10Класта 'Вирустар-тіршіліктің жасушасыз түрі' тақырыбындағы ашық сабақ

Бүгінгі таңда сабақ өткізудің жаңа әдістерін қарастыру-уақыт талабы. Сабақты үнемі түрлендіріп өткізіп отырса,оқушылар шығармашылықпен жұмыс жасап,қабілеттері жеткенше тұжырым жасауды үйренеді.Оқыту технологияларын талдап,оқушылардың ерекшелігін ескере отырып 10-сыныпта «Вирустар-тіршіліктің жасушасыз түрі» тақырыбында танымдық сабағын өткіздім.

«Бұл вирус ақуыздың түйіншек ішіндегі

жағымсыз жаңалығы.»

Медавар Питер Брайан.ағылшын ғалым,

Нобель сыйлығының иегері.

1.«Қызығуды ояту» 1-топ «Тұмаудан сақтану жолдары»,2-топ «ЖҚТБ-ғасыр індеті» ауруынан сақтану жолдарын сипаттайды.

2 «Ой шақыру». \Оқушылар вирустар туралы негізгі ойларын дәптерге түсіреді.\

Вирустарды талдау жоспары:

А.Вирустардың зерттелуі,ерекшелігі.

Ә.Оқулықпен жұмыс істей отырып,кестені толтыру.

№

Ғалымдар

Зерттеген жылдар

Ашылған жаңалықтар

1

Д.И.Ивановский

x1x ғ.

Темекі теңбілі вирусын ашты

2

Ф.Туорт

1915жыл

Бактериофагты ашты

3

У.Стенли

1935жыл

Вирус кристаллын алты қырлы екенін дәлелдеді.

4

Д.Эрель

1917жыл

Іш сүзегі бактериофагын ашты

Б.Вирустар құрылысы.1.Жасушасыз тіршілік иесі

2.Нәруыз қабықшасы,РНҚ;немесе ДНҚ-сы бар.

3.Қабықша ыстықтан,суықтан қорғайды.

4.Пішіні жіп,таяқша тәрізді өсіндісі болады.

Вирус деген латынның «vjrus» деген сөзінен алынып «у» деген ұғымды білдіреді.Бұл терминді алғаш рет ғылымға Нидерланд ғалымы М.В. Бейерник 1899жылы енгізді.Вирусты алғаш орыс ғалымы Д.И:Ивановский 1892жылы темекі жапырағының теңбіл ауруынан тапты. Вирустар-тіршіліктің жасушасыз тобына жатады,олардың бір бөлігі бір тірі жасушаның ішіне еніп ,сол жасушаның есебінен өз тіршілігін жалғастырады және сол тірі жасушаның ішінде көбейе алады.Сондықтан вирустар паразитті тіршілік етуге ғана бейімделген.Вирустардың өзіне тән екі түрлі қасиеті бар.Біріншіден ,вирустар өте ұсақ әрі бактерияларды ұстап қалатын сүзгілерден де өтіп кетеді,екіншіден жасушаларды қолдан өсіруге болатын жасанды қоректік ортада өсіруге мүлдем болмайды. Вирустарды тек электрондық микроскоп арқылы көруге болады,олардың мөлшері 20-дан 3000нм.Вирустардың пішіні:таяқша,жіпше,оралма, текше тәрізді,түйреуштің басына ұқсас болып келеді.Қазіргі кезде әр түрлі ағзалардың жасушаларында кездесетін вирустардың 500-дей түрі белгілі. «Микробиология» ғылымында көбіне «штамм» және «клон» деген терминдер қолданылады. «Штамм»-бір ғана түрге жататын әр түрлі табиғи ортадан бөліп алынып,белгілі бір қолдан жасалған қоректік ортада өсіріп алынған вирустардың жекеленген тобын атайды. Ал, «клон» -бір ғана жасушадан бөлініп алынып ,қолдан табиғи ортада өсірілген ағзалар жиынтығы.

В.Салыстыру: «Венн диаграммасы»\бактерия,вирус\

Г.Вирустың пайдасы мен зияны.

Вирустық аурулар:

Адамда:тұмау,ЖҚТБ,

Өсімдікте :темекі теңбілі Жануарларда: құтырма гепатит,шешек,

ауысыл,топалаң. полиомелит.

АҚТҚ-вирусы.Ол қанға өтіп қандағы лимфоцитті зақымдайды.

Лейкоциттер жойыла бастағанда иммунитет тапшылығы пайда болады.

Таралу жолы:

Жыныстық жолмен жүктілік кезінде ұрыққа

ине арқлы беріледі.

Ғ. Құрамында ДНҚ болатын вирустардың жеке топтары.

Д.Құрамында РНҚ болатын вирустардың жеке топтары.

Е.Вирустардың көбею кезеңдері.

№

Көбею кезеңдері

Көбею кезеңдерінің ерекшеліктері

1

Адсорбция

\жанасуы\

Вирус бөлшектерінің иесінің жасушасына жаңасып,бекінуі.

2

Иньекция

\енуі\

Вирус бөлшектерінің жасушаға енуі,вирус құрамындағы нуклеин қышқылының белок капсидінен жасуша ішіне босап шығуы.

3

Репликация\

екі еселенуі\

Жасуша ішіндегі нуклеотидтердің есебінен вирус құрамындағы нуклеин қышқылдарының молекулаларының түзіле бастауы.

4

Вирус белоктарының түзілуі

Жасушаның рибосомаларында жүреді

5

Вирус бөлшектерінің жинақталуы

Зақымданған жасушадағы нуклеин қышқылдары мен вирус белоктарының түзілуі

6

Вирус бөлшектерінің зақымдалған жасушадан сыртқа шығуы

Бактерияларда көбіне жасуша тіршілігін жояды,ал эукариотты ағзалардың жасушаларының қабығы ісіңіп,жарылады да ішіндегі вирус бөлшектері сыртқа шығады.

3.Бекіту сұрақтары:

1.Вирус жасушаға қалай енеді?

2.Жасуша ішіне енгенде не болады?

3.Бұл үрдіс қалай аталады?

4.Вирустардың қандай түрлері бар?

4.Жаңа терминдермен жұмыс:

Вирус-жасуша иесінің ішінде дамитын ДНҚ немесе РНҚпротеинінен тұратын жасушасыз инфекциялық ағза.

Бактериофаг-бактерияны зақымдайтын вирус.

Инфекция- ауру туғызушы микроағзаларды адам немесе жануар ағзасына еніп, көбеюі.

5.Оқушыларды бағалау.

Оқушыларды салауаттылыққа,ішкі рухани тазалыққа баулу мақсатында өткізілген бұл сабақта оқушыларға «Ауырып ем іздегенше ,ауырмаудын жолын тап» дей отырып , «ЖҚТБ-ауруы неліктен қауіпті?» тақырыбына реферат жазуды тапсырдым.