалары.

- Дұрыс айтасыңдар, осы адамдар отбасын құрайды. Олар - отбасы мүшелері. Сендер де отбасыларыңның бір мүшесіңдер.

2.Негізгі бөлім.

а) Отбасы мүшелері бейнеленген суретпен жұмыс. Жетекші сұрақтар арқылы жаңа тақырыптың мазмұны ашылады.

- Отбасы мүшелері қайда тұрады?

- Отбасы мүшелері бірге, бір үйде тұрады.

- Олар қалай тұрады?

- Отбасы мүшелері тату - тәтті тұрады.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Нағашы ата - анасының әкесі.

Нағашы әже - анасының анасы.

Немере - ұл - қыздарынан туған бала.

б) «Ойлан, тап» тапсырмасын орындау.

- Балалар, менің айтқандарымды мұқият тыңдап, кім туралы айтып тұрғанымды ойланып табыңдар.

Қатал көрінгенімен өте мейірімді. Кітапты көп оқиды, бау - бақшаны баптайды. Немерелерін жақсы көреді. Ол кім?

- Ата.

- Өздеріңнің аталарың туралы әңгімелеңдер.

- Өзі мейірімді, әрқашанда қатық - майы, ірімшігі, қант - кәмпиті дайын. Ол кім?

- Әже.

- Ал сендердің әжелерің қандай?

Тақтаға бір бағанға әкенің, ананың, баланың суреттері, екінші бағанға биік таудың, таудың етегіндегі бұлақтың, өсіп тұрған құрақтың суреттері ілінеді. Педагогтің көмегімен төмендегідей мақал құрастырады, мақалдың мағынасы ашылады.

Әке - асқар тау,

Ана - етегіндегі бұлақ,

Бала - жағасындағы құрақ.

Әке, ана, бала сөздерін қатыстырып, сөз тіркестерін құрастыру. Мысалы: ардақты әке, асыл ана, әдепті бала, т.б.

3. Сергіту жаттығуын орындау.

Атам жылқы бағады. (Бір орында тұрып, шоқырақтап шабу).

Ағам пішен шабады. (Шалғымен шөп шапқан сияқты қимыл жасау).

Жеңгем сиыр сауады. (Отырып, сиыр сауғандай қимыл жасау).

Әжем киіз қағады. (Киіз қаққандай қимыл жасау).

в) Жазбаша жұмыс

1. Шытырман арқылы әжесінің ийіне апаратын жолды бояу.

2. «Сыңарын тап» ойыны.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

- Отбасы мүшелерін атаңдар.

- Отбасы мүшелері бір - бірімен қалай тұрады?

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Біздің үй.

(Сурет бойынша әңгіме)

Мақсаты:

І.Балаларға әр адамның тұратын үйі болатындығын түсіндіру.

2.Жаңа сөздерді қатыстырып, сөз тіркестері және сөйлемдер құрату арқылы сөйлеу тілін дамыту. Грамматикалық тұлғада жүйелі түрде сөйлемді толық, анық айтуға, өз ойын жеткізе білуге үйрету.

3. Достарының, үлкендердің айтқанын аяғына дейін тыңдауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: үй жиһазының суреті, үйдің сызбасы, бейнетаспа, суретті әліппе.

Жаңа сөз: жиһаз, жатынжай, мансард.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін құру.

Өтті қызық көп күндер, Алты жасқа жеткендер. Өсті ақыл ойларың Өсті, міне, бойларың. Иіліп сәлем береміз, Әдепті боп өсеміз.

2. Кіріспе әңгіме.

Педагог бүгінгі сабақта өтілетін тақырыпты хабарлайды. Сұрақ - жауап әдісі арқылы кіріспе әңгімені өткізеді:

1. Балалар, сендер неше қабатты үйде тұрасыңдар?

2. Сендер өздерің нешінші қабатта, нешінші пәтерде тұратындарыңды білесіңдер ме?

3. Үйде қандай бөлме түрлері болады?

3.Негізгі бөлім.

а) Дәптердегі суретпен жұмыс.

- Бүгін біз тұрғын үй, үй түрлері және үй жиһаздарымен танысамыз. Адамдар ертеден өздеріне ыңғайлы баспана тұрғызу керектігін білген. Қазір үйлердің түрі өте көп. Мысалы, бірнеше қабатты (екі, үш, төрт, т.б.) тұрғын үй, ауласы бар жеке бір немесе екі - үш қабатты үй. Көп қабатты тұрғын үйде пәтерлер өте көп болады. Оның әр пәтерінде тұрғындар тұрады.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Коттедж - жеке ауласы бар сәнді салынған 2 - 3 қабатты үй. Мансард - шатыр астындағы терезесі бар, кісі тұратын бөлме.

Жиһаз - үй бұйымы, мүлік. Жатынжай - ұйықтайтын бөлме.

б) Салыстыру жұмысын жүргізу.

Дәптердегі көп қабатты тұрғын үй мен коттедждің айырмашылықтарын әңгімелеу.

- Көп қабатты тұрғын үйдің коттеджден айырмашылығы қандай?

- Көп қабатты тұрғын үйде пәтерлер көп. Әр пәтерде жеке - жеке отбасылары тұрады. Олардың ауласы - бәріне ортақ бір аула. Ал коттеджде бір ғана отбасы мүшелері тұрады.

в) Жаңа сөздерді қатыстырып, сөз тіркестері мен сөйлем құрату.

- Үйдің бірнеше бөлмелері болады. Олар: асүй, зал, балалар бөлмесі және жатынжай. Әр бөлмеде өзіне тән жиһаздар бола­ды. Қандай жиһаздар болады?

- Әдемі жиһаз, ағаштан жасалған жиһаздар болады.

- Жиһаздың қандай түрлерін білесіңдер?

- Үстел, орындық, диван, төсек, шкаф, т.б.

- Шкафта не тұрады? Орындық не үшін керек?

г) «Менің үйім» тақырыбында әңгіме құрастыру. Балалар өздері тұратын үй, оның бөлмелері және үйдегі жиһаздар туралы әңгімелейді.

г) «Қай бөлмеде қандай зат тұрады?» дидактикалық ойыны. Шарты: бөлмелерді атап, онда тұратын заттарды атау.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

1. Біз қандай тақырыпта әңгіме құрастырдық?

2. Қандай үйлер бар? Олар туралы әңгімелеңдер.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: «Мысық,әтеш,түлкі» ертегісі.

Мақсаты:

1. Ертегі мазмұнын түсіндіру.

2.Сөздік қорларын толықтыру, сөйлеу мәдениетін, ойлау қабілеттерін дамыту.

3. Қоршаған ортаға мейірімді болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: ертегі мазмұнына сәйкес салынған сурет.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Шаттық сәтін өткізу.

Балалар шеңбер бойы дөңгеленіп тұрып, «Мен ертегі тыңдағанды жақсы көремін, себебі...» деп, өздері сүйіп тыңдаған ертегілері арқылы нені үйренгендерін айтады.

ә) Тыныштық сәті.

- Ертегі - бұл ерекше жанр. Ертегідегі жануарлар адам сияқты сөйлей алуы және адам үшін түрлі нәрселер істей алуы мүмкін. Ертегі де сиқырлы құралдар бар. Жануарлар, аңдар туралы қандай ертегі тыңдадыңдар? Естеріңе түсіріңдер. (Балалар көздерін жұмып, ата - аналарынан немесе басқа ересектерден тыңдаған ертегілерін естеріне түсіреді. Бір - екі бала естеріне түсірген ертегілерінің мазмұнын қысқаша айтып береді).

2. Негізгі бөлім.

«Мысық,әтеш,түлкі» ертегісі

а)Дауыс интонациясын дұрыс қойып, мәнерлеп оқиды, мазмұнын дәптердегі сурет арқылы түсіндіреді.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

б) Сұрақтарға жауап беру.

1. Ертегі кейіпкерлерін атаңдар.

2. Ертегі сендерге ұнады ма?

3. Несімен ұнады?

4. Қандай кейіпкер ұнады?

5. Ертегі қалай аяқталды?

в) Балалардың пікірлерін тыңдау.

- Балалар, сендерге ертегідегі кейіпкерлердің қайсысы ұнамады?

Балалардың үлгі жауабы:

«Мысық,әтеш,түлкінің жолын тап» ойыны. Дәптерге ертегі кейіпкерлерінің үйлеріне апаратын жолды сызып көрсету.

ғ) Жұмбақ шешу.

Жұмбақтың шешулері: күшік,мысық.

Әтеш,түлкі,мысық сөздерін қатыстырып, сөз тіркестері мен сөйлемдер құрату. Мысалы: әдемі мысық. Мысық тышқан аулайды.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Ертегі мазмұнын мазмұндау.

- Балалар, бұл ертегі бізді өтірік айтпауға, әділ, адал болуға үйретті. Бірлік болған жерде кез келген жұмысты да аяқтауға болады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Үй құстары және үй жануарлары

Мақсаты:

І.Үй құстарымен, үй жануарларының тіршілігі туралы баяндап, балалардың үй құстары, үй жануарлары туралы білімдерін толықтыру.

2. Үй құстары мен үй жануарларының әрқайсысының өзіне тән қасиеттері туралы пікірлерін айтқызу арқылы кез келген тақырып бойынша ойларын еркін жеткізе білуге баулу.

3. Үй құстары мен үй жануарларына қамқор болуға, оларды күте білуге баулу және құстарды қорғауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: құстардың, үй құстарының, үй жануарларының суреттері, үнтаспа.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Үнтаспадан құстардың сайрағаны, судың сылдырлап аққан дыбысын тыңдату.

- Әуеннен не естідік?

- Құстар неліктен әртүрлі сайрайды?

- Қауіп төнген кезде құстар шырылдап, өздерінің балапандарына ескертеді. Балапандар өздерінің тамақ жегісі келетіндігін шиқылдап аналарына білдіреді. Құстар құрт - құмырсқаға таласқанда, ащы дауыспен шырылдап, шу шығарады. Басқа дыбыстардың көмегімен құстар топталып жиналады және бөтен құстарды қуады екен.

ә) «Әтеш пен тоты» ертегісін оқып беру.

- Ерте, ерте, ертеде аң мен құстардың ішіндегі ең әдемісі Әтеш болыпты. Сондықтан ол өте тәкаппар екен. Ешқандай құспен сөйлеспепті. Жалғыз серігі Тотықұс болыпты.

Тоты байғұстың үстінде жібі түзу, жөнді киімі де жоқ екен. Бір күні Тотықұс әлгі кербез Әтешке келіп:

- Досым мен бүгін қонаққа бармақ едім, жөнді киімім де жоқ. Мына түріммен қалай барамын? Мені сенің досың деп білетін ел мазақтайды ғой. Маған үстіңдегі әдемі киіміңді бере тұршы, - деп қиылып жалыныпты.

Әтеш досының сөзіне сеніп, әдемі киімдерінің бәрін шешіп беріпті. Сөйтіп тотықұс жасанып, киініп алады. Қай мезгілде келетінін айтып ұшып кетеді.

- Егер мен кешіксем дауыстап шақыр. Келмей жатсам тағы шақыр, дауысыңды естиін, - дейді.

Сөйтіп, Тотықұс әсем киініп, тойға кетеді. Бірақ ол қайтып оралмайды. Әтеш оны естісін деп үсті - үстіне шақырады. Еш - қандай хабар болмайды.

Содан осы күнге дейін Әтеш Тотықұсты шақырып, таң қылаң бергеннен, күн батқанға дейін айғайлап шақыра береді екен.

Сұрақтар:

- Ертеде әдемі кербез сұлу қай құс екен?

- Тотықұс Әтешке не үшін келді?

- Тоты әдемі киініп, қайда кетті?

- Әтеш таңертең неге айғайлап шақырады екен?

- Әтеш жабайы құс па?

- Үй құстарын атаңдар.

- Үй жануарларын атаңдар.

2. Негізгі бөлім.

а) Дәптермен жұмыс.

Суретке бойынша әңгімелеу, сөз, сөйлемдер құрастыру, «Ұйқасын тап» ойынын ойнау, жалпы және жеке атауларын атау.

- Үй құстарына қандай құстар жатады?

Балалар үй құстарының мамығымен, қауырсынымен танысады, оның қасиеті мен пайдасы жайлы әңгімелейді. Жұмыртқаларды салыстырып, ерекшелігін анықтайды. (Түр - түсі, үлкен - кіші, пішіні).

ә) Музыканың сүйемелдеуімен құстардың қалай ұйықтайтынын, суды қалай ішетіндігін қимылмен көрсету.

б) Дәптерде берілген үлгі бойынша балапанның суретін бастырып салады, аяқтайды.

в) Тыныштық сәтін өткізу.

- Балалар, көзімізді жұмып көз алдымызға өрістегі төрт түлік малды елестетейік. Таңертең жайлауда қой, сиыр, жылқылар жайылып жүр. Айнала тып - тыныш алыстан қозының маңырағаны, бұзаудың мөңірегені, құлыншақтардың дауысы естіліп қояды. Сол сәтте төлдердің енелерді жан - жағына қарайды, бірақ төлдері көрінбейді. Кешкілік өрістен ауылға қайтады. (Жайлап көзімізді ашамыз). Балалар көз алдарыңа қандай жануарларды елестеттіңдер?

- Үй жануарларының қандай пайдасы бар?

- Сиырдың сүтінен тағы қандай тағамдар жасалады? Биенің сүті қалай аталады?

- Ат жарысын көргендерің бар ма? Ол қалай өтеді?

г) Жұмбақ шешу.

Мінсең - желдей жүйткиді, Көңілің таудай өседі, Алып ұшар алысқа «Ер қанаты» деседі.

(Жылқы)

ғ) Сергіту сәтін өткізу.

Музыканың сүйемелдеуімен қимылдар жасайды. Тіктеп титтей құлағын, ботам былай жүреді. Сыртылдатып тұяғын, бұзау оған ереді. Алға созып мойнын, ойнақтайды ботақан, Көкке қарай мұрынын шүйіреді бұзауқан.

д) «Үй жануарлары» дидактикалық ойыны.

Мақсаты: балаларды үй жануарлары мен төлдерін ажыратуға, олардың қимылын көрсетіп, қалай дыбыстайтынын дыбыстауға үйрету.

Шарты: балаларға үй жануарларының суреттері таратылып беріледі. Әр бала сурет бойынша үй жануары туралы білетінін немесе өз ойын, пікірін баяндайды.

Сиыр, жылқы сөздеріне дыбыстық талдау жасау.

ж) Дәптердегі суреттер бойынша әңгіме жүргізу.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Жабайы аңдар.

Мақсаты:

1. Жабайы жануарлардың мекені, қоректенуі және олардың жабайы деп аталуы туралы түсінік беру.

2. Балаларға ертегінің жоспар бойынша мазмұнын айтуды үйрету арқылы зейіндерін дамыту.

3. Табиғаттың бір бөлігі - жануарларды қамқорлыққа алуға тәрбиелеу.

Жаңа сөздер: бөлтірік, мыршай, абдан, миығынан күлу.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

- Балалар, жабайы аңдарға нелер жатады?

- Неліктен жабайы аңдар дейміз?

- Мына суреттерден не көріп отырсыңдар? (Балалардың жауаптары тыңдалады).

Балаларға жабайы аң - қолға үйренбеген түз жануары, яғни өз бетімен табиғатта тіршілік ететіндігі түсіндіріледі. Кейбір аңдар орманда, кейбір аңдар далада, кейбір аңдар тауда тіршілік ететіндігі де айтылады. Үй жануарлары мен жабайы аңдардың тіршілігі салыстырылады. Оларға мысалдар келтіріледі. Мысалы, төрт түлік мал - үй жануары, ал арыстан, барыс, т.б. аңдар жабайы жануарлар екені айтылады.

- Қасқыр, түлкі, қоян, т.б. аңдардың балаларын қалай деп атайды?

- Қасқырдың баласы - бөлтірік. Қоянның баласы Түлкінің баласы - мыршай (жаутаң). Аюдың баласы - қонжық. Жолбарыстың баласы - шөнжік. Арыстанның баласы - абдан.

2.Негізгі бөлім.

а) «Тапқыр қоян» ертегісін оқу.

• Педагог ертегіні мәнерлеп оқиды.

• Сөздік жұмысын жүргізу.

Миығынан күлу - езу тарту, мұртынан күлу.

• дәптердегі ертегі мазмұнына салынған сурет арқылы ертегі мазмұнын түсіндіру.

• Сұрақ - жауап әдісі арқылы оқушылардың ертегіні қалай түсінгендерін сұрау.

ә) Жабайы, аңдар деген сөздердің жуан, жіңішке естілуін анықтату және осы сөздерді буынға бөлдіру.

б) Жұмбақтар шешкізу.

• Педагог жабайы аңдар туралы жұмбақтар оқиды.

• Балалар жұмбақтардың шешуін дәптердегі суреттен көрсетеді.

1. Қолыңмен тиме,

Үсті толған ине. (Кірпі)

2. Паналайды үңгірді,

Іздемейді тасаны. (Аю)

3. Қорықпайды күшті аңнан,

Қорқады тек тышқаннан. (Піл)

4. Бұлаңдаған құйрығы -

Бір алдарлық қулығы. (Түлкі)

в) Сергіту жаттығуын өткізу.

г) дәптердегі тапсырманы орындау. Суреттен жануарлардың құйрықтарын тауып, сызып көрсету.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Балабақшадағы ойыншықтар мерекесі. Ойыншықтар айтысы.

Мақсаты:

1. Балалардың ойыншықтар туралы түсініктерін кеңейту, ойыншықтардың аттарын атай отырып, оларды сипаттап айтуға үйрету.

2. Тіл ұстарту жаттығуларын дұрыс айта білуге дағдыландыру.

3. Ойыншықтарды күтіп ұқыпты ұстауға тәрбиелеу. Жаңа сөздер: жұмсақ, резина, компьютер. Көрнекілік: әртүрлі ойыншықтар, көліктің түрлері, резиналы ойыншықтар, жұмсақ ойыншықтар.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

Ертеңгілік жүздесу.

Қуанамын менде, қуанасың сен де.

Қуанайық достарым, арайлап атқан күнге.

Бүгінгі күніміз сәтті өтсін. Бәріңе сәттілік тілеймін!

Балалар шеңбер болып тұрады. Тәрбиеші ғажайып қалтаға салынған ойыншық түрлерін алып келіп, балаларға таратады, әрқайсысы алған ойыншықтарын сипаттайды.

- Бүгін - ойыншықтар мерекесі. Бізге көп ойыншықтар қонаққа келіпті. Олар көрме ұйымдастырып, ойыншықтар мерекесін өткізуге көмектеседі. Біздің көрмеге ойыншықты күтіп ұстайтын мейірімді Перизат та (Фея) келіпті. Қош келдіңіз.

Балалар Перизатқа ойыншық туралы өз ойларын айтады. Теледидардан әртүрлі ойыншық ұстаған балалар би билейді. Мейірімді Перизат сұрақтар қояды.

- Ойыншық не үшін керек және ол неден жасалады?

- Өздерің ойыншықты қалай күтіп ұстайсыңдар?

- Аю, доп, қоян, қуыршақтардың бәрін жалпы қалай атауға болады?

Көңіл күйді көтеру.

Ойыншықтарды шашамыз, шашамызда жинаймыз, Бөлмемізді өрнектеп, мерекеге біз дайын.

Барлық балалар ойыншықтарды аралап көріп шығады. Қолмен ұстап көреді. Балалардың біреуі өзінің сүйікті ойыншығын сипаттап айтады.

«Ойыншықтар» деген сөзге сөйлем құрастыру. Ойыншықтар сөзіне дыбыстық талдау жасау.

Дәптермен жұмыс.

«Ойыншықтар айтысы» әңгімесін оқу.

Кішкентай Сәнияның ойыншықтары көп. Туған күніне сыйлаған ойыншықтары қаншама. Неше түрлі қуыршақтар аю, қоян, ит және т.б. бөлмесіндегі ойыншықтар бұрышында сөрелерде тізіліп түр. Бір күні үйдегілер ұйқыға кеткен шақта ойыншықтар бір - бірімен айтыса бастады. Сондағы даулары Сәния қыз қайсысын өте жақсы көреді екен?

Әңгімені сары шашты әдемі қуыршақ бастады.

- Сәния мені өте жақсы көреді, себебі мен әдемімін.

- Жоқ мені жақсы көреді, өйткені мен мамықпын, - деп қуыршақпен ақ қоян келіспеді. Ал менің үлкендігім соншама кейде мені жастанып та жатады. Неге дауласасыңдар соншама біздер арқылы оның ой - өрісі дамиды, - дейді түрлі түсті тек - шел ер жамырап.

Бәрінің айтқан дәлелдерін тыңдап болған үш аяқты вело­сипед:

- Маған тең келетіндерің жоқ шығар. Адамға денсаулық ке­рек. Мен арқылы ол денсаулығын шыңдайды, - деп мақтанады. Осылай ойыншықтар ұзақ айтысады.Ойыншықтардың осы дауын ұшып келіп терезенің жақтауында отырған көгершін естиді.

- Ойыншықтар неге сонша дауласасыңдар? Ал сендердің қайсысың Сәнияны өте жақсы көресіңдер? - деп сұрады.

- Мен, мен, - деп бәрі жамырай жауап қатты ойыншықтар.

- Міне, көрдіңдер ме? Сәнияны бәрің бірдей жақсы көреді екенсіңдер. Сәния да бәріңді жақсы көреді. Оған сендер керек - сіңдер. Олай болмаған жағдайда Сәния қажет еместеріңді лақтырып, не біреуге сыйлап жіберер еді. Тек бәріңмен бірдей бір мезгілде ойнауға оның шамасы келмейді.

Аң көгершіннің айтқанының жаны бар. Ойыншықтар үндемей қалды. Бұл кезде таң да ата бастады.

Сұрақ - жауап әдісі арқылы оқу іс - әрекеті балалардың алған білімдері пысықталады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Елордасы - Астана.

Мақсаты:

1. Республикамыздың қалай аталатыны қазіргі орталығы бас қаласы туралы мағлұмат беру.

2. Өлеңді мәнерлеп оңуға, ойларын жүйелі жеткізуге бау­лу -

3. Астанадағы әсем көрікті жерлерді көре білуге, әсемдікті сезіне білуге баулып, мақтаныш сезімдерін ояту.

Көрнекіліктері: Астана қаласының көрікті жерлерінің су - реттері, бейнетаспа.

Жаңа сөздер: Елорда, Бәйтерек, барыс, көп қабатты үйлер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

- Біздің еліміз қалай аталады?

- Қазақстан Республикасы.

- Қазақстан Республикасының елордасы қай қала?

- Елордамыз - Астана қаласы.

2. Негізгі бөлім.

а) Е. Өтетілеуұлының «Астана» өлеңін педагог мәнерлеп оқиды.

Болашаққа бастаған,

Шарықтайды асқақ ән.

Елордасы Отанның,

Мақтанышым - Астанам.

- Өлеңде не туралы айтылған?

- Кім Астанаға барды? Астана қаласының қандай көрікті жерлерінде болдыңдар? (Балалардың жауаптары тыңдалады).

ә) Астана туралы мәлімет беру.

Педагог елордамыздың көрікті жерлерінің фотоларын не - месе бейнетаспадан аталған жерлерді көрсетіп, оларға қысқаша мәлімет береді.

• Сулы Жасыл бульвар - Астана орталығындағы жаңа көше.

• Ақорда - Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы.

• Бәйтерек - Астананың басты белгісі.

• Тәуелсіздік Сарайы - мемлекеттік ресми іс - шараларды, форумдарды, мәжілістерді, кездесулерді өткізу орны болып табылады.

• Парламент үйі - Өкімет үйі.

• Бейбітшілік пен келісім сарайы - Әлемдік және дәстүрлі діндер өкілдерінің жиынын өткізуге арналған ғимарат.

• Астана циркі - цирк ойындары көрсетілетін ғимарат.

• Хан Шатыры - Астананың ең үлкен ойын - сауық орталығы.

• Мұхит аралы - мұхит жануарларын көретін орын.

- Қазақстан Республикасының елордасы - Астана қаласы. 1997 жылы қазанның 20 - сында Н.Ә. Назарбаев «Ақмола қала - сын Қазақстан Республикасының астанасы деп жариялау» туралы жарлыққа қол қойды. Сөйтіп, енді Ақмола қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болды. 1998 жылы Ақмола қаласын Астана қаласы деп өзгертті. Аз уақыттың ішінде Астана қаласы көрікті қалаға айналды. Қаланың ортасында ағып өтетін Есіл өзенінің екі жағындағы қалың өскен қамыстың орны қала халқы демалатын жағажайға айналды.

Астана қаласында Президент сарайы, Парламент ғимараты, қонақ үйлер, Жастар сарайы, көп қабатты жаңа үйлер мен ғимараттар бар. Парламент үйінің алдында Төле би, Қазбек би, Әйтеке бидің ескерткіштері орнатылған. Мұндағы салынып жатқан құрылыстар алыстан көз тартады. «Бәйтерек» ғимараты Астана тұрғындарын, жақын, алыс шетелдерден келген қонақтарды таңғалдырады. Астананың болашағы әлі алда. Ол Еуразиядағы ең әсем, сұлу, әйгілі қала болмақ.

Біздің Отанымызда барлық жағдайлар балалар үшін жасалады. Міне, мына суретте балалар қалашығы бейнеленген. Астанада балабақша, мектеп көп. Қыста Астанада ең әсем мұз қалашығы жасалады, онда балалар ойнайды, серуендейді. Үлкендер де серуендеп тамашалайды.

б) Астана, көшелері, үй, балалар, Отан сөздерін қатыстырып, сөйлем құрату.

в) «Ойлан, тап» дидактикалық ойыны. Шарты: А, с, т, а, н, а дыбыстарынан басталатын сөздерге сөз құрастыру.

А - ана, алма, ...

С - су, сан, ...

Т - таң, тамаша, ...

А - асыл, ата, ...

Н - нан, нар, ...

А - апа, алқа, ...

г) Балаларға өздері білетін Астана туралы өлеңдер оқыту.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: «Жыл басына таласқан жануарлар» ертегісі.

Мақсаты:

І.Ертегінің мазмұнын түсіндіру.

2. Берілген тапсырмаларды көз алдарына елестете отырып орындау арқылы есте сақтау қабілеттерін дамыту және сөздік қорларын молайтып, байланыстыра отырып сөйлеуге үйрету.

3.Ертегі мазмұны арқылы еңбексүйгіштікке, адал достыққа тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: түрлі түсті суреттер, сурет салуға арналған құралдар.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін ұйымдастыру.

- Кәне, балалар, дөңгелене тұрып, бір - бірімізге жылы лебіз - дерімізді білдірейік.

Балалардың бір - біріне білдіретін тілектері:

- Жүрегімдегі жылуымды саған ыстық алақаным арқылы жіберемін.

- Дос болайық!

- Егеменді еліміздің дені сау баласы болыңдар.

- Бүгінгі күн сендерге сәтті күн болсын.

2. Кіріспе бөлім.

«Ойлан, тап» дидактикалық ойыны. Шарты: педагог балалардың білетін шығармаларынан үзінді оқиды. Балалар оның қай шығарма екенін тауып айтады.

- Біраз жүрген соң әкесінің қолынан бір шие жерге түседі.

- Ы. Алтынсариннің «Әке мен бала» әңгімесі.

- Тышқан наубайханаға келді. Мұнда көп адам нан пісіріп жатыр екен.

- «Нан қайдан келеді?» ертегісі.

- Тапқан екенсің дәмді тамақты. Күтірлетіп жейтін сәбіз - ден артық ештеңе жоқ, - деді Қоян.

- «Не дәмді?» ертегісі.

- Шырылдауық шегіртке, Көгалды қуып гөлайттап.

- Абай Құнанбаевтың «Шегіртке мен Құмырсқа» ертегісі.

- Дұрыс. Бүгін сендерге өте қызық ертегі оқып беремін. Ертегі «Жыл басына таласқан жануарлар» деп аталады.

3. Негізгі бөлім.

а) Педагог «Жыл басына таласқан жануарлар» ертегісін мәнерлеп оқиды. Ертегінің мазмұнына сәйкес сұрақтар қояды.

- Ертегі қалай аталады?

- Ертегінің басы қалай басталады?

- Ертегі қалай аяқталады?

- Жыл басы қай жануар болды?

- Түйе неге жыл басы бола алмады? ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Жусан - ащы дәмді, көкшіл бозғылт түсті аласа шөп. Жабағы - ғой мен түйенің көктемде қырқып алған қысқы жүні.

Бақташы - мал бағушы.

Өркеш - түйенің арқасына бір не екі айыр болып тік шаншылған қомы.

б) Сергіту сәтін өткізу.

Саусақтарым бір - бірімен амандасайық,

Саусақтардан гүл ашайық,

Саусақтарды ашып - жұмып,

А - ә, г - ғ, ү - ұ, н - ң, к - қ, о - ө

Дыбыстарын дұрыс айтайық.

в) «Кім зерек?» логикалық ойыны. Шарты: әр жануардың қорегін тауып, қоршап, бояп, қалғанын қақпақтармен жауып қою.

г) «Қайсысы қалай дыбыстайды?» ойыны.

ғ) Тыныштық сәтін өткізу.

- Көзімізді жұмып, қысқы даланы көз алдымызға елестетейік.

Қыс. Далада аяз. Жердің беті аппақ қар, біз әдемі киініп балабақшаға келдік. Достарымызды көріп қуандық. «Жыл басына таласқан жануарлар» ертегісімен таныстық. Ертегіде әртүрлі жануарлардың айтысқанын және тышқанның жыл басы атанғанын білдік. «Қайсысы қалай дыбыстайды?» «Кім зерек?» ойындарын ойнадық. Көзімізді ашайық.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Е. Өтетілеуұлының «Жыл аттары» өлеңін оқып, беру, жаттату.

ә) Дәптердегі қазақша жыл аттарын атату: Тышқан, Сиыр, Барыс, Қоян, Ұлу, Жылан, Жылқы, Қой, Мешін, Тауық, Ит, Доңыз жылы.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Қысқы киімдер.

(Сурет бойынша әңгіме)

Мақсаты:

І.Балаларға киім, киім түрлері, қысқы киімдер туралы түсінік беру. Қысқы киімдерді ажырата білуге үйрету.

2.Әр мезгілде киетін киімдерді атай білуге, жұмбақтар шешкізу арқылы ойлау қабілеттерін дамыту. Сөз тіркестерін, сөйлем құрату арқылы сөздік қорларын молайту, грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге баулу.

3.Киімді ұқыпты, таза киюге тәрбиелеу.

Жаңа сөздер: ұлттық киім, кебіс.

Көрнекілігі: жылдың әр мезгілінің киімін киген қуыршақ ұлттық киімдер үлгісі.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме өткізу.

- Қайырлы таң! Бүгін қандай күн? Aya райы қандай?

- Жылдың қай мезгілі?

- Қыс мезгілінде қалай киінеміз?

Педагог оңу іс - әрекетіне қуыршақ Айнұрдың келгенін, оның бір сандық киім алып келгенін хабарлайды.

- Айнырдың үстіндегі киімді ата.

- Киімді қай мезгілге сай киген?

- Қыс мезгіліне сай киінген.

- Олай болса, бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы - қысқы киімдер.

2. Негізгі бөлім

а) Педагог әр балаға киімдер бейнеленген суреттер тара - тып береді, балалар киімдерге сипаттама береді. Мысалы: Малақай - құлағы бар жылы бас киім, құлақшын.

- Қыс мезгілінде қандай киімдер киеміз? ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Пима - жүннен басылған қысқы аяқкиім.

Тон - иленген қой терісінен жүнін ішіне қаратып тіккен жылы сырт киім.

Ішік - іш жағы аңның терісінен тігіліп, сыртын матамен тыстаған жылы сырт киім.

Байпақ - етіктің ішінен киетін, жұқалау етіп басылған қонышты киіз шұлық. Байпақтың сыртынан кебіс те киеді.

б) Сөйлем, сөз тіркестерін құрастыру.

- Ішік, қолғап сөздеріне сөйлем құрастырыңдар.

- Мына сұрақтарға жауап беріңдер. Қандай тон? Қандай етік?

- Қалың тон, қалың етік, жылы ішік, т.б.

- Қыста қалың тон киеміз. Әкемнің жылы ішігі бар.

- Тон, етік сөздері жуан естіле ме әлде жіңішке естіле ме?

- Тон сөзі жуан естіледі. Өйткені тон сөзіндегі о - жуан дауысты дыбыс. Ал етік сөзі жіңішке естіледі, етік сөзіндегі е және і - жіңішке дауысты дыбыстар.

в) «Балаларға арналған киім дүкені» деген мазмұнды сурет бойынша әңгіме құрастыру.

г) «Қай мезгілде киеміз?» дидактикалық ойыны. Шарты: Aya райының қандай мезгілінде мына киімдерді киер едің? Аттарын атау.

- Киімдерді қалай киюіміз керек?

- Киімді қайдан аламыз?

«Мынау кімдікі?» дидактикалық ойыны. Шарты: киім - дердің қайсысын ер балаға, қайсысын қыз балаға кигізуге болатындығы айтылады.

ғ) Ө. Ақылбекұлының «Менің киімдерім» атты санамағын жаттату.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Қайсысы артың?» дидактикалық ойыны.

- Бір қатарда тұрған киімдердің ішіндегі қайсысы артық?

- Туфли. Өйткені туфлиді күз, көктем мезгілдерінде ғана киеміз.

ә) Киімдерді топтап айтқызу.

Малақай, құлақшын - бас киімдер.

Байпақ, кебіс, пима - аяқкиімдер.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Ажарлы қыс.

Мақсаты:

І.Балалардың қыс туралы түсінігін кеңейтіп, жыл мезгілінің ерекшелігін айтуға, көргендері мен аңғарғандарын дұрыс баяндауға, байланыстырып сөйлеуге төселдіру.

2.Табиғатты аялауға, әсемдікті көре білуге, сезінуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: қыс көрінісі туралы тақырыптық сурет, үлестірмелі суреттер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Сұрақ - жауап әдісі арқылы «Көңілді қыс» тақырыбының мазмұнын ашу.

- Қазір қай мезгіл?

- Қыстың күзден айырмашылығы неде?

- Қыста адамдар қалай киінеді?

- Қыстап қалған құстарға қалай көмектесеміз?

- Қыста балалар қандай ойындар ойнайды?

- Қысты неліктен көңілді деп айтады?

ә) Жұмбақтар шешу.

Қоймасын қыс ақтарып,

Жерді жапты ақ мамық.

(Қар)

Көзіңе көрінбейді,

Тоңдырып қызартады.

Күні - түні ерінбейді,

Өзенге мұз артады.

(Аяз)

2. Негізгі бөлім.

а) Қыс, боран, қар, күн деген сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем құрастыру.

суық

Қыс қандай болады? аязды

қарлы

Қыс түсті. Қар жауып тұр. Күн суық. Дала аяз болып тұр. Боран соқты.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Дөң - көтеріңкі биік жер, төбе.

Қос - екі. Қос аяқта - екі аяқта.

б) «Көңілді қыс» суреті бойынша әңгіме құрастыру.

Қысқы ойын, аязды күн, қысқы табиғат, жылы киінген балалар бейнеленген сурет арқылы жұмыс жүргізіледі.

- Қыста қандай ойындар ойнаймыз?

- Қыс мезгілінде ойналатын ойындарды атаңдар.

- Конькиді қай жерде тебеді? Шаңғыны ше?

- Дөң басынан шаңғы, шана теуіп көрдіңдер ме?

- Аққаланы қалай жасайды?

в) «Аққала» дидактикалық ойыны.

Шарты: тақтаға жартылай қиылып жасалған аққала бөліктері ілінеді. Үстел үстінде қалған бөліктері: мұрны, басына киетін шелегі сияқты суреттер жатады. Балалар осы бөліктерді алып, көздерін жұмып тұрып, тақтаға жабыстырады.

Аққала сөзін қатыстырып, сөз тіркестері мен сөйлемдер құрастыру. Мысалы: аппақ аққала, әдемі аққала, үлкен аққала. Біз аққала тұрғыздық.

г) Т. Елеусізовтың «Қыс» өлеңін жаттату: педагог оқиды, балалар бірнеше рет қайталайды.

ғ) Ребус шешу. Шешуі: шана.

д) «Қайсысы артық?» ойыны.

- Бұл жерде артық - доп. Қыста далада шаңғы, шана, коньки тебеміз, Ал доппен ойнай алмаймыз.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Көңілді қыс және қысқы ойындар.

Мақсаты:

І.Балаларды қысқы ойындарды әңгімелеп айтуға баулу.

2.Табиғат көрінісін сипаттап, қызықтарын әңгімелету арқылы бүлдіршіндердің шығармашылық қабілеттерін дамыту.

3. Бір - біріне қамқор болуға, ұйымшылдықпен ойнауға тәрбиелеу.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Жұмбақ шешу.

Қолы менен қаламы жоқ,

Бірақ сурет салады көп.

(Аяз)

ә) Сұрақ - жауап әдісі арқылы сабақ тақырыбын ашу.

- Аяз жылдың қай мезгілінде болады?

- Қыс мезгілінде болады.

- Аяз қандай болады?

- Қатты, суық. Бетті, қолды үсітіп жібереді.

- Аязды күні ойнауға бола ма?

- Болады. Суықтан қорықпау керек.

- Қандай қысқы ойындарды білесіңдер?

- Аққала соғамыз, сырғанаймыз, шаңғы, шана, коньки тебеміз.

- Хоккей ойнаймыз.

2. Негізгі бөлім.

а) Педагогтің түсіндіруі.

- Дұрыс айтасыңдар. Қарлы боранымен, сықырлаған аязымен қыс келді. Бірақ біз қыстан қорықпаймыз, денемізді шаңдаймыз, жылы киінеміз. Сырғанақ ойнап, аққала жасаймыз. (Есік тықылдатып, Аққала келеді).

- Бүгін, бізге аққала қонаққа келіпті.

Ауыл алды ақшақар,

Ақша қарда балалар.

Соғып жатыр аққала,

Жалқауы жоқ жұмысқа.

ә) Аққаламен қосылып, 1 - 2 жалпы дамыту жаттығуын орындату.

- Сәлеметсіңдер ме, балалар! Мен сендермен бірге ойнайын деп келдім. Дала өте суық екен. Біз тоңып барамыз, денемізді қыздырып жаттығу жасайық. (Аққаламен қосылып, сергіту жаттығуын орындау).

Қыздырайық денені,

Кел, балалар, кел бері.

Қыздырайық денені,

Орнымызда тұрып - ақ.

Жүгірейік бір уақ бір, екі, үш,

(Орындарында тұрып жүгіреді).

Бір, екі, үш! Екпіндей түс,

Аяқты алға созайың.

(Аяқтарын алға кезек - кезек көтереді).

Тік көтеріп қозғайық!

б) Аққаланың келесі тапсырмасы: «Қысқы ойындар» тақырыбына сурет бойынша әңгіме не ертегі құрастыру. Аққала дорбасынан төмендегідей тірек сөздерді шығарады. Педагог сөздерді балаларға оқып, осы сөздерді қатыстырып, сөйлемдер, әңгіме құрастыру керектігін айтады. Тірек сөздер:

Ақ қоян, мәнерлеп сырғанау, сұр қасқыр, шаңғы, хоккей, шайба, таяқ, шанасымен жүйткиді.

Тірек сұрақтар:

І.Ақ қоян, сұр қасқыр, түлкі және кірпі қандай ойындар ойнады?

2.Ақ қоян не істеді?

3. Хоккей ойнау үшін қандай құралдар қажет?

4.Кірпі сыртқа не алып шықты?

Қыс түсті.Ақ қоян, сұр қасқыр, түлкі және кірпінің іштері пысты. Олар ойнамақ болды. Мұзайдында қоян конькимен мәнерлеп сырғанады. Сұр қасқыр шаңғы тепті. Түлкі хоккейге қажетті құралдарды алып шықты. Барлығы, хоккей ойнады. Кірпі қырдан (дөңнен) шанамен сырғанады.

в) Дәптерге қысқы ойынға қажетті құралдың суретін салады.

г) Жұмбақ шешу. Жұмбақтың шешуі: шана.

Жұмбақта кездесетін қыр сөзіне сөздік жұмысын жүргізу. (Қыр - биік жер, бұл жерде дөң деп те айтуға болады).

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Кім жылдам?» дидактикалық ойыны.

Тақтаға шананың, шаңғының, коньки, аққала, т.б. су - реттерді іледі. Балалар суреттегі заттардың атын айтады, со - нан соң сол сөздерді қатыстырып, сөз тіркестерін, сөйлемдер құрастырады. Мысалы: қызыл шана, жаңа шаңғы, жып - жылтыр коньки, аппақ аққала, т.б.

ә) Балалар қысқы ойындар туралы сабақ барысында алған білімдерін ортаға салады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Тәуелсіздік төрімде.

Мақсаты:

1. 16 Желтоқсан тәуелсіздік күні екені туралы түсінік беру.

2.Тәуелсіз, егемен деген сияқты сөздердің мағыналарын ұғындыру арқылы сөздік қорларын толтырып, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3. Бүлдіршіндердің Отанға деген сүйіспеншіліктерін арттыру.

Көрнекіліктері: Отан, табиғат, Қазақстан Республикасының картасы, Тәуелсіздік ескерткішінің суреттері.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Қ. Сағырбайұлының «Сарыарқа» күйін немесе туған елге байланысты күйші композиторлардың бір күйін үнтаспадан қою. Күй әуенімен Отан туралы бір шумақ өлең оқу. Балалардың Отан туралы пікірлері тыңдалады.

ә) Бейнетаспадан қазаң елі, республикамыз туралы 2 - 3 минуттық фильм көрсету.

2. Негізгі бөлім.

а) Қазақстан Республикасының картасын көрсету. - Балалар, картадан біздің республикамыздың ұлан - ғасыр Жері бар екенін байқауға болады. Осы кең байтақ қазақ жері ­бүгін Тәуелсіз Қазақстан Республикасы деп аталады. Яғни егеменді мемлекет.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Тәуелсіз - толық еркі бар, ерікті, бағынышты емес.

Егемен - өз билігі, бас бостандығы өзінде, тәуелсіз.

- Тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті кім?

- Тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш Президен­ті - Н.Ә. Назарбаев.

- Тәуелсіз Қазақстанның елордасы қай қала?

- Астана қаласы.

- Алматы қандай қала?

- Алматы - әсем қала. Бұрын Алматы қаласы астанамыз болған.

- Дұрыс айтасыңдар. Қазір Алматы еліміздің Мәдени орталығы болып саналады. Алматы қаласының Республика Алаңында Қазақстан Тәуелсіздігі құрметіне арналған қар барысына мінген Алтын адамның биік ескерткіші және Тәуелсіздік монументі орнатылған. (Картадан Астана мен Алматы қалалары және суреттері көрсетіледі).

б) Педагогтің түсіндіруі.

- 16 Желтоқсан - еліміздің ең үлкен, ең басты мерекесі. 1991 жылы қазақ елі егемендікке қол жеткізіп, өз алдына тәуелсіз мемлекет атанды. 2011 жылы тәуелсіз мемлекет атанғанымызға 20 жыл толды. Осы тәуелсіздік Қайрат Рысқұлбеков, Ербол Сыпатайұлы, Ләззат Асанова сынды қазақтын, батыр, қаһарман ұл - қыздарының арқасында келді. Олардың Тәуелсіздік жолындағы ерлігі, қайсарлығы біз үшін өнеге болмақ.

в) Қазақстан, егемен, тәуелсіз сөздерін қатыстырып, сөйлемдер құрастыру.

г) Ө. Ақылбекұлының «Қазақстан картасы» өлеңін жаттату:

• Педагог мәнерлеп оқиды.

• Сөздік жұмысын жүргізу. Құт дала - берекелі, бай дала.

Қараймын да тасынам - бұл жерде қуанамын, мақтанамын деген мағынада.

• Өлең жолдарын балаларға бірнеше рет қайталату.

• Бір - екі балаға жатқа оқыту.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Мақал - мәтелдердің мағынасын ашу.

- «Туған жердің күні де ыстық, түні де ыстық» деген сөздің мағынасы мынадай: туған үйіңнен, қалаңнан, ауылыңнан немесе туған еліңнен алыста жүрсең, біраз уақыттан соң еліңді сағынасың. Өз еліңдегі әрбір күніңді сағынасың.

- «Халықтың ортақ үйі - Отаны» дегенді қалай түсінесің - дер? (Балалардың жауаптары тыңдалады).

- Иә, дұрыс айтасыңдар. Біздің елімізде тұратын халықтардың ортақ үйі - Отаны - Қазақстан Республикасы.

ә) Сабақты Отан туралы ән тыңдаумен немесе балалардың орындауымен аяқтауға болады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: «Қош келдің, Жаңа жыл!»

Мақсаты:

І.Қыс мезгіліндегі мерекелер жайлы мағлұмат беру.

2. Сурет бойынша әңгіме құрастырту арқылы ойлау қабілеттерін дамыту. Аязата, Ақшақар, аққала деген сөздерді қатыстырып, сөз тіркестері мен сөйлемдер құрастырту арқылы сөздік қорларын молайту. Өлең сөздерін жатқа және мәнерлеп оқуға үйрету.

3. Сыйластыққа баулу.

Көрнекіліктері: жаңа жыл мерекесіне арналған суреттер, ойыншықтар.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

Шеңбер құрып, дөңгелене тұрып, балалар жаңа жыл мерекесін қалай қарсы алғандарын естеріне түсіріп әңгімелейді немесе жаңа жылдық бір ойыншықты қолдарына алып, мерекелік тілектер айтады.

1. Кіріспе бөлім.

а) Жұмбақ шешу: педагог жұмбақты жатқа оқиды, жаһан сөзіне сөздік жұмысын жүргізеді. (Жаһан - әлем).

Шашуы көп, дәмі мол, тастамайды қабын ол. Жаһан кезіп баланың қуантпақшы бәрін ол.

- Шешуі: Аязата.

2. Негізгі бөлім.

а) Пікір алмасу.

- Жаңа жыл мерекесі қашан болады?

- Жаңа жыл мерекесі басқа мерекелерден қалай ерекшеленеді? Несімен қызықты? (Балалардың пікірлерін тыңдау).

- Жаңа Жыл - әлемнің көптеген халықтары тойлайтын ортақ мереке. Әр халық әртүрлі деңгейде және әртүрлі ғұрыпта тойлайды. Әр жылдың бірінші қаңтарының түні (31 желтоқсаннан 1 қаңтарға қараған түн) - Жаңа Жыл түні.

Жаңа жыл әр елде әр кезде мерекеленіп, әр халық өз салт - дәстүрімен қарсы алатындығы хақындағы деректерді көбіміз біле бермейміз. Мәселен, шығыс елдері, оның ішінде қазақ халқы да дәстүрлі жыл басы мерекесін күн мен түннің теңелген күні, яғни 22 наурызда атап өтеді. Қай ел, қай халық болсын, жаңа жылды салтанатты жағдайда мерекелеп, оған айрықша мән берген. Олардың жылды қарсы алудағы бір - біріне ұқсамайтын өз дәстүрлері бар. Жалпы алғанда, әсем ойыншықтары жарқыраған жасыл шырша Жаңа жылдың ерекше белгісіне айналған. Жаңа жылдық тұңғыш шырша ертеде Герман провинциясы Эльзаста орнатылған, депті - мыс. Алғашқы кезде шыршаны қағаздан жасалған раушан гүл - дерімен безендірген екен. Кейіннен мәңгі жасыл шырша аға - шын безендіретін болған.

ө) С. Қалиұлының «Шырша» өлеңінен үзінді жаттау.

• Педагог өлеңді мәнерлеп оқиды.

• Безендіру сөзіне сөздік жұмысын жүргізу. (Безендіру - әсемдеу).

• Өлең жолдарын балалармен бірге 2 - 3 рет қайталау. Өлеңді көңілді дауыс ырғағын келтіре отырып мәнерлеп сөздерін анық айту керек.

б) Тыныштық сәті (Музыка ойналып тұрады). Педагог:

- Көзімізді жұмып, Жаңа жыл мерекесін елестетейік. Міне, музыка залында шыршаны айнала дөңгелене тұрмыз. Ма­рат қоян, Алмас қасқыр, Айгүл көбелек болып киініп алыпты. Жасыл шырша әсем етіп безендірілген. Аязата мен Ақша - қар шырша жанында би билеп жүр... Көзімізді ашамыз. Көз алдарыңа не елестеттіңдер? (Әр бала не елестеткенін баяндайды).

в) Балалар дәптердегі шырша суретін бояп, безендіреді. Педагог балалардың әрекетін бақылап, қалай бояу керектігін көрсетіп жүреді.

г) «Сөз ойла, тез ойла, көп ойла» дидактикалық ойыны. Балалар кезекпен з мен ш дыбыстары кездесетін сөздер айтып жарысады. Көп сөз айтқан топ немесе бала жеңімпаз атанады. Мысалы: аяз, шана, шырша, Аязата, Ақшақар, безендір, т.б.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Сюжетті сурет бойынша әңгіме құрастыру.

- Суретте кімдер бейнеленген?

- Бұл қандай мереке?

- Аязата мен Ақшақарға балалар қандай өнерлерін көрсе - тіп жатыр?

- Аязатаның дорбасында не бар?

- Ойыншықтар мен кәмпиттерді кімдерге береді?

- Ақшақар кім?

ә) «Сен білесің бе?» айдарын өткізу.

- Расында Жаңа жыл - көп ұлтты мереке, бірақ ол, әртүрлі елдерде өздігінше тойланады. Мәселен, жаңа жыл күні итальяндықтар бар құштарлығымен терезелерден ескі үтіктерді және орындықтарды лақтыра бастаса, Панама тұрғындары барынша қатты шулау үшін өз машиналарының сиреналарын қосады, ысқырып, бар дауыстарымен айғай салып шу көтереді. Жапония халқы қоңырауды 12 рет емес, 108 рет соғады. Италияда Жаңа жыл мейрамы 6 - қаңтар күні басталады. Ырымдарға сәйкес, бұл сиқырлы түні сыпырғышта мейірбан пері Бефан ұшып келетін көрінеді. Ол кішкентай алтын кілтімен есіктерді ашып, балалар ұйықтайтын бөлмеге кіріп, әдейі ілінген шұлықтарды сыйлықтармен толтырады. Ал жақсы оқымаған балаларға, Бефана күлдің шөкімін немесе ұсақ көмір тастап кетеді. Итальяндықтардың жаңа жылдық дастарқандарында міндетті түрде жаңғақ, жасымық және жүзімдер болуы тиіс, ол - ұзақ өмір, денсаулық және аманшылықтың нышанын білдіреді екен.

Біздің халқымыздың да жаңажылдық салт - дәстүрлері бар. Мерекені барынша көңілді қарсы алған дұрыс.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Құстардың тіршілігі.

Мақсаты:

І. Құстардың қысқы тіршілігі туралы түсінік беру.

2.Сабақ барысында орындалған тапсырмалар арқылы ойлау қабілеттерін дамыту.

3.Құстарға қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: қыстап қалатын құстардың суреттері, үнтаспаға жазылып алынған құстар үні.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін ұйымдастыру.

Балалар дөңгелене тұрып, бір - біріне құстардың атына бай - ланысты еркелетіп айтатын сөздерді айтады.

- Көгершінім.

- Балапаным.

- Қарғам.

- Қарлығашым.

- Тотым, т.б.

2. Кіріспе бөлім.

а) Қыс мезгілінің өзгерістерін сұрақ - жауап ойыны арқылы суреттеу, әңгімелеу. Балалардың жауаптары тыңдалып, педагог олардың жауаптарын қорытындылайды.

- Қыс мезгілі суық, қарлы, боранды болады. Қыста суыққа төзе алатын құстар ғана қыстап қалады. Олар мына құстар (суреттерін көрсету): торғай, қарға, кептер, сауысқан. Басқа құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Қыста құстар ағаштардың бұтақтарын паналап күнелтеді. Қарны ашып тоңған, жаураған құстар адамдарға жақын ұшып - қонып жүреді. Адамдар жем - шашар жасап, оған жем салып, ағаштың бұтағына іліп қояды.

ә) Балалар құстар, ұя деген сөздерге сөйлем құрастыру.

б) Сергіту сәтін өткізу.

Құстар біздің досымыз, бау - бақшаны қорғайды,

Ұя жасап қарсы алсақ, құстар бізді қолдайды.

2. Негізгі бөлім.

а) «Құстар қалай қыстайды?» деген ертегіні оқып беру. Қыстың бір суың күні Суықторғай, Қарға, Торғай, Тоқылдақ, Құр, Сауысқандар кездесіп, әңгіме - дүкен құрыпты.

Қарға: Адамдар тұратын жерлерге жақын келіп орналасқанымыз жақсы болады. Бізге дастарқан дайындап қойыпты. Тіпті жеміс те бар екен.

Құр: Бірдеңе таптың ба? Маралдар да келмей қойды. Олардың ізіндегі қардан ашылған шөптің дәнін теріп жеп, бір тоятын едім.

Торғайлар: Мынандай қалың қарда дән қайдан табылсын. Ағаш бүршігімен күн көре тұрамыз да.

Сауысқан: Ей, Қаздар сендер жылы жаққа кетпеп пе едіңдер? Қыс түскенде мұнда неғып жүрсіңдер?

Қаздар: Әй, Сауысқан - ай, танымадың ба? Біз отырықшы Қаздармыз. Кейбір жабайы Қаздар ғой жылы жаққа ұшып кететін. Сендер өздерің неге жылы жаққа кетпедіңдер?

Сауысқан: Мен туған жерде қыстайтын отырықшы құспын ғой. Мен сияқты Алақарға, Шымшық, Тоқылдақ, Торғай қыста өз туған жерлерінде қыстайды.

ә) Суретпен жұмыс.

«Құстарға көмек» тақырыбында әңгіме құрастыру. Тірек сөздер: жемшашар, суықтан тоңған құстар, сарышымшықтар, жем салды, т.б.

б) Сөздік жұмысын жүргізу.

Сарышымшық - сұр, қоңыр түсті, бауыры сары, қауырсынды кішкентай құс.

Құр - тауық тұқымдас жабайы құс.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Қайсысы артық» дидактикалық ойыны. Шарты: Мұғалім тақтаға құстардың суретін іледі. Мысалы: суықторғай, тоқылдақ, қарға, жабайы үйрек. Балалар суреттерден қыстап қалатын құстарды атайды, ал жабайы үйректің артық екенін айтады.

ә) Сұрақтарға жауап беру.

- Қандай құстар қыста қыстап қалады екен?

- Біздер құстарға қандай қамқорлық жасауымыз керек?

- Қандай ертегі тыңдадыңдар? Ол не туралы?

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Жабайы жануарлардың қысқы

тіршілігі.

Мақсаты:

1. Жабайы аңдардың қысқы тіршілігі туралы түсініктерін кеңейту.

2. Сурет бойынша толық сөйлем құрастырту, сұраққа жауап бергізу арқылы ойлау қабілеттерін дамыту.

3.Жануарларға қамқорлық жасау керектігін ұғындыру.

Көрнекілігі: жабайы аңдардың қысқы тіршілігі бейнеленген суреттер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін құру.

- Балалар, далада күн суытқанымен біздің жүрегіміз ыстық, мейірімге толы. Бір - бірімізге деген жылы сөздерімізді айтып, көңіл күйімізді көтерейік.

2. Кіріспе бөлім.

Сұрақ - жауап әдісі арқылы балалар жануарлар туралы алған білімдерін ортаға салады.

- Балалар, аңдарды қыстың қатты суық аязынан не қорғайды? (Жылы үлпілдеген жүні, іңдері, апандары). Аңдардың суреттерін көрсете отырып:

- Қыста қоян мен тиіннің жүнінің түсі қалай өзгереді?

3. Негізгі бөлім.

а) Сурет бойынша жануарлардың қысқы тіршілігі туралы әңгіме құрастыру.

- Қыста аңдар немен қоректенеді?

- Қыста қояндар мен бұғылар қысқа азық даярламайды. Қоян ағаштардың бұталарын кеміріп жеп күн көреді. Бұғы ағаштардың кішкентай бұтақтарын жейді. Түлкінің мұрны өте иісшіл, құлағы жақсы естиді. Ол қарды иіскелеп, қар астындағы тышқанның дыбысын естіп қояды. Түлкінің қысқы азығы - тышқан. Ал аю қысқа азық жинайды. Денесіне май жинап алып, қыс бойы апанында жатып табанын сорады. ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Суықта дірдектеп - қалшылдап тоңу, бүрсеңдеу.

Айдын - жайылып жатқан су алабы.

б) Дәптердегі тапсырманы орындау: бір қоян, бір аюдың суреттерін салу. Қоянның тамағы сәбіз, аюдың тамағы бал екенін айтқызу.

в) Ә. Табылдының «Ақ аю» өлеңін жаттату: педагог мәнерлеп оқиды, балпаң - балпаң сөзіне сөздік жұмысын жүргізу (балпаң - балпаң - теңселе басып баяу қозғалады), балаларға өлең жолдарын бірнеше рет қайталату.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Ақ аю» өлеңін 1 - 2 балаға жатқа айтқызу.

ә) Жануарлардың қысқы тіршілігі туралы алған білімдері сұрақ - жауап әдісі арқылы пысықталады.

1. Қандай жануарлар қысқа азық жинайды?

2. Ал қандай жануарлар қысқа азық жинамайды?

3. Жануарлардың қысқы тіршілігі туралы не білдік?

б) «Қандай жануар?» дидактикалық ойыны. Шарты: бір бала хатқалтадан жануарлардың суретін алады. Сол жануардың қысқы тіршілігі туралы әңгімелейді.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Көшедегі көліктер.

Мақсаты:

І.Көліктер туралы түсінік беру, олардың түрлерін ажыратуға үйрету.

2.Сөздік қорларын толықтыру, жаңылтпаштарды дауыс ырғағын көтеру арқылы айтуға жаттықтыру.

3.Ойыншық көлік түрлерін мұқият, ұқыпты ұстауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: түрлі көліктер бейнеленген суреттер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) «Қандай көлік түрлерін білесіңдер?» деген сұраққа сурет бойынша көшедегі көлік түрлерін атап шығады.

ә) Көліктердің пайдасы туралы әңгімелеу.

2. Негізгі бөлім.

а) Сөздік жұмысын жүргізу.

Жедел жәрдем - қолма - қол берілетін көмек. Өрт сөндіргіш - өрт сөндіруге арналған техника. Су сепкіш - су тебуге арналған техника.

ә) Жедел жәрдем, өрт сөндіргіш машинасы, су сепкіш сөздерін қатыстырып, сөйлемдер құрастыру.

б) «Төртінші артық» дидактикалық ойыны.

Педагог көлік түрлерінің суреттерін көрсетіп тұрып, олардың аттарын атайды. Балалар аталған көлік түрлерінің артығын тауып айтады және оның неге артық екенін дәлелдейді.

- Камаз, Тойота, Жигули, Мерседес.

- Камаз артық. Өйткені ол - жүк тиейтін машина. Жигули, Тойота Мерседес - жеңіл көліктер.

в) Жұмбақтар шешу. Шешулері: пойыз, автобус.

- Жұмбақта пойызды неге үйге теңеп түр?

- Өйткені пойыздың ішінде жататын төсек, тамақтанатын орын, жуынатын жер және әжетхана бар.

г) Күрделі сөздермен жұмыс.

Сүт тасығыш машина, өрт сөндіретін машина, су себетін машина, жедел жәрдем, т.б.

Балалардан «Сүт тасығыш машина деп аталу себебі, өйткені сүт тасиды. Үш сөзден құралған» деген жауап алу қажет.

ғ) Сергіту сәтін өткізу.

Музыка әуенімен машинаның тұтқышын айналдырып билеу.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Педагог көлік түрлерінің суреттерін көрсетеді, ал балалар оның қандай көлік түрі және не үшін пайдаланатынын айта­ды. Мысалы:

- Троллейбус - электр қуатымен жүреді. Ол - жолаушы таситын көлік.

- Трамвай - электр қуаты арқылы рельспен қозғалады. Ол - қалада жолаушы таситын моторлы вагон көлік.

ә) «Толықтыр» дидактикалық ойыны. Педагог сөйлемді толық айтпайды. Балалар түсіп қалған сөзді тауып, сөйлемді толықтырып айтады. Мысалы:

Егер жермен жүрсе - бұл... (жер) көлігі. Олар: жеңіл маши­на, автобус, троллейбус. Егер су мен жүрсе - ... (су) көлігі. Олар: қайық, кеме, теплоход.

б) «Суретті жина» дидактикалық ойыны. Шарты: балалар екі топқа бөлінеді. Көліктердің суреттері салынған парақ бірнеше бөлікке бөлініп, екі хатқалтаның ішінде болады. Әр топ балалары қағаз қиықтарын біріктіріп, көлік түрін құрастырады да, сол көлікке байланысты жұмбақ ойластырады. Жұмбақты келесі топтың балалары шешеді. Мысалы:

1. Бұл көлік қалада жүреді. Электр күшімен қозғалады. Жолаушы тасиды.

2. Ол - вагон көлік. Рельспен жүреді.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: «Жеті қазынаның бірі» ертегісі.

Мақсаты:

І.Балаларға «Жеті қазынаның бірі» ертегісінің мазмұнын түсіндіру.

2.Сұрақтарға толық жауап беру арқылы тілдерін дамыту.

3.Жеті санының киелі екенін және жеті қазынаға не жататынын түсіндіру арқылы халқымыздың осындай таным - түсініктері көптігін айтып, олардың тәрбиелік мәнін ұғындыру.

Жаңа сөздер: жеті қазына, қыран бүркіт, берен мылтық.

Көрнекілігі: жеті қазына бейнеленген сурет.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

Педагог жеті санын неліктен қасиетті екенін мысалдар келтіре отырып түсіндіреді. Балалардың пікірлері, жауаптары тыңдалады. Мысалы: жеті ата, жеті шелпек, жеті қазына.

2. Негізгі бөлім.

а) Педагог «Жеті қазынаның бірі» атты ертегіні мәнерлеп оқиды. Дәптердегі ертегі мазмұны бойынша салынған сурет арқылы мазмұнын түсіндіреді.

ә) Сөздік жұмысын жүргізеді.

Мадақтау - біреудің жақсы қасиетін мақтап, көкке көтеру, дәріптеу.

Аластау - біреуді ығыстыру, қуып тастау. Жағымпаздана - жағыну, жарамсақтану, жалбақтау.

б) Сұрақ - жауап әдісі арқылы ертегінің мазмұнын ашу.

- Аң патшасы - Арыстан ормандағы аңдарға қандай сұрақ қойды?

- Аңдар қалай жауап берді?

- Арыстан неге ашуланды?

- Иттің жауабын кім айтады?

- «Дүниеде қайратты әрі ақылды да тек - адамзат» деп жауап берді Ит.

в) Жеті қазына туралы мағлұмат беру.

Қазақ халқы жеті қазынаны ер жігіттің өмірімен байланыстырып, оның ұғымына мыналарды жатқызады:

1. Жүйрік ат - қанаты.

2.Құмай тазысы - абыройын асырар сенімді серігі.

3.Қыран бүркіт - қуаты.

4.Берен мылтық - қаһарлы оты.

5. Қақпан - серті.

б.Майланғыш ау - әдіс - айласы.

7. Өткір кездік - сұсы.

Қазақ халқы жеті қазынаны жеті ырыс деп те атайды. Оларға төмендегі ұғымдарды жатқызады:

1. Адамның ақылы, ой - санасы.

2. Денсаулық.

3. Ақ жаулық (ана)

4. Бала

5.Көңіл

6.Жер

7.Ит

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) дәптердегі мақал - мәтелдердің мағынасын түсіндіру.

Ақылды адам айтқызбай біледі,

Қыран қаққызбай іледі.

ә) Сұрақтарға жауап беру:

1. Ертегі қалай аталады?

2. Ертегі қандай сөйлеммен басталады?

3. Арыстан өзі туралы не білгісі келеді?

4. Түлкі Арыстанды қалай мақтады?

5. Арыстан Итке не деді?

6. Ал сонда дүниедегі ең қайратты, ең ақылды, әділ әрі епті қайсысы екен?

6. Ит Арыстанға қандай жауап қайтарды? (Мен үшін дүниедегі қайратты әрі ақылды, ол тек - адамзат).

Иттің жауабын балаларға бірнеше рет қайталату.

7. Неге итті «жеті қазынаның бірі» деп айтады екен?

8. Осы ертегіде Арыстан, Ит және Түлкінің жауаптарын қайталап айт.

б) Жеті қазынаның аттарын атату.

Педагог сұрақтарға толық жауап алғаннан соң, сабақты қорытындылайды.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Мамандықтың бәрі жақсы.

Мақсаты:

І.Балалардың әртүрлі мамандықтар туралы білімдерін толықтыру.

2.Сурет бойынша қойылған сұрақтарға толық жауап беру­ге дағдыландыру арқылы зейіндерін дамыту.

3. Үлкендердің еңбегін бағалауға тәрбиелеу және мамандық таңдауға қызығушылықтарын тудыру.

Көрнекіліктері: түрлі мамандық иелері туралы суреттер, құралдар.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін құру.

Балалар дөңгелене тұрып, бір - біріне жылы лебіздерін білдіреді. Мысалы:

- Сен қандай ақылдысың! Біздің денсаулығымыз мықты. Біз ойнаймыз, күлеміз, айналадағы дүниені танып - білеміз.

- Міне, көрдіңдер ме? Балалар, болашақта әртүрлі мамандық иесі болу үшін ақылды, білімді, тәрбиелі болу керек.

2.Кіріспе бөлім

а) Жұмбақ шешкізу.

Кірпіштен сарай, үй салады, Ол адам кім болады?

(Құрылысшы)

Осы жерде құрылысшы мамандық иесі екені айтылып, мамандық туралы әңгіме жүргізіледі.

ә) «Кім болам?» дидактикалық ойыны. Шарты: балалар үлкендердің бала күндерінде кім болуды армандағандарын және болашақта өздерінің қандай маман иесі болғысы келетіні жөнінде әңгімелерін, ойларын ортаға салады.

3. Негізгі бөлім.

а) «Мамандықты ата» дидактикалық ойыны. Дәптердегі мамандық иелері бейнеленген суреттерге қарап, мамандық иелерін (дәрігер, ғарышкер, полиция, құрылысшы) айтады. Төмендегідей сұрақтарға жауап береді.

- Дәрігер не істейді?

- Ғарышкер ше?

- Полиция қызметкері не істейді?

- Тағы қандай мамандық түрлерін білесіңдер? (Балалардың жауаптары тыңдалып, толықтырылады).

ә) «Кімге не керек?» тапсырмасы. Шарты: дәптердегі бірінші бағанда тұрған мамандық иелерінің суреттерін екінші бағандағы суреттердің тиістісіне сызықпен қосып көрсету. «Кімге не керек?» сұрағына ауызша жауап беру.

б) Дәптердегі аспан әлемі бейнеленген суретті аяқтау. Бір - екі балаға салған суреттері бойынша әңгімелету. Ғарышкер мамандығы туралы түсіндіру.

Ғарышкер - ғарышта аспан денелерін зерттейтін адам.

в) Жұмбақ шешкізу. Шешуі: ұшақ. Ұшқыш мамандығы туралы әңгіме жүргізіледі.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Педагог бірнеше мамандық түрлерін кезекпен айтады. Балалар әр мамандық туралы әңгімелейді. Мысалы:

- Ұшқыш ұшақты жүргізеді. Жолаушыларды тасымалдайтын ұшқыш, әскери ұшқыш болады.

- Полиция қызметкері елдің тыныштығын қадағалап жүреді.

ә) Педагог мамандықтың бәрі жақсы, тек қандай мамандық иесі болу үшін көп оңу керектігін айтып, сабақты қорытындылайды.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Ы. Алтынсариннің «Бір уыс мақта» әңгімесі.

Мақсаты:

1. Оқылған шығарма мазмұнын әңгімелеуге, мәнеріне келтіре айта білуге үйрету, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Сөздік қорларын молайтып, байланыстыра сөйлеуге дағдыландыру.

Көрнекіліктер: Ы. Алтынсарин портреті, әңгіме мазмұнына салынган сюжетті сурет.

Сөздік жұмыс: педагог, немере қызы.

Әдіс - тәсілдер: көрсету, әңгімелеу, саусақпен жаттығу.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім

а) Педагог балаларға таныс ертегі, әңгімелерден үзінді оқиды. Балалар ертегі, әңгімелердің қалай аталатынын тауып айтады.

- Тышқан: «Апырай қайдан шықты екен осыншама нан? Біліп алып шыққан жеріне кірсем бе екен?» - деп ойлады.

- «Нан қайдан келеді?» ертегісі.

- Бір күні жануарлар «Не дәмді?» - деп таласып қалыпты.

- «Не дәмді?» ертегісі.

- Қыз Мысықтың құйрығын кесіп алады. Мысық: «Құйрығымды берші», - дейді.

- «Мақта қыз бен мысық» ертегісі.

- Ертең апаңның мерекесі. Оған сыйлық әзірледің бе?

- «Не сыйлау керек?» әңгімесі.

ә) Педагог балалардан еңбек туралы қандай әңгіме, ертегі білетіндерін сұрайды. Сонан соң Ы. Алтынсариннің «Бір уыс мақта» әңгімесін оқитындарының, оның еңбек туралы екенін хабарлайды.

2. Негізгі бөлім

а) Ы. Алтынсарин туралы қысқаша мағлұмат береді.

- Ыбырай Алтынсарин - қазақтың тұңғыш педагогі. Қазақ даласында тұңғыш рет орыс үлгісіндегі мектептер ашып, оған орыс әліпбиі негізінде оқулықтар жазды. Өзі сабақ беріп, жаңа талапқа сай келетін мұғалімдер дайындауға күш салды. Қазақ балаларына арнап тәрбиелік мәні бар әңгіме, өлеңдер жазды. Бүгін мен Ы. Алтынсариннің «Бір уыс мақта» атты әңгімесін оқып беремін.

ә) «Бір уыс мақта» әңгімесін оқу. Шапан, мақтаның қиқымы, мамық сөздеріне сөздік жұмысы жүргізіледі.

Шапан - астарына жүн не мақта салып сырып тігілген сырт киім.

Қиқым - бір нәрсенің майда, ұсақ қалдығы. Мақтаның қиқымы.

Мамық - құстың үлпілдеген жұмсақ жүні. Әңгіменің мазмұнына байланысты төмендегі үлгідегідей сұрақтарға жауап беру.

- Үйде анасы мен қызы не істеп отыр еді?

- Қыз артылып қалған бір уыс мақтаны не істеді?

- Мақтаны не іліп алып кетті?

- Торғайға мақта не үшін қажет болды?

Бірнеше балаға әңгіменің мазмұнын айтқызып, тәрбиелік мәнін ашқызу. Балаларға еңбек ету және ысырапшылдыққа жол бермеу керектігі түсіндіріледі.

б) «Ұйқасын тап» дидактикалық ойыны. Педагог өлеңді дауыстап оқиды, балалар «торғайды» деген сөзді тауып айтады.

в) Жаңылтпаш жаттату. Жаңылтпашты жылдам айтқызу арқылы балалардың тілін ұстартып, әртүрлі сөзді шапшаң айтуға үйретеміз.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау. а) «Бір уыс мақта» әңгімесінің мазмұнын айтқызу. ә) Әңгіменің тәрбиелік мәніне тоқтала келе, сабақтың қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Көктем.

(Сурет бойынша әңгіме)

Мақсаты:

І.Балалардың көктем мезгілі туралы білімдерін кеңейту.

2.Сөздік жұмыстары арқылы сөздік қорларын байытумен бірге есте сақтау қабілеттерін дамыту, грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге, әңгімелеп айтуға, берілген сұраққа нақты жауап беруге үйрету.

3.Құстарға, ағаштарға, қамқор және еңбекқор болуға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: құстардың, көктем мезгілінің суреті, бүршік жарған бұтақ, үлестірмелі суреттер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Педагог тақтаға көктем мезгілін бейнелеген бірнеше суреттерді іледі де, балалардан жылдың қай мезгілі екенін анықтатады. «Көктем екенін қалай білдіңдер?» деген сұрақ арқылы балаларға жауаптарын дәлелдету керек. Балаларға қойылатын жетекші сұрақтар:

1. Көктемде неше ай бар?

2. Қай айдан басталады?

3. Жерде, далада, ағаштарда қандай өзгерістер болады?

4. Айтыңдаршы көктемде алғаш қандай құстар ұшып келеді? (Ұзақ, қараторғай, су құстары).

ә) Педагог балалардың көктем мезгілі туралы айтқандарын қорытындылап, толықтырады.

2. Негізгі бөлім.

а) Педагог Т. Молдағалиевтің «Көктем» өлеңін мәнерлеп оқиды.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу. Шартылдайды - сартылдайды, тарсылдайды. Қып - қызыл отпен белгі - бұл жерде найзағайдың көрінісі суреттеліп тұр.

Өпкен жел - бұл жерде желдің денеге жайлы әсер етуі.

б) Өлеңнің мазмұны арқылы көктемгі өзгерістер, көктемгі еңбек туралы әңгіме өрбіту.

в) «Көктемгі гүлдер» дидактикалық ойыны. Шарты: себет - тегі гүлдердің ішінен көктемде гүлдейтін гүлдерді шығарып алып, сол,гүлді сипаттайды. Мысалы: бәйшешек, қызғалдақ, сарғалдақ, т.б.

г) Дәптердегі үлгіге қарап, бәйшешектің суретін салады.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Өрік ағашы» әңгімесін оқу.

Сұрақ - жауап әдісі арқылы әңгіменің мазмұнын қалай түсінгендерін сұрау.

ә) Балалардың оқу іс - әрекетінде алған білімдері пысықталады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Аналар мерекесі.

Мақсаты:

Көктем мезгілінде болатын алғашқы мереке - аналар мерекесі туралы түсінік беру. Өлең, мақал - мәтелдердің мазмұнын ашу. Қуанышты, мерекелік көңіл күй арқылы әртүрлі іс - әрекеттерде шығармашылық қабілеттерін дамыту. Аналарға құрметпен қарауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: аналар мерекесі туралы суреттер.

Әдіс - тәсілдер: жаттау, көрсету, түсіндіру, әңгімелеу.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін ұйымдастыру.

Балалар дөңгелене тұрып, әр бала өздерінің сүйікті аналары туралы ойлап, аналарының ездерін қалай еркелететінін айтады. Мысалы: Мені анам: «айым, күнім, боташым, ақылдым», - дейді.

2.Кіріспе бөлім.

Көктемде болатын мерекелер туралы әңгіме жүргізу.

3. Негізгі бөлім.

а) Сурет бойынша жұмыс.

Дәптердегі аналар мерекесін бейнелеген сурет арқылы көктемнің алғашқы мерекесі - халықаралық әйелдер мерекесі туралы түсінік беру.

ә) Дәптерге «Анама сыйлық» деген тақырыпта сурет салдыру.

б) F. Ормановтың «Жан анам» өлеңін жаттату.

в) «Кімнің дауысы, табайық!» дидактикалық ойыны. Шарты: балалар диктофон немесе таспаға алдын ала жазылған аналарының, әжелерінің сөздерін тыңдап, дауысынан танып айтады.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің барысында ана туралы жаттаған өлең - тақпақтарын қайталау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Хайуанаттар бағындағы қызықтар

Мақсаты:

І.Балаларға хайуанаттар багы туралы түсінік беру, жа­байы аңдар туралы білімдерін тиянақтау.

2.Аңдардың кейбір ерекшеліктерін салыстыра айтуға үйрету арқылы ойлау қабілеттерін дамыту.

3.Жан - жануарларды қорғауға, қамқор болуға, сүйіспеншілікпен қарауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктері: аңдардың, тордың суреттері, ойыншықтар, суреттер.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Педагог хрестоматияда берілген «Жануарлар әлемі» атты мәтінді оқып береді. Осы мәтін арқылы әлемдегі ең үлкен жануар - көк кит, ең ұзын жануар - керік туралы мәлімет беріледі.

ә) Сұрақ - жауап әдісі арқылы мәтіннің мазмұнын айтқызу. Балаларға жануарлар әлемі туралы теледидардан, бейнетаспалар көруге болатындығы және көптеген кітаптар бар екені айтылады. Астана қаласындағы «Мұхит аралы», Алматы қаласындағы хайуанаттар паркінен көптеген жануарлардың түрін көруге болатындығы айтылып, олардың суреттері көрсетіледі.

2. Негізгі бөлім.

а) Тыныштық сәтін өткізу.

- Біз бүгін бәріміз достарымызбен хайуанаттар бағына саяхатқа шығайық. Айналаға қараңдаршы. Не деген көп аңдар, сайраған құстардың үні қандай тамаша! Жануарларды қорғау керек. Олардың саны азайып бара жатыр.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Хайуанат - жан - жануарлардың жалпы атауы.

Хайуанаттар бағы - жан - жануарларды бір араға жиып, көпшілікке көрсету шараларымен шұғылданатын мекеме.

б) Сурет бойынша әңгіме жүргізу.

Дәптердегі хайуанаттар бағы бейнеленген суретті пайдаланып, әңгіме құрастырады. Балалар педагогтің көмегімен торда түрган қасқыр, аю, көжек туралы әңгімелейді.

Қасқыр - ит тұқымдас жануар. Түсі сұр. Оны жыртқыш дейді. Қасқырдың баласын бөлтірік деп атайды.

Қоян - ұзын құлақ жабайы жануар. Қоянды үйде де асырайды. Оның түсі аппақ, сұр болады. Ол - өте қорқақ аң. Қоянның баласын деп атайды.

Аю - ірі денелі, икемсіз жануар. Ол - жыртқыш аң. Ақ аю, қоңыр аю, қара аю болады. Аюдың баласын қонжық деп атайды.

Сондай - ақ піл, мүйізтұмсық, жолбарыс, т.б. аңдар және құстар, бауырымен жорғалаушылар (жылан, кесіртке, тасбақа, қолтырауын) туралы да қысқаша мағлұмат беріледі, суреттерін не солар туралы түсірілген фильм көрсетуге болады.

в) Қоян, аю, қасқыр сөздерін қатыстырып, бірнеше сөз тіркестерін құрастыру. Мысалы, қорқақ қоян, сұр қоян, аппақ қоян, аң аю, қорбаңдаған аю, сұр қасқыр, т.б.

г) Жұмбақтар шешу. Шешулері: қоян, піл.

ғ) «Адасқан көжекті хайуанаттар бағына жеткіз» дидактикалық ойыны. Шытырман жолдардың ішінен баққа апаратын жолды сызып көрсетеді.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Сұрақ - жауап әдісі арқылы сабақта алған білімдері пысықталады.

ә) Сабақ балалардың жануарлар туралы білетін өлең - тақпақтар айтуымен аяқталады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Наурызға шашу, Наурыз мейрамы.

Мақсаты:

І.Наурыз мерекесі туралы түсініктерін кеңейту. Қазақтың ұлттық тағамдары, ойындары, киімдері туралы білімдерін кеңейту.

2.Грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге баулу.

3. Елге деген сүйіспеншіліктерін арттырып, салт - дәстүрді құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: наурыз мерекесіне арналған суреттер.

Жаңа сөздер: наурыз, уыз, ұршық, алтыбақан.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін құру.

Музыка ойнап тұрады. Педагог:

- Көктем мезгілі. Жер әлемі бәрі жап - жасыл. Күн шуағын төгіп түр. Сылдырлап су ағып жатыр. Алыстан таулар көрінеді.

Алма ағаштары аппақ гүл ашқан, айнала түгел әсем. Ересектер, балалар, ұлттық әдемі киімдерін киіп, мерекеге келе жа­тыр. Бәрі бір - біріне «Наурыз құтты болсын!» деген сөздер айтып, қуаныштарын білдіруде.

2. Кіріспе бөлім.

а) Наурыз мерекесі туралы әңгіме өткізу. ә) «Татулық» сөзіне мағынасы жуық сөздер ойлап айту. Мысалы, татулық, ауызбіршілік, достық, сүйіспеншілік.

3. Негізгі бөлім.

а) Дәптердегі суреттер бойынша әңгіме өткізу.

• Тал егіп жатқан балалар.

• Құстың ұясын ағашқа іліп жатқан балалар.

• Гүл егіп жатқан қыздар.

• Ағаштың түбін қопсытып жатқан балалар.

ә) Сөздік жұмысын жүргізу.

Көшет - көшіріп егу мақсатымен өсірілген жас өсімдіктер, шыбықтар, көкөніс екпелері.

Раушангүл - әдемі ашық түсті ал қызыл гүл.

б) Ә. Табылдының «Наурыз той» өлеңін жаттату.

в) Салт - дәстүр туралы мәлімет беріледі.

Қазақ - қонақжай, зерделі де ойшыл, сабырлы да төзімді, шыдамды да жомарт, елгезек те еліктегіш, кеңпейіл де кішіпейіл, доспен дос бола алатын, әділдікті бағалай білетін халық. «Ата салтың - халықтық қалпың» дегендей біз салт - дәстүрімізді ұмытпауымыз керек. Қазақ халқының рухани тіршілігінде, қарттарды құрметтеу, үлкендерді сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата - ананы ардақтау, әйелдерді аялау ізгі дәстүрге айналған. Қазақ халқында тым ертеден келе жатқан көптеген салт - дәстүрлер бар. Олар: шілдехана, тұсау кесу, ашамай, т.б.

г) «Сен білесің бе?» дидактикалық ойыны. Шарты: қоржын ішінен кереге, уық, шаңырақ, түндік деп жазылған парақтарды алып шығып, сол сөздердің мағынасын түсіндіру. Педагог кереге сөзін оқып, оның суретін тақтаға іліп қояды. Осыдан кейін балалардың жауаптары тыңдалады. Педагог толықтырып отырады.

Кереге - киіз үйдің ағаштан жасалған жиналмалы торкөзді сүйегі, қаңқасы.

Уың - кереге мен шаңырақтың арасын ұстап, қосып тұратын сырық, киіз үйдің сүйектерінің бірі.

Шаңырақ - киіз үйдің уықтарын біріктіріп, еңсесін көтеріп, тұтастырып ұстап тұратын дөңгелек шеңбер.

Түндік - киіз үйдің шаңырағын жауып тұратын, жаңбыр өткізбейтін, күн өткізбейтін төрт бұрышты шағын киіз.

ғ) Наурыз көже туралы түсінік беру. Дәптердегі сурет арқылы оның қалай жасалатынын әңгімелеу.

4. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Дәптердегі мақалдың мағынасын түсіндіру.

ә) Сабақта алған білімдері сұрақ - жауап әдісі арқылы пысықталады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: «Алтын сақа» ертегісі.

Дәптерде «Алтын сақа» ертегісінен үзінді және мазмұнына сай сюжетті сурет берілген. Ертегіні бөлім бойынша оқып, мазмұнын түсіндіреді. Сонан соң рөлдерге бөліп, сахналайды. Педагог балаларға түсінікті болу үшін, бұл ертегінің мазмұнын толық әңгімелеп беруіне де болады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Ынтымақ мерекесі.

Мақсаты:

І.Мамыр Қазақстан халқының ынтымақ күні туралы түсінік беру.

2.Мамыр мерекесі туралы өлеңдер оқыту арқылы есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3.Елімізде тұратын ұлттарды сыйлауға, олармен достық қарым - қатынаста болуға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: мерекеге арналған сюжетті суреттер,

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Шаттық шеңберін құру.

Дөңгелене тұрып, «Достығымыз жарасқан» әнін орындау. Бір - біріне мерекеге арналған тілектер тілейді.

2. Кіріспе бөлім

а) дәптердегі ұлттар достығы бейнеленген сурет арқылы жұмыс жүргізу. Жұмыс сұрақ - жауап, көрнекілік, түсіндіру әдістері арқылы өтеді.

ә) Жаңа сабақтың тақырыбын хабарлау.

3. Негізгі бөлім

а) Сөздік жұмысын жүргізу. Ынтымақ - адамдар арасындағы бірлік. Мереке - салтанатты той, мейрам.

ә) Педагог Қазақстан Республикасында тұрып жатқан халықтардың тұрмысы мен мәдениеті жайлы қысқаша түсіндіреді.

- 1 Мамыр - Қазақстан халқының бірлігі мен достығын паш ететін айтулы мереке. Еліміздегі ұлттар мен ұлыстардың достығы мен бірлігі, татулығы мен ынтымағы өзге елдерге өнеге боларлықтай. Заманында қазақтың дарқан даласы көптеген ұлттарға пана, қамқор болды. Соның нәтижесінде қазақ жері бауырластар мекені, достықтың құтты ұясы атанды. Жүректері жомарт, алақандары ашық қазақтар өзге ұлт өкілдерімен бір ананың баласындай ғұмыр кешуде. «Бірлік бар жерде - тірлік бар», «Ырыс алды - ынтымақ» дейді халық даналығы.

б) Осыдан кейін С. Оспановтың достық туралы өлеңін дауыстап оқиды, мазмұнын түсіндіреді. Өлеңді балаларға бірнеше қайталаттырып жаттады

Біз - балдырған тең басқан,

Дос құшағын елге ашқан.

Тілегіміз - бейбіт күн,

Ашық болсын кең аспан!

С. Оспанов

б) ұлттар достығын бейнелейтін сурет салдыру.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Жеңіс мерекесі.

Мақсаты:

1. Жеңіс күні туралы түсінік беру.

2. Сөздік жұмысын жүргізу арқылы есте сақтау қабілетте - рін дамыту.

3. Отанын сүюге тәрбиелеу.

Сөздік жұмыс: Жеңіс, Отан қорғаушы, соғыс ардагері. Көрнекіліктері: зал іші мерекеге арналып безендірілген.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме өткізу.

Педагог Жеңіс мерекесі жайлы түсіндіреді.

- Бұл күнді соғыстың алғы шептерінде қайсарлықпен шайқас жүргізіп, ерліктің сан үлгісін көрсеткен ардагерлер тойлайды. Бұл мейрамды өздерінің тылдағы қажырлы еңбегі - мен жеңісті шыңдаған, станоктың қасынан, егін даласында, күні - түні мал бағып, тынымсыз жұмыс істеген жұмысшылар, ауыл адамдары тойлайды. Ұлы Жеңіс күні елі мен жері үшін жанын пида еткен, туған жеріне, ауылына оралмай қалған қаһарман ерлерді бүкіл ел болып еске түсіреді.

2. Негізгі бөлім.

а) Сөздік жұмысын жүргізу.

Отан қорғаушы - Отанды қауіп - қатерден сақтаушы.

Жеңіс - соғыста жауды жеңіп, тізе бүктіріп, толық жеңіске ие болушылық.

Соғыс ардагері - соғысқа қатысқан ардақты, қадірлі адам.

Майдангер - соғысқа қатысқан адам.

ә) О. Асқардың «Менің атам - майдангер» өлеңін жаттату.

б) Бейнетаспадан Жеңіс шеруі түсірілген фильмнен үзінді (2 - 3 минут) көрсету. Балаларға Жеңіс шеруі жайлы әңгімелету.

Сұрақтар:

1. Жеңіс шеруіне кімдер қатысады?

2. Өздерің Жеңіс шеруін көрдіңдер ме?

3. Жеңіс мерекесіне арналған отшашу қай кезде болады?

в) Жеңіс мерекесіне арналған отшашудың суретін салдыру.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Біз мектепке барамыз.

Мақсаты:

І.Мектеп, мектепке қажетті құралдары туралы түсінік беру.

2.Сурет бойынша сұрақтарға толық жауап беруге үйрету. Сөйлем, әңгіме құрастыра білуге дағдыландыру.

3.Білімпаз болуға тәрбиелеу.

Сөздік жұмыс: мектеп, сызғыш, қоңырау.

Көрнекіліктері: «Біз мектепке барамыз» атты сюжетті су­рет, оқу құралдары.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе әңгіме.

- Балалар, сендерге мектепке баратын уақыт та таяп қалды. Мектепке барғыларың келе ме?

- Мектепте оқитын балаларды кім деп атайды?

- Мектепке қажетті құралдарды атаңдар. Мына суретке ат қойыңдар. Балалар мектепке не үшін барады?

- Балалар қалай киінген? Қолдарында не ұстаған?

- Жылдың қай мезгілінде оқиды?

- Балаларды мектепте кім қарсы алады?

2. Негізгі бөлім.

а) Дәптердегі сурет бойынша әңгіме құрастырту.

ә) Оқу құралдарының жеке аттарын атату. Мысалы: оқулық, сызғыш, қалам, қарындаш, т.б. Бұлардың бәрін оқу құралдары деп атайды.

б) Сергіту сәтін өткізу. Орнымыздан тұрайық, (Аяқтың ұшымен тұру). Сағаттың жүрісін көрсетейік.

(Сағаттың жүрісін жасау: «тик - так, тик - так» деп, қолдарын сағаттың тіліндей айналдыру). Тыныс аламыз.

(Ауызбен дем алып, демді мұрын арқылы шығару).

в) Сабақ, үзіліс, қоңырау сөздерін қатыстырып, сөйлемдер, әңгіме құрастырту. Мысалы:

Сабақ басталды. Үзіліс болады. Қоңырау соғылады.

г) Жұмбақ шешу.

Қабат - қабат қаттама, ақылың болса аттама.

(Кітап)

р) Дәптердегі сызба бойынша сөйлем құрату, өрнектің мәнін тапқыздыру.

д) «Ұйқасын тап» дидактикалық ойыны. Педагог дауыстап оқиды, балалар қажетті ұйқас сөзді (қалам) тауып айтады.

ж) Жаңылтпашты жатқа айтқызу:

Айша жазу жазды, Қайша сызу сызды. Қайша жазу жаза ала ма? Айша сызу сыза ала ма?

• Педагог дауыстап оқиды.

• Балаларға бірнеше рет хормен және жеке - жеке қайта - латтырады.

3. Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) Кітап туралы мәтінді оқу.

Кітап

Кітап - ең жақын дос. Кітап жақсылыққа үйретеді, жамандықтан жирендіреді. Кітаптың бір бетін ашқан сайын сөйлейді. Оның әр беті тұнып тұрған ақыл. Кітапты оқығанда сен бүкіл дүниені ұмытып кетесің. Кітаптан естімегенді білесің, көрмегенді көресің, күлесің, жылайсың, қуанасың. Кітап - ақылшы, серік дос.

Кітапты оқып, біліп қана қоймай, басқаға да сол кітаптың жақсылығын үйрете білсең, шын достықты өтегенің. Кітап - адамзаттың асыл қазынасы, сарқылмас білім бұлағы.

(«Балдырған» журналынан)

ә) Оқу іс - әрекеті сұрақ - жауап әдісі арқылы пысықталады.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Жаз.

Мақсаты:

І.Балаларға жайқалған жаз мезгілінің ерекшелігі тура­лы түсіндіру.

2.Берілген сұраққа толық жауап беруге, грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге үйрету. 3.Табиғатты сүюге баулу.

Көрнекіліктері: жаз мезгілі бейнеленген сурет.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

1. Кіріспе бөлім.

а) Жаз мезгілі туралы әңгіме төмендегі ретпен жүргізіледі:

• жаз мезгілінің ерекшелігі;

• жаз айлары;

• ойналатын ойындар;

• жаздағы мереке.

2.Негізгі бөлім.

а) Гүл алаңына сырттай саяхатқа шығу, тапсырмаларды орындату. Гүл алаңы бейнеленген сурет ілінеді. Педагог суреттің бірнеше жеріне ілінген тапсырмалар жазылған қағазды алып, оны балаларға оқып береді.

1 - тапсырма. Қазір қай мезгіл?

2 - тапсырма. Гүл алаңында өсіп тұрған гүлдердің аттарын ата. Сол сөздерді қатыстырып, сөйлем құрастыр.

3 - тапсырма. Арық сөзін қатыстырып, сөйлем құрау.

4 - тапсырма. Гүлдерді қалай күтеді?

Әр тапсырманы орындату арқылы «Гүл алаңы» деген әңгіме құрастырады.

Үлгі:

Жаз. Балалар гүл алаңына келді. Гүл алаңында түймедағы, раушангүлі өсіп тұр. Арықтан сылдырлап су ағып жатыр. Құстар сайрайды. Балалар гүлдерге су сепкішпен су қояды. Арам шөптерін жұлады.

ә) Дәптердегі сурет бойынша «Жазғы демалыс» тақырыбында әңгіме құрастыру.

б) Сөздік жұмысын жүргізу. Шалғын - қалың өскен көгорай, шөп. Шалғын сөзін қатыстырып, сөйлем құрату.

в) Жаз мезгілінде пісетін жеміс - жидектер, көкөністер ту­ралы тақпақ - өлеңдер оқыту.

г) Жаңылтпашты жатқа айтқызу.

Келді жаз, Жазға бала мәз. Көлде қаз, Көл жағасы саз.

3.Оқу іс - әрекетін қорытындылау.

а) «Жаз қызықтары» дидактикалық ойыны. Шарты: балаларды бірнеше топқа бөліп, әр топқа тапсырма беріледі.

1 - топ жаз мезгілінің ерекшелігін әңгімелейді.

2 - топ жаз мезгілінде демалыс туралы әңгімелейді.

ә) Педагог балалардың жауаптарын қорытындылап, сабақты аяқтайды.

Оқу іс - әрекетінің тақырыбы: Балалар күні.

Мақсаты:

1.1 Маусым - балалар күні екенін түсіндіріп, балалардың мерекелік көңілін көтеру.

2.Өз ойларын еркін жеткізе білуге баулу, тақпақ, өлеңдерді мәнерлеп оқыту арқылы есте сақтау қабілеттерін дамыту.

3.Кішіге қамқор болуға тәрбиелеу.

Көрнекілік: ойыншықтар, шар, жалауша, суреттер.

Алдын ала орындалатын жұмыс: «Әлем балалар көзімен» атты көрме ұйымдастырылып, оған балалардың суреттері қойылады.

Оқу іс - әрекетінің барысы:

Жүргізуші: Балалар, бүгін 1 Маусым - балаларды қорғау күні. Мерекелерің құтты болсын! Әрқашан көңілдерің ашық аспан сияқты таза болсын! Жүздеріңнен күлкі нұры кетпесін!

Кел, балалар, Ойын ойнайық!

Бақшамызда балаларды қорғау күнін Бірге тойлайық! Кел, балалар, Ән де салайық. Балаларды қорғау күнін Қуанышпен қарсы алайық!

Жүргізуші:

- Мерекені өн шашудан бастаймыз.

1 - бала:

- Балалардың бақшасында бүгін той - Балаларды қорғау күні біліп қой! Тақпақ айтып, кезектесіп, бір - бірлеп, Кел, қосылып өн шырқайық, би билеп.

2 - бала:

- Алақай - ау, алақай! Ән шырқайық, балақай! Қызарғанша алақан, Қол соғайық, балақан!

Жүргізуші:

- Талшыбықтай бұралған, Қазағымның қыздары - ай. Сүйсіндірген биімен, Өнерлі ғой қыздар - ай.

Қыздар билейді.

Жүргізуші:

- Сахнада қалықтасын өн канаты, Дүр сілкінтіп үлкен - кіші жамағатты. Ортаға тағы бір рет шақырамыз, Әнші бала Құмарбекті.

«Мерекеңмен!» әні орындалады.

Жүргізуші:

- Ойын, күлкі, той - думан, Әсем ән мен сәнді би. Асығыңдар алыңдар, Бәрі бізден табылар, - деп, өнерлі жігіттерімізді ортаға шақырайық.

Би: «Батырлар биі»

Жүргізуші: Балалар, бүгінгі күн қандай керемет. Барлықтарыңның көңілдерің көтеріліп қуанышқа кенелдіңдер. Әр - қашан жүздерің жарқын болсын!

Барлығы қосылып, «Бақытымсың балдырғаным» әнін орындайды.

ДАМЫТУШЫ ОЙЫНДАР

Ойлан да аяқта

Шарты: педагог сөз тіркестерін айтады, балалар сөйлемдерді аяқтайды.

Мақсаты: айтылған сөздерді есіне сақтап, сөзді сөйлем - мен жалғастырып айтуға дағдыландыру, сөздік қорларын молайту.

Aт шабады, ал қарлығаш ....

Қозы ... , сиыр ... .

Бота - ... төлі.

Лақ ... . Құлыншақ ... .

Ертегі құрастыру

Шарты: педагог балаларға қазақтың халық ертегілерінде кездесетін кейіпкерлерді атайды. Мысалы: хан, уәзір, қарға, кірпі, т.б. Аталған кейіпкерлерді біріктіре отырып, жаңа ер - тегі мазмұнын құрастырып айтуды ұсынады. Балалар ертегі құрастырады. Ең қызықты ертегі ойлап тапқан бала жүргізуші болып, ойынды жалғастырады.

Сиқырлы саусақтар

1. Таңғалу (екі қолдың бас бармағын көтеру).

2. Өзіңді көрсет (бір саусақпен көрсету).

3. Сәлемдесу (қолды жоғары көтеру).

4. Қорқыту (сұқ саусақпен).

5. Тоқта (бас бармақты төмен түсіру).

6. Аймалау (екі алақанды бір - біріне сипалау).

7. Жеңіс (екі қолды жоғары көтеру).

Өз іс - әрекеттерін бағалау

Әр бала үй жануарларының қимылын келтіреді, дауысын салады (біреуі қозы болып маңырайды, екінші бала шөп жейді, үшінші бала атқа отырып шабады, лақ болып секіреді, т.б.). Қалған балалар жүргізушінің айтқанын, орындағанын қайталайды. Соңында балалар қандай жануарлардың қимыл - дарын қалай жасағанын әңгімелейді.

Белгісіз сөз

Балаларға мүлде таныс емес сөз беріледі. Мысалы: «дәм айырушы» (дегустатор). Балалардың пікірлері тыңдалады, педагог толықтырады.

Домино

Үстел үстіне ертегілердің мазмұнына сай салынған сурет­тер теріс жатқызылып қойылады. Бір бала суретті ашып, ертегінің мазмұнын әңгімелейді. Бала ертегінің белгілі бір жеріне шейін айтып, жанында тұрған баланың иығына қолын салады. Сол кезде көрші тұрған бала ертегіні жалғастыра жөнеледі.

Заттың атын ата

Мақсаты: заттарды көріп сипаттау арқылы балалардың сезімталдығын дамыту, танымдарын кеңейту, сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: ыдыс суреттер (көкөністер, жемістер), мульяж, қоржын.

Ойын шарты: әртүрлі жемістер немесе көкөністер муляж - дары салынған ыдыстан көзі байланған бала бір затты алады. Сонан соң сол затты жан - жақты сипаттайды және заттың атын атап, түр - түсін ажыратады.

Мысалы: бала ыдыстан немесе қоржыннан алманы алып, пішінін түсін, дәмін және қасиеттерін айтады немесе баланың көзін байлап қойып, қоржыннан бір затты алғызады. Ол оны сипалап, не екенін ажыратады да сипаттайды, атын айтады.

Қайсысы ұнайды?

Мақсаты: суреттен көрген заттарының атын атап, суреттеп, қайсысының ұнайтынын, не үшін ұнағанын айтқызу.

Көрнекіліктері: әртүрлі суреттер, жануарлар, жыл мезгілдерінің суреттері.

Ойын шарты: әртүрлі суреттерді көрсетіп, олардың қайсысының ұнайтыны, не үшін ұнағаны туралы сұралады. Олардың қай мезгілде бейнеленгенін айтқызады. Балалардың сөздік қорына жаңа сөздер енгізу үшін, тапсырманы түр­лендіруге болады. Олар туралы балалардың білетін тақпақтарын айтқызуға болады.

Заттарды сипаттауына қарай табу

Мақсаты: бір затты сипаттау арқылы атын тапқыздыру, ойлау қабілетін дамыту, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. Көрнекілігі: ойыншықтар, көкөністер.

Жалпы атауын ата

Мақсаты: балаларға заттарды жеке - жеке таныта келе, ең соңында заттардың жалпы атауын бір сөзбен ойлана отырып айтқыздырту.

Көрнекіліктері: жемістер, ойыншықтар, оқу құралдары, үй жиһаздары.

Ойын шарты: балаларға хатқалтаның ішіне салынған жемістер, ойыншықтар, оқу құралдары, үй жиһаздары бейнеленген суреттерді таратып береді. Осы материалдарды жалпы атауына сәйкес топтастыру қажет. Сонан соң өзінің топтағанын дәлелдеп айтуы тиіс.

Мысалы: алма, өрік, алмұрт жемістерге жатады. Өйткені олар жеміс ағаштарында өседі.

Бұл қай аң?

Мақсаты: суреттен көрген аңдардың суреттері көрсетіліп, олардың қайда өмір сүретіні сұралады. Олардың немен қоректенетінін айтқызады.

Балалардың сөздік қорына жаңа сөздер енгізу үшін, тапсырманы түрлендіруге болады. Олар туралы балалардың білетін тақпақ, жұмбақтарын айтқызады.

Дәл тауып айт

Мақсаты: балаларды көрген суреттерден үй жануарларын, аңдардың және құстардың аттарын дұрыс, дәл айтқызу. Оларды қорғауға, қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: үй жануарлары, аңдардың, құстардың суреттері.

Ойын шарты: әртүрлі суреттерді теледидардан көрсетіп шығады. Балалар бірінші суреттен қой, сиыр, ешкі, түйені, яғни үй жануарларын, екінші суреттен аю, қасқыр, түлкіні, яғни жабайы аңдарды атайды.

Үшінші суретте қарлығаш, көгершін, тотықұсты, яғни құстарды атап шығады.

Жалпы және жеке ұғымдарды бекітіп, оларды қорғау үшін, қамқоршы болу үшін не істейтіндері сұралады.

Менің сүйікті ертегім

Мақсаты: ертегі кейіпкерлері бойынша ертегілерді атау, жағымды, жағымсыз кейіпкерлерді ажырату. Достыққа, адамгершілікке, жолдастыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: ертегі кейіпкерлерінің суреттері.

Ойын шарты: сурет бойынша ертегілердің аттары мен мазмұнын айту.

Үй жануарлары мен төлдері

Мақсаты: балаларды үй жануарлары мен төлдерді ажыратуға, олардың қимылын, қалай дыбыстайтынын және дене мүшелерін суреттеп, үй жануарларына қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: үй жануарларының, төлдердің суреттері.

Ойын шарты: балаларға үй жануарларының суреттері таратылып беріледі. Олардың қалай аталатынын, қалай дыбыс­тайтынын, қалай күтуге болатынын айтқызады. Сонымен бірге дене мүшелерін де атап, үй жануарлары туралы балалардың білетін жұмбақтарын шешкізеді.

Аңдарды салыстыр

Мақсаты: жабайы аңдардың дене мүшелерін салыстыра отырып, үлкен - кіші ұғымдарын бекіту. Көрнекілігі: жабайы аңдар суреттері.

Ойын шарты: сурет бойынша аңдарды атап, олардың дене мүшелерін салыстырады.

Жыл мезгілдері

Мақсаты: күз және қыс мезгілдерінде ойнайтын ойындардың аттарын атап, ерекшелігін айту, сөздік қорын дамытып, байланыстырып сөйлеуге үйрету.

Көрнекілігі: жыл мезгілдеріне сәйкес суреттер.

Ойын шарты: суретте берілген ойындардан күзде және қыста ойнайтын ойындарды ажырату.

Хайуанаттар бағына орналастыр

Мақсаты: заттың көлеміне қарап, салыстыруды үйрету. Жабайы аңдар мен үй жануарлары, құстардың дене бітіміне қарап хайуанаттар бағына орналастыру, оларға қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: хайуанаттар торлары, әртүрлі жануарлар, аңдар, құстар.

Ойын шарты: хайуанаттар бағына әкелінген аңдар мен құстарды торларға орналастыру қажет. Балалар пілді, түйені үлкен торға, қоян, тиін, т.б. кіші торға орналастыруы қажет. Бала неліктен олай орналастырғанын, яғни піл үлкен, қоян кіші, сондықтан үлкен торға пілді, қоянды кіші торға орналастырғанын айтып, олар туралы білетін жұмбақ, жаңылтпаштар айтады.

Бұл киімдерді қай мезгілде киеді?

Мақсаты: балаларға жыл мезгілдерін ажырата білуді, қандай киімдер киетінін баяндай білуді үйрету, сөздік қорын молайта отырып, ой - өрісін дамыту. Әсемдікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты: суреттегі киімдерді қай мезгілде киетіндерін айтқыз.

Сандық

Мақсаты: балаларды берілген тапсырманы ойлана отырып шешуде тапқырлыққа, шапшаңдыққа баулу. Ойын шартын түсініп, ондағы мақал - мәтел, жұмбақ, жаңылтпаштарды дұрыс, анық айтуға үйрету. Сөздік қорын молайтып, тапсырманы орындауда достық, жолдастыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: сандық, түрлі түсті асықтар, тапсырмалар жазылған хатқалта.

Ойын шарты: қызыл, жасыл, сары түске боялған асықтар сандық ішінде жатады. Әртүрлі тапсырмалар болады.

Жасыл асық алған бала жұмбақ жасырады, шешкізеді.

Сары асық алған мақал - мәтел айтады.

Қызыл асық алған бала тақпақ, өлең оқиды.

Не артық?

Мақсаты: балаларды суретке қарап, оларды топтастыруға үйрету. Құстар мен жануарлардың жеке жалпы аттарын айтқызу. Оларды қорғауға, қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: әртүрлі құстар мен үй жануарлары бейнеленген суреттер.

Ойын шарты: үлгідегідей әртүрлі берілген суреттерден не артық екенін табады. Берілген суреттерді топтастырып, олардың жалпы атауын айтады. Неліктен артық екенін түсіндіреді. Жеке мен жалпы ұғым туралы түсініктерін бекітеді.

Кім қандай киімді таңдайды?

Мақсаты: балаларға суреттен көрген киімдердің аттарын атап, киімдер мен ұлттық киімдерді ажыратып топтастыруға, тапқырлыққа шапшаңдыққа баулу. Әдемілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: жаңаша киімдер, ұлттық киімдер, хаттама.

Ойын шарты: хатқалтаға салынған әртүрлі киімдердің үлгілері балаларға таратылып беріледі. Балалар киімдерді және ұлттық киімдердің аттарын атап, оларды қашан, қайда киюге болатынын айтады.

Мамандықтың бәрі жақсы

Мақсаты: балаларға әртүрлі мамандықтың атын айтқызу, еңбекті құрметтеуге дағдыландыру.

Көрнекілігі: әртүрлі мамандықтар туралы суреттер.

Ойын шарты: суреттер тақтаға ілінеді. Бала өзі қалаған мамандық иесі бейнеленген суретті қалап алады да, сол мамандық туралы өмірмен байланыстырып әңгімелейді.

Телефон

Мақсаты: естіген сөзді екінші балаға бұлжытпай жеткізуге дағдыландыру, диалогтік сөйлеуді жетілдіру арқылы сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: телефон.

Ойын шарты: телефон арқылы естіген сөзді басқа балаға жеткізеді. Айтылған сөзді құлаққа ешкім естімейтіндей сыбырлап айту керек. Егер телефон үзіліп қалса, телефонды үзген бала айыбын төлейді. (Мысалы: мақал, өлең, т.б. білгенін айтуға. болады). Екінші нұсқасы төмендегі үлгідегі көрсеткендей өтеді.

Телефон арқылы екі бала:

- Алло! Алло!

- Иә, тыңдап тұрмын.

- Мен Асқармын.

- Ал мен Саматпын.

- Не істеп жатырсың?

- Мен ойыншықтарды жинап жатырмын.

Қарама - қарсы сөздер

Мақсаты: антоним сөздерді салыстыру жолымен балалардың ой - өрісін кеңейту, ойлау қабілетін дамыту, сөздік қорын мағыналары қарама - қарсы сөздермен молайту.

Көрнекіліктері: доп, карточкалар.

Ойын шарты: балаларға кезекпен допты лақтырып, бір сөз айтады, ал допты ұстап алған бала тәрбиешіге кері лақтырып, айтылған сөзге мағынасы қарама - қарсы сөзді айтуы керек.

Сөзге сөз қос

Мақсаты: басталған сөзге қосып, сөйлем құрастырту. Көрнекілік: шар, алма, ойыншықтар.

Ойын шарты: ойынды екі топқа бөліп өткізуге болады. Тәрбиеші сөзді айтады, балалар сөйлемді тез аяқтайды. Мысалы: Алма... Сәуле... Шар... Менің...

Ойын соңында, жеңімпаз бала немесе жеңімпаз топ анықталады.

Гүл

Мақсаты: балаларға күлтелердің түстерін атату. Әр күлтеге сөз ойлату арқылы баланың ойын, есте сақтау қабілетін дамыту.

Шарты: гүл күлтелерін 5 түрлі түспен бояу, әр күлтеге гүлдің қандай екендігіне бес түрлі сөз тіркесін құрастырып айту. Мысалы: әдемі гүл, қызыл гүл, т.б.

Біз де

Мақсаты: балалардың ой - өрісін кеңейту, ойлау қабілетін дамыту, зейінділігін арттыру.

Ойын шарты: ойын бастаушы бала ортаға шығып, сөз айтса басқалар «біз де» деп қосылып айтады, балалар қосылмайтын болса, «үнсіз» отыруы тиіс.

Ортаға шыққан бала:

- Мен көлге барам.

Балалар:

- Біз де, - дейді.

- Одан үйрек ұстаймын.

- Біз де.

- Үйректің жартысын күшігіме беремін.

Осы кезде біреу, «біз де» деп қалса ойын тоқтайды. «Біз де» деген бала айыбын төлейді. Ойын ары қарай жалғасады

Біздің көңіл күйіміз

Мақсаты: балаларды сурет бойынша бет - әлпеттен адамның көңіл күйін ажырата білуге үйрету. Көңіл күйді бейнелейтін сөздерді дұрыс айтқызу.

Көрнекіліктері: әртүрлі мимикадағы балалардың суреттері.

Ойын шарты: суреттен адамның қандай көңіл күйде тұрғанын тауып айту.

Бала күліп тұр.

Бала ренжіп тұр.

Бала таңғалып тұр.

Бала жылап тұр.

Бала қуанып тұр.

Бала ашуланып тұр.

Балалар паркінде

Мақсаты: балалар паркіндегі ойындарды және оның құралдарын ажырату. Демалыс барысында техникалық қауіпсіздікті, жол ережесін сақтауды үйрету.

Көрнекілігі: балалар паркінің көрінісі.

Ойын шарты: парктегі техникалық ойыншықтарды пайдаланудың ережесін ата - аналармен бірге орындау.

ХРЕСТОМАТИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР

Білім керек бәріне

Корабльді басқарып,

Көк жүзіне самғасам.

Тауды бұзып, тас жарып

Мұхиттарды жалғасам.

Таңдандырар бар елді

Ғажап үйлер сала алсам.

Жасартатын әжемді,

Дәрі де ойлап таба алсам.

Сырлары көп ғылымның

Шешілмеген әлі де,

Тереңдігі білімнің

Керек екен бәріне!

Фариза Оңғарсынова

Алтын күз

Берекелі, мерекелі

Келді жомарт алтын күз.

Қалада да, далада да

Жанның бәрі жарқын күз.

Балақайлар алақайлап

Мектеп іші нұрланды.

Астық жыры, шаттық жыры

Қырман басы думанды.

Қарқынды еңбек

Әр күн өрлеп

Әр ісіне сүйсінді.

Ән тасқыны дән тасқыны

Ырыс болып құйылды.

Абрахман Асылбек

Жеміс бағында

Ерте, ерте, ертеде ме..., әлде қазіргі заманда ма, белгісіз, Әділхан қарияның немересі қаладан қонаққа келді. Қария немересін қасынан қалдырмай ертіп жүреді екен. Бір күні қария:

- Дәулетжан, бүгін баққа барамыз, тұра ғой, - дейді ақырын дауыспен немересін ұйқыдан оятып.

Бұрын - соңды «бақ» деген сөзді естімеген Дәулет таңырқап, «Ол не екен?» - деп ойлады. Олар баққа келді. Бақ іші сондай әдемі, бұтақтарын жемістен көтере алмай өсіп тұрған әртүрлі ағаштарды көріп, «бақ» деген сөзге бірден түсінді. Анасының базардан әкеліп жүрген жемістері де бар екен. Дәулет жеміс ағаштарын қызықтап, бақ ішін аралап жүрді. Бір ағаштың қасына келіп тоқтады. Ол ағаш:

- Мен өрікпін, өрікпін,

Табиғатқа көрікпін - деп, өзін таныстырып, жемісінен үзіп берді.

Келесі ағашқа кездесті. Ол қандай ағаш екен?

- Мен шиемін, шиемін,

Күннің көзін сүйемін, - деп таныстырды. Шие жемісінен үзіп берді.

Биік өсіп тұрған ағаш та жемісінен дәм таттырып, өзін былай таныстырды:

- Мен алмұртпын, алмұртпын, Аузындамын бар жұрттың.

Жеміс ағаштарына дән риза болып келе жатқан Дәулетке жүзім тап болды.

- Мен жүзіммін, жүзіммін,

Моншақ болып тізілдім, - деп өзін таныстырып, жемісінен сыйлады. Дәулет атасына біраз көмектесті. Жемістер жинады, бақ ішін тазартты. Әділхан қария немересіне риза болып, «Кішкентай бағбаным» деп басынан сипап, арқасынан қақты.

Күләнда Ерешева

Күз - береке

Берекесін сыйлауға

Өлкемізге күз келді.

Жемістерін жинауға

Шақырады біздерді.

Құстар қайтты ән салып,

Бұлт шарлады аспанды,

«Қыс келді» деп жар салып,

Күзгі суық басталды.

Нұрсұлтан Әлімқұлов

Қасқыр, Түлкі және Әтеш

(Ертегі)

Алыс таулы өлкеде, ну орман ішінде Қасқыр, Түлкі және Әтеш үшеуі бас қосып, шаһар салмақ болыпты.

- Сонда қалай саламыз?

- Неден бастаймыз? - депті Әтеш пен Қасқыр.

- Әтеш бізді оятып жүреді. Қасқыр орманнан ағаш тасиды. Мен мұржадан түтін шығарып тұрамын. Сонда жұрт біздің ісімізге қайран қалады, - депті Түлкі.

Келесі күні Қасқыр орманға ағаш әкелуге жөнеледі. Осы сәтті пайдаланып, Түлкі Әтешті бас салады. Зорға қашып құтылған Әтештің құйрығы Түлкінің аузында қалады.

Орманнан қайтып оралған Қасқыр бұтағында сүмірейіп отырған Әтешті көреді. Құйрықтан жұрдай.

- Саған не болған? - деп таңданды Қасқыр. Әтеш болған жағдайды баяндайды. Бұған ашуланған Қасқыр түлкіні бас салып, оның күлтеленген құйрығын жұлып алады. Қасқырдан зорға құтылған Түлкі зыта жөнеледі. Түлкі былай шыға:

- Осылай бір - біріміздің құйрығымызды жұла берсек, ешқашан шақар сала алмаймыз, - деп айғай салыпты.

Нан қайдан келеді?

(Ертегі)

Бір күні Тышқан нан дүкеніне кірді. Сөреге жаңа піскен сап - сары бөлкелер үйіліп түр екен. Піскен нан иісіне қызыққан Тышқан тұмсығын жыбыр - жыбыр тартты. Төмендегі бір бөлкенi кеміре бастады. Осы кезде күзетші келіп қалды. Тышқан зып беріп, тысқа атып шықты. Бірақ алысқа ұзамады. «Апырай, қайдан келді екен осыншама нан. Біліп алып шыққан жеріне кірсем, ә!» - деп қызығып кетті. Тесіктен сақтана сығалады.

- Нан, нан, сен қайдан келдің? - деді сыбырлап.

- Сатушыдан сұра, - деді нан. Тышқан сатушыға келді.

- Сатушы, сатушы, нан қайдан келеді?

- Наубайшыдан сұра, - деді сатушы.

Тышқан тымпыңдап наубайханаға келді. Мұнда көп адам нан пісіріп жатыр екен.

- Нан қайдан келеді? - деді бір наубайшыға келіп.

- Диірменшіден сұра, - деді наубайшы.

Тышқан диірменшіге келді. Диірмен тасы тынымсыз шыр көбелек айналады. Екі адам үн тартып түр. Ұн төгіліп аққан бұлақша құйылып жатыр. Көзді ашып - жұмғанша қап - қап ұн пайда болады. Тышқан иненің көзіндей танауын тыржиып, таңдана қарап тұрды да:

- Диірменші, диірменші, нан қайдан келеді - деп сұрады.

- Комбайншыдан сұра, - деді қырманшы қарт. Тышқан далада егін орып жүрген комбайншыға келді.

Қалың егін теңіздей толқиды. Комбайн тоқтар емес, ілгерілеп барады. Сабанын бір бөлек, топанын бір бөлек шығарып тастайды. Торсықтай ақ бидайды астауына құйып алып барады. Тышқан шіңкілдеп:

- Комбайншы, комбайншы, нан қайдан келеді? - деп сұрады.

- Көктемде тракторшы жер жыртады, тұқым себуші тұқым себеді. Егіншілер оны күтіп баптайды. Көп еңбек сіңіреді. Міне, қалың астық - сол көп еңбектің жемісі. Нан еңбек арқылы табылады, - деді комбайншы.

- Ой, мұның азап қой. Мен шалқайып жатып - ақ таба беремін, - деп қутың - қутың етті Тышқан.

- Әне, Мысық келе жатыр, - деді комбайншы. Сол - ақ екен Тышқан бір ескі інге зып берді.

Мұхаметжан Етекбаев

Өз жұртым

Баламын есті мен -

Атамнан естіген.

«Үш жұртты» білемін,

Таратып беремін.

Бабамнан басталар,

«Өз жұртым» мыналар:

Ең жақын адамдар - Әке мен анам бар.

Әкемнің әкесі -

Ақ басты атам бар,

Әкемнің шешесі -

Ақ шашты әжем бар.

Ұлдардың үлкені -

Бір туған ағам бар.

Қыздардың үлкені -

Бір туған әпкем бар.

Ұлдардың кішісі -

Бір туған інім бар.

Қыздардың кішісі -

Бір туған қарындас,

Әпкеге сіңлі бар.

Ермек Өтетілеуұлы

Тапқыр қоян

(Ертегі)

Бір күні аң патшасы - Арыстанның іші пысып, аңдарды жинап алып, мынадай тапсырма беріпті:

- Кімде - кім бір қазан ыстық суды дем алмастан ішсе, сол менің сенімді көмекшім болады.

Аң атаулының бәрі тосылып қалыпты. Ал Арыстан «Ыстық суды қайсысы ішеді екен? Қалай ішер екен?» - деп, миығынан күліп отыр. Осы кезде Түлкінің көзі шетте тұрған ұзын құлақ сүр Қоянға түсті де, Жолбарысқа Қоянды ыммен көрсетті. Сол - сол - ақ екен, Жолбарыс бір қазан ыстық суды Қоянның қолына ұстатып:

- Іш, - дейді.

Қоян аңырап тұрып қалады. Бірақ есін тез жинап алып:

- Сендер де қазаннан бір - бір ұрттаңдар. Қалғанын мен ішемін, - дейді. Жолбарыс, Түлкі, тағы басқа да аңдар қазаннан бір ұрттамнан ішіп, Қоянға жеткенше су суып қалған еді. Сөйтіп, қазан Қоянның қолына жетті. Қоян ойланбастан бір қазан суды сіміріп салыпты. Арыстан Қоянның тапқырлығына риза болып, оны өзінің көмекшісі етіпті.

Ойыншықтарым - достарым

Таң атады арайлап,

Оянады бар аймақ.

Оянады достарым,

Мен қаламын қарайлап.

Жуынамыз, таранып,

Айнаға да қаранып.

Назар салып сағатқа,

Отырамыз тамаққа.

Ойыншықтар - құрдасым,

Ойыншықтар - достарым.

Өзім айтып тұрасың,

Оларды да қостадым.

Сол достармен күнде біз,

Кешке дейін біргеміз.

Кейде еңбек етеміз,

Кейде ойнап кетеміз.

Болмашыға таласып,

Ұрысқан да емеспіз.

Бір кез теріс қарасып,

Тырысқан да емеспіз.

Жерді жыртып трактор,

Машина жүр жырақ та.

Бәрі маған ұнап түр,

Пойыз қайда бірақ та.

Егін егіп, жер өңдеп,

Комбайндар орады.

Ұшақ та төмендеп,

Қолын бұлғап барады.

Қырман толып, дән жиып,

Іс тындырмақ емес пе?

Бұзау қырда әл жиып,

Құлын шапты белесте.

Дәмді бірге татпасам,

Асқа зауқым шаппайды.

Өзім бұрын жатпасам,

Олар бұрын жатпайды.

Тұрап Айдаров

Ей, бас қала - Астанам

Қадамың бар баспаған,

Кенесары - бас бабаң,

Асуың бар баспаған,

Озық туған басқадан.

Халқым жетсін мұратқа,

Арыстарды ардақта,

Ей, бас қала - Астанам!

Ей, бас қала - Астанам!

Тың жолдары бастаған,

Шырқап көкке аспан - ән,

Жалған атын тастаған.

Болашаққа бас қадам.

Қайта түлеп, құлпырған,

Қазақ рухын биіктет,

Ей, бас қала - Астанам!

Ей, бас қала - Астанам!

Жетпіс тоғыз - жас жаран,

Жас Астана - Жас ғалам,

Жау - дұшпанын жасқаған.

Тарихың бар ашпаған.

Намысың бар найзадай,

Ордасы бол ойшылдың

Ей, бас қала - Астанам!

Ей, бас қала - Астанам!

Айбатыр Сейтақ

Кел, Жаңа жыл!

Жаңа жылды біз тойлап,

Шаттанамыз бәріміз.

Өлең де әзір, ән де әзір,

Ойын да әзір, бәрі әзір.

Кел, Жаңа жыл біздерге,

Кел, Жаңа жыл, Жаңа жыл!

Сағи Жиенбаев

Көңілді Қыс

Бір топ бала сырғанап,

Барады, әне, жарысып.

Қалды артында қыр алап,

Іздерінен қар ұшып.

Қырау қатып жағаға,

Аяз беттен өбеді.

Бірі мініп шанаға,

Бірі шаңғы тебеді.

Сәтке қарап тұрмайсың,

Көңілді екен қыс қандай?

Шаңғыменен зырлайсың,

Қанат бітіп ұшқандай.

Шәміл Мұхамеджанов

Жыл басына таласқан хайуанаттар

Ең ерте заманда хайуанаттар жылдың басы болуға таласыпты. Сонда Жылқы айтыпты:

- Мен алысты жақын қыламын: күшімді көреді, сүтімді ішеді, қылыма шейін арқан, жіп еседі. Адамға менен пайдалы мал жоқ, жыл ағасы мен боламын, - дейді.

Түйе айтады:

- Сен адамның жұмысын істесең, сұлы, шөп асайтын тамағың үшін құл болдың, міне, мен сен көтере алмайтын ауырды көтеріп, неше айшылық алыс жерлерге барамын. «Аш болдым» - деп арпа, сұлы сұрамаймын. Көде болса көде, жусан болса жусан, не кез келсе, соны қорек етіп, табылса су ішіп, табылмаса шөлде де жолға жүре беремін. Жыл басы болу маған лайық.

Сиыр айтады:

- Адам егін ексе менімен егеді, сүтімді ішеді, құрт - май істейді, жыл басы маған лайық, - дейді.

Қой айтады:

- Мен болмасам, қазақ үйін немен жабар еді. Жүнімді алып киіз басады, жабағымнан киім тігеді, арқан, жіп еседі. Сүтімнен құрт - май алады, шаруаға менен пайдалыларың жоқ.

Ит айтады:

- Мен болмасам, сендердің көбіңді не ұрлап, не қасқыр жеп тауысар еді. Мен сендердің баршаларыңның бақташың мың, дұшпан көрінсе үріп, абалап иеме хабар беремін.

Әтеш айтады:

- Мен болмасам, адам ерте жұмысына бармай, ұйықтап қалар еді. Мен ерте тұрып таң атты деп шақырып, хабар айтамын. Кеш болса, «жатар мезгіл болды» - деп, тағы шақырамын.

Тышқан не айтарын білмей тұрды да, бір түрлі қулық ойлап, жиылған көпке айтады:

- Бұл таластан еш нәрсе өнбес, жылды қарап тұралық та, кім бұрын көрсе, сол жыл басы болсын, - деді.

Өзгелері қарап тұрғанда Түйе өзінің бойына сеніп: «Менен бұрын кім көреді», - деп Тышқанның сөзін қостайды. Біраздан соң, Тышқан жорғалап Түйенің өркешіне шығып отырады. Көп жануар таласып: «Біз көреміз, біз көреміз», - деп тұрғанда, ең биікте отырған Тышқан еш нәрсе демепті. Сонан соң, жылды бұрын Тышқан көріп, хабар беріп, жыл басы болыпты. Түйе бойына сеніп құр қалыпты.

Жеті қазынаның бірі

(Ертегі)

Баяғыда аң патшасы Арыстан қызметшісі Жолбарысты шақырып: «Ормандағы барлық аңдарды жина», - деп бұйырыпты. Арыстан патша әлемде ең қайратты, ең ақылды әрі епті кім екенін білгісі келіпті. Лезде Арыстан апанының алдына аңдар жинала қалады. Арыстанның сөзін естіп болған соң Түлкі алға шығып:

- О, әлемде теңдесі жоқ патшам! Бұл өмірде Сізден қайратты, ақылды, епті жан жоқ. Сондықтан да біз патша етіп сайлағанбыз! Сіздің қайырымыңыз шексіз, - депті.

Барлық аңдар өз пікірлерін айтып Арыстанға жағымпаздана, оны дүниедегі ең күшті, ең ақылды деп лепіреді. Мақтау сөздерге мәз болған Арыстан бір бұрышта құлағы салбырап, өзі маужырап жатқан Итті байқайды. Дереу гүрілдеп Итке төне түседі:

- Әй, сен, оңбаған, мыналардың не айтып жатқанын есті - дің бе өзі!? Неге сен үн қатпайсың?

Ит салмақты қалпын бұзбастан:

- Ә, сен бе едің ... Сонша немене орманды басына көтересің? Менің сені мақтап бас ұруым керек пе еді? - деп басын көтерместен сөйлейді.

- Ал сонда, - дейді Арыстан, - дүниеде ең қайратты, ең ақылды, ең әділ, епті кім?

- Мен үшін дүниеде қайратты әрі ақылды да тек - адамзат.

Арыстан одан бетер ысқырып, дереу Жолбарысқа:

- Ит иттігін жасап, адамды мақтады. Біздің арамызда оған бұдан былай орын болмауға тиіс. Дереу арамыздан алас - татыңдар! - депті күндей күркіреп.

Бұл сөзден соң Ит мүлде көңілі қалып, олардың арасынан біржолата қара үзіп, кете барған екен.

Содан бері Ит адамның досы, көмекшісі болыпты. Бер - тін келе, «Ит - жеті қазынаның бірі» деген қанатты сөз қалыптасыпты.

Менің ағаларым

Баптаған егінін,

Халқына ұнаған.

Мақтаны елінің

Егінші - бір ағам.

Барады алдына

Балалар, кәрілер.

Адамның бағына

Бір ағам - дәрігер.

Баулыған биікке

Балапан қыранын.

Ісімен сүйікті

Бір ағам - мұғалім.

Бір ағам - жылқышы,

Үйреткен тай - құлын.

Өткізді бұл кісі,

Қырда сан ай - күнін.

Қашанда елгезек,

Ағалар сияқты.

Өсемін Мен де өжет,

Бала боп ұятты.

Қ. Исалин

9Көктем келді, мінеки

Көктем де келді. Ауылдың ортасынан қақ жарып ағып жатқан өзен таси бастады. Қар еріп, сай - саланы су алды. Өзен жағасына жақын тұрған үйдің адамдары түнімен үйықта - май шығады. Ауыл қариялары қолдарын көлегейлеп ұшқан құсқа жиі қарайды. Өйткені тырна келген соң, жер жыртуға болады. Олар сол сәтті тосады. Бір күні Мұрат, Зайра үшеуміз: «Әне тырналар келді», - деп сүйіншілеп үйге қарай жүгірдік. Жұрттың бәрі тыраулаған тырналардың соңынан ұзақ қарап тұрды. Ертесіне менің әкем де жұртпен бірге жер жыртуға шықты. Ол ә дегенше - ақ едәуір жерді қопарып тастады. Топырақ бетіне шығып қалған құрттарды құстар алаңсыз теріп жеп жүр. Тек қана қызғыш құс әлденеге мазасызданатын сияқты. «Әке, мына құсқа не болған?», - дедім мен. «Бұл құстың таяу жерде ұясы болуы мүмкін». Әкемнің бұл сөзінің жаны бар екен. Сәлден кейін соқаның алдынан бір құс ұша жөнелді. Жердегі ұяда бес жұмыртқа жатыр екен. Оны көрген әкем «Құс ұясын бұзып алмайық» дегендей соқасын басқа қатарға бұрып қойды.

Зура Мейірханова

Өрік ағашы

Көктем шығып төңірек түрлене бастаған. Көбелек ұшып, бәйшешекпен көмкерілген қырқа әдемі - ақ. Көктемгі тіршілік тыным сіз. Есет былтырғы өзі көміп қойған өріктің дәнінен, бірнеше кішкене бұталар көктеп шыққанын көрді. Ол қуана:

- Апа, апа, былтырғы дәннен өрік өсіп шығыпты, - деп, ауланы тазартып жүрген анасына бар даусымен айғайлап қуанды.

- Кәне, көрсетші, - деп апасы жайдарман қалпымен.

- Міне, мұнда. Былтыр мен жазда көмген болатынмын.

- Иә, мынау өріктің жас бұтағы ғой. Сен бұл жерді қалай адаспай таптың, - деді анасы таңырқап. Ол жусанда байлаулы тұрған қызыл матаны нұсқап:

- Мен мұны дәнді көмген күні шатаспас үшін байлап қойғам.

- Ой ақылыңнан айналайын. Енді сен бұл ағаштарды өзің күтіп, бапта. Бұларың 4 - 5 жылда жеміс береді. Ал мен саған тәтті тосап қайнатып берем, - деді.

- Рас па? - деп тәттіні жақсы көретін Есет аузының суы құрып. Анасы басын изеп, өз жұмысына кетті. Ал Есет ағаштардың тезірек жеміс беруін армандады.

(«Балдырған» журналынан)

Ұлы ана

Анар әже - аналардың анасы. Ұлы ана биыл жүз жасқа келеді. Әжеміз жүз жасқа толған күні той жасадық. Ұлы ананың балалары, немерелері, шөбелері, шөпшектері сыйлықтарын ұсынып, бетінен сүйіп, оны қуанышқа бөледі. Гүлзарды аулаға сәнді сәкі орнатып, әжемізді кілемнің үстіне - құс төсекке отырғыздық.

- Шөберелерім мен шөпшектерім алдыма, немерелерім сол жағыма, балаларым оң жағыма отырыңдар, - деді ұлы ана күлімдеп.

- Келіндеріңіз бен күйеу балаларыңыз, жиендеріңіз ше?!

- Олар да солардың қатарынан орын тапсын, - деп күлді ана.

- Құттықтау сөз ең алдымен шөпшектерге беріледі, - дедім.

Мен әжеме тақпақ айтып берем! - деп қысық көзді, таңқыш Тайжан алдыға шықты да:

- Аналардың анасы,

Балалардың панасы -

Әжемізді сүйемін!

Әдеппен бас иеміз! - деді.

- Өнеріңнен айналайын! Өркенің өссін! - деп абыз ана қуанды.

- Әжеміздің шөбересі Аружан «Әжеме» деген әнін айтсын. Әбен атам домбырамен қосылды, аппақ қыз Аружан әжемізге арнаған әнін айтты:

- Бізді дәйім «айналайын», - деп сүйеді әжетайым!

Қуанады, құшады!

Ыстық әже құшағы.

Жасай бер әжетай!

Ә - леу - лай!

Бәріміз ду қол соғып, риза болдық, әжем Аружанды аймалады.

- Құттықтау рәсімі немерелерге беріледі, - деді Бақберген көкем. Мен әжеме Дина Нүрпейісова анамыздың «Бұлбұл» күйін тартып бердім. Әжем әсерленіп, тебірене қуанып, маңдайымнан сүйді.

- Біз ұлы анаға арнап, ана туралы ән айтайық, - деді көкем.

Бәріміз хорға қосылдың:

- Әлемнің жарығын сыйладың сен маған.

Даланың бар гүлін жинадың сен маған!

Самал жел, сая бақ

Құшағың мен үшін! Бәріміз әжемізге бас идік.

Әжеміз «қайта жасарды». Күндей жайнап, күлімдеп, бәріміздің бетімізден сүйді. Бұл ұлы ананың туғанын тойлаған ұлы күн болды.

Әдібай Табылды

Не сыйлау керек?

Көктемнің алғашқы күндері болатын.

Балғын көкесіне еріп балалар бақшасына келді.

- Ертең апаңның мерекесі. Оған сыйлық әзірледің бе? - деді көкесі жол - жөнекей.

Балғын «білмеймін» дегендей қиқаң еткізді.

- Неге білмейсің. Сен енді жігітсің. Күзде мектепке барасың. Кешке дейін ойлан. Сосын ақылдасамыз.

Ол жұмысқа кетті. Балғын балабақшада қалып қойды. «Не сыйлау керек?» - деп қайта - қайта ойланды. Ешнәрсе таба алмады.

Терезе алдында гүл тұратын. Қып - қызыл әдемі гүл. Соған көзі түсті. Қайта - қайта қарай берді. «Жұлып алып, апарып берсем, апам қуанады, ә», - деді ол өз - өзіне.

Бір кезде қараса, тәрбиеші апай оған су сеуіп жатыр екен. «Апайды ренжітуге болмайды ғой. Ертең - ақ гүлді іздейтіні сөзсіз».

- Гүлді жақсы көресің - ау деймін, - деді бір кезде.

- Иә, - деп. Балғын басын изеді.

- Бүгін тіпті қасынан шықпай жүрсің ғой. Бала темен қарады.

- Ертең мереке ғой. Апама не сыйлауға болады?! - деді.

- Ә, солай ма?! - Апайы басынан сипады да, - кел, онда екеулеп ақылдасайық. Мысалы өзің не сыйлағың келеді? - деді.

- Қызыл гүл.

- Тіпті жақсы. Қазір ақ қағаз бен қалам аламыз. Содан соң гүлдің суретін саламыз. Түсін қызылға бояймыз. Сыйлық әзір.

Бала қуанып сала берді. Таңертеңнен ойлаған ойы тез шешілді. Көкесінен бұрынырақ тапқанына дән риза болды.

Бір сәт гүл де әзір болды. Оны әдемілеп қағазға орады. Көкесін көрген сәтте:

- Менің сыйлығым дайын! - деп қуана жар салды. - Қызыл гүл беремін.

- Міне, азамат болды деген осы! - деп көкесі оның ар - қасынан қақты.

(«Балдырған» журналынан)

Наурыз

Жақсы ма, ата халіңіз

Менің атым - Наурыз.

Балдай тәтті сары уыз,

Алып келдім, алыңыз.

Қар астында қыс қалды,

Қар еріді, су ақты.

Алып келдім құстарды,

Алып келдім шуақты.

Танаш Дәуренбеков

Наурыз көже

Бүгін наурыз күні деп

Бүкіл адам күлімдеп,

Әркім қалап бір істі,

Әрекетке кірісті.

Наурыз көже - жыл дәмі

Той дәміне тойыңдар,

Тойдан кейін ойын бар.

Той - тамаша көріңдер,

Билеп, ән сап беріңдер.

Әдібай Табылды

Наурыз

Наурыз тойын әдемі

Әжем еске түсірді.

Біздерге арнап әдейі,

Наурыз көже пісірді.

Ашылды да кебеже,

Дәм әзірлеу басталды.

Әжем наурыз көжеге

Жеті түрлі ас салды.

Бидай, күріш, тары бар,

Ащы құрты тағы бар,

Көже - елдің ырзығы...

Ақылбек Шаяхмет

Бір шаңырақ астында

Бір шаңырақ астында

Тату - тәтті тұрамыз.

Бірге ішеміз асты да,

Бірге сайран құрамыз.

Ортақ болып ісіміз,

Еңбек десе тынбаймыз.

Үлкен сыйлап кішіміз,

Аға ақылын тыңдаймыз.

Достықты үлгі санаған,

Бір үйде біз тұрамыз.

Қалған ата - бабадан,

Бірлік асыл мұрамыз!

Несіпбек Айтов

Намыс

Мәди алма ағашының екі жас шыбығын үйге әкелді. Ұзақ әуреленіп, үйдің жанына екті. Тамақтанғаннан кейін қайта далаға шықты. Тентек інісі еккен екі шыбықтың біреуін ат қылып мініп, біреуін қамшы қылып сабалап шауып жүр.

Соңынан қуып барып ұстап алды. Шыбық әлі бүліне қоймаған екен. Інісін қасына ертіп алып, шыбықты қайта отырғызды.

Бұл жолы інісін көбірек жұмысқа салды. Өзі шыбықты ұстап тұрып, оған топырақ салғызды. Үйден кішкене шелек әкелдіріп, таяу жердегі тоғаннан тасытып, су құйғызды. Қиқаңдап еді, еркіне жібермеді. «Үлкен алма ағашы болып өскенде, жемісін мен емес, сен көп жейсің», - деп үміттендіріп, тапжылтпай қасында ұстады. Артынан мұндай жеміс ағашын ат қылып мінуге болмайтынын түсіндірді.

Мәди кейін де алма ағашын күтімдеп, баптаған сайын інісін жанынан қалдырмай ертіп жүрді.

- Мен жоқта да осылай келіп, қарап жүр! - дейтін үнемі оған қадағалап. - Біреу - міреу тиісіп жүрмесін әрі күтімсіз қалса, құрғап қалуы мүмкін.

- Мақұл, - дейтін інісі басын изеп.

Арада біраз күн өтті. Бір күні жұмыстан ертерек келіп есік алдында демалып отыр еді. Інісі жетті ентігіп. Өзі жерден жеті қоян тапқандай аса қуанышты.

- Алма ағаштың бұтағы бүр жарды, - деді шаттана. Барып қараса, шынымен - ақ ағаш бұтақтарының буын - буынынан бұлтиып өркен ұштары қылтиған екен.

- Бұл - алма ағаштары жерсініп, біздің аулаға тамыр тартты деген сөз. Әлі - ақ жемісін жейтін боласың, тек асықпау ке­рек, - деді інісінің басынан сипап.

Бұл сөзге інісі қуанып мәз болды.

Айса Хамзеұлы

Табиғатты қорғаймыз

Шөп жұлып, ағаш қимаймыз,

Ұясын құстың бұзбаймыз.

Қайнар көзі тірліктің

Суды да ысырап қылмаймыз.

Аулада гүлдер баптаймыз,

Көгалды таптап, баспаймыз.

Өсіріп орман көктемде,

Ауаны таза сақтаймыз.

Аманнұр Оразбайқызы

Жаңылтпаштар

Байсал май салған шай ішеді,

Қайсар май салған шай ішпейді.

Топ бала, топ бала,

Ойнап жүр топтала.

Зымырап допты ала,

Қуады көп бала.

Омар томар алар,

Орал орақ алар.

Пеш үстінде бес мысық,

Пеш ішінде бес мысық,

Бес күзетші - бес мысық.

Төбесі төбел төрт бөрік,

Төртеуі де көк бөрік.

Қара ара, сары ара демейді,

Бәрі араны бал аралар дейді.

Шүрегей сүңгігіш пе,

Сүңгуір сүңгігіш пе?

«Балдырған» журналынан

Жұмбактар

Қой дейін десем, аңға ұқсайды,

Аң дейін десем, малға ұқсайды.

(Арқар)

Өртесең де жанбайды,

Суға батып қалмайды.

(Мұз)

Боз шымылдық көк аспанда керілген,

Нүктедей даң көре алмайсың өңінен.

(Бұлт)

Жаны жоқ кірпі,

Өн бойы түрпі.

(Щетка)

Аспандағы алыстан

Адамды елге табыстар.

(Парашют)

Мұзафар Әлімбаев

Қазақ үй туралы санамақ

Бір дегенім - бақан,

Ағашты шапқан атам.

Екі дегенім - есік,

Көздері бар тесік.

Үш дегенім - үзік,

Дөдеге басқан тізіп.

Төрт дегенім - түндік,

Түндікті оңнан түрдік.

Бес дегенім - басқұр,

Кереге басын бастыр.

Алты дегенім - арқан,

Белдеу қып үйге тартам.

Жеті дегенім - желбау,

Шаңырақтағы тең бау.

Сегіз дегенім - сырмақ,

Беретін үйге сымбат.

Тоғыз дегенім - таңғыш,

Таңуға кетер бар күш.

Он дегенім - орда,

Тігіліп болар зорға.

Аманнұр Оразбайқызы

Жаз

Ауыл қонды жайлауға,

Дала жатыр жадырап.

Қой қаптады қойнауда,

Қозы, лақтар жамырап.

Жаздың күні шуақты,

Ойда, қырда тамаша.

Сағым перде сияқты,

Жер аумаған алаша.

Жаз жайдары, алақай,

Жатыр жайнап даламыз.

Жүр, кәнеки, балақай,

Шомылуға барамыз.

Серікбай Оспанов

Балаларды қорғау күні

Балалардың бақшасында бүгін той,

Балаларды қорғау күні біліп қой!

Алақай - ау, алақай - ай!

Той тойлайық, балақай!

Қызарғанша алақан,

Қол соғайық, балақан!

Тақпақ айтып, кезектесіп бір - бірлеп,

Кел, қосылып ән шырқайық, би билеп!

Алақай - ау, алақай - ай!

Той тойлайық, балақай!

Қызарғанша алақан,

Қол соғайық, балақан!

Тілін алып тәрбиеші тәтелердің,

Гүл жайнайық елімізде мәпелер!

Алақай - ау, алақай - ай!

Той тойлайық, балақай!

Қызарғанша алақан,

Қол соғайық, балақан!

Ермек Өтетілеуұлы