Интербелсенді әдістерді қолдану тәсілдері

«Экорепартер» үйірмесінің

жетекшісі Х.А.Зияева

Сабақтың тақырыбы: Гүлдер мен астрология.

Білімділік мақсаты: Оқушыларға гүлдердің түрлері мен сәндік, бөлме

гүлдерін өсіру, күтіп баптау ерекшеліктерін түсіндіру.

Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың гүлдер астрологиясы мен

гүлдердің сырлары туралы аңыздарды жинақтау, гүл

формуласын анықтау, өздігінен іздену біліктілігін

дамыту.

Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларды гүлдерді көбейтуге, қорғауға, аялауға

үйренуге баулау.

Көрнекіліктер: Мақал-мәтел, нақыл сөздер, суреттер, гүлдің құрылысы, кеппе шөп, микроскоп, танымдық ойын.

Сабақтың әдісі: Интеллектуалдық сайыс.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Пәнаралық байланыс: Математика, биология, астрономия, әдебиет және т.б.

Сабақтың тақырыбы сұрақ-жауап арқылы ашылады.

Мұғалім: Табиғаттың сұлулығы, ажары мен көркі жасыл өсімдіктер жер бетінің сәнін келтірер сәулеті мен бағалы басты байлық, дәулеті саналатын жасыл желектер. Оңтүстік Қазақстан облысына арнайы экспедиция ұйымдастырып, жабайы өсімдіктерді, дәрілік өсімдіктерді зерттеген көрнекті Ресей ғалымы Питрим Сергеевич Массагетов (1894-1972) өсімдіктің адам өміріндегі маңызын айрықша атап өткен. Ол: «Қазақтар өсімдік атаулыны қатты бағалайды, оған өте беріле қарайды. Ал егер де бір нәрсеге бас ию керек болса, онда өсімдікке бас иіп, тәжім ету керек. Өмірге қажет нәрсенің бәрін адам өсімдіктен алады. Қала берді адам - өсімдіктің тумасы» - деп тебірене жазып қалдырған. Сондай-ақ «Көкті жұлма», «Көкті таптама», «Жалғыз ағашты кеспе», «Бұтақты сындырма», «Ағашты кеспе» деген нақыл сөздер де белгілі.

Гүлді өсімдіктер, жабық тұқымдылар - өсімдіктердің ең жоғарғы тобы. Бұлардың ашық тұқымдылардан айырмашылығы - тұқым бүршігі жатын ішінде жетіледі. Палеоботаникалық деректер бойынша алғашқы гүлді өсімдіктер мәңгі жасыл жапырақтары, қос жынысты гүлдері бар, ағаш тәрізді өсімдіктер болған. Гүлді өсімдіктердің ең көп тараған уақыты - бор кезеңінің аяғы. Қазір гүлді өсімдіктерді дара жарнақтылар және қос жарнақтылар деп 2 класқа бөледі. Олардың 450 тұқымдасқа бірігетін 12,5 мың туысы және 250 мыңнан астам түрлері белгілі. Қазақстанда 125-тей тұқымдасы, 1000-нан астам туысы, 6000-дай түрі кездеседі. Гүлді өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы орасан зор. Гүлді өсімдіктер - адамға тамақ өнімдерін береді және ауыл шаруашылық жануарларына қажетті жемшөп қоры. Олар шикізат ретінде өндірістің әр түрлі салаларында қолданылады. Гүлді өсімдіктердің халық шаруашылығында және ғылыми медицинада кеңінен қолданылатын түрлері көптеп кездеседі. Телімбақтарды, саябақтарды, көшелерді, тептен жұмыс орындарын көгалдандыруға пайдаланады.

Гүл - тек жабықтұқымды өсімдіктерде (гүлді өсімдік) ғана пайда болатын өсуі шектелген, түрі өзгерген қысқарған өрнек. Гүл - өсімдіктің көбею мүшесі. Ол бірнеше бөліктерден тұрады. Тостағанша, гүлсағақ, гүлтабан, күлте, аналық, аталықтан тұрады. Гүлдің құрылысын, формуласын, гүл бөліктерінің атын бас әріппен белгілейміз. Мысалы: Қызғалдақ гүлінің формуласы: (К₃₊₃ А₃₊₃ Ж₍₃₎) талдауы. Қос жынысты жай гүлсерікті, күлтесі - 6 - екі шеңбер құрып орналасқан, аталығы - 6 - екі шеңберге, аналығы біріккен 3 жеміс жапырақшасынан тұрады.

Ал, енді сабағымыз бірнеше аялдамадан тұрады. 1) Экологиялық орталық аялдамасы - «Гүл теру» ойыны. Мұнда оқушыларға бөлме гүлдері мен үй гүлдері суреттері беріледі. 30 секундта дала гүлдері мен бөлме гүлдері ажыратып, бірінші топ - «Дала гүлдері», екінші топ - «Бөлме гүлдері» болады.

2) «Бау-бақша» аялдамасы. «Сіз білесіз бе?» айдары. Тақтада ілулі тұрған түрлі-түсті сұрақтардағы гүлдердің ерекшеліктерін сипаттап, баяндап, сол гүлдерді отырғызады.

3) «Ботаникалық бақ» аялдамасы. Математикалық ойын. Математикалық амал-шарттарды орындау арқылы өсімдіктердің атын анықтайды.

4) «Театр» аялдамасы. «Өсімдік сырлары». Оқушылар гүлдер туралы аңыздарды рөлге қойып орындайды. Мысалы: Ғалымдардың пайымдауынша, фиалка (шегіргүл) өз қожайынын жақсы көретіні соншалықты басқа жаққа кетсе қатты сағынады екен. Қазтамақ гүлі басқа өсімдіктерден бұрын өзін бірінші суармаса, «ренжіп қалады». Ол осы ренішін көпке дейін гүл ашпай білдіреді.

5) «Галерея» аялдамасы. «Бейнені сақтау». Мұнда гүлдердің бейнелері көрсетілген. Сіздің мақсатыңыз он секунд ішінде неғұрлым көбірек бейнені есте сақтауыңыз керек. Берілген уақыт өткен соң кестені қайтарып, енді сіз есіңізде қалған бейнелерді суреттеп және жазып беруіңіз керек. Мысалы, қазтамақ, бәйшешек, уқорғасын, қызғалдақ және т.б.

6) «Эвклид» аялдамасы. Екі топқа сөзжұмбақ беріледі. Жұмбақтар жасырылады.

7) «Филармония» аялдамасы. «Поэзия минуты». Гүл туралы айтылған өлең, жазылған шығармалар.

Амангельдиева Ұлдана «Менің гүлдерім» атты шығырма жазды. Өз пікірін жақсы жеткізген, гүлді күтуде бойында сүйіспеншілік айқын:

Гүл - дегенің жүрегі ғой даланың,

Сұлулығы туған жердің, қаланың.

Жан тербейтін негізін сұлу гүлдерді,

Күтіп-баптап аялайтын боламын.

Сауалнама. Ұстаздар мен жанкүйерлер арасындағы сауалнама. «Гүлдің қандай түсті болғанын қалайсыз?». Қызыл, көк, ақ, сары, қызғылт, алқызыл түстері туралы адамдарға мінездеме беріледі.

8) «Обсерватория» аялдамасы. «Жұлдызнама». Екі топтағы оқушылар өз жұлдызды белгілердің жорамалымен таныстырады. Мысалы, мерген - рухани өмір мен ұмтылыстың белгісі. Егер сіз күнделікті күйбең тіршіліктен шалдығып, ерекше әлемде қзгеше сезімдерді бастан кешіргіңіз келсе, мергендердің гүлдерін үйде өсіріңіз. Мергендердің гүлдері биік бойлы, жинақы пішінді, мол гүлдейтіндер. Бойтұмар ретінде бұл гүлдерді саяхаттап жүретін және үнемі жолда жүретін адамдар ұстаған дұрыс. Олар: бонсай, қоянқұлақ, кливия, фикус, спарманное. Саяхатқа баруды аңсап жүргендердің армандарының орындалуына ықпал етеді.

Сонымен оқушылар әр аялдамадан жинаған гүлдерінің саны бойынша жеңімпаз топ анықталады. Мұнда «бөлме гүлдері» 24 гүл жинап, «дала гүлдері» 22 гүл жинап, «бөлме гүлдері» жеңімпаз болды.

Гүл - жердің көркі

Гүл - әдемілік символы

Гүл - нәзіктіктің белгісі

Гүл - ұрпақ қалдырудың себепшісі

Гүл - көңіл ашып, қуаныш сыйлайды

Гүл - денсаулықтың кепілі

Гүл - үйдің көркі

Гүлдердің де сырларын, құпияларын білдік. Гүлдер де адамдармен тілдесе, үндесе жатады екен.

1

2

3

4

5

6

Сөзжұмбақ «Г»

1. Гүлдің тостағаншасы мен күлтесінің атауы.

2. Гүл бөлімінің жіңішкерген жері.

3. Ұсақ гүлдердің топтанып орналасуы.

4. Қысқарған сабақтан өсіп шығатын, бір ғана буын аралығынан тұратын, ұшы гүл немесе гүлшоғырмен бітетін сабақша.

5. Гүлдің барлық бөлімдері орналасатын орны.

6. Ашылмаған бітеугүлдің екінші аты.

Математикалық ойын

Математикалық амал-шарттарды орындау арқылы бос орындарды әріптермен толтырып, өсімдіктің атын анықтау керек.

Қ

1х3

Ы

29+35

Р

78+11

Д

100-3

А

4-2

О

65-14

У

53-23

Й

5х10

З

11+6

Ү

25:5

Ф

54:2

Т

12х4

Т

22:2

Г

86-45

И

13х3

Ғ

25-17

М

3х6

К

7+45

С

31+5

Ұ

65+13

Е

16-8

І

11х4

Б

95-61

Ш

45+25

Ң

9+6

Л

18:3

Н

88-22

Я

26:2

3

2

17

11

2

18

2

3

8

15

6

44

52

41

5

6

3

51

15

64

89

2

30

41

5

6

27

39

52

30

36

Сөзжұмбақ «Гүл»

1. Аталық жиынтығының атауы.

2. Сүтқоректі жануарлардың ішінде гүлді көбірек тозаңдандыратыны.

3. Шірнесінің құрамында қант мөлшері көп болатын ағаш.

4. Беденің гүлшоғырының атауы.

5. Шірне бөлетін ерекше құрылысты без.

6. Тозаңы жіп тәрізді су өсімдігі.

7. Екі түрлі гүл дамитын өсімдік.

8. Жасуша шырынына байланысты түсі өзгеріп тұратын бояғыш зат.

9. Бітеу-гүлдің ішінде тозаңданатын өсімдік.

10. Аталық тозаң жетілетін орны.