Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолданудың негізгі кезеңдері, баяндама

Шымкент қаласы № 51 жалпы орта мектебі

І деңгей мұғалімі, информатика пәні мұғалімі Пернеева Айжамал Амангелдиевна

Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолданудың негізгі кезеңдері

Оқу үдерісінде сыни ойлауды дамытуға ерекше назар аудару қажет, себебі ол медиабілімнің маңызды құрамы болып саналады. Әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс барысында ақпаратың пайдасыз және толық емес болуы мүмкін, егер де сол фактілер мен оқу көлемімен ғана шектеліп, оның себеп-салдарын анықтамай қала беретін болсақ, оқушына ештеңеге үйретпейміз. Оқулықтағы білім көлемін түсіндіріп қоймай, оқушының ойлауын дамыту сабақта негізгі мақсат болуы тиіс. Енді осы ақпаратты оқушы қалай өмірде қолдана қолдана алады, жүйелейді, қажетіне қалай жаратады? Әртүрлі бағытта, ақпарат көздерін қолдануда сыпайлық таныта отырып, жалпы қабылданған шындықты айта отырып, өз көзқарасын анықтай алуға, соны дәлелдей алатын баланы тәрбиелеуіміз қажет.

Негізінде, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту - үш бөлімнен тұрады:

ұғыну, жаңа ой-пікірдің туындауы

І бөлім шақыру (evocation). Оқытудың нәтижесінің болмауы, мынадай мән-жайлармен түсіндіріледі. Мұғалім оқыту процесін құрастырады, оқыту үрдісін негізге ала отырып, алдын ала қойған үлкен мақсаттарды орындау үшін оқушылармен жұмыс жасалады. Шынында да, мақсатты мұғалім алдын ала қойып, оны нақты жобалайды, оқу үдерісінің кезеңдерін анықтайды, түрлі критерийлер мен оның нәтижелілігін және диагностикалау тәсілдері арқылы жоспарлауға мүмкіндік береді.

Көптеген атақты ғалымдардың өздері зерттеулерінде құрастырушылық әрекет арқылы оқушының өздеріне ішкі қажеттіліктер үшін мақсат қойдыруға мүмкіндік беру керек деп санайды. (Дж. Дьюи, Б. Блум және басқа да). Тек осыдан кейін ғана мұғалім мақсаттарға қол жеткізу үшін тиімді әдістерді таңдайды. Еске алайық, біз нені жақсы меңгереміз? Белгілі бір тақырып туралы қазірдің өзінде бір нәрсе білеміз. Бізге оңай шешім қашан қабылдауға болады? Біз бір зат жасау үшін, алдымен тәжірибесіне, құрылымына қарап, содан кейін барып жасалады.

Сонымен, бірінші, егер оқушыға талдау жасауға мүмкіндік берсек, ол сол білетін оқыған тақырып туралы ізденіп, зерттейді, оны жасау үшін қосымша стимул туындайды, өз мақсаттарына жетуге деген талпыныс пайда болады. Бұл міндет шақыру (evocation) кезеңінде шешіледі.

Екінші міндет, оқушының танымдық белсенділігін арттыру міндеті болып табылады. Көбінесе кейбір оқушылар сабақта зияткерлік күш-жігерін көрсете бермейді, басқалардың осы тапсырманы орындау сәтін күтеді.

Сондықтан шақыру кезеңінде әркім өз мақсатының өзекті екенін тәжірибеде қолдану арқылы іске асыруға қатысу, бөлімнің шақыруын жүйелеу маңызды болып табылады. Оқушы үшін біріншіден жиналған ақпараттың түсініктілігі осы құрылымға енуі мүмкін барлық пікірін: "дұрыс" және "дұрыс емес" пікірлерді қоса есептеу нәтижесінде пайда болады. Екінші жағынан, реттеуді, айтылған пікірлерді көруге мүмкіндік береді. Қарама-қайшылықтарды, түсініксіз сәттерді анықтайды, бағыттарын іздеу, зерттеу барысында жаңа ақпаратқа қол жеткізеді. Яғни әрбір оқушыда жеке бағыттар пайда болуы мүмкін. Оқылып отырған тақырыптың қай жеріне көңіл аудару қажет, қай ақпаратты анықтап, дұрыстығына көз жеткізу қажет екендігін оқушы өзі анықтайды

Іске асыру үдерісіндегі шақыру бөлімі:

1. Оқушылар өздерінің көзқарастарын оқытылатын тақырыптар бойынша еркін түрде жеткізе алады, қателесу барысында мұғалімнің түзетуінен қорықпайды.

2. Кез келген айтылымның ары қарай жұмыс істеу үшін маңызды екеніне, бұл ретте "дұрыс" немесе "дұрыс емес" деген пікірдің жоқ екеніне көздері жетеді.

3. Топтық және жеке жұмыстың үйлесімділігі. Жеке жұмыс әр оқушыға өз білімі мен тәжірибесін өзектендіруге мүмкіндік береді. Топтық жұмыс басқалардың пікірін естуге, өз көзқарасын баяндауға мүмкіндік береді. Пікір алмасу жаңа, күтпеген идеялар әзірлеуге ықпал етеді. Пікір алмасу арқылы қызықты сұрақтардың пайда болуына, сондай-ақ ынталандыру зерттеу, жаңа материалдарға жауап іздеуге тырысады. Сонымен қатар, кейбір оқушылар өз пікірін мұғалімге немесе үлкен аудиторияға мазмұндауға қорқады. Осындай оқушылар шағын топтарда жұмыс істеу арқылы өз ойларын іркілмей айтуға мүмкіндік алады, өздерін анағұрлым жайлы сезінеді.

Мұғалімнің бұл кезеңдегі жұмысының рөлі оқушыларды ынталандырумен қатар, қазірдің өзінде білетін, зерттелетін тақырып бойынша топтарда пікір алмасуға, оқушылардан алынған ақпаратты талдау және жүйелеу болып табылады. Бұл ретте олардың жауаптары дәл емес немесе дұрыс емес болған жағдайларда да сынамау керектігі маңызды. Осы кезеңде маңызды ереже: "Оқушының кез-келген пікірі құнды". болып табылады.

Ұстаздарға, өз оқушылары алдында шыдамды тыңдаушының рөлінде болу өте қиын. Біз олардың іс-қимыл әрекетін түзетуге, сынауға, әдепті болуға үйретуге дағдыланып қалғанбыз. Осы әдеттен арылу үшін және қиындықтар болмас үшін педагогикалық технология режимінде жұмыс істеу барысында сын тұрғысынан ойлауды дамытуды қолдану болып табылады.

Кейде жағдай мәлімделген тақырып оқушыларға таныс емес, жеткілікті білім мен тәжірибесі болмауы мүмкін. Мұндай жағдайда оларға пайымдаулары мен ойлауы арқылы жорамал немесе болжау мүмкіндігі туралы затты, объектіні зерттеуіне мүмкіндік беру. Бұл мүмкіндіктің табысты іске асырылған жағдайында бөлімнің бұл шақыруы, оқушылар арасында жаңа ақпарат алу барысында үлкен бір серпіліс жасауға мүмкіндік береді.

Ұғыну, мазмұндау бөлімі: (realization of mening) Мектептерде жаңа тақырыпты түсіндіруде бұл бөлім көп уақытты алады. Көп жағдайларда жаңа тақырыпты мазмұндау мұғалімнің түсіндірілуімен іске асады. Оқу барысында материалды бейне фильм арқылы немесе компьютерлік оқыту бағдарламалары арқылы түсіндіру өте аз қолданылады. Ұғынау, мазмұндау үдерісі кезінде оқушылар жаңа ақпаратпен байланыс жасайды. Жаңа тақырыпты тыңдау және жазу арқылы жылдам мазмұндау оның мағынасын түсіну мүмкіндігін шектейді.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту шарттарының бірі оқылатын материалды түсіну кезінде қадағалау болып табылады Дәл осы міндет негізгі оқыту процесіндегі ұғыну, мазмұндау бөлімі болып табылады. Маңызды сәт жаңа тақырып бойынша жаңа ақпарат алу. Егер ұғыну бөлімі кезінде оқушылар өз бағыттарын анықтай алатын болса, онда мұғалім оқытуды түсіндіру барысында күтілген нәтижеге қол жеткізеді, қойылған сұрақтарға сәйкес жауаптар ала алады. Жұмысты ұйымдастыру осы кезеңде әртүрлі болуы мүмкін. Бұл әңгіме, лекция, жеке, жұптық немесе топтық оқу және бейнематериал көру.

Кез-келген жағдайда, ол жеке қабылдау және ақпаратты қадағалап отыру. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының авторлары айтады: «Ұғыну, мазмұндау бөлімінің негізгі міндеті оқушылардың белсенділігін арттыру, олардың қызығушылығы мен танымын дамыту». Мұнда маңызды сәт іріктелген материалдың сапалылығында. Кейде жұмыс барысында оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігі әлсірейді. Біріншіден, ақпаратты қамтитын жаңа тақырып оқушының күткеніндей жауап болмауы мүмкін. Олар тым күрделі немесе «мүмкін емес» жауаптарды қамтуы мүмкін. Бұл тұрғыда бірнеше оңай ұйымдастырылған зерттеулер жасау арқылы сыни тұрғыдан ойлануға мүмкіндік беру. Психологиялық қабылдау ерекшеліктерді ескере отырып, арнайы дәрістер арқылы, сыни түсіну тәсілдерін қолдануға ынталандыру, белсенділіктерін арттыру қажет. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқушыларды әлдеқайда көп дәрежеде ынталандырады, сыни ойлану, жаңа ақпаратты жылдам қабылдап, тез ойлану үдерісіне бейімдейді. Осылайша, оқу барысында оқушылар түсініксіз жағдайларды сараптап, маңызды бөлімді белгілеп қосымша ақпарат көздеріне жүгінуге болатындығына көз жеткізеді.

Екіншіден, мұғалім әрқашан ықтимал тәсілдерді пайдаланады. Бұл мәселелер бойынша түсіндіру барысында баяндау, қызықты фактілер мен пікірлерді, графикалық материалдарды ұсына алады. Сонымен бірге, ойдан шығарылғандарды оқу тәсілдерін қолдануға болады. Жаңа тақырыппен танысу барысында мақсаттар қою алынған білім нәтижесінде жүзеге асырылады. Оқушылар алдын қойылған сұрақтарға жауап беріп, алғашқы кезде туындаған қиындықтарды шешуге атсалысады. Бірақ барлық сұрақтарға жауап алмауы да мүмкін. Бұл жағдайда мұғалім оқушыларды ынталандыра отырып, жауап іздеу, жаңа сұрақтар қою, ақпаратты дұрыс қолдануға бағыттауы өте маңызды

Сабақтың мазмұнын түсіну бөлімі:

1. Жаңа ақпаратпен байланысты жүзеге асырылады.

2. Бұл ақпаратты қазірдің өзінде қолда бар білім мен тәжірибемен салыстыруға тырысады.

3. Өзінің назарын бұрын туындаған мәселелер мен қиындықтарға аударады

4. Түсініксіз болған жағдайларға көңіл бөледі .

5. Жаңа ақпаратқа назар аудару, қандай аспектілері қызықты және неге.

6. Оқығанды, естігенді талдау және талқылау

Оқытушы осы кезеңде:

1. Жаңа ақпараттың тікелей көзі болуы мүмкін. Бұл жағдайда ол анық және тартымды баяндалған болуы тиіс.

2. Егер оқушылар мәтінмен жұмыс жасаса, мұғалім олардың белсенділігінің деңгейі мен зейінділігін қадағалайды.

3. Мәтінмен жұмыс ұйымдастыру үшін мұғалім әр түрлі тәсілдерді ұсынады.

3. Рефлексия (reflection). Роберт Бустром кітабында "шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау" деп атап өтеді: "Ойлаудың ерекше түрі рефлексия... Рефлексиялық ойлау дегеніміз, сіздің көңіліңізді, ойыңызды шоғырландыру. Ол - мұқият өлшеу, бағалау және таңдау дегенді білдіреді ".

Рефлексия үдерісі кезіндегі ақпарат жаңа, меншікті болып табылады. Алғашқы екі бөлімнің функцияларын талдай отырып, сын тұрғысынан ойлауды дамытуға қорытынды жасауға болады, бұл, шын мәнінде, рефлексивті талдау және барлық жұмыс бөлімінің кезеңдерін бағалау. Алайда, рефлексия бөлімінде шақыру және іске асырудың функциялары бар. Үшінші бөлімде рефлексия оқушылар мен мұғалімдер қызметінің негізгі нәтижесі болып табылады.

Рефлексивті талдау жаңа материалдың мағынасын құру, одан әрі бағытты оқыту (бұл түсінікті, бұл түсініксіз, бұл туралы білу қажет, осы мәселе бойынша жақсы болар еді, сұрақ қою және тағы басқа). Рефлексия жазуда вербальды шашыраңқы ой, санасында өз бетінше пайымдау, құрылымдау, жаңа ақпаратты білуге ұмтылуға болады. Туындаған мәселелер немесе күмән шешілуі мүмкін. Сонымен қатар, пікір алмасу бойынша оқыған немесе естігенді бар мүмкіндікті сезініп, әр түрлі бағалау, мазмұны бойынша ерекшелеуге болады. Кейбір оқушылар мүлде басқаша пайымдауы мүмкін. Басқа да пайымдаулар қажеттілікті пікірталас тудырады. Кез-келген жағдайда, рефлексия сыни ойлау дағдыларының белсенді дамуына ықпал етеді.

Сонымен, Сыни ойлауды дамыту технологиясы кезінде рефлексияны іске асыру механизмдері қандай?

- Бар білімдерін өзектендіру, қиындықтар мен олқылықтарды анықтау, тұжырымдау. Нәтижесі - оқу қызметінде нақты мақсаттар қою.

- Жаңа ақпаратпен танысу, оны салыстыру қолда бар білімді байланыстыру, бұрын қойылған сұрақтарға жауап іздеу, анықтау қиындықтар мен қайшылықтарды түзету

- Жиынтықтау және жүйелеу, жаңа ақпарат, оны бағалау, бұрын қойылған сұрақтарды тұжырымдау, сұрақтар қою, оқу барысында жаңа мақсаттарға жету болып табылады.

Шымкент қаласы № 51 жалпы орта мектебі

І деңгейдегі информатика пәні мұғалімі Пернеева Айжамал Амангелдиевна

</

Сын тұрғысынан ойлау технологиясын

қолданудың негізгі кезеңдері

2016 жыл