7


  • Учителю
  • Жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі

Жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

Бекітемін: ______________ Күні: 12.01.2016ж Сыныбы: 6 "б"

Пәні: Биология

Сабақтың тақырыбы: Жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі туралы мағұлмат беру

Тәрбиелілік: Оқушыларды жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі туралы білуге

тәрбиелеу

Дамытушылық: Оқушылардың жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі туралы

ой - өрісін дамыту

Сабақтың түрі: Дәстүрлі

Сабақтың көрнекілігі: плакат

Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысын тексеру
II. Үй тапсырмасын тесеру

1. Мүктерді зерттейтін ғылым қалай аталады?

2. Мүктер негізінен қандай жерлерде өседі?

3. Ризоид деген не?

III.Жаңа сабақ

түрлерінің саны жағынан гүлді өсімдіктерден кейінгі екінші орында. Дүние жүзі бойынша олардың 22 000-нан 27 000-ға дейін түрлері бар.

жер бетінің барлық жерлерінде кездеседі. Әсіресе ылғалы мол жерлерде бітік өседі. Орманның батпақты жерлерінде мүктер жер бетін тұтас жауып тұрады. Мүктерді ағаштан салынған үйлердің шатырынан, ағаш діңдерінен, тауардың, жартастардың бетінен көреміз. Мүкті ағаштардың сынып түскен бұтақтарынан, тіпті терең тұщы сулардың түбінен кездестіруге болады. Климаты аса қатал Арктика мен Антарктиданың бірқатар аудандарында жоғары сатылары өсімдіктерден тек мүктер ғана өседі. Мүктерді зерттейтін ғылымды «бриология» (грекше «брион» - мүк, «логос» - ғылым) дейді.

- аласа болып өсетін көпжылдық, сирек жағдайда біржылдық өсімдіктер. Мүктердің биіктігі бір миллиметрден 70 сантиметрге дейін жетелі. Денесі жапырақ пен сабаққа бөлінбейтін, тақташа тәрізді қарапайым құрылысты мүктер де бар. Бірқатар мүктердің өсімді мүшесі тармақталып, жерге төселт өседі. Басым көпшілігінің сабағы мен жапырағы болады. Оларда тамыр болмайды. Тамырдың қызметін ризоидтары (грекше «риза» - тамыр, «эйдос» - түрі) атқарады. «Ризоид» - бірнеше тұратын жіңішке жіп тәрізді сыртқы қабықтың өсіндісі. Ризоид арқылы өсімдік топырақтан суды және онда еріген минералды заттарды бойына сіңіреді.

Мүк сабағының сыртын бір немесе бірнеше қатар тұратын қабықша жауып тұрады. Бұл хлорофилдері болмайды. Қабықшаның астында хлоропластарға толы, жақсы жетілген фотосинтездеуші ұлпа орналасады. Өткізгіш, тірек, қор жинаушы және жабын улпалары нашар жетіген. Су мен минералды заттардың сабақ бойымен тасымалдануы өткізгіш үлпалардың қатысуымен жүзеге асады.

Мүктердің аса кең тараған екі өкілін қарастырамыз. Олар: жасыл мүк (көкек мүгі) пен шымтезек мүгі.

Көкек мүгі (жасыл мүк)

Жасыл мүк «көкек зығыры» деп те аталады. Олай аталу себебі: сабақ ұшындағы қалпақшасының жиектері зығыр талшығы тәрізді жіңішке тілімделген. Жасыл мүк жапырағы, сабағы бар мүктер тобына жатқызылады. Себебі жасыл мүктің сабағы мен жапырағы болады. Жапырақтары мен сабағы болмасын түрлері де кездеседі. топырақтың бетін кілемдей тұтасып жауып жататындықтан, басқа мүктерді ығыстырады. Бойына ылғалды көп сіңіреді. Бұл орманның батпақта айналуына себепші болады. - екіүйлі өсімдік. - көпжылдық, ал аналық өсімдік біржылдық болып келеді. Жасыл мүктің биіктігі 40 cм. Сабағы бұтақтанбайды. Сабағында тірек ұлпасы болады. Сабақтың ортасында қарапайым өткізгіш шоқ орналасады. Жасыл мүк арқылы бекінеді.

Жасыл мүктер басқа жасыл өсімдіктер секілді ағзалық зат түзіл, қоректенеді. Топырақтан ризоидтары арқылы суды және онда еріген минералды заттарды сіңіреді. Жапырақ хлорофилл дәндері бар. Жапырақтар арқылы ауадан көмірқышқыл газын сіңіреді. Соның нәтижесінде олардың хлоропластарында фотосинтез үдерісі жүріп, ағзалық зат түзіледі. жынысты және жыныссыз жолдармен көбейеді. былай жүзеге асады. ең ұшында аталық жыныс жасушалары болады. ең ұшында аналық жыныс жетіледі. Осы жыныс суда қосылуының нәтижесінде өсімдік ұрықтанады. Ұрықтанған жұмыртқа қауашақ (спорангий) жетіледі. Қауашақтың ішінде дамиды. Спора - екі қабықшадан тұратын . Жыныссыз көбеюі осы басталады. Пісіп жетілген споралар қауашақтан жерге шашылады. Қолайлы жағдайда өліп, тармақталған жіп тәрізді жасыл балдырларға ұқсас өскінше пайда болады. Осы өскіншелердің бүршікшелерінің біреулерінен - аналық өсімдіктер, ал екіншілерінен аталық өсімдіктер жетіледі.

Жоғары сатыдағы - өсімдіктер дүниесінің бір тармағы. Оларда айқын білінеді. Ұлпалардан мүшелер түзіледі. Тамыр, сабақ және жапырақ - өсімді мүшелер. Спорангий, гүл және жеміс - көбею мүшелері. Бұлардың барлығы көпжасушалы болып келеді.Жоғары сатыдағы өсімдіктердің дамуы ұрықтық және ұрықтан кейінгі кезеңдерден тұрады. Мүк, плаун, , - спора арқылы көбейетін жоғары сатыдағы өсімдіктер. Ашық және жабық тұқымды өсімдіктер тұқым арқылы көбейеді.

Жоғары сатыдағы өсімдіктер дүние тармағына мүктәріздестер, плаунтәріздестер, қырықбуынтәріздестер, ашық тұқымдылар және гүлді өсімдіктер бөлімдері жатады.

кең таралған. Мүктердің көпшілігі сабақты және жапырақты болып келеді. Тамыр қызметін атқарады. Мүктер өсімді, және жынысты жолмен тек суда ғана көбейеді. Мүктәріздестердің аса кең тараған өкілі: және . Көкек мүгі - арқылы, өсімді, жыныссыз жолмен көбейетін екі үйлі жасыл өсімдік.

Шымтезек мүгі ылғалды, жерлерде, әсіресе солтүстік ендіктерде кездеседі. Шымтезек мүгін деп те атайды. Ақ мүк дейтін себебі - су жиналатын жапырақтары ақшыл-жасыл түске айналады. Жапырақ көлемінің 2/3 бөлігі судан құралады. Ал құрғақшылық күндері өлі іші ауаға толы болатындықтан, өсімдіктің түсі ақ болады. Бұл мүк сабағының түп жағынан қурап, түзетін болғандықтан шымтезек мүгі (сфагнум - латынша атауы) деп аталады.

Шымтезек мүгі - сабағы жиі бұтақталған . Негізгі сабағынан таралған жанама бұтақтарының ұштары шоғырланып тұрады. және басқа да мүктерден айырмашылығы - оның болмайды. Су мен онда еріген сабақ арқылы сіңіреді. Сабағында ақшылдау-жасыл түсті жапырақтары бар. Шымтезек мүгінің жапырақ екі түрлі болады:

  1. ұзын, жіңішке, дәндері бар жасыл түсті тірі ;

  2. ішінде жоқ өлі . Жасыл үдерісі жүреді және олар арқылы жапырақтан сабаққа ағзалық заттар өтеді. Екіншісі - өлі, түссіз қабырғаларында көптеген саңылаулары бар, сәл ірілеу, онда су қоры жиналады. Бұл тек қабықшалары ғана сақталған. Шымтезек мүгі тұтасып, тығыз болып өсетіндіктен, топырақтан; батпаққа айналуына себепші болады.

Шымтезек мүгі, секілді жынысты және жолдармен көбейеді. Шымтезек мүгі - бірүйлі, қосжынысты өсімдік. Жынысты көбею кезінде аталық жыныс сабақтың бұтақтанған жеріндегі жапырақтардың қолтығында жетіледі. Олардың қасындағы жапырақтар қызғылттау түске боялған. Аналық жыныс қысқарған сабақтардың бұтақшаларында орналасады.

және қосылуынан өсімдік ұрықтанады. Осы ұрықтанған жүмыртқа кішілеу қауашақ жетіледі. Оның ішінде көптеген споралар түзіледі. осы споралардан басталады. пісіп жетілген соң қауашақтан сыртқа шашылады. Жерге түскен споралардан табақша тәрізді өскіншелер пайда болады. Осы өскіншелерде көптеген бүршіктер түзіледі, олардан келешекте шымтезек мүгі жетіледі.Шымтезек мүгі ылғалы мол жерлерде өседі. Мүктің суды тез сорып, басқа мүшелеріне қарқынды өткізуі топырақтың батпақтануын тездетеді. Сабақтың қураған бөлігі оттек жетіспегендіктен, жартылай ғана ыдырап (шіріп), шымтезек қабатын құрайды. Мүктен бөлінетін ағзалық қышқылдар бактериялардың өсуін тежеп, шымтезектің ыдырауын баяулатады.Мүктер үдерісінің нәтижесінде ағзалық заттар түзеді және ауаға оттегін бөліп шығарады. Олар құнарсыз топырақтарда алғашқы өсімдіктердің бірі болып өсіп, топырақ түзуге қатысады.Мүктер ұя салып, балапан шығаратын құстардың қорегі және жауларынан тығылатын орны болып табылады.Мүктер басқа өсімдіктер секілді қурап, ұсақ ағзалардың көмегімен шіриді. Соның нәтижесінде құнарлылығы жоғары шымтезекті топырақ түзіледі. Мұндай топырақтарға жаңадан өсімдіктер өседі. Шымтезекті батпақтардан шымтезек өндіріп, оны отын ретінде кеңінен пайдаланады. Шымтезектен спирт, карбол қышқылы сияқты шикізаттар алынады. - тұщы су қоры. Батпақты жерлерде мүктер судың жиналуына қатысады.

Шымтезек мүгінің 350-ден астам түрі бар. Ол - бір үйлі өсімдік. Өте ылғалды жерлерде тамырсыз және ризоидсыз, тікелей суды сабағы және жапырағы арқылы сіңіреді. Шымтезек мүгі суды өз салмағынан 20-25 есе көп сіңіре алады. Құрғақшылық кезінде, су болмағандықтан, өлі іші ауаға толады да мүктің түсі ағарып кетеді. Сондықтан ақ мүк деп те аталады. Шымтезек мүгінің сабағы түпкі бөлігінен қурайды. Сөйтіп шымтезек түзеді. Шымтезек мүгі латынша сфагнум деп аталады.

Шымтезек мүгі жынысты және жыныссыз жолмен көбейеді. Жынысты көбеюі споралар арқылы жүзеге асады. - өте пайдалы өсімдік. Одан , шымтезектен , , балауыз, өндіріледі. Шымтезек батпақты жерде тұщы судың жиналуына себепкер болады.

IV. Бекіту

1. Көкек мүгі неліктен екі үйлі өсімдік?

2. Шымтезек мүгінің екінші аты қалай аталады?

3. Мүктердің аса кең тараған өкілдерін атаңдар?

V. Қорытынды

Мүктердің аса кең тараған екі өкілін қарастырамыз. Олар: жасыл мүк (көкек мүгі) пен шымтезек мүгі.Жасыл мүк «көкек зығыры» деп те аталады. Олай аталу себебі: сабақ ұшындағы қалпақшасының жиектері зығыр талшығы тәрізді жіңішке тілімделген. Жасыл мүк жапырағы, сабағы бар мүктер тобына жатқызылады. Себебі жасыл мүктің сабағы мен жапырағы болады. Жапырақтары мен сабағы болмасын түрлері де кездеседі.Шымтезек мүгі ылғалды, жерлерде, әсіресе солтүстік ендіктерде кездеседі. Шымтезек мүгін деп те атайды. Ақ мүк дейтін себебі - су жиналатын жапырақтары ақшыл-жасыл түске айналады. Жапырақ көлемінің 2/3 бөлігі судан құралады. Ал құрғақшылық күндері өлі іші ауаға толы болатындықтан, өсімдіктің түсі ақ болады. Бұл мүк сабағының түп жағынан қурап, түзетін болғандықтан шымтезек мүгі (сфагнум - латынша атауы) деп аталады.

№ 18 Зертханалық жұмыс

Көкек мүгінің (жасыл мүк) құрылысы

VI.Үйге тапсырма

§35 Жасыл мүк және шымтезек мүктәрізділердің бір түрі

VІІ.Бағалау

Сабақ айтқан оқушыларды бағалау



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал