Балықтардың көбеюі мен дамуы 7 сынып

Адхамова Дильфуза Юлдашбековна

ОҚО, Сайрам ауданы,

№28 «Ақбай» орта мектебінің

биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Балықтардың көбеюі мен дамуы

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға балықтардың көбеюі мен дамуы туралы білім беру

2. Балықтардың көбеюінің қзіне тән ерекшеліктері, көбею кезіндегі мінез құлығы, ұрпағына қаиқорлық жасауы жайлы ұғым қалыптастыру, тану біліктілігін дамыту

3. Оқушыларды ұқыптылыққа, жауапкершілікке, табиғатты сүюге баулу

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, түсіндіру т.б

Көрнекілігі: Слайд, балық қаңқасы, ылғалды препарат

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

- оқушылармен сәлемдесу

- түгендеу

-назарды сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

Қайталау сұрақтары:

1. Балықтарға жалпы сипаттама

а) Балықтарды неше класқа бөлеміз?

ә) Балықтарды зерттейтін ғылым саласы

б) Балықтардың дене бөлімдерін ата

2. Шеміршекті, сүйекті балықтардың сыртқы құрылысы қандай?

а) Денесінің бөлімдері

ә) Жүзбе қанаттары

б) Терісі

3. Шеміршекті, сүйекті балықтардың ішкі құрылысы қандай?

а) Ми бөлімі

ә) Асқорытуы

б) Тыныс алуы

4.Балықтардың сезім мүшелерін ата

ІІІ. Мақсат қою: сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау

ІV. Жаңа сабақты түсіндіру( Бейне көрініс арқылы)

Балықтардың көбеюі. Балықтардың көпшілігі дара жынысты. Тек біраз ғана сүйекті балықтар - теңіз алабұғасы (Sеrrа-пиs sсгіЬа), дорабтар (Сһуsорһгуs), тағы бірнеше балықтар ғана қос жынысты. Гермафродитті балықтарда жыныс без бірде аталық, бірде аналық бездің қызметін атқарып отырады. Сондықтан, ондай балықтар өздерін өздері ұрықтандыра алмайды. Тек қана теңіз алабүғасының гонадасының әр түрлі бөлігі бір мезгілде жұмыртқа да, сперматозойд та бөліп шығара алады. Кейде майшабақтың, макрелдердің, трескалардың қос жынысты особьтары да кездеседі.
Аталық жыныс бездері ұрғашыларының жыныс бездерінен бір жыл ерте жетілетіндігі жиі кездеседі. Каспий теңізінің киль-ка, хамса балықтарының жыныс бездері бірақ жылдың ішінде жетіледі. Тірі туатын гирардинус балығын жақсы күтшімен аквариумдарда (20° С температурасында) үстаса, туғаннан кейін үш-төрт айда жыныс бездері толығынан жетіледі. Қерісінше, кейбір балықтардын, жыныс бездерінің жетілуіне бірнеше жыл-дар керек. Мысалы, қызыл балық 7-8 жылда, бекіре 12- 13 жылда (Амурдың бекіресі 8-10 жылда), ал белуга және калугалардың жыныс бездерінің жетілуіне 16-17 жыл керек.

«слайд арқылы көбею жолдарымен таныстыру»

Балық уылдырықтайтын кезде аналық безде уылдырық деп аталатын өте майда жұмыртқалар түзіледі. Ал аталық балықтың жыныс мүшесі ішектің үстіңгң жағында созылып жататын екі қапшық тәрізді ақ сұйықтық, ол шоғыл деп аталады. Балықтардың жыныс өнімін шашуы уылдырықтау деп аталады.

«Сазанның даму схемасы бойынша суреттер көрсету»

Кейбір балықтар көбею кезінде жылыстап өрістейді.Мысалы бекірелер, албырттар теңізден өзенге өрістеп, уылдырық шашады. Ал өзен жыланбалығы керісінше, өзеннен теңізге өтіп, уылдырық шашады. Ұрықтанған уылдырықтан бірте -бірте дернәсіл,одан шабақ өсіп жетіледі.

Кәсіптік мәні бар балықтарды көбейту үшін, арнайы балық зауыттарында қолдан ұрықтандырып, шабақтар өсіріледі.

Атырау балық зауыты туралы бейне көрініс көрсету;

Терминдермен жүмыс: Уылдырық, шоғыл, өрістеу, уылдырықтау

V. Жаңа сабақты бекіту:

І. «Балық аулау» ойыны. Балықтуылдырықдың суретін алып ондағы сұрақтарға жауап беріп, шелекке жинайды

1. Ұрықтанудың түрлерін ата

2. Өрістеу деген не?

3. Өрістеудің қандай түрлері бар?

4. Кәсіптік мәні бар балықтарды қалай көбейтеді?

5. Өрістегіш балықтарды ата

Жауабы: бекіре, албырт, жыланбалық

6. Ұрпағына қамқорлық жасамайтын балықтарды ата

Жауабы: Шортан, сазан, треска, сутіл

ІІ. Биологиялық диктант:

1. Балықтар........ жынысты жануарлар

2. Теңіз алабұғысы ғана ........

3. Аналық безде.......деп аталатын майда жұмыртқа ...... жетіледі

4. Сүйекті балықтар ........ ұрықтанады

5. Кейбір балықтар көбею кезінде.....

6. Аталық безден бөлінетін ....... деп аталады

ІІІ. Балықтың шын атын тап

Берілген басқатырғы бойынша дұрыс жауаптарын табады

Жауап: Шармай, Қортпа, Химера, Бекіре, Сүйрік, Шаншар, Шортан, Таутан, Треска, Албырт

ІV. Өрістегіш балықтар сызбасын толтыр:

1. Өзеннен теңізге қарай

2. Теңізден өзенге қарай

IV. Проблемалық бейне сұрақтар. Қане, ойналайық!

VІІ. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу. Балықтарға байланысты сөзжұмбақ құрастыру

VІІІ. Бағалау: