Программа агрокурса в 5 классе

5 кылааска саха тылыгар агрокуурус программата (34 ч.)

Программа туһунан быһаарыы сурук:

Бу программа 5 кылаастарга агрокуурус быһыытынан уруок таһынан ыытыллара сабаҕаланар. Нэдиэлэҕэ биир чааска суоттанна. Манна үөрэнээччи саха тылын, культуратын уонна агрооскуолаҕа үөрэнэрин быһыытынан сылгы - сүөһү, төрүт дьарык туһунан эбии билиини ылыахтааҕа учуоттанар. Хомойуох иһин, билигин тыа да сиригэр үгүс ыал ынаҕа, сылгыта суох, онон оҕо маныаха сыһыаннаах билиини ылар сирэ оскуола эрэ буоларга тиийэр. Төһө кыалларынан өбүгэбит төрүт дьарыгын умнубакка, бырахпакка сырыттахпытына эрэ норуот быһыытынан сүппэккэ-симэлийбэккэ хаалыахпыт. Онон оҕолорбут оскуола паартатыттан ыла төрүт дьарык, ас, таҥас, тыл-өс бу биһиги дьиҥнээх саха буолар культурабыт диэн өйдүү, киэн тутта улааталларын ситиһиэхтээхпит. Программа үөрэтэр сыала итиниэхэ сытар.

Оттон сайыннарар сыалынан бэйэ олохтоох тыа хаһаайыстыбатын хара үлэтин үлэлээн аатырбыт биир дойдулаахтарбытын билии, кинилэр холобурдарын батыһыы буолар.

Иитэр сыалынан оҕо олоххо бигэ туруктаах, чөл куттаах киһи буолан тахсыыта буолар.

Маны сэргэ үөрэнээччи толкуйдуур, ырытар, чинчийэр, көрдүүр, хасыһар, айар, сааһылаан суруйар уонна дьон иннигэр толлубакка сөпкө саҥарар үөрүйэхтэрэ сайдаллар.

Туһаныллар литература:

1. Уус-уран кинигэлэр

Олоҥхо оҕолорго серия

"Күн Дьөһөгөй Айыы"

"Колымская лошадь"

"Сахалар сылгыны хайдах туһаналларай?"

2. Методическай литература

"Аахпыттан суруйуу, диктант текстэрэ"

Литература уруоктарыгар сиэр-майгы үөрэҕэ

Олоҥхону оскуолаҕа үөрэтии

"Төрөөбүт тыл уонна литература" сурунаал

"Учуутал аргыһа" хаһыат.

"Кэскил" оҕо хаһыата

"Хатан" сурунаал

3. Тылдьыттар

Орфографическай тылдьыт

Быһаарыылаах кылгас тылдьыт

Ойуулаах тылдьыт

Темаларынан былааннааһын барылаКүнэ-дьыла,

чааһа

Тема

Сыала-соруга

Туһаныллар литература

Дьиэҕэ сорудах

Бала5ан ыйа - Улуу Суорун ыйа

4 ч.

Киирии

Агрокурс сыалын-соругун, сыллааҕы үлэ былаанын билиһиннэрии

Ынах-сүөһүнү сааһынан араарыы

Ынах сүөһү сааһынан уратылаһар тылларын билии.

Тылдьыт

Хатан № 5 2012

</<font face="Times New Roman, serif">Дьиэҥ сүөһүтүн сааһын быһаар.

Ынах-сүөһү өҥө-дьүһүнэ

Сылгы өҥүн быһаарар тыллар ынах сүөһүгэ туттуллубаттарын өйдөтүү.

Ойуулаах тылдьыт

Ынах аатыгар өҥүнэн ааттаммыт ааттары билэн кэлии.

Остуоруйа айарга холонуу.

Айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы

Ситэрии

Алтынньы - Хотой Айыы ыйа

4 ч.

Ынах-сүөһүгэ туттуллар тэрил

Эргэрбит тыллар суолталарын быһаарыы. Олохтоох бастыҥ ыанньыксыттары билиһиннэрии.

Сэбэһэ, төрө, үрүө уо.д.а.

Ынах-сүөһү туһунан таабырыннары сурунан кэл.

Диктант

Ылбыт үөрүйэхтэри чиҥэтии

Аахпыттан суруйу уонна диктант тиэкистэрэ

Үрүҥ ас арааһын төһө элбэҕи билэргинэн суруйан аҕал.

Ынах-сүөһүттэн ылыллар ас-таҥас

Саха сүөһүлээх эрэ буолан аһаан-таҥнан олорбута диэн өйдөбүлү иҥэрии

Күөрчэх, суорат, үүт уо.д.а.

Муос ытык, хабах суумка.

Сөбүлүүр үрүҥ аһыҥ рецебин суруйан аҕал.

Оонньуу "Дьиктилээх хонуу"

Ынах-сылгы туһунан ылбыт билиини чиҥэтии

Дуоска, проектор.

Сэтинньи - Байанай ыйа

4 ч.

Сахалыы булт тэрилэ

Олохтоох бастыҥ, аатырбыт булчуттары сырдатыы. Булт араас ньыматын туһунан билиһиннэрии

Краеведческай музейга сылдьыы

Хатан 2012 №12

Сахалыы булт тэрилинэн бултааһыны ойуулааһын.

Аахпыттан суруйуу

Санааны сатаан сааһылаан суруйар үөрүйэҕи иҥэрии.

Аахпыттан суруйу уонна диктант тиэкистэрэ

Балыктааһын арааһа

Дойду аайы араас бултуур, балыктыыр ньыманы сырдатыы, билиһиннэрии

Муҥхалааһын, күөгүлээһин, илимнээһин ойуулара, хаартыскалара.

Чугас дьоҥҥут, бэйэҕит балыктаабыккыт туһунан суруйан аҕалан көмүскээһин.

Презентацияны иһитиннэрэн көмүскээһин

Дьон иннигэр саҥарар үөрүйэҕи иҥэрии, сатаан сааһылаан саҥарар дьоҕуру сайыннарыы

Проектор

Ахсынньы - Билгэ Хаан ыйа

4 ч.

Муҥхалааһын, куйуурдааһын уратыта, тэрилэ

Саҥа тыллары билиһиннэрии.

Быһаарыылаах тылдьыт

Хатан 2013 № 1

Словарнай диктант

Ылбыт үөрүйэхтэри чиҥэтии

Орфографическай тылдьыт

Илим чаастарын суруйан кэлии, илими аҕалыы

Илиминэн балыктааһын

Орденнаах бастыҥ балыксыт Слепцов К.П. туһунан билиһиннэрии.

Илим, хотоҕос, таастыган аныгы уонна урукку.

Муус үрдүнэн балыктааһын туһунан аҕаларыттан, эһэлэриттэн, убайдарыттан суруйан кэлэн кэпсииргэ бэлэмнэнии.

Дьиэҕэ үлэни истии.

Киһи кэпсээнин сатаан уустаан-ураннаан сааһылаан суруйуу

Тохсунньу - Таҥха ыйа

3 ч.

Күөгүлээһин, туулааһын

Дьыл кэминэн араастык балыктааһын туһунан билиһиннэрии.

Күөгү, туу.

Туу туһунан таабырыннары билэн кэл.

Аахпыттан толору суруйуу

Санааны сатаан сааһылаан суруйар үөрүйэҕи иҥэрии.

Аахпыттан суруйу уонна диктант тиэкистэрэ

Сыаҥааны хайдах бултуулларын билэн кэлии.

Быараҕас, сайыаска диэн тугуй

Олохтоох диалект, түөлбэ тыл уратытын быһаарыы

Өйтөн суруйууга бэлэмнэнии

Олунньу -

Одун Хааны ыйа

4 ч.

Өйтөн суруйуу "Балыксыт диэн уустук идэ".

Төрөөбүт тылы таба туһанан сахалыы сөпкө суруйуу.

Оҕолор оҥорбут видеопрезентациялара.

Балык диэн тыллаах өс хоһооннорун, балык туһунан таабырыннары, уус-уран тэҥнээһиннэри булан сурунуу.

Саха сирин балыктара

Саха сиригэр, Халымаҕа уонна Өлөөкөҕө үөскүүр балыктар сахалыы ааттарын билии

Олохтоох балык арааһа

Хатан 2012 №6

Сорудахтаах диктант

Ылбыт билиини, үөрүйэҕи иҥэрии, чиҥэтии.

Аахпыттан суруйу уонна диктант тиэкистэрэ

А.Е.Кулаковскай "Кэччэгэй баай" хоһоонугар туттуллубут балык ас арааһын сурунуу.

Балыктан ас мааныта

Эргэрбит тыллар суолталарын быһаарыы

Балыктан астаммыт ас

Оонньуу " Балыкчааным барахсан"

Ылбыт билиини, үөрүйэҕи иҥэрии, чиҥэтии

Проектор, дуоска.

Кулун тутар- Дьөһөгөй ыйа

3 ч.

Сылгыны сааһынан араарыы

Киһи эрэ буолбакка сылгы эмиэ сааһынан арахсарын өйдөөн, саҥарар саҥаҕа сөпкө туттуу.

Хаартыскалар, ойуулар, кинигэлэр. Кылгас быһаарыылаах сахалыы тылдьыт.

Олоҥхолорго бухатыыр миинэр атын сааһын быһаарыы

Аахпыттан суруйуу "Сайын тоҕо кылгаһын туһунан".

Тыл суолтатын өйдөөн, тылы сатаан туттуу.

Амма Аччыгыйа "Сааскы кэм" романа

Дьиэҕитигэр баар сылгыгыт өҥүн быһаарыы.

Сылгы өҥө-дьүһүнэ

Сахалыы өҥү-дьүһүнү быһаарар тыллары кытта билсиһии.

Оскуола базатыгар баран сылгылар өҥнөрүн көрдөрүү.

Уус-уран литератураттан, хаһыаттан, сылгы өҥүн бэлиэтиир тыллаах этиилэри суруйуу.

Муус устар - Айыыһыт ыйа

4 ч.

Олоҥхо тылыгар туттуллубут сылгы өҥүн-дьүһүнүн бэлиэтиир тыллар - кэккэлэтии ньымата.

Кэккэлэтии ньыматын таба туһанан уус-ураннык саҥара үөрэнии.

"Сахалыы олоҥхолор оҕолорго" кинигэлэр.

Сөбүлээбит айымньыҥ атын ойуулаан аҕал.

Сылгы тэрилэ

Былыргы өбүгэ туттубут малын-салын билии. Саха атын симэҕин кистэлэҥин таайыы.

Краеведческай музега сылдьыы

Сылгы тэрилин бэлиэтиир тыллаах өс хоһооннору, таабырыннары булан суруйуу

Оонньуу - таайбараҥ "Ат тэрилэ, симэҕэ".

Ылбыт билиини чиҥэтии

Проектор, интерактивнай дуоска.

Ребустары айан оҥорорго холонуу

Сылгыттан ылыллар ас-таҥас

Саха төрүт аһын аһыаҥ-уһун үйэлэниэҥ!

Проектор, интерактивнай дуоска, сиэл оҥоһуктар.

Талан ылбыт темаҕа кылгас иһитиннэрии суруйан аҕалыы

Ыам ыйа- Иэйэхсит ыйа

4 ч.

Бэлэмнэммит иһитиннэриилэри истии, ыйытыы биэрэн сыаналааһын

Чинчийэр, ырытар, суруйар, көрдүүр, ирдиир дьоҕуру сайыннарыы

Хаартыскалар, ойуулар, бэлэмнэммит презентациялар.

Аахпыт айымньыларыгар баар аттар анал ааттарынан таайбараҥ толкуйдааһын.

Сыллааҕы хатылааһын

Сыллааҕы үөрэппити чиҥэтии

Сылы быһа үөрэппит тематтан талан ылан биир сөбүлээбит темаҕа презентация бэлэмнээһин

Презентация көмүскээһин

Толкуйдуур, айар, саҥарар дьоҕуру сайыннарыы.

Проектор, дуоска.

Түмүк ситиһиилэр.

5 кылааһы бүтэрэр үөрэнээччи төрөөбүт тылын туттар эйгэтэ лаппа кэҥиэхтээх,норуот бүттүүн кэпсэтэр тылын ылыныыта саҕаланыахтаах. Кини тыла-өһө оонньуунан ,киинэнэн, оскуола үөрэҕинэн уонна олохтоох теманан эрэ муҥурданарын ааһан Саха сирин, төрөөбүт айылҕатын ,нэһилиэнньэтин олоҕун, тыа хаһаайыстыбатын,норуот культуратын уо.д.а. тустарынан билэр, ис хоһоонноохтук иҥнигэһэ суох кэпсиир, холбоһон кэпсэтиигэ кыттар, көҕүлэһэр буолуохтаах.

Саҥарарыгар утумнаан-ситимнээн этэри сатыахтаах, кэпсээнин ис хоһоонун таба биэрэр курдук сөптөөх тыллары булуохтаах,тоҕоостоох түгэннэргэ төрөөбүт тылын ,ордук этигэн өттүн сэдэхтик да буоллар туһаныахтаах,эбэтэр кэпээнин биллэ тупсарар курдук туттуохтаах, оттон литературнай айымньыны ааҕарыгар өбүгэ төрүт дьарыгын туһунан бэлиэтиир тылларга мунаарыа суохтаах. Истээччигэ тиэрдэр курдук уус ураннык, умсугута кэпсиэхтээх.

Билиҥҥи тылга үөрүйэҕин таһынан эргэрбит тыллары билиэхтээх уонна былыргы төрүт өбүгэтин олоҕун-дьаһаҕын өйдүүр буолуохтаах.Үөрэнээччи литературнай тыл үөрүйэхтэрин ылыныыта бигэтийэн иһиэхтээх. Диалектнай тыллары тумнан литературнай эквиваленнарынан солбуйары өйдүөхтээх.Этиилэрэ бэйэ-бэйэлэриттэн утумнаах-ситимнээх буолуохтаахтар.

Үөрэнээччи дьүһүннээн, хоһуйан этэр кылгас уус-уран ойуулааһыннаах этиилэри эмиэ оҥортуур буолуохтаах.

Компьютер нөҥүө проектааһыны, видеопрезентацияны таҥан оҥорору сатыахтаах.

Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ.

• Бу программаны үөрэтии кэмигэр оҕо маннык ытык өйдөбүллэри иҥэриннэҕинэ төрөөбүт тыла сайдарыгар бэриниилээх,эппиэтинэстээх буоларыгар,бэйэтин кыаҕын толору туһанарыгар эрэниэххэ сөп.

• Өбүгэ төрүт дьарыга, тыа үлэтэ сомоҕолуур күүс буоларын өйдүүр.

• Дьаныардаах үлэ - албан аат, чиэс-бочуот буоларын итэҕэйэр.

• Төрөөбүт түөлбэ төрүт айылгыта ,үйэлээх үгэһэ киэн туттарга холобур буоларын өйдүүр.

Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ

Бэйэни салайынар -дьаһанар сатабыл.

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар ,сатаан былаанныыр ,туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр.

Тылы сэрэйэр дьоҕуру сайыннарыы.Бэйэтин сааһыгар сөп түбэһэр тиэкиһи тылынан да суругунан да таҥар буолуохтаах.

Тылын сайыннарар баҕаны үөскэтии.

Хонтуруолланыы

Билэр-көрөр сатабыл. Сүрүн үөрэнэр сатабыл.

Билиини-көрүүнү кэҥэтэр араас матырыйаалы туһаныы.

Билиини сааһылааһын

Тобулук өйү сайыннарар үөрүйэхтэр.Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн ,өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор:тэҥнээһин,ырытыы,холбооһун,түмүктээһин,ханыылатан сааһылааһын,майгыннатыы,сааһылаан ситимнээһин.

Бодоруһар сатабыл.

Бииргэ үлэлиир үөрүйэх-пааранан,бөлөҕүнэн,хамаанданан.

Кэпсэтэр үөрүйэх.

Кэпсэтии сиэрин тутуһар үөрүйэх. .

Төрөөбүт тылы, культураны үөрэтии предметин ис хоһооно

Төрөөбүт тылы үөрэтии ис хоһоонугар маннык сүрүн научнай хайысхалар киирэллэр:

1.Бодоруһуу култуурата.

2.Саҥа көрүҥэ:истии,саҥарыы,ааҕыы,суруйуу.

3.Сурук-бичик култуурата:таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ.

4.Ситимнээх саҥаны сайыннарыы

5. Саха о5ото кыра сааһыттан норуотун тылын, культуратын этигэр - хааныгар иңэрэн, төрөөбүт буоруттан силистээх мутуктаах, саха норуотун салгыыр, урааңхайы ууһатар киһи буола улаатарыгар олук ууруу.