Уруок таһынан дьарыктар. Сыахай, Аптаах тиэстэ, Эгэлгэ(туос оҥоһук)

Васильева Валентина Даниловна

Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалаах нэһилиэгэр олунньу 11 күнүгэр элбэх оҕолоох тыа ыалын дьиэ кэргэнигэр бэһис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Үлэһит ыалга төрөөбүт буолан үлэҕэ мискиллэн, уһаарыллан иитиини ааспыта. Оскуола кэннэ Магаданнааҕы педагогическэй институту кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. Идэтинэн алын кылаас учуутала. Харбалаах орто оскуолатыгар Саха республикатыгар олорор норуоттар культураларын предметин утумнаахтык үөрэтэр. Ону таһынан оҕолору уруок тас өттүгэр куруһуогунан дьарыктанар.

</ Валентина Даниловна уруок тас өттүгэр оҕону иитэр-уһуйар дьарыктарын Харбалаах оскуолата экономическэй хайысхалаах буоларын быһыытынан, оскуолаҕа ыытар үлэлэрин барытын экономикаҕа сыһыанныыр. Ыытар уруоктара төрүт культура буоларын да быһыытынан олох-дьаһах тематыгар бигэтик киирэллэр. КНРС (Я) хас биирдии уруога экономикаҕа судургу сибээстээҕэ. Өбүгэ саҕаттан олох хайдах хааман сайдыбыта билиҥҥи олоххо тэҥнээн көрөн сыанабыл оҥорон урукку олох хайдаҕын билэллэр.

Кыра кылаас уонна орто сүһүөххэ үөрэнэр оҕолорго анаан проект уруоктары, былаан оҥостон киллэрэн ыыталлаабыта, оҕо өйүгэр-санаатыгар, тутан-хабан, бэйэтэ быһаарсан, түмүк таһааран дьон иннигэр быһаара үөрэнэрэ оҕоҕо элбэх сатабыл көрүҥнэрин иҥэрэр. Уруоктарын темаларын бэйэлэрин олохторуттан, дэриэбинэ иһиттэн таһаарар. Ол курдук: "Сиир килиэппит сыаната", "Окко былдьаһыктаах күн", "Идэһэ күнэ", "Кинигэни таптыаҥ - элбэх билиилэниэҥ", "Хортуоска - иккис килиэп", "Нэһилиэкпит үтүө-мааны дьоно", "Оскуолаҕа туттар тэрилим сыаната", "Тэлгэһэбэр эмтээх от арааһа", "тоҕус муора улаҕатынан". Бу уруоктарга кылаас оҕолорун бөлөххө арааран, араас хайысханан, холобур, "Сиир килиэппит сыаната" темаҕа:

Бастакы бөлөх - элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ сылдьар (төһө килиэп күҥҥэ, ыйга, сылга сиэнэрэ);

Иккис бөлөх - аҕыйах кэргэннээх ыалга сылдьар;

Үһүс бөлөх - бэйэтэ килиэптэнэр ыалга-күҥҥэ хас килиэпбуһара, 1 куултан төһө килиэп тахсара, сыаната хайдаҕый о.д.а.

Төрдүс бөлөх - маҕаһыыҥҥа баран, лотуок диэн тугуй, төһө килиэп күҥҥэ, ыйга сылга кэлэрэ, атыыһыт аата.

Оҕолор информация хомуйаллар, хас биирдии бөлөх иһитиннэрии оҥорор. Түмүккэ оҕолору бэлэмнээн дьон иннигэр тахсан доклад быһыытынан коллективно көмүскүүллэр, боппуруостарга эппиэттиллэр. Манна оҕо улахан дьону кытары наадатын быһаарса үөрэнэр, үлэтин түмүгүн сыаналыыр.

Валентина Даниловна оскуолаҕа үлэтин иккис хайысхатынан уруок тас өттүгэр ыытар куруһуоктара буолаллар:

• Папье-маше "Отонноох оҥоойук"

• Кукольнай театр - "Чуопчаарылар"

• Тестопластика - "Туорахчаан"

• Туос - "Эгэлгэ"

• Күлүк театра - "Ыйчаан"

• "Сыахай" куукула оҥоруу

• Хабылык, хаамыска - остуол оонньуута

Ыытар куруһуоктарыгар бары үлэҕэ туһаайыылаахтар,оҕолорго бэйэлэригэр көрдөрөн, тэҥҥэ үлэлэтэн, сыаналааҕы баар гынарга уһуйар.

Кукольнай кружокка сылдьар оҕолор папье-маше ньыматын баһылаан, бэйэлэрэ кукла оҥорон, сыанаҕа тахсан саҥарар дьоҕуру баһылыыллар.

Тестопластикаҕа дьарыгырар оҕолор араас фигура, хартыына оҥорору таһынан бэйэлэрэ тиэстэлэрин бэлэмнэнэн кэрэ эйгэтин дизайныыр, айар сатабылы ылаллар.

Туос оҥоһукка оҕо өбүгэ үгэһин салҕааччы буолар, туоһу сөптөөх кэмҥэ сиэри-туому тутуһан хаһаанарга, сатаан астыырга үөрэнэн хайдах туттары, туостан хайдах тутан олорон дьарыктанар сатабылы ылыналлар. Айылҕа нарын эрээри олус үлэлээх матырыйаалыттан араас бэйэлээх сувенирдары оҥорон дьоҥҥо үөрүүнү бэлэхтииллэр.

Күлүк театрга сатаан фигураны кырыйтаран, холботолоон куукула оҥорорго үөрүйэҕи ылар. Ол куукулатын саҥатын кытта тэҥҥэ хамсатар дьоҕуру баһылыыллар. Араас айымньылартан дьоҕус постановкалары туруоран оҕолору үөрдэллэр.

Валентина Даниловна үрдүкү кылаас уолаттарыгар "Сандалым астара" элективнай кууруһугар ордук уолаттар дьаныһан сылдьаллар. Остуол киэргэтэр бэрээдэктэн саҕалаан ас арааһын астаан бүлүүдэҕэ киэргэтэллэр. Ол быыһыгар көтөрү-куһу, куобаҕы, балыгы астыырга үөрэнэн, сахалыы ттыыҥҥа үөрүйэҕи ылаллар.

Өбүгэ үгэһин салҕааччы диэн өйдөбүлгэ Валентина васильевна утумнаахтык оҕолору остуол оонньууларыгар дьарыктыыр. Хабылык, хаамыска, сонор, тырыыҥка курдук оонньуу ньымаларын баһылаан оҕолор кэккэ ситиһиилэрдээхтэр. Кыра кылаастан саҕалаан оһуохайга, тойукка, чабырҕахха үөрэтиини тиһигин быспакка ыытар.

Билигин "Сыахай" диэн темалаан проект саҕалаата. Манна алтыс, сэттис кылаас оҕолоро уолуттан кыыһыттан тутулуга суох сылдьаллар. "Сыахай" дьарыгын сүрүн сыала: сахалыы көстүүлээх куукулалары, каркаснай ньыманан оҥоруу буолар. Манна төрөппүт сыстан үлэлэһэр, былааннаһар. Ол курдук таҥас, симэх оҥоруу оҕо уонна төрөппүт биир сүбэлээх буолууларыгар олук уурар. Оҕо уонна ийэ илиилэринэн айан таһаарыылара оҕо иитиитигэр үчүгэй өрүтү биэрэрэ саарбаҕа суох.

Ити курдук Валентина Даниловна сылын аайы саҥа хайысха киллэринэн, оҕо болҕомтотун тардан үлэлиирин олус сөбүлүүр, оҕо иитиитигэр кэрэ эйгэтин, сахалыы тыыны иҥэрээччи киһинэн буолар. Кэлэр өттүгэр туойунан дьарыктанар баҕалаах.

Николай Якутскай аатынан Харбалаах орто оскуолатын эбии үөрэхтээһин солбуллубат уһуйааччыта Васльева Валентина Даниловна 28 сыл педагогическэй ыстаастаах, Үрдүкү категориялаах учуутал, Саха республикатын үөрэҕириитин туйгуна.