Ертеілер еліне саяхат 1-6 сынып

«Ертегілер еліне саяхат»

Құрметті оқушылар, ұстаздар «Ертегілер еліне саяхат» атты ертеңгілікке қош келдіңіздер!

Оқушылар, сендермен бірге ертегілер еліне саяхат жасаймыз. Бүгінгі өтетін іс шарамыз әртүрлі бөлімдерден тұрады. 1. Ертегілер туралы мағлұмат. Тапқырлар, Бас қатырмақ, « Кім білгір?» бөлімдерінен, Жұмбақтар шешіп, «Шалқан» ертегісін тамашалаймыз.

Кіріспе: 1.Ертегілер туралы мағлұмат: Ертегілер ауыз әдебиетінің ең көне жанрына жатады. Бұларда көбінесе өмірде сирек кездесетін немесе мүлде кездеспейтін ойдан шығарылатын оқиғалар баяндалады.Ол ауызша айтылып, ел есіне ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, біздің дәуірімізге жеткен. Ертегілер көбінесе қара сөз түрінде айтылады. Кейде өлең түрінде де кездеседі.

Ертегілердің әдетте басталулары ұқсас: «Баяғы өткен заманда бір шал мен кемпірдің …. болыпты» немесе «Ерте, ерте, ертеде, ешкі жүні бөлтеде» деп те басталады. Ертегі соңы олар «сөйтіп мұратына жетіпті» үнемі жақсылықпен аяқталады.

Ертегілер мынандай жанрларға бөлінеді:

1. Қиял-ғажайып;

2. Хайуанаттар туралы;

3. Шыншыл ертегі;

4. Тұрмыс-салт ертегілері.

Қиял-ғажайып ертегілерде жүрек, батыр адамдардың басынан кешкен сан-алуан ерлік оқиғалар баяндалады.Олар жеті басты жыланмен, жалғыз көзді дәумен, жалмауыз кемпір, мыстан кемпір, небір құбыжықтармен күрес үстінде бар асыл қасиеттерімен көрінеді.Олар көкке ұшады, жер астына түседі, теңіздерден өтеді, азабы мол қиын-қыстау оқиғаларда ақыл, айла-тәсілін асырып, жеңіп шығады. Бұл ертегілерді оқи отырып жаманнан жиреніп, жақсыдан үйренуге тырысады. Мысалы: «Алтын сақа», «Ер Төстік», «Алтын балық» т. б.

Ата-бабамыз төрт түлік малды қадірлеп, пір тұтқан. Балаларға ең жақын ертегілер хайуанаттар туралы ертегілер. Хайуанаттар туралы ертегілердің кейіпкерлері аң, құс, үй жануарлары болады.Алайда олар адамға тән қасиеттер, әрекеттер иесі болып суреттеледі де сол арқылы сұм-қиянатшыл, арамза, қу мінез қылықтар әшкереленеді, еңбексүйгіштігі, батылдығы, адалдығы суреттеледі.

Шыншыл ертегілерде халық өмірін, тұрмысын шындық тұрғыдан бейнелейді. Атқамінерлердің іс-әрекеттерін әшкерелейді.Ертегілердің тілі көркем, қарапайым, түсінікті жеңіл келеді. Сендер құрметті жас достар, ертегінің осылай тілі арқылы халықтың өз өмірлерін жақсарту жолындағы арман-тілектерін, тамаша қиялдарын біліммен қоса өздерінде солай қиялдауға, армандауға үйренесіңдер. Ертегінің көркем де, жеңіл тіл сендердің қиялдарыңа қанат бітіріп, арманды ақиқататады, қайратты істерге құлшындырады. Шешен сөйлеуге, өз ойларыңда әдемі баяндауға үйретеді. Тіл құдіреті сені небір құпия сырлар әлеміне жетелейді, көзіңді ашып, кереметтерді танытады. Халық ертегілерін сүйіп оқи біл.

2. Тапқырлар бөлімі. Сөз жұмбақ шешейік. Мына сөз жұмбақтың сұрақтарын оқып тұрамын. Сендер жауабын тауып, берілген нөмердің жанына дұрыс жауабын жазасыңдар.Сонда тиіннің қоректенетін тағамының аты шығады.

1- ші сұрақ. Түнде ұйықтамайтын құс.(жапалақ )

2- ші сұрақ. Ағашта өсетін тәтті жеміс.(алма)

3- ші сұрақ. Орман жануарын басқаша қалай атайды.(аң)

4- ші сұрақ. Жүз жылды қалай атайды.(ғасыр)

5- ші сұрақ. Қыста апанда ұйықтайтын аң.(аю)

6- шы сұрақ. Қыстың белгісі не? (қар). Сонымен мына тиін немен қоректенеді екен? Жаңғақпен.

3. Айымның « Қырықаяқтың күйі»- деген өтірік өлеңін тыңдайық.

4. Бас қатырмақ бөлімі. Сөз моншақ (Мына шашылып қалған моншақтарды терейік. Моншақтарда әрбіреуіне әріптер белгіленген, мұнда қазақтың айлакер , қу күлдіргі кейіпкерінің аты берілген,ол ылғи да кедейлерге болысады,ол туралы теледидардан кино және мультфильме көрсетіліп жатыр.)Келесі шешетініміз «Құрастырмақ». Бұл қиылып қалған қиындыларды құрастырсақ қазақстандағы ең бірінші қазақ тілінде көрсетілген муьтфильмнің атауы шығады.

5. Келесі бөліміз« Кім білгір?» деп аталады. Мына ілініп тұрған суреттердің артында өздерің оқыған кітаптардан үзінді берілген, әңгіменің атын, кітаптың атын анықтап жауап береміз. Мына жақ бөлікте 3,4 сыныптарға арналған сұрақтар.Ал мына жақта 1,2 сыныптарға арналған сұрақтарға жауап береміз.

3-4 сыныптарға арналған сұрақтар:

1). Мысық сиырға барады.Сиыр.сиыр маған қатық берші!.-дейді.Сиыр:- Менің қарным ашып тұр.Маған жапырақ әкеліп берші,- дейді.Мысықағашқа барып: -Ағаш,ағаш, жапырағыңды берші!- дейді. Мен шөлдеп тұрмын. Су әкелсең, жапырақ беремін,-дейді ағаш. (қай ертегіден үзінді) Мақта қыз бен мысық.

2). Күшік бұзаудың жемтігінің қасында қалып, үш күндей тегін етке тойып жатыпты.Ақырында іші пысқан соң, қаңғып жортуға шыққан екен, бір аш мысыққа кез болып, оған:

- Ей, мен сені жеймін!- депті.

- Қой, күшеке, қой! Әуелі мені тойғыз, сонан соң жерсің,- депті мысық.(Күшік пен мысық)

3). Жүнді алып, рахметін айтып, кетіп бара жатқан қыздың кішіпейілділігіне риза болған кемпір:

- Айналайын, менің басымды қарап берші,- дейді.

Қыз кемпірдің шаштарының арасын ашып қалса, ішінен асыл тастар, әдемі моншақтар домалап түседі.Кемпір тастарды жинап беріп:

- Енді мен сені шомылдырайын,- деп, Қыздың шашын, қасын, кірпіктерінқара сумен, денесін ақ сумен жуындырады.(Ерте ерте,ертеде. Қызыл сиыр.)

4). Бір күні патша өз сарайында ойын- сауық тамашалап отырады. Сол кезде сарай алдындағы үлкен тасқа бір сарғалдақ келіп қонады.

- Шиқ-шиқ! Кімнің басы ақылсыз?

- Патшаның.

- Кімнің жаны рақымсыз?

- Патшаның,- деп сайрай жөнеледі.

(Ерте ерте,ертеде.Патша мен сарғалдақ.)

5) Бір кезде арқасын бірдеңе жыбырлатқандай болған соң оянып кетіп, арқа терісін дірілдетіп қалғанда алдына кіп- кішкентай Тышқан топ ете түсті.Зыта жөнелмек болған Тышқанды құйрығынан табанымен басып:

- Ойнайтын басқа жер табылмамады ма? Ұйқымды бұзып. Езіп тастайын ба өзіңді?- дейді самарқау , көзін әрең ашып.

- Жолбарыс ата!Өлтіре көрмеңіз!Бір қызметіңізге жарармын- дейді Тышқан.(Жақсылыққа- жақсылық)

6). Бүгін жолым болатын күн екен. Мынаны үйге апарып, суға пісіріп.. Жоқ, жемеймін.Одан да балапан бастырып шығарайын. Сол балапанды қорз болғанша өсірейін. Қоразды асып жесем бір тоймаймын ба?!( Қожанасырдың олжасы)

Бастауышқа арналған сұрақтар:

1). Маша қасықты ала салып , тостағандардағы ботқалардың дәмін көре бастады.( Үш аю)

2).Бір түлкі жүгіріп келе жатып, абайсызда терең апанға түсіп кетеді.Шыға алмай тұрғанда, бір ешкі су іздеп жүріп апанға кез болады.( Түлкі мен ешкі.)

3 ). Ш А РА- деді әріптеп.

- Енді қосып оқы, не болды?

Асхат:- Асханашы- деді.(Қызғылықты қылықтар)

4). Айтпақшы, осы «бақыт құсы» деген болмаушы ма еді ертегілерде? Шіркін, соның біреуін тауып алсам, табан астында бақытты болып шыға келер едім.( бақыт құсы)

5). Бар ма, шілдер далада?

Бар ма, пілдер қалада? (Бар ма, жоқ па)

6). Алақай,алақай-

Қуанды балақай.

Қыс кетті.......( Жыл мезгілдері)

7). Мен- мықты Арыстан,

Аңдардың патшасы.(Хайуандармен танысу)

8). Саңқылдаған бұлбұл әніне жалпақ аңғардағы барлық әнші құстар үн қосады екен. Күндердің бір күнінде жарқанаттың үңгіріне қарақұрт кіреді де, екеуі сырласады. Жарқанат мұңын шағып:

- Айналайын, қарақұрт,- депті қиылып.( Мақтаншақтық пен қызғаншақтық

6. Жұмбақтар шешу.

1. Далада жүр шапқылап,

Керемет тым сақ құлақ.

Тым есектен басқада,

Оған ұқсар жоқ құлақ. (қоян)

2. Жер астындағы

Жездемнің аты кісінейді. (тышқан)

3. Құйқылжытып дала күйін,

Үй ішіне салады үйін. (қарлығаш)

4. Бұрап қойған сағаттай,

Айқайлайды таң атпай. (әтеш)

5. Күндіз соқыр не деген?

Түнде қандай көреген. (Жапалақ)

6. Кезекті бір жануар,

Үстінде екі тауы бар.( түйе)

7. Енді балалар «Шалқан» ертегісін тамашалайық.

Ерте,ерте ертеде баяғыда бір шал өмір сүріпті.Ол бір күні шалқанның дәнін тауып алып,жерге егіпті.Еккен жемісі күн сайын емес, сағат сайын өсіпті.Шал бір күні қараса, шалқан дәу болып өсіп кеткен екен.Шал оны қазып алмақ болады,ары жұлқиды,бері жұлқиды, бірақ шамасы жетпейді.Шал көмекке кемпірін шақырады.

• Әй,кемпір, кемпір деймін бері кел, маған көмектесіп жіберші, менің күшім жетпей жатыр, мына шалқан дәу болып өсіп кетіпті.(Кемпір келеді)

• -Не болды?, Неменеге айғайлап жатырсың? Неменеге шамаң жетпей жатыр? Әкелші өзім- ақ жұлып алайын.

Шал: - Міне, қарасаңшы мына шалқанды, дәу болып өсіп кетіпті.

Кемпір:- Шынында да үлкен болып кетіпті,екеулеп тартып көрейік.(Шалдың белінен ұстайды, ары- бері тартады, жұлынбайды.Екеуі шаршайды)

Кемпір:- Шал,ойбай белім ауырып кетті ғой.Күнде-күнде суғарып, ал енді күш бермей жатыр.Енді не істейміз?

Шал: Немеремді шақыршы, көмектесіп жіберсін.

Кемпір:- Қызым,қызым бері келе ғой.

Қыз: Ата, әже не істеп жатырсыздар?

Кемпір: -Атаң екеуімізге көмектесіп жібер мына шалқанды жерден суырып ала алмай жатырмыз?

Шал: -Ал, кемпір белімнен ұста.

Кемпір: -Қызым менің белімнен ұста.

Үшеуі ары- бері тартады, жұлынбайды.

Қыз:- Ата,әже біз мына шалқанды жерден шығара алмайтын сияқтымыз.Көмекке итімді шақырайын ба ?

Шал: - Ой, құдай оның шамасы бар деймісің.

Кемпір: Шақыр,шақыр.

Қыз. Құтжол, құтжол кә,кә.

Ит: Үріп кіреді. Бәрін ,бір айналып шығады.шалқанды иіскейді.

Қыз: Атаммен апамның еккен шалқандарын суырып ала алмай жатырмыз. Бізге көмектесіп жіберші.

Ит: Әрқашанда көмекке дайынмын.(беліне ұстап, ары-бері тартады, жұлынбайды. Шаршайды)

Шал: Түу,жұлынбайды,шаршап кеттім ғой.

Қыз: Ата,ата әне мысығымды көмекке шақырайыншы.Мүмкін сол келсе, шалқанды жұлып алармыз.

Шал: Ойбой , сол мысықты қойшы.

Ит: Керегі жоқ. Аф- Аф үреді.

Кемпір: Шақыра ғой құлыным. Соның көмегі тиіп қалар.

Қыз: Мышым,мышым келе ғой.( ит жақтырмай қалады) .Мысық асықпай келеді.

Мысық. - Мені шақырдың ба.

Қыз: Бәріміз жабылып, мына шалқанды жерден шығара алмай жатырмыз, сенің көмегің қажет.

Мысық: Жарайды, болысып жіберейін.( Иттің белінен ұстайды, тартады шығара алмайды)

Кемпір: Туу, кішкене дем алайық, белім ауырып кетті ғой, ( белін ұстайды)

Қыз: Мына шалқан недеген мықты, көмекке енді кімді шақырсақ екен?

Ит: Еден астындағы тышққаннан басқа ешкім қалған жоқ.

Мысық: Тышқан, кәне тышқан.

Қыз: Шыныда да, соны шақырып келейін.( Есікке жүгіріп келеді де ) тышқан,тышқан бізге болысып жіберші.

Тышқан қорқып кіреді,қыздың артына қарай тығылады.

Қыз: Қорықпа, саған ешкім тимейді.

Шал: Енді, жұлынбаса, жұлынбайды жерде қалсын, осы бір рет тартайық болды.

Кемпір: Иә,иә.

Қыз: белдеріңнен ұстаңдар.

Мысық: Айбат шегіп, тышқанға қарайды.

Қыз: Тышқан сен мысқтың белінен ұстай ғой.

Бәрі тартады, жұмылады.Шалқан жұлынып кетеді.

7. Сабинанаың орындауында «Ертегілер әлемінде» өлең тыңдайық.

Қортынды: Осымен бүгінгі «Ертегілер еліне саяхат» атты ертеңгілігімізді аяқтаймыз.Көріп тамашалағандарыңызға рахмет!

1. Ертегілер туралы мағлұмат

2. Тапқырлар бөлімі. Сөзжұмбақ шешейік. Мына сөз жұмбақтың сұрақтарын оқып тұрамын. Сендер жауабын тауып, берілген нөмердің жанына дұрыс жауабын жазасыңдар. Сонымен мына тиін немен қоректенеді екен?Жаңғақпен.

3. Айымның « Қырықаяқтың күйі»- деген өтірік өлеңін тыңдайық.

4. Бас қатырмақ бөлімі. Сөз моншақ (Мына шашылып қалған моншақтарды терейік. Моншақтарда әрбіреуіне әріптер белгіленген, мұнда қазақтың айлакер , қу күлдіргі кейіпкерінің аты берілген,ол ылғи да кедейлерге болысады,ол туралы теледидардан кино және мультфильме көрсетіліп жатыр.)Келесі шешетініміз «Құрастырмақ». Бұл қиылып қалған қиындыларды құрастырсақ қазақстандағы алғаш қазақ тілінде көрсетілген муьтфильмнің атауы шығады.

5. Келесі бөліміз« Кім білгір?» деп аталады. Мына ілініп тұрған суреттердің артында өздерің оқыған кітаптардан үзінді берілген, әңгіменің атын, кітаптың атын анықтап жауап береміз. Мына жақ бөлікте 3,4 сыныптарға арналған сұрақтар.Ал мына жақта 1,2 сыныптарға арналған сұрақтарға жауап береміз.

3-4 сыныптарға арналған сұраұқтар:

1). Мысық сиырға барады.Сиыр.сиыр маған қатық берші!.-дейді.Сиыр:- Менің қарным ашып тұр.Маған жапырақ әкеліп берші,- дейді.Мысықағашқа барып: -Ағаш,ағаш, жапырағыңды берші!- дейді. Мен шөлдеп тұрмын. Су әкелсең, жапырақ беремін,-дейді ағаш. (қай ертегіден үзінді) Мақта қыз бен мысық.

2). Күшік бұзаудың жемтігінің қасында қалып, үш күндей тегін етке тойып жатыпты.Ақырында іші пысқан соң, қаңғып жортуға шыққан екен, бір аш мысыққа кез болып, оған:

- Ей, мен сені жеймін!- депті.

- Қой, күшеке, қой! Әуелі мені тойғыз, сонан соң жерсің,- депті мысық.(Күшік пен мысық)

3). Жүнді алып, рахметін айтып, кетіп бара жатқан қыздың кішіпейілділігіне риза болған кемпір:

- Айналайын, менің басымды қарап берші,- дейді.

Қыз кемпірдің шаштарының арасын ашып қалса, ішінен асыл тастар, әдемі моншақтар домалап түседі.Кемпір тастарды жинап беріп:

- Енді мен сені шомылдырайын,- деп, Қыздың шашын, қасын, кірпіктерінқара сумен, денесін ақ сумен жуындырады.(Ерте ерте,ертеде. Қызыл сиыр.)

4). Бір күні патша өз сарайында ойын- сауық тамашалап отырады. Сол кезде сарай алдындағы үлкен тасқа бір сарғалдақ келіп қонады.

- Шиқ-шиқ! Кімнің басы ақылсыз?

- Патшаның.

- Кімнің жаны рақымсыз?

- Патшаның,- деп сайрай жөнеледі.

(Ерте ерте,ертеде.Патша мен сарғалдақ.)

5)Бір кезде арқасын бірдеңе жыбырлатқандай болған соң оянып кетіп, арқа терісін дірілдетіп қалғанда алдына кіп- кішкентай Тышқан топ ете түсті.Зыта жөнелмек болған Тышқанды құйрығынан табанымен басып:

- Ойнайтын басқа жер табылмамады ма? Ұйқымды бұзып. Езіп тастайын ба өзіңді?- дейді самарқау , көзін әрең ашып.

- Жолбарыс ата!Өлтіре көрмеңіз!Бір қызметіңізге жарармын- дейді Тышқан.(Жақсылыққа- жақсылық)

6). Бүгін жолым болатын күн екен. Мынаны үйге апарып, суға пісіріп.. Жоқ, жемеймін.Одан да балапан бастырып шығарайын. Сол балапанды қорз болғанша өсірейін. Қоразды асып жесем бір тоймаймын ба?!( Қожанасырдың олжасы)

Бастауышқа арналған сұрақтар:

1). Маша қасықты ала салып , тостағандардағы ботқалардың дәмін көре бастады.( Үш аю)

2).Бір түлкі жүгіріп келе жатып, абайсызда терең апанға түсіп кетеді.Шыға алмай тұрғанда, бір ешкі су іздеп жүріп апанға кез болады.( Түлкі мен ешкі.)

3 ). Ш А РА- деді әріптеп.

- Енді қосып оқы, не болды?

Асхат:- Асханашы- деді.(Қызғылықты қылықтар)

4). Айтпақшы, осы «бақыт құсы» деген болмаушы ма еді ертегілерде? Шіркін, соның біреуін тауып алсам, табан астында бақытты болып шыға келер едім.( бақыт құсы)

5). Бар ма, шілдер далада?

Бар ма, пілдер қалада? (Бар ма, жоқ па)

6). Алақай,алақай-

Қуанды балақай.

Қыс кетті.......( Жыл мезгілдері)

7). Мен- мықты Арыстан,

Аңдардың патшасы.(Хайуандармен танысу)

8). Саңқылдаған бұлбұл әніне жалпақ аңғардағы барлық әнші құстар үн қосады екен. Күндердің бір күнінде жарқанаттың үңгіріне қарақұрт кіреді де, екеуі сырласады. Жарқанат мұңын шағып:

- Айналайын, қарақұрт,- депті қиылып.( Мақтаншақтық пен қызғаншақтық)

6. Жұмбақтар шешу.

1. Далада жүр шапқылап,

Керемет тым сақ құлақ.

Тым есектен басқада,

Оған ұқсар жоқ құлақ. (қоян)

2. Жер астындағы

Жездемнің аты кісінейді. (тышқан)

3. Құйқылжытып дала күйін,

Үй ішіне салады үйін. (қарлығаш)

4. Бұрап қойған сағаттай,

Айқайлайды таң атпай. (әтеш)

5. Күндіз соқыр не деген?

Түнде қандай көреген. (Жапалақ)

6. Кезекті бір жануар,

Үстінде екі тауы бар.( түйе)

7. Енді балалар «Шалқан» ертегісін тамашалайық.

7. Сабинанаың орындауында «Ертегілер әлемінде» өлең тыңдайық.

Қортынды: Осымен бүгінгі «Ертегілер еліне саяхат» атты ертеңгілігімізді аяқтаймыз.Көріп тамашалағандарыңызға рахмет!

Сөз беру.

Бастауышқа арналған сұрақтар:

1). Маша қасықты ала салып ,

тостағандардағы ботқалардың дәмін көре бастады.

2).Бір түлкі жүгіріп келе жатып,

абайсызда терең апанға түсіп кетеді.

Шыға алмай тұрғанда,

бір ешкі су іздеп жүріп апанға кез болады.

3 ). Ш А РА- деді әріптеп.

- Енді қосып оқы, не болды?

Асхат:- Асханашы- деді.

Қай әңгімеден үзінді?

4). Айтпақшы, осы «бақыт құсы» деген

болмаушы ма еді ертегілерде?

Шіркін, соның біреуін тауып алсам,

табан астында бақытты болып шыға келер едім.

Қай ертегіден үзінді?

5). Бар ма, шілдер далада?

Бар ма, пілдер қалада?

Кітаптың аты қалай аталады?

6). Алақай,алақай-

Қуанды балақай.

Қыс кетті.........

Кітаптың аты қалай аталады?

7). Мен- мықты Арыстан,

Аңдардың патшасы.

Қандай кітаптан үзінді?

8). Саңқылдаған бұлбұл әніне

жалпақ аңғардағы барлық әнші құстар

үн қосады екен. Күндердің бір күнінде

жарқанаттың үңгіріне қарақұрт кіреді де,

екеуі сырласады. Жарқанат мұңын шағып:

• Айналайын, қарақұрт,- депті қиылып.

Ертегінің аты қалай аталады?.

Қыстау-Күршім негізгі орта мектебі

«Ертегілер еліне саяхат»

2013 ж